Педагогика фанининг предмети, мақсади ва вазифалари - Pedagogika - Referatlar

Педагогика фанининг предмети, мақсади ва вазифалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73 KB

Ko'chirib olish

Педагогика фанининг предмети, мақсади ва вазифалари Р е ж а: 1. Педагогика фани нима ҳақида баҳс қилади. 2. Педагогиканинг фан сифатида шаклланиши. 3. Тарбиянинг тарихий ва ижтимоий характери. 4. Нима учун биз педагогика фанини ўрганамиз.

Таянч сўз ва иборалар: Пайдагогос, педагогия, бола етаклаш, инсон, шахс, камолот, шакллантириш, уйғун, ижтимоий, индивидуал, таълим-тарбия, қонуният, тажриба, маҳоратни жалб қилади, объектив, зарурий шарт, ҳаётга тайёрлаш, маълумот, маънавий камолот, қайта тарбиялаш, миллий дастур, ўз-ўзини тарбиялаш ва ҳоказо. “Педагогия” - яъни бола тарбияси ҳақидаги фандир деб таърифлайди А.Авлоний. Туркий гулистон ёхуд аҳлоқ асарида. Педагогика “пайдогогос-грекча” “бола” ва “етаклаш” маъносини билдиради. Инсонни шакллантиришга қаратилган муайян тизимли фаолият ҳамда таълим-тарбиянинг мазмуни, шакли ва усуллари ҳақидаги фан. У ёш авлодни ва катталарни тарбиялаш ҳақида баҳс қилади. У таълим-тарбиянинг умумий қонунларини ишлаб чиқиб, ҳаётга тадбиқ қилиш масаласини ўрганадиган фан деб таърифлаш мумкин. Кишилик жамиятининг пайдо бўлиши билан одамларда меҳнат қуролларини ишлата билиш қобилияти, меҳнат малакалари, нутқ ва тафаккур ўсиб, камол топиб боради. Педагогика аввал табиат, жамият ва инсон тафаккури тараққиётининг умумий қонуниятларини ўрганадиган фалсафа фани таркибидан ажралиб чиқиб фан сифатида танилади. Ҳозирги даврда инсон фаолияти билан шу қўлланадиган фанлар жуда кўп. Педагогика фанининг ўзи ўрганадиган мавзу яъни инсон, одам, бола ва унинг шаклланиши ҳақида тадқиқ қилади, ҳамда фан сифатида тан олинди ва ривожланиб бормоқда. Жуда қадимги даврда жамиятнинг инсон зотини қўллаб - қувватлаш ва сақлаб қолиш эҳтиёжидан келиб чиққан ҳолда тарбиялаш жараёни аввало у ижтимоий-тарихий тажриба жараёнида тўпланган ва тўпланаётган ижтимоий тажрибани бир-бирининг ўрнига келиб турадиган авлодларга етказиб бериши билан характерланади. Янги авлод ўзидан олдинги кекса аждоднинг ижтимоий турмушдаги тажрибасини (фан, санъат, аҳлоқ) хулқ, атвор соҳаларини ўзлаштира бориб уни бойитади. Бу ҳақда А.Р.Беруний “жамланган тажрибани ҳар бир авлод ўзидан кейин келаётган, ўзидан кейин уни тараққий эттирадиган ва

бойитадиган навбатдаги авлодга етказиб беради” деб ўринли таъкидлаган. Ижтимоий тажриба, табиат, жамият, техника ва воқеаларни қайта ўзгартириш учун зарур бўлган фаолият усусллари ҳақидаги билимлар, кўникма ва малакалар: инсоннинг дунёга, одамларга, ўзига нисбатан муносабатининг алоҳида тизими сифатидаги тарбияланганликлари таркиб топгандир. Ижтимоий тажриба моддий ва маънавий қадриятларнинг йиғиндиси сифатида ижтимоий онгнинг турли шаклларида шунингдек, ижтимоий муносабатлар, ҳулқ атвор тизимида мужассамлашган тарбия муайян ижтимоий функцияларни бажаришга тайёр бўлган шахсни вояга етказади. Инсон эгаллаб олиши лозим бўлган ижтимоий тажриба қанчалик мураккаб бўлгани сари, бу тажрибани етказиш юзасидан махсус ташкил этилган фаолиятга яъни (бирор ишлаб чиқаришни ўргатишга) эҳтиёжи пайдо бўла бошлади. Тарбия моҳирлик ва ишнинг кўзини билишни талаб эта бошлади. Тарбияни амалга ошириш, англаш ва бу соҳадаги тажрибаларни ўрганишга эҳтиёж туғилиши натижасида педагогика фани юзага келди. Агар инсоният тарихининг илк босқичларида болалар ва катталар билан биргаликда меҳнат қилиш жараёнида тарбия олган бўлса, жамиятнинг, ҳаётнинг ривожланиб бориши билан билим ва тажрибани ўрганишнинг бундай йўли ҳаёт талабларига жавоб бермай келди. Булар эса ўз навбатида ўқитишни, тарбиялашни тақозо этар эди. Бу вазифа педагогика фанининг алоҳида бир фан сифатида шаклланишига имкон берди. Бу ҳаётнинг объектив талаби натижасида рўй берди. “Тараққиёт тасодиф эмас, балки заруратдир” деб таъкидлаган француз олими Виктор Гюго. Ҳаётнинг барча йўналишларидаги тажрибалар мактабнинг вужудга келишига сабаб бўлди. Мактаб сўзи юнон тилида “дам олиш, меҳнатдан сўнг ҳордиқ чиқариш” деган маънони англатади. ЈҚадимги Грецияда мактаб деб тажрибалироқ, билағонроқ одамларнинг болалари ва усмирлар билан суҳбатлашишини айтишган.

Кейинчалик “мактаб” термини махсус ўқув-тарбия муассасалари сифатида ишлатила бошлаган ва ҳозирги вақтда ҳам шу маънода ишлатилади. Тарбиянинг такомиллаша бориши натижасида жамият тузилишида фаолиятнинг янги тури юзага чиқдики, у ёшларни махсус ижтимоий педагогик дастурлар асосида ҳаётга онгли ва мақсадга мувофиқ тайёрлашга мўлжаллангандир. Бу масала педагогик касбнинг бўлишини тақазо этарди. Уни амалга ошириш учун махсус тайёрланган мутахассисларга эҳтиёж туғдирди. Педагогик билимлар инсон фаолиятининг махсус йўналишларида ёш авлодни ижтимоий ҳаётга тайёрлашда ва тарбиялашда муҳим аҳамият касб этади. Шунинг учун ҳам педагогика фани жамиятнинг ривожланишида, одамларнинг ижтимоий ишлаб чиқариш, ижтимоий ва маънавий тажрибаларини кейинги авлодга етказишини ҳал қилувчи ва жамиятнинг ривожланишини таъминловчи фан дейиш мумкин. Бу ҳақда АҚШнинг буюк педагоги Бенджамин Спок “Менинг олдимда икки асосий вазифа аниқ бўла бошлади. Бу бир томондан, педагогикани асримизнинг маънавий даражасига кўтариш бўлса, иккинчи томондан мен тарбиянинг психологик-педагогик қонуниятларини фалсафий англаб етиш билан бирга ота-оналарга аниқ тавсиялар бериш, уларниг саволларига аниқ жавоб беришни ўз олдимга мақсад қилиб қўйдим” - деган эди. Ҳақиқатан ҳам педагогика фани инсон шахсини маънавий камолотини таъминлайдиган фан бўлмоғи даркор. Тарбия жараёнининг моҳияти Инсон, унинг ҳар томонлама уйғун камол топиши ва фаровонлиги, шахс манфаатларини руёбга чиқаришнинг шароитлари ва таъсирчан механизмларини яратиш, эскирган тафаккур ва ижтимоий ҳулқ атворнинг андозаларини ўзгартириш мамлкатимизда амалга оширилаётган ислоҳотларнинг асосий мақсади ва ҳаракатлантирувчи кучи сифатида қаралмоқда.

Авваломбор, тарбия назарияси Марказий Осиё файласуфларининг ва ҳалқ педагогикасининг тарбия борасидаги бой тажрибаларига суянади. Тарбия назарияси ўз қоидаларини асослаш учун фалсафа, социология, этика, эстетика, ҳуқуқшунослик, психология фанлари маълумотига асосланади. Ҳозирги замон педогогикасида тарбия тарбиячининг тарбияланувчи шахсига оддий шунчалик таъсир кўрсатиш эмас, балки тарбиячилар ва тарбияланувчиларнинг аниқ бир мақсадга қаратилган, бир-бири билан ҳамкорликда қиладиган муносабатлари ва ўзаро таъсир кўрсатиши эканлиги алоҳида таъкидланади. Ҳозирги вақтда амалга оширилаётган Кадрлар тайёрлаш миллий дастури “Таълим тўғрисидаги” Ўзбекистон Республикаси қонунининг қоидаларига мувофиқ тайёрланган бўлиб, унинг “асосий мақсади- таълим соҳасини тубдан ислоҳ қилиш, юксак маънавий ва ахлоқий талабларга жавоб берувчи юқори малакали кадрлар таёрлаш”, зарурлиги (39 бет) ва “Узлуксиз таълим ижодкор, ижтимоий фаол, маънавий бой шахс шаклланиши учун шарт-шароитлар яратади” (43 бет) деб, таъкидланиши бежиз эмас албатта. Тарбия жараёнида кишининг турли қобилиятлари ривожланади, ғоявий, аҳлоқий, иродавий, эстетик хислари шаклланади, табиатга, жамиятга илмий қарашлар тизими таркиб топади, жисмоний куч-қувватлари мустаҳкамланади. Ҳамма даврларнинг илғор кишилари табиатга юқори баҳо берганлар. Халқ донишмандлари ва мутафаккирларидан Зардўшт, Муҳаммад ал- Хоразмий, Имом ал-Бухорий, Имом Термизий, Аҳмад Фарғоний, Абу Наср Фаробий, Абу Райҳон Беруний, Абу Али Ибн Сино, Юсуф Хос Ҳожиб, Аҳмад Яссавий, Маҳмуд Қошғарий, Шайх Нажмиддин Кубро, Жалолиддин Мангуберди, Бурҳониддин Зарнуджий, Баҳоуддин Нақшбанд, Амир Темур, Мирзо Улуғбек, Алишер Навоий, Заҳриддин Бобур, Завқий, Фурқат, Аваз Ўтар, Ҳамза, Абдулла Авлоний инсон камолотини илм фан ва тарбияда деб билдилар.

Тарбия жараёни шахснинг ижтимоий қимматли фазилатларини шакллантиришга унинг атрофдаги дунёга, жамиятга, одамларга, ўзига нисбатан муносабатлари доирасини вужудга келтиришга ва кенгайтиришга қаратилгандир. Шахснинг турмушдаги турли жиҳатларга муносабатлари тизими қанчалик кенг, хилма-хил ва чуқур бўлса, унинг маънавий дунёси шунчалик бой бўлади. Тарбия шахсни ижтимоийлаштириш унинг аниқ ҳаётий мавқеини шакллантириш жараёнидир. Тарбия шахснинг онглилиги, фаоллиги, доимийлиги, ватанпарварлиги, инсонпарварлиги ва бошқа фазилатларини шакллантирадиган жараёндир. Тарбия ўз табиатига кўра кўп факторли, характерга эга. Бунинг маъноси шуки, бола шахснинг қарор топиши мактаб, оила, жамоатчилик, ижтимоий муҳит ва яқин атрофдаги вазиятнинг бевосита ёки билвосита таъсири остида руй беради. Ҳамма нарса: одамлар, ашёлар, ҳодисалар, воқеалар аввало ота-оналар ва педагоглар тарбиялайдилар. (А.С.Макаренко) Тарбия жараёнини машҳур педагог Абдулла Авлоний “Ал-ҳосил, тарбия бизлар учун ё ҳаёт, - ё мамот, - ё нажот, - ё ҳалокат, -ё саодат,-ё фалокат масаласидир” деб таърифлаган. Ҳ.Ҳ.Ниёзий: “Агар яхши тарбия кишининг қимматбаҳо бойлиги бўлса, ёмон тарбия унинг учун ҳақиқий бахтсизлик ҳисобланади ва кўпинча уни халок этади”, - деб тушунган. Таълим орқали назарий камолотга эришилади. Тарбия эса Форобий фикрича бу кишилар мулоқотда этник қадр-қимматни ва амалий фаолиятни яратишга олиб борадиган йўлдир деб таъриф берган, ҳамда “инсоний мақсад- олий бахт-саодатга эришувни ўзига ғоя ва олий мақсад қилиб олиши керак”. А.С.Макаренко: “Тарбия бу нисбатан кексароқ авлоднинг ўз тажрибаси, ўз эҳтироси, ўз эътиқодини ёш авлодга топшириш демакдир” - деб таърифлаган. В.А.Сухомлинский “Тарбия - аввало ўқитувчи билан болалар доимий маънавий муносабатларидир” - деб таърифлаган. Юқоридаги таърифларнинг барчаси шахс тарбиясининг у ёки бу қирраларини илмий жиҳатдан асослашга қаратилгандир.

Пировард натижа ҳар томонлама камол топган, етук, баркамол шахсни шакллантирнишга қаратилгандир. Тарбия жараёнининг энг асосий мақсади ҳар томонлама ва уйғун камол топган, янгича фикрлайдиган шахсни шакллантиришдир. Бу қийин жараён икки томонлама бўлиб, уюштиришни ва раҳбарликни бошқаришни ҳам, тарбияланувчи шахснинг фаоллик кўрсатишни ҳам тақоза қилади. Аммо бу жараёнда педагог етакчи роль ўйнайди ва тарбиянинг умумий мақсадини амалга оширади. Тарбия жараёнининг моҳияти тартибга комплекс ёндашишни талаб этади. Тарбияни қурилишга қиёслаш мумкин. Комплекс ёндашиш объектив равишда ақлий, ғоявий, аҳлоқий, меҳнат, эстетик, жисмоний, иқтисодий, ҳуқуқий, экологик, маънавий ва ҳакозоларнинг бирлигини, тарбия жараёнини ташкил этишнинг: индивидуал, гуруҳли ва оммавий шаклларини қўшиб олиб боришини, усуллари ҳамда воситаларини мақсаддан келиб чиқиб олиб борилишини таъминлайдиган педагогик тизимни келтиришни ва уларни амалда қўллашни талаб этади. Тарбия узоқ давом этадиган ва аслида узлуксиз жараён бўлиб бу жараён бола мактабга келишидан илгарироқ бошланади ва бутун умр бўйи давом этади. Тарбия кўпгина сабабларга, ўқувчиларнинг индивидуал- топологик тафовутларига, уларнинг ҳаётий ва маънавий тажрибасига, шахсий фаоллигига боғлиқ. Қадимги шарқ мақолларидан бирида шундай дейилган: “Агар ўзингни бир йилга таъминламоқчи бўлсанг - шоли эк, ўн йилга таъминламоқчи бўлсанг - дарахт эк, юз йилга таъминламоқчи бўлсанг - одам тарбияла”. Олим бўлиш осон, одам бўлиш қийин (мақол). Бола ўқишни ўрганишдан олдин, тақлид қилишни ўрганади деган Каменский. “Ўзи яхши кўрадиган нарсасини ўзгаларга ҳам раво кўрмагунча киши мўмин комил бўла олмайди” - деган экан Ал-Бухорий, Ал-жомеъ-ас-Саҳиҳ асарида.

“Юқори малакали, замонавий фикрлайдиган одамларнинг етишмаслиги бизнинг олға силжишимизда ҳамон тўсиқ бўлиб турибди. Бундай кадрларни, аввалом бор ёш кадрларни топиш, ўстириш, тарбиялаш бугунги куннинг энг муҳим масаласига айланмоқда” - деб таъкидлайди И.А.Каримов (83 - бет) ва яна “Комил инсон деганда биз аввало, онги юксак, мустақил фикрлай оладиган ҳулқ атвори билан ўзгаларга ибрат бўладиган билимли, маърифатли кишиларни тушунамиз” - деган (81 - бет). Тарбия уч нарсага эҳтиёж сезади: истеъдодга, илмга, машққа деган эди Арасту (107 - бет). Ота-она ва фарзандлар ўртасидаги муҳим ва ижтимоий аҳамиятга эга. Бу борада қуйидаги хикматга риоя зарур. “Боланинг 1-6 ёш даврида у ҳоким - ота эса тобе, 7-18 ёшида ота ҳоким бола эса тобе, 18 дан сўнг эса албатта дўст ва ҳамкор бўлиш керак” каби тушунча халқ педагогикасидан бизгача етиб келган. Тарбиянинг тарихий ва ижтимоий характери Тарбия кишилик жамиятининг пайдо бўлиши билан вужудга келди у билан бирга тараққий этди. Жамиятнинг ўзгариши билан ўзгариб борди. Тарбия турли хил даврларда ва турли хил жамиятларда ўзгармас бир нарса бўлиб қолмайди. Ижтимоий тузум ўзгариши билан у ҳам ўзгариб боради. Тарбиянинг мақсадлари, мазмуни, шакли ва усуллари билан ҳар бир тарихий даврда ўзига хос хусусиятларга эга. Шу маънода биз тарбияни тарихий категориялари деб атаймиз, чунки одамлар ҳаёти қачон пайдо бўлган бўлса, тарбия ҳам ўша вақтдан буён олиб борилмоқда. Шунинг учун тарбия тарихий характерга эга. Агар тарбия олиб борилмаганда эди ҳаёт ҳам давом этмас эди. Бу фикрни кундалик ҳаётимиз исботлаб турибди. Педагогик ғоялар ва тарбиявий ишни ривожлантиришда муайян даражада алоқа ва маълум бир давомийлик мавжуд. Жумладан, асрлар давомида дарс мактабда ўқув машғулотларини ташкил этишнинг асосий шакли бўлиб келган ва шундай бўлиб қолади.

Ҳозирги даврда ўқувчиларга билим беришнинг дарс шаклидан ташқари бошқа шакллари пайдо бўлди. Масалан, саёҳат, баҳс, конференция, семинар, амалий машғулот, лаборатория ва ҳоказо Айни чоғда тарбияда ва таълим беришда мафкуравий жиҳатдан бетараф қоладиган лаҳзалар ҳам борлигини унутмаслик керак. Тарбия ва таълимнинг ташкилий иш шаклларини аниқ тўлдириш мактаб ишининг у ёки бу масалаларини изоҳлашга ёндашув ҳар даврда турлича характерга эгадир. Тарбиянинг ижтимоий характери деганда бир кишининг бир неча кишиларнинг хоҳиш, иродасидан қатъи назар ижтимоий ҳаёт бор экан у кўпчиликнинг яъни жамият аъзоларининг ҳаётини давом эттириш учун олиб борилиши шарт бўлган ижтимоий жараёндир. Шунинг учун биз тарбияни ижтимоий жараён деб ҳисоблаймиз. Жамиятда инсонлар мавжуд экан демак ҳаёт давом этиши шарт.

Адабиётлар: 1.Маҳкамов М. «Бўлажак тарбиячиларнинг педагогик мулоқат маданиятини шакллантириш” номзодлик диссертацияси. Т., 2005. 2. Султонова Г.А. Педагогик маҳорат. Т.:ТДПУ.-2005.-149 б. 3.«Педагогика» В.А.Сластёнин, И.Ф.Исаев, А.И.Ми ҳёнко, Е.Н.Шиянов. Москва. «Школғная пресса». 2004 4.Волжский А. Методика воспитателғной работў с молодежғю. – М. 2003. 5.Котов В. Воспитателғная работа в школе: опўт и проблемў. – СПб: Сев.сияние 2003. 6 .Тарбиявий ишлар методикаси. П.И.Рувинский. – Т. 1991 й.

O'xshashlar

Педагогика фанининг мақсади ва вазифалари хамда предмети

Педагогика фанининг предмети, мақсад ва вазифалари

Педагогика тарихи фанининг предмети, мақсад ва вазифалари

Ижтимоий педагогика фанининг предмети, максад вазифалари

Мутахассисликка кириш фанининг мақсади ва вазифалари