O‘qitish natijalarini nazorat qilish - Pedagogika - Referatlar

O‘qitish natijalarini nazorat qilish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

134.5 KB

Ko'chirib olish

O‘qitish natijalarini nazorat qilish Reja: 1. Kimyo va biologiya o‘qitish natijalarini nazorat qilishning mazmuni, maqsadi, vazifalari va ahamiyati. 2. Kimyo va biologiya o‘qitish natijalarini nazorat qilishning shakli va usullari. 3. Test turlari va uni o‘quv jarayonining turli bosqichlarida nazorat qilishda qo‘llanilishi.

Maqsad: O‘quvchilar o‘zlashtirishini nazorat qilish usullari bilan tanishtirish va o‘quvchilar bilimini baholashni o‘rgatish. 7.1. Kimyo o‘qitish natijalarini nazorat qilishning maqsadi, shakli va turlari, ahamiyati. O‘quvchilarning o‘zlashtirishini nazorat qilish o‘quv jarayonining asosiy qismi hisoblanadi. Uning vazifasi o‘qitish maqsadi qaysi darajaga yetgan- yetmaganligini aniqlashdir. O‘rta maktabda o‘quvchilarning bilimini nazorat qilish o‘qitish harakteriga ega bo‘lganligi uchun nazorat qilish usullari boshqa o‘qitish usullari bilan chambarchas bog‘langan. O‘quvchilar bilimini nazorat qilish vaqtida ham o‘qitish, tarbiyalash, rivojlantirish funksiyalari bajariladi. O‘qitish ahamiyati shundaki, o‘quvchi o‘z bilimi va ko‘nikmalarini doim to‘g‘rilab turishining imkoni bo‘ladi .O‘quvchilar bilimini nazorat qilishining tarbiyaviy ahamiyati juda katta . Doimiy tekshirishlar o‘quvchini sistematik ravishda ishlashga o‘rgatadi, olingan bilim va ko‘nikmalarini amalda qo‘llay oladi.O‘quvchilarda ma’suliyatlilik, maqsad sari yo‘nalish, mehnatsevarlik, qiyinchiliklarni yengish va boshqa ma’naviy fazilatlar shakllanadi. O‘quvchilar bilimini nazorat kilishda ularni rivojlantiruvchi ahamiyatiga alohida e’tibor beriladi. O‘quvchilarning fikrlash qobiliyati, analiz, sintez qilish, taqqoslash, umumlashtirish, aniqlik kiritishlar ham alohida nazorat qilinadi. Kimyo o‘qitish natijalarini nazorat qilishning shakllari xilma-xil bo‘ladi. Bu nazoratning tashkil qilinishiga- individual, frontal, guruh va differentlashgan, yoki bajarilishiga bog‘liq.-og‘zaki, yozma, eksperimental bo‘lishi mumkin. Baholash – joriy, oraliq va yakuniy nazoratlarni o‘z ichiga oladi. Joriy nazorat talabaning o‘zlashtira borayotganidan muttasil xabardor qilib turadi, odatda joriy nazoratda bolaning bilimiga baho qo‘yilmaydi, intilishlari ma’qullanib boriladi, shu tariqa u bilimlarni shakllantirishda ishtirok etadi. Pedagogik texnologiyadan xabardor bo‘lib borish ta’limda yo‘l qo‘yilgan xatoni tuzatish uchungina emas, ta’lim maqsadlarini aniqlashda ham xizmat qiladi. Yakuniy nazoratda rejalashtirilgan ta’lim maqsadiga erishilgani baholanadi. Nazorat og‘zaki, yozma yoki test shaklida bo‘lishi mumkin.

Bundan tashqari didaktikada nazorat turlari mavjud, ular didaktik funksiyasiga bog‘liq: mavzu o‘qitishdan oldin, dars vaqtida, chorak yoki yarim yillik, yil oxirida. Nazorat qilish usullari. Og‘zaki nazorat va o‘z-o‘zini nazorat qilish usullari: a) individual so‘rash b) frontal so‘rash v) og‘zaki sinovlar g) og‘zaki imtihon d) dasturlashtirilgan so‘rash e) og‘zaki o‘z-o‘zini nazorat qilish. Yozma nazorat va o‘z-o‘zini nazorat qilish usullari: a) yozma nazorat qilish b) yozma sinovlar v) yozma imtihon g) dasturlashtirilgan yozma ishlar d) yozma ravishda o‘z-o‘zini nazorat qilish. Amaliy-laboratoriya nazorati va o‘z-o‘zini nazorat qilish usullari: a) kontrol - laboratoriya ishlari b) ENM yordamida nazorat qilish v) eksperimental masalalar yechish g) amaliy-laboratoriya ishlari yordamida o‘z-o‘zini nazorat qilish. O‘quv vaqtining juda cheklanganligi tufayli o‘qituvchi dars vaqtida hamma o‘quvchilarni so‘rab chiqa olmaydi, shuning uchun o‘quvchilarning butun ishi davomida ularni doimo ishini kuzatib borish kerak. Dars rejasi tuzishda so‘raladigan o‘quvchilarnigina emas, balki tekshirib borilishi kerak bo‘lgan, orqada qolayotganligi ma’lum bo‘lgan o‘quvchilarni ham darsda ikki-uch marta turg‘izib so‘rash kerak.

So‘rash - o‘quvchilarning o‘zlashtirishini hisobga olishning asosiy shaklidir. Maxsus tanlab olingan savollar sistemasi o‘qituvchining o‘quvchilarni sistemali suratda kuzatib borganligi to‘g‘risida dalolat beradi. Oldingi va ilgari o‘tilmagan darslarning materiali ham so‘raladi. Shunday qaytarib turish o‘quvchining bilimini puxtalash va kengaytirishga imkon beradi. Vaqtni tejash maqsadida "qisqa so‘roq" savol-javob o‘tkaziladi. Ular maxsus kartochkalarda oldindan yozib qo‘yiladi. O‘quvchilarning bilim, ko‘nikma hamda malakalarini tekshirish og‘zaki, yozma va amaliy bo‘lishi mumkin. yozma tekshirish va mustaqil ishlar bilimlarni tekshirishning asosiy shakllari hisoblanadi. Yozma tekshirish o‘quvchilarning bilimlari sifatini: to‘g‘riligi, aniqligi, anglab olingani, amalga tadbiq etilishi to‘g‘risida bir fikrga kelish va qisqa vaqt ichida guruhdagi barcha o‘quvchilar bilimini tekshirib ko‘rishga imkon beradi. Yozma tekshirish, asosan yozma grafik ishlarni bajartirish bilan amalga oshiriladi. Yozma tekshirish ishlari ikki xil bo‘lishi mumkin: mavzu bo‘yicha va yakuniy tekshirish ishlari guruh mavzuni o‘rganib bo‘lgandan keyin, yakuniy tekshirish bir necha mavzu o‘tib bo‘lingandan keyin o‘tkaziladi. Nazorat yozma ishlar. O‘quvchilar bilimini hisobga olishning ayrim o‘quvchilarninggina emas, balki butun sinf o‘quvchilarning ham o‘zlashtirishini bir vaqtda tekshirib ko‘rishga imkon beradigan tejamli vositasi kontrol yozma ishlardir. "Bir pasli yozma ishlar" - 10-15 daqiqa davomida davom etadi - bu nazorat kundalikka kiritilishi mumkin. O‘quv ishini sifati to‘g‘risida o‘quvchilarning o‘zlashtirishiga qarab hukm chiqariladi. O‘quvchilarning o‘zlashtirishini hisobga olishning uchta shaklidan: - kundalik - vaqti-vaqti bilan va; - yakuniy shakllaridan foydalaniladi. Bularning uchalasi maktabda o‘quvchilarning o‘zlashtirishini hisobga olishning yaxlit bir sistemasini tashkil etadi.

Kundalik hisobga olish o‘quvchilarning ishini sistemali suratda tekshirib borish asosida o‘tkaziladi. O‘quvchilar ishini kundalik kuzatib borish o‘qituvchining har qaysi o‘quvchining o‘zlashtirishini mahsus tashkil etilgan so‘roq yo‘li bilan ancha yaxshi tekshirib ko‘rishga imkon beradi. So‘rash og‘zaki va yozma tarzda o‘tkaziladi. Bunday so‘rash butun sinfning o‘zlashtirishini hisobga olishning eng qulay vositasi yozma kontrol ish butun sinf qanday o‘qiyotganligini kuzatishgagina imkon beradi. Kimyodan o‘zlashtirishni vaqti-vaqti bilan hisobga olishning oxirgi bosqichi ba’zi o‘qituvchilarda har qaysi o‘quvchiga va butun sinfga tavsifnoma berishdan iborat bo‘ladi. Bunday hisobga olish asosida o‘quvchilarning bir yillik o‘zlashtirishi to‘g‘risida umumiy xulosa chiqariladi. Imtihon va attestat olishda o‘quvchilarning butun fandan qanchalik o‘zlashtirganliklari to‘g‘risida xulosa chiqarishga imkon beradi. Bir mavzu o‘tilgandan keyin, yoki chorak oxirida butun bir darc davomida shu o‘tilgan mavzu bo‘yicha nazorat yozma ish o‘tkaziladi. O‘quvchilarning nazorat ishini mustaqil suratda bajarilishni ta’minlash uchun bu ish bir necha variantlarda tuziladi (2, 3, 4, va hokazo). Savollarning oson- qiyinligini taxminan bir xil bo‘lishi kerak. Nazorat ishning qanday bajarilganligini tekshirib ko‘rish va unga baho qo‘yish ta’lim-tarbiya jihatidan katta rol o‘ynaydi. Eng ko‘p takrorlangan xatolarni o‘qituvchi tahlil qilib ko‘rish asosida o‘quvchilarning javoblariga baho qo‘yibgina qolmay, balki kimyo o‘qitish ishini bundan buyon yaxshilash uchun tegishli xulosalar ham chiqarib oladi. O‘quvchilarning o‘quv va malakalarni tekshirib ko‘rishda faqat nazariy bilimlarni emas, ya’ni: kimyoviy til, grafikadan foydalana bilish, mikdoriy hisoblar qila olish, balki eksperiment o‘tkaza bilish malakalarini - eng ko‘p ishlatadigan asbob-uskunalardan foydalana olish, eng muhim kimyoviy operatsiyalarni bajarish, kimyoviy eksperimentdan foydalana olish malakalarini hosil qilish vazifasi ham turibdi. Bunda ham chorak oxirida va yil oxirida o‘quvchilarning eng muhim eksperimental malakalarini tekshirib ko‘riladi va baho qo‘yiladi. Bu ham ta’lim-

tarbiya jihatidan katta rol o‘ynaydi. Malakalarni tekshirishda eksperimental masalalar yechishdan foydalansa bo‘ladi. Yuqori sinf o‘quvchilarining bilimini nazorat qilishda sinovdan foydalansa bo‘ladi. Odatda sinov darsdan tashqari vaqtda o‘tkazilib, o‘quvchilar ikki yoki uch guruhga bo‘linadilar. O‘qituvchi savol va masalalarni oldindan tayyorlab, o‘quvchilarga beradi. Darslarni yaxshi o‘zlashtiradigan, tez-tez javob beradigan o‘quvchilarni taqdirlash uchun ularni sinovdan ozod qilish mumkin. 7.2. Individual nazorat qilish usullarining afzalligi. O‘quvchilardan yakka tartibda va frontal so‘rash bilimlarni joriy, mavzu bo‘yicha, yakuniy tekshirishning keng tarqalgan shakllaridir. Savol ham o‘quvchilarga beriladi. Yakka tartibda so‘rash chog‘ida o‘quvchi doska oldida javob beradi. Uning javobini butun guruh eshitib turadi. O‘quvchilar yo‘l qo‘yilgan xatolarni to‘g‘rilaydilar, qo‘shimchalar va izohlarni kiritadilar. Yakka tartibda so‘rashda darsning ham ko‘p vaqti ketadi. Bunda guruhdagi o‘quvchilarning bilish faolligi susayadi. Ammo undan butunlay voz kechish yaramaydi, yakka tartibda so‘rashning ahamiyati o‘quvchilarning nutqini, xotirasini va tafakkurini rivojlantirishdadir. Yakka tartibda so‘rash vaqtida barcha o‘quvchilarning faolligini oshirish kerak. Yakka tartibda so‘rashdan tashqari, og‘zaki tekshirish ham o‘qituvchining guruh bilan suhbati shaklida amalga oshiriladi. Bu holda o‘qituvchining savollariga qisqa javoblar qaytarilishi lozim, shunda suhbatda ko‘proq o‘quvchi ishtirok etadi. Bunday so‘rash, yakka tartibda deb ataladi. U o‘tilgan materialni takrorlash bilan uzviy qo‘shib olib boriladi, natijada bilimlar esdan chiqib qolishining oldi olinadi va ular mustahkamlanadi. O‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini amalda tekshirish o‘quvchilar olgan bilimlarini tegishli sharoitda qanday tadbiq eta bilishlarini aniqlash maqsadida o‘tkaziladi. Bunday tekshirishda o‘quvchilar o‘z bilimlarining to‘g‘riligiga va ularni mustahkamlashni davom ettirish zarurligiga ishonch hosil qiladilar.

Keyingi yillarda o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini amalda tekshirishning metodlari, shakllari hamda vositalarini takomillashtirish bo‘yicha pedagogika amaliyotida ancha ishlar qilindi. Bu borada yangi tadbirlarni izlash natijasida qator o‘quv yurtlarida maxsus nazorat qiluvchi qurilmalar yordamida so‘rash usuli qo‘llana boshlandi. Shulardan biri test yordamida tekshirishdir. Bo‘sh o‘zlashtiruvchi o‘quvchilarga qo‘shimcha dars. O‘zgaruvchan jadvallar asosida tuzilgan va sinflar, fanlar kesimida mak tab rahbarlari tomonidan tasdiqlanib, muhr bosilgan qo‘shimcha darslar rejasining nusxasi maktab ichki monitoring tizimi rahbarida hamda o‘quv ishlari bo‘limida saqlanadi. Har ikkala rahbar tomonidan qo‘shimcha darslar tahlil qilinadi. Qo‘shimcha darslar yakuni bo‘yicha o‘tilgan mavzular yuzasidan o‘quvchilar bi lan ichki va tashqi nazorat ishlari o‘tkaziladi. Dars jarayonidagi yakka hamda guruh mashg‘ulotlari Bunda ham muddat belgilangan holda o‘quvchilarga mustaqil ishlash uchun o‘zlashtirilishi qiyin bo‘lgan mavzular kesimida topshiriklar beriladi va ularning bajarilishi yuzasidan nazorat olib boriladi. Guruh mashg‘ulotlarida ham bir yo‘la bir necha o‘quvchi uchun o‘zlashtirilishi qiyin bo‘lgan mav zular kesimida topshiriklar berilib, har ikkala topshiriq turlari bo‘yicha maxsus tushuntirish ishlari olib bo riladi. Yuqorida olib boriladigan amaliy ishlar yuzasidan o‘quvchilar tomonidan maxsus daftarlar yuritilib, unga o‘quv chilar bilimidagi bo‘shliqlarni to‘ldirish natijalari va o‘zgarishlar qayd etib boriladi. O‘quvchilar bilimidagi bo‘shliqlar ni to‘ldirishning navbatdagi omillaridan yana biri maktab ma’muriyatining tashqi nazorati hisoblanadi. Ko‘p hollarda maktab rahbarlari tashqi nazoratni yo‘lga qo‘ymay, faqat o‘qituvchining nazorati bilan kifoyalanib qoladilar. O‘quvchilar bilimidagi bo‘shliqlar ni to‘ldirish — maktab ma’muriyati zimmasiga ham katta mas’uliyat yuklaydi. Chunki bu jarayon o‘zaro hamkorlikda ish olib borishni taqozo etadi. Shu nuqtai nazardan chorak hamda o‘quv yili

davomida maktab ma’muriyati asosiy diqqat-e’tiborni quyidagilarga qaratishi lozim, deb o‘ylayman. Metod birlashmalarda, pedagogika kengashlarida, davra suhbatlarida, ota-onalar ishtirokida chuqur va har tomonlama muhokamalar o‘tkazib, amaliy chora-tadbirlar belgilab, uni nazorat qilib borish zarur. Maktab direktori har kuni 2 soat, o‘quv ishlari bo‘yicha direktor o‘rinbosari 4 soatdan DTS talablari asosida dars tahlillari o‘tkazishlari kerak! Bular maktab ma’muriyatining asosiy vazifasiga kiradi. O‘quvchilar bilimidagi bo‘shliqlarni to‘ldirish jarayonida birinchi navbatda o‘qituvchilar faoliyatini o‘z holiga tashlab qo‘ymaslik, ularga xolisona, tahlillarga asoslangan xolda baho berib borish, zarur amaliy-uslubiy yordam ko‘rsatish ham maktab rahbariyatining doimiy e’tiborida bo‘lmog‘i zarur. Shuningdek, dars samaradorligi o‘quvchilarning darsliklar bilan qanchalik ta’minlanganlik darajasiga ham 6yefarq. Fan o‘qituvchilarining rahbarligida BKM larni to‘liq 100 foizga o‘zlashtirgan o‘quvchilarni bilimida kamchiligi bor o‘quvchilarga berkitib qo‘yish ham maqsadga muvofiqdir. O‘quvchilar tomo nidan darslarni ko‘p qoldirish holatlari o‘quv materiallarini puxta, DTS talablari darajasida o‘zlashtirishga katta salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi omil hisoblanadi. Qoldirilgan dars soatlarining fan o‘qituvchilari va sinf rahbarlari tomonidan aniq va xolisona qayd qilinmaganligi o‘quvchilar bilimida bo‘shliq paydo bo‘lishiga olib keluvchi sabablardan biri ekanligini unutmaslik kerak. DTS talablarini bajarishda o‘quv chilar bilimidagi mavjud bo‘lgan bo‘shliqlarni aniqlash va ularni to‘ldirishda maktablarning o‘quv-moddiy tex nika negizi ham katta ahamiyat kasb eta di. Ko‘pchilik maktablarda tibbiy yo‘nalishdagi fan dasturlarining amaliy qismlarini bajarish uchun laboratoriya asbob-uskunalari yetishmasligi yoki umuman mavjud emasligi ko‘pchilikka ayon. Maktablarda o‘quvchilar bilimidagi bo‘shliqlarni to‘ldirish usullaridan yana biri ushbu o‘quvchilar uchun kuni uzaytirilgan guruhlar faoliyatini yo‘lga qo‘yishdir. KUGlarni tashkil qilish maktabda kichik korxonalarni ochish, maktab

uchun yer olib, qishloq xo‘jalik ekinlari ekib, hosil olish evaziga tash kil kilinsa, maqsadga muvofiq bo‘ladi. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, o‘quvchilar bilimida bo‘shliq paydo bo‘lishining yagona sabablaridan biri ularga yetarli bilim berilmaganligidandir. Bu esa o‘qituvchilarning o‘z fanidan yangi dastur materiallarini DTS talablari bo‘yicha egallashini talab etadi. Buning uchun har bir o‘qituvchi o‘z ustida qunt bilan ishlashi, malakasini oshirish uchun izlanishi lozim. Har bir dars va mashg‘ulotlarni yangi pedagogik texno logiya asosida noan’anaviy usulda tash kil etish davr talabi. Davr bilan hamo-hang qadam tashlash — ustoz-murabbiylar zimmasiga hamisha mas’uliyat yuklaydi. Ana shu mas’uliyatga yarasha faoliyat ko‘rsatish o‘qituvchining burchidir. 7.3. O‘rta maktab, akademik litsey va kasb – hunar kollejlarida kimyo o‘qitish natijalarini nazorat qilish turlari va reyting tizimi. Reyting tizimini joriy etilishining maqsadlari. O‘zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi» hamda Vazirlar Mahkamasining 204-sonli qarorida ko‘zda tutilgan Reyting tizimi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi davlat ta’limi standartlarining tarkibiy qismi bo‘lib, uni bajarilishi barcha akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari uchun majburiydir deb belgilab qo‘yilgan. Ta’lim sohasida reyting tizimini qo‘llanilishida asosan quyidagi maqsadlar ko‘zda tutilgan: - reyting tizimi o‘quvchilar bilim ko‘rsatkichlari darajasini, malakasini shakllantirish, o‘quvchini o‘qishga va foydali mehnatga bo‘lgan munosabatini obyektiv kompleks baholab beradi; - reyting, o‘quvchi shaxsini sifat ko‘rsatkichini aniqlaydigan sonli ko‘rsatkichdir; - O‘quvchilarni doimiy baholash va ular olgan baholarni taqqoslab borish; -O‘quvchilarda o‘qishga intilishga va o‘zaro bellashishga imkoniyatni shakllantirish, ularni shu ruhda tarbiyalash;

- O‘quv yurtlarida ishlab chiqarish ta’limi ustalari hamda o‘qituvchilarning pedagogik faoliyatini to‘g‘ri baholash; - O‘quvchilar bilim saviyasi va malaka ko‘nikmalarini haqqoniy baholash; - O‘quvchilarni darslarga qatnashish intizomini yaxshilash va ularning fanlar bo‘yicha uzluksiz tayyorgarligini tashkil etish; - O‘quvchi va o‘qituvchining o‘z faoliyatini oldindan rejalashtirish, o‘quv jarayonining borishini tezkor tahlil qilish, o‘z faoliyatida zaruriy o‘zgartirishlar kiritish imkoniyatini yaratish. Reyting tizimi yuqorida sanab o‘tilgan maqsadlarni o‘zida mujassamlashtirgan bo‘lib, o‘quvchilarning bilim sifatini haqqoniy baholash, ularning bilimini o‘zaro taqqoslash orqali o‘quv jarayonida musobaqa, ya’ni bellashish muhitini yaratish imkonini beradi. Reyting tizimining mazmuni. Reyting tizimida o‘quvchilarning bilimi doimiy ravishda nazorat qilinadi va baholab boriladi. Reyting nazorat tizimining asosida o‘quv rejasiga kiritilgan har bir fanning o‘quvchi o‘zlashtirishining sifat ko‘rsatkichlarini ballar bilan baholash yotadi. Har bir o‘qituvchi o‘z fani bo‘yicha reyting tizimini loyihalashtirishda quyidagilarga asoslanishi kerak: 1. Har bir fan bo‘yicha semestr davomida o‘quvchi to‘plashi mumkin bo‘lgan maksimal ball 100 ballni tashkil etadi; 2. Har bir fan uchun ajratilgan maksimal ball nazorat turlari bo‘yicha quyidagicha taqsimlanadi: Joriy nazorat (JN) bo‘yicha 60%, ya’ni 60 ball; Oralik nazorat (ON) bo‘yicha 20%, ya’ni 20 ball; Yakuniy nazorat (YAN) bo‘yicha 20%, ya’ni 20 ball. Bu ballar baho va foiz jahatidan quyidagicha taqsimlanadi: mak . ball. Baholar, foizlar, ballar «qoniqarsiz » «o‘rta » «yaxshi» «a’lo» 100 0- 55 5 6 - 70 7 1 - 85 8 6 -100

3. Joriy nazorat (JN) – og‘zaki so‘rov, seminarlar, yozma ishlar, laboratoriya ishlari, texnikaviy diktant, kurs loyihalari, uy vazifasi, test so‘rovlari, kartochka so‘rovlari, mustaqil ishlar va hokazo, ya’ni siz amaliyot davomida qo‘llaniladigan barcha so‘rov turlarini o‘z ichiga oladi. «JN»da o‘tkaziladigan so‘rov turlarini quyidagi qisqartirilgan kodlar bilan belgilash mumkin: T - test so‘rovlari; O - og‘zaki so‘rov; K - kartochka so‘rov; L - laboratoriya ishi; M - masala yechish; U - uy vazifasi; Kl - kurs loyihasi; Y о - yozma ish; Td - texnikaviy diktant; A - amaliy ish; Mk - muammolar qo‘yish; Mi - mustaqil ish. 4. Ba’zi so‘rov turlarining xususiyatlariga, ularni o‘tkazish imkoniyatlariga qarab va barcha o‘quvchilarni shu so‘rov turi bo‘yicha bir mashg‘ulotda nazorat qilish imkoniyati yo‘qligini e’tiborga olib, rejada shu so‘rov turlarini ikkinchi mashg‘ulotdan boshlab o‘tkazish rejalashtirishi maqsadga muvofiqdir. 5. Kurs loyihalariga maksimal balining 20-40%ni ajratish maqsadga muvofiqdir. 6. Oraliq nazorat (ON) semestr davomida 2-4 marta maqsadga muvofiqdir. Bu nazorat fanning ma’lum bir bo‘limi yakunlangandan keyin asosan test asosida semestr o‘rtasida va oxirgi haftalarida o‘tkaziladi. 7. Yakuniy nazorat (YAN) - semestr yakunida test asosida o‘tkaziladi va o‘tilgan barcha bob va mavzularga taalluqli barcha savollarni qamrab olishi lozim. Bu nazoratga «JN» va «ON» bo‘yicha yig‘ilgan bali maksimal ballning 60 % dan

kam bo‘lgan o‘quvchilar va reyting balini yaxshilash xoxishini bildirgan o‘quvchilar kiritiladi. Reyting bali «JN» va «ON» bo‘yicha 60 balldan ko‘p bo‘lgan o‘quvchilar «YAN» ni topshirishni xoxlamasa, u holda jurnalga ular jamlagan ball qo‘yiladi. 8. Ishlab chiqarish ta’limi va amaliyoti uchun ham maksimal ball 100 ball bo‘lib, reyting tizimi ularning o‘ziga xos xususiyatlarini e’tiborga olgan holda namunadagidek loyihalashtiriladi. 9. Diplom ishlari va loyihalari uchun ajratilgan ball hamda davlat imtihonlari uchun ham maksimal ball 100 ball qilib belgilanadi. Diplom ishlari va loyihalarga ajratilgan maksimal ball quyidagicha taqsimlanadi: diplom ishi yoki loyiha rahbariga – 30 ball; retsenzetga – 20 ball; davlat malaka komissiyasiga – 50 ball. Diplom himoyasida malaka komissiyasiga ajratilgan 50 ballning 60 %ini olgan o‘quvchigina himoya qilinadi. O‘quvchilarning reyting tizimi bo‘yicha to‘plagan umumiy ballarini hisoblash. Eng yaxshi o‘quvchini aniqlash va o‘quvchilar bilimini o‘zaro taqqoslash uchun har bir fanga o‘quv jarayoni rejasida ajratilgan soatlarni ham hisobga olish kerak. O‘quvchilarning o‘zlashtirishlarini baholash O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining 2006 yil 10 iyundagi 152- sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan "Umumiy o‘rta ta’lim maktab o‘quvchilarining ta’lim tayyorgarligi darajasini aniqlashning ko‘p ballik reyting tizimi to‘g‘risidagi Nizom" ga muvofiq amalga oshiriladi. Bu Nizomga ko‘ra o‘quvchilarnig ta’lim tayyorgarligi darajasini baholashning reyting tizimi quyidagi nazorat turlari orqali amalga oshiriladi: 1.Oraliq nazorat (ON)- har bir o‘quv fanidan DTS bo‘yicha o‘quvchilar o‘zlashtirishi lozim bo‘lgan asosiy bilim, ko‘nikma, malaka (BKM) larning

elementlari soni aniq belgilangan majburiy standartli nazorat ishi (MSNI) orqali amalga oshiriladi. MSNIlar soni dastur talabidan, fanni o‘qitish mazmunidan kelib chiqqan holda belgilanadi. MSNIlar Respublika Ta’lim Markazi (PTM) huzurida tashkil etilgan ijodiy guruh tamonidan tayyorlanadi. 2. Joriy nazorat (JN)-oraliq nazorat (MSNIlar) orasida o‘tkaziladigan kundalik so‘rov bo‘lib, u o‘quvchilar bilimida bo‘shliq paydo bo‘lishning oldini olish, o‘quv faolligini oshirish maqsadida amalga oshiriladi. Shu bilan birga ta’limiy o‘rgatuvchi xarakterga ham ega bo‘ladi. O‘qituvchi har bir o‘quvchining MSNIlar oralig‘ida joriy nazoratdan o‘tishini ta’minlashga ma’suldir. 3. Ijodiy faollik nazorati (IFN)-reyting doirasida barcha o‘quvchilar uchun majburiy bo‘lmagan qo‘shimcha topshiriqlar va ijodiy ishlarni ixtiyoriy bajarish orqali, ularning istak va xohishlariga ko‘ra tashkil etiladi. Har chorakda bir marta o‘tkaziladi. 4. Bosqichli nazorat(BN)- o‘quv yili tamom bo‘lgandan keyin imtihonlar yoki sinovlar shaklida amalga oshiriladi. Bosqichli nazorat uchun namunaviy va sinov imtihon materiallari RTM tomonidan tayyorlanib, joylarga yetkaziladi. 5. Yakuniy nazorat (YAN) –maktabda ta’limning to‘liq kursi tugagandan so‘ng Davlat attestasiyasi shaklida amalga oshiriladi. Baholash - ta’lim jarayonining ma’lum bosqichida o‘quv maqsadlariga erishilganlik darajasini oldindan belgilangan mezonlar asosida o‘lchash, natijalarni aniqlash va tahlil qilishdan iborat jarayondir. Baholash shakllari. Baholash uning mohiyatidan kelib chiqib, ikki xil shaklda o‘tkazilishi mumkin: 1. Mezonga asoslangan baholash. 2. Qiyoslashga asoslangan baholash. Ta’limiy monitoring - pedagogik faoliyatni doimiy kuzatish, u haqida axborot to‘plash, saqlash, qayta ishlash va tarqatish orqali uning ahvoli va taraqqiyotiga ta’sir etishdan iborat. 7.4. Test turlari ularning o‘quv jarayonida qo‘llanilishi.

1992 yil martida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov farmoni bilan Oliy o‘quv yurtlariga qabulni test asosida o‘tkazish joriy qilindi. Bu ilgarilari foydalanish taqiqlangan yoki cheklangan pedagogik test sinovlarining ta’lim tizimiga keng joriy qilinishiga asos soldi. Hozirgi kunda Oliy va O‘rta maxsus maktab muammolari institutida oliy o‘quv yurtlari o‘qituvchilariga pedagogik texnologiyani o‘zlashtirishlarida yordam berishga da’vat etilgan o‘quv sifati va pedagogik texnologiyalar bo‘limi ishlab turibdi. Mazkur kitob uning faoliyatining dastlabki natijalaridan biridir. Ma’lumki, 1992 yildan boshlab O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan oliy o‘quv yurtlariga talabalar olishda imtihonlari test sinovlari asosida o‘tkazilmokda. 1993 yildan esa o‘quvchilar olimpiadalari va bitiruv imtihonlari ham test sinovlari asosida o‘tkaziladigan bo‘ldi. Shunday ekan, o‘quvchilarning davrning yangi talablariga javob beradigan qilib tayyorlash uchun bu sohadagi ishni maktabda davom ettirish zarur. Test atamasi inglizchadan olingan bo‘lib, o‘zbekchaga tarjima qilinganda - tekshirish, tadqiq etish, sinab ko‘rish degan ma’noni anglatadi. Test - bu qisqa, standart va odatda vaqt bilan chegaralangan sinovdir. Bunday yangicha va qulay sinovlarni o‘tkazish uchun test savollari tuziladi. Nar bir savolning beshta A, B , C , D, E harflari bilan belgilangan javoblari bo‘lib, ularning ichida bitta javobi to‘g‘ridir. Savollar "Ko‘p ichidan to‘g‘risini tanlab olish" hamda "Soddadan murakkabga" prinsipida va qat’iy maktab dasturi asosida tuziladi. Ayrim o‘qituvchilar imtihonni ikkita nazariy savol, uchinchini test topshirig‘i asosida o‘tkazilishni rejalashtirilgan bo‘lishlari mumkin. Ammo bunday yondashuv asosida o‘quvchini o‘zlashtirish darajasini to‘laqonli baholab bo‘lmaydi. O‘qituvchi o‘quvchilar bilan kelishgan holda ikki usuldan birini qat’iy tanlab olishi zarur. O‘quvchilarning javoblarini baholashni kuzatish uchun javob varaqasini bir xil kattalikdagi qalinroq qog‘ozdan perfokarta shaklida tayyorlash ancha maqsadga muvofiq bo‘ladi.

Demak, sinf uchun avvaldan perfokarta tayyorlab qo‘yilishi kerak. O‘quvchilar to‘g‘ri javoblarini ana shu perfokartalarda belgilaydilar. To‘g‘ri javobni hisoblash uchun bitta perfokarta olib, to‘g‘ri javoblarni krestli doira shaklida belgilash va qaychida ularni qirqib olib tashlab "shablon" tayyorlab olish kerak. Shablon o‘quvchi perfokartasi kattaligi bilan bir xil bo‘lishi va ustiga tushishi lozim. To‘g‘ri javobni aniqlash uch perfokarta ustiga "shablon" qo‘yiladi, shablonda shuncha krestlar ko‘rinadi. Shaxsiy kompyuter bilan ta’minlangan maktablarda test sinovlarini mashinalar yordamida o‘tkazish mumkin. Buning uchun test topshiriqlari variantlari, ularning to‘g‘ri javoblari, baholash mezonlari mashina xotirasiga kiritilib, o‘quvchining "sinash”ni topshirish kifoya qiladi. Test topshiriqlari mazmuniga ko‘ra 4 turga bo‘linadi: yopiq, ochiq, moslik va izchillikka oid testlar. Test vazifalarining boshqa shakllari ham mavjud (zanjirli, matnli, vaziyatli kabilar). Yopiq test – test sharti savol yoki biror vazifa va qisqa javoblardan iborat bo‘lib, ko‘pincha javoblardan bittasi to‘g‘ri qolganlari noto‘g‘ri javobga o‘xshashroq bo‘ladi. Yopiq test deb atalishining boisi shundaki, tekshiriluvchi qo‘yilgan shartga o‘z javobini berolmaydi, u testda keltirilgan javoblardan birini o‘ziga to‘g‘ri deb hisoblaganini tanlashi belgilashi mumkin, xolos. Yopiq test vazifasida bir necha to‘g‘ri javob bo‘lishi ham mumkin. Yopiq test topshiriqlarini tuzishda test shartini biror vazifa, topshiriq shaklida, shuningdek savol shaklida ifodalash tavsiya etiladi. Test vazifasini tuzuvchi kishi ko‘p savollar orasidan aynan shu savolni berish lozimligiga amin bo‘lmog‘i kerak. So‘ngra u test sharti va javoblarini shunday ifodalashi lozimki, to‘g‘ri javobni topish juda oson bo‘lmasin. Yaxshi tuzilgan test vazifasi talabani to‘g‘ri javobni izlab tanlash, fikr yuritish, aql ishlatishga da’vat etsin. Misol: Predmet bo‘yicha test topshiriqlari soni ko‘payishi bilan pedagogik o‘lchash aniqligi qanday o‘zgaradi? A. ortadi B. Kamayadi D. o‘zgarmaydi E. qonuniyati yo‘q To‘g‘ri javob: A.

Test yordamida pedagogik o‘lchashning aniqligi, stabilligi testning ishonchliligi deyiladi. Misol : Test vazifasining sifati bilan o‘quv jarayoni sifati orasidagi aloqa bog‘lanish qanday? А . yuqori darajada bog‘liq В . Bog‘liq D. uncha bog‘lik emas Е. hech bir bog‘liqligi yo‘q To‘g‘ri javob – A. Ochiq test topshiriqlari. Ochiq test vazifalari kishiga o‘z xoxishiga ko‘ra javob berish imkonyatini yaratadi. Ochiq testlar, odatda bitta asosiy so‘z tushirib qoldirilgan jumladir. Misollar: Asosiy so‘z tushirib qoldirilgan, javob taklif etilmagan test vazifasi……….deyiladi. Тўғри жавоб: очиқ тест. …………….tushirib qoldirilgan va javobi ko‘rsatilmagan topshiriq ochiq test deyiladi. To‘g‘ri javob: muhim so‘z . Moslikka doir test vazifalari. Bu testlarning mohiyati shundan iboratki bir narsaning qismlari boshqa narsaning qismlariga mos kelishini aniqlash zarur. Misol: 1. Bilimning test usulida nazorat qilishning kamchiliklari 2. Bilimni an’anaviy usulda nazorat qilishning nuqsonlari A. Baholarning subyektivligi B. Imtihon oluvchi talaba bilan muloqot qilolmaydi D. Bilimlarning bir qismi tanlab nazorat etiladi. E. Baho shkalasi taxminiyligi F. Javoblarni ifodalash imkoniyati cheklangan. G. O‘qituvchining vaqti ko‘p ketadi. N. EHMni qo‘llash qiyinligi. To‘g‘ri javob: 1- В , F. 2-A, D. E,G,N Izchillikka doir test vazifalari: Bunday topshiriqlar turli harakatlar – fikr yuritishlarda izchillik mavjudligini tekshirish, aniqlash uchun ishlatiladi.

Misol: Pedagogik testni tuzishda harakatlar izchilligi to‘g‘riligini aniqlang. A. testni xususiyatini aniqlash В . Test topshiriqlari miqdorini belgilash D. umumiy va xususiy maqsadlarni aniqlash E. test vazifalarini tuzish (ishlab chiqish) F. testni sinov tajribada tekshirib ko‘rish G. Testni ekspertizadan o‘tkazish N. Test sifati ko‘rsatkichlarini aniqlash. Javob indekslari tartibi shaklida bo‘ladi. To‘g‘ri javob: В ,D,A,E,G, F,N. Birinchi bo‘lib testlar soni belgilanadi. Chunki bu narsa tashqi muhit ko‘rsatkichlari: vaqt, o‘quv materiallari limiti, yakuniy nazorat topshiriqlari soniga bog‘liqdir. Keyin umumiy va alohida maqsadlarni aniqlash lozim. Chunki test sinovlari boshlanguncha qadar uning sifatini, yutuq, kamchiliklarini aniqlab berish lozim. 9-jadval Test topshiriqlari turt asosiy shaklining yutuq va kamchiliklari № Test topshirig‘ining shakli Asosiy afzalliklari Kamchiliklari 1. 2 xil javobli yopiq test topshiriqlari Kompyuterda test o‘tkazishga mos keladi. Ekspress nazorat o‘tkazish mumkin To‘g‘ri javobni topish imkoniyati baland. 50% Uch xil javobli yopiq test topshirig‘i Bu usul javoblar soni uchtadan ortiq bo‘lmagan holda ishlatiladi Aniq javobga yaqinlik imkoniyati 33% 4 javobli yopiq test topshirig‘i Jahon test uslubiyatida qo‘llaniladi To‘g‘ri javobni topish imkoniyati 25%

5 javobli yopiq test topshirig‘i Bu uslub abituriyentlarni OO‘Yuga qabul qilishdek mas’uliyatli damlarda qo‘llaniladi. Besh javobli topshiriqni boshqalarga nisbatan tuzish qiyinroq Bir necha to‘g‘ri javobli yopiq test topshirig‘i Javoblarni to‘g‘ri topish imkoniyati past. Ko‘p marotaba fikrlashni rivojlantiradi Asosiy qiyinchilik haqiqatga yaqinroq noto‘g‘ri javobni tanlashda. 2. Ochiq test topshirig‘i. To‘g‘ri javobni osonlikcha topish imkoniyati yo‘qotiladi. Bilimlarni baholash doirasi torayadi 3. O‘xshashlikni aniqlashga yo‘naltirilgan topshiriqlar Bir ko‘plik elementining ikkinchi ko‘plik elementiga bo‘lgan o‘xshashliklarini aniqlashga yordam beradi Baholash mezonini aniqlashdagi qiyinchiliklar 4. To‘g‘ri ketma-ketlikni aniqlashga mo‘ljallangan topshiriqlar Algoritmik bilimlarni tekshirishga mo‘ljallangan. Harakatning ketma-ketlik, uzunlik zanjiri hamma vaqt ham bir xil emas. Ushbu test topshiriqlarining shakli juda qisqa izohlangan. Bu haqdaki, keng qamrovli ma’lumotni "O‘quvchi va talabalarning bilimini obyektiv baholash" deb nomlangan o‘quv qo‘llanmasidan olindi. O‘quv fani bo‘yicha yakuniy testni ishlab chiqish Test topshiriqlarini ishlab chiqishdan oldin testning spesifikatsiyasi tuziladi. Odatda, u jadval tariqasida ishlanib, qatorlari esa o‘quv materiallarining bo‘linmalarini aks ettiradi. Pedagogik texnologiyaga asoslangan o‘quv jarayonini tashkil etishda nazorat topshiriqlarini tuzish maqsad (o‘quv maqsadi) bilan uzviy bog‘liq holda o‘tkazilishi lozim. Bunday paytda o‘quv reja va dars konspektlari (nazorat

topshiriqlardan so‘ng o‘tkazilgan darslar ham) samaraliroq bo‘lgan holda o‘qitishning maqsad va vazifalari bilan bog‘liq bo‘ladi. Yakuniy test ishlanmasi test topshiriqlarining kerakli sonini aniqlashdan boshlanadi (8-rasm). Ularning soni nazorat turlari va rejalashtirilgan o‘quv maqsadi va vazifalarining chuqurligiga bog‘liq. Respublikaning ayrim o‘quv yurtlarida yakuniy testga kiritilishi kerak bo‘lgan test topshiriqlarining soni aniqlangan. Agar test savollarining sonini tuzuvchining o‘zi aniqlashi lozim bo‘lsa, unda quyidagicha bo‘lishi mumkin: - joriy nazorat - 10-15 topshiriq. (O‘tkazish vaqti 10-15 daqiqa) - oraliq nazorat - 25-30 topshiriq. 30-40 daqiqa. - yakuniy nazorat - 50 va undan ortiq. 1 soatdan 1,5 soatgacha Nazorat (test) topshiriqlarini ishlab chiqish Yakuniy nazoratdagi topshiriqlar sonini aniqlash va uning spesifikatsiyasini tuzish Maqsad va vazifalarga asoslangan topshiriqlar Test topshiriqlarining shaklini tanlash O‘quvchilar bilimini tekshirishdan maqsad – ularning o‘zlashtirish darajasini aniqlashdir. Testlarning o‘zlashtirish darajasi bo‘yicha tasnifi 3-rasmda berilgan. Unda o‘zlashtirishning darajasi, testlarning turi va har xil ko‘rinishlari aks ettirilgan. 1 darajali o‘zlashtirish testlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 1. Aniqlash testlari . O‘quvchilarga savollar beriladi. Ular “HA” yoki “YO‘Q” deb javob berishlari kerak bo‘lsa, alternativ topshiriqlardan foydalaniladi. 2. Farqlash testlari . Bu testda ko‘p tanlab olinadigan topshiriqlardan bir necha javoblardan bitta tanlash taklif etiladi.

3. O‘xshash (solishtirish) testlari . Bunda o‘rganilayotgan obyektning umumiyligini yoki tafovutlarini topish kerak bo‘ladi, solishtiriladigan xususiyat va parametrlar albatta topshiriqda beriladi. O‘xshatish testlarini tuzish qiyinchiliklar tug‘dirmaydi va mashinaga oson kiritiladi. Bunda javoblar ko‘pligi uchun o‘quvchilar o‘ylashga, fikrlashga majbur bo‘ladilar. Shu bilan birga, 1 darajali o‘zlashtirishga javoblarni tanlash bo‘yicha test-masalalar ham kiritiladi. Ularda javoblar bir necha variantda harf yoki raqamlar bilan beriladi. O‘quvchi masalani yechib qaysi javoblar to‘g‘riligini aniqlashi kerak. 3-rasm. Testlarning tasnifi. Testlarni bajarishda o‘quvchi faoliyatining harakteri bo‘yicha tanlash testlarini quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin: So‘z , harf va sonlar bilan belgilangan javoblarni tanlash. 1. Grafik shaklda berilgan javoblarni tanlash. 2. Ketma-ketlikni tanlash. 3. Berilgan o‘lchamlardagi aniq dalillarning ta’siri xarakterini tanlash. 4. Predmetni tanlash. 5. Masalani ishlash natijalari bo‘yicha son yoki harflarni tanlash. Testlardagi topshiriqlarni xilma xil bo‘lishiga qaramay, ularni strukturasi jahatidan ikkita asosiy qismga: tanlanadigan va javobi konstruksiyalanadigan topshiriqlarga birlashtirish mumkin. Testli nazorat bilimlarni aniqlashda yaxshi natija beradi, lekin tafakkur jarayonini kuzatishga monelik qiladi, buning uchun boshqa usullardan – yozma Muvaffaqiyatli o‘zlashtirish testlari 1-o‘zlashtirish darajasi II-o‘zlashtirish даражаси III -o‘zlashti-rish даражасиAniklash testlari farqlash testlari o‘xshatish testlari Javobni tanlash test- masalalari Ma’lumotni aytib berish Test masalala ri O‘rniga qo‘yish testlari K onstruktiv testlar Test jarayonla ri

ish, munozaralar, ishlab chiqarish vaziyatlarini tahlil qilish hamda muloqotlardan foydalanish kerak. Lekin shu bilan birga bilimlarni testli nazorat qilish ta’lim jarayonini boshqarish imkonini kengaytiradi. Testlarin qo‘llash o‘quvchilarning amaliy qobiliyati va xotirasini rivojlantiradi. Test topshiriqlarini tuzish metodikasi “Test” atamasi birinchi marta amerikalik psixolog J. Kettel tomonidan 1890 yilda kiritilgan. “Test” atamasi inglizcha “test” so‘zidan olingan bo‘lib, tekshirish, nazorat, sinov ma’nolarini bildiradi. Pedagogikada “test” atamasi o‘ziga xos shaklga va mazmunga, turli qiyinlik darajasiga ega bo‘lgan, o‘quvchilar o‘zlashtirishi darajasini xolisona baholash imkoniyatini beradigan topshiriqlar tizimidan iborat. Test topshiriqlari – ta’lim natijalarini xolisona nazorat qilishning didaktik va texnologik vositalaridan hisoblanadi. Test sinovlari yordamida barcha o‘quvchilarning bilimini bir vaqtda tekshirish, ularni mashg‘ulotlarga puxta tayyorgarlik ko‘rishga, mustaqil o‘qish ko‘nikmalarini rivojlantirishga o‘rgatish, intizomini mustahkamlash kabi imkoniyatlar yaratiladi. Testlarning o‘quvchilar o‘zlashtirishi darajasi bo‘yicha tasnifi Birinchi bosqich testlar: 1. Tanib olish testlari - “ha” yoki “yo‘q, “to‘g‘ri” yoki “noto‘g‘ri” deb javob beriladigan savoldan iborat bo‘ladi. Topshiriqda albatta o‘quvchi bilishi yoki xususiyatlari haqida tasavvurga ega bo‘lishi lozim bo‘lgan obyekt haqida so‘raladi. 2. Farqlash testlari - bir yoki bir necha to‘g‘ri javobga ega bo‘lgan testlar. 3. Qiyoslash testlari - o‘rganilgan obyektlarda umumiylik yoki farqlarni topish so‘raladi, bunda qiyoslanayotgan xususiyatlar yoki parametrlar topshiriq shartida berilgan bo‘ladi. 4. Bir necha variantli test-topshiriqlar

- topshiriq sharti va barcha kerakli boshlang‘ich ma’lumotlar beriladi, javoblar variantlari keltiriladi. O‘quvchi berilgan topshiriq yechimini va to‘g‘ri javob qaysi ekanligini ko‘rsatishi kerak. Иккинчи бос q ич тестлари : 1. Ma’lumotni eslash testlari -test savoli beriladi, javob variantlari berilmaydi. O‘quvchi javob uchun kerakli ma’lumotlarni eslash asosida to‘g‘ri javobni topishi kerak. 2. To‘ldirish testlari -topshiriqda har xil shakldagi ma’lumot – matn, formula (tenglama), chizma yoki grafik beriladi va o‘quvchi tushirib qoldirilgan ma’lumotni to‘ldirishi kerak. 3. Konstruktiv testlar -o‘quvchi javobni topish uchun, masalan, formulani yozishi, teoremani isbotlashi yoki grafikni chizib berishi lozim. Uchinchi bosqich testlar 1. Ijodiy qobiliyat testlari -o‘zlashtirilgan ko‘nikma va malakalarni yangi sharoitlarda, amaliyotda ishlatish so‘raladi. Test topshiriqlarini tuzish metodikasi 1. Yopiq test savollari O‘quvchi javob berishi kerak bo‘lgan savol yoziladi, keyin to‘g‘ri javobni aniq va lo‘nda qilib yoziladi, keyin javobdan kalit so‘z yoki formula, belgi, simvol, harflarni o‘zgartirib, tushirib qoldirib noto‘g‘ri javob variantlari tuziladi. Topshiriq shartidan keyin to‘g‘ri javob va 1-3ta to‘g‘riga o‘xshagan, lekin to‘g‘ri bo‘lmagan javob variantlari keltiriladi. 2. Ochiq test savollari O‘quvchi javob berishi kerak bo‘lgan savol yoziladi, bunda o‘quvchining vazifasi yetishmayotgan kalit so‘z yoki ma’lumotni yozish. Savolni shunday tuzish lozimki, topilishi kerak bo‘lgan kalit so‘z gapning oxirida bo‘lsin, aks holda savolning mazmunini anglash qiyinlashadi. Topshiriq tinglovchi uchun topshiriqni

bajarishga ko‘rsatma bilan boshlanadi, masalan, “tushirib qoldirilgan so‘zni toping”, kabi. 3. Moslikni topish test savollari O‘quv materialiga asoslangan holda, bir xil xususiyatlarga ega bo‘lgan ma’lumotlardan ikkita ustun tuziladi. O‘ng tarafdagi ustunda so‘zlar chap tarafdagi ustundan bir nechta ortiq bo‘lishi ham mumkin. Javoblarni tekshirish qulay bo‘lishi uchun chap tarafdagi ustunni raqamlar bilan, o‘ng tarafdagi ustunni harflar bilan belgilang. O‘quvchi o‘ng tarafdagi ustunda berilgan ma’lumotlarga chap ustundagi qaysi ma’lumotlar mos kelishini topishi kerak. 4. To‘g‘ri ketma-ketlikni topish test savollari O‘quvchiga ko‘rsatma beriladi: “To‘g‘ri ketma-ketlikni toping”. O‘quvchi berilgan javob variantlarini to‘g‘ri ketma-ketlikda qo‘yib chiqishi kerak, bu ketma- ketlik xronologik yoki boshqa mantiqiy tartib bo‘lishi mumkin. Bunda o‘quvchiga berilgan ko‘rsatma aniq bo‘lishi kerak, agar berilgan ro‘yxatda mantiqiy ketma- ketlikka kirmaydigan (ortiqcha) elementlar bo‘lsa, bu ham ko‘rsatmada aytib o‘tilishi kerak. Topshiriqqa kiritilgan elementlar soni 5 tadan 12 tagacha bo‘lishi mumkin. 7.5. Yetuklik attestati olish imtihoni. Yetuklik attestati olish imtihonidan ko‘zlanadigan maqsad - o‘quvchilar bilimining qancha puxta ekanligini, o‘quvchining saviyasini, mustaqil fikr yurita olish-olmasligini, bilimlarni hayot bilan, nazariyani amaliyot bilan bog‘lay bilishini tekshirib ko‘rishdan iborat. O‘quvchi nimani bilishi kerak: a) moddalar va ularning o‘zgarishi to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lishi b) kimyoning asosiy tushunchalari va qonunlarini bilishi va ularni aniq materialda izohlab berishi. v) eng muhim kashfiyot va ixtirolar tarixi bilan, kimyogarlarning hayoti va ilmiy faoliyat bilan bog‘liq bo‘lgan masalalarni bilishi. g) kimyoviy tildan foydalana olishi. d) oddiy eksperimental ishni qila olishi, miqdoriy masalalarning yechishi.

Og‘zaki va yozma nazorat. Og‘zaki nazoratning yaxshi jihatlariga: o‘qituvchining talaba bilan jonli muloqoti, shaxsan aloqada bo‘lishi; og‘zaki nutqni mashq qilishi; bilimini chuqurrok aniqlash uchun qo‘shimcha savollar berish imkoniyati kabilar kiradi. Og‘zaki javob berish talabani faol fikrlashga undaydi. Og‘zaki javob berishda yaxshi tayyorlangan o‘quvchi o‘z bilimdonligini, qo‘shimcha o‘rganganlarini namoyish etadi. Talaba bilan bevosita aloqa natijasida so‘rash paytida bolaning bilim o‘zlashtirishi masalasida o‘qituvchida tug‘ilgan ayrim shubhalar bartaraf etiladi. Shu bilan birga pedagogning shaxsiy xususiyat, sifatlari aks etadi. Og‘zaki baholashda har bir o‘qituvchiga xos obyektivlik va subyektivlik munosabati namoyon bo‘ladi. Pedagogik tadqiqotlarda aniqlanishicha ikki imtihon oluvchining bir talabaga bir fandan qo‘ygan baholari 40-60 foizga mos keladi. Bir bolaga imtihonchilarning bittasi yuqori baho qo‘ygan bo‘lsa, ikkinchisi past baho qo‘yish hollari uchraydi. Bitta yozma ishning o‘ziga turli imtihonchilar turlicha baho qo‘yishlari mumkin. Og‘zaki baholashda har bir o‘qituvchiga xos obyektivlik va subyektivlik munosabati namoyon bo‘ladi. Pedagogik tadqiqotlarda aniqlanishicha ikki imtihon oluvchining bir talabaga bir fandan qo‘ygan baholari 40-60 foizga mos keladi. Bir bolaga imtihonchilarning bittasi yuqori baho qo‘ygan bo‘lsa, ikkinchisi past baho qo‘yish hollari uchraydi. Bitta yozma ishning o‘ziga turli imtihonchilar turlicha baho qo‘yishlari mumkin. Xullas, og‘zaki va yozma imtihonlarda o‘quvchiga qo‘yiladigan baholarda subyektivlik alomati ko‘proq. O‘qituvchi ko‘pincha bahoni boshqa o‘quvchilarga nisbatan qo‘yadi, bunda qo‘yilayotgan baho kamaytirilishi ham, oshirib yuborilishi ham mumkin. Yozma imtihonning yaxshi tomoni – u o‘quv materialini bola o‘zlashtirib olganiga xujjatli dalil bo‘ladi, talaba o‘z fikrlarini qog‘ozda ifodalashi uchun amaliyotdir. Ekspertlar o‘tkazgan yozma nazorat obyektivroq baho qo‘yishga imkoniyat beradi.

Og‘zaki va yozma nazoratning an’anaviy tizimiga xos jiddiy nuqsonlar qatoriga quyidagilar kiradi: 1. Imtihonda talaba biletdagi 3-4 ta savolga javob beradi, baho esa o‘quv predmeti dasturini bilgani uchun qo‘yiladi. 2. Besh balli baho shkalasi bilim o‘zlashtirish darajalari orasidagi tafovutlarni aniq belgilashga imkoniyat bermaydi. 3. Og‘zaki va yozma imtihonlar bilim o‘zlashtirish sifatini obyektiv, aniq va asosli baholashni ta’minlay olmaydi. 4. Og‘zaki so‘rashga, shuningdek yozma ishlarni tekshirishga vaqt ko‘p ketadi. 5. Og‘zaki va yozma nazorat uchun kompyuterlarni ishlatish qiyin, ularni avtomatlashtirib bo‘lmaydi. Bu jihatdan test nazorati ustunliklarga ega. Test nazorati. Test nazoratining yaxshi tomonlariga quyidagilar kiradi: 1. Yaxshi tuzilgan test obektiv pedagogik o‘lchashning instrumenti bo‘lib, uning natijasi nazorat o‘tkazuvchi odamga bog‘lik bo‘lmaydi. 2. Test o‘quv materialini mazmunini to‘liq qamrab olishi mumkin, ta’lim natijasini test usulida o‘lchashda – hamma talabalarga nisbatan bir xil, oldindan belgilangan shkalaga binoan aniq va to‘g‘ri baho qo‘yiladi. 3.Test nazoratida texnikani ishlatish qulay, bu ma’lum o‘quv materialini yoki butun bir fanni, nisbatan oz vaqt, kam kuch sarflab, ommaviy nazorat qilishga imkon beradi. 4.Test nazoratini kompyuterlar vositasida avtomatlashtirish oson. Bu uning muhim ustunliklaridan biridir. 7.6. O‘quvchilar o‘zlashtirishini baholash meyorlari va sifat ko‘rsatkichlari. O‘zlashtirishga baho qo‘yish o‘quvchilar ishi sifatini oshirib borishning muhim vositasidir. O‘quvchilarning kimyo fanini o‘zlashtirishi uchta ko‘rsatkich bilan: a) bilim va amaliy o‘quvlar hajmi; b) bilim va o‘quvlar sifati;

v) bilim va o‘quvlarni aniqlash shakllari bilan ta’riflanadi. Bilimlar hajmi o‘quv dasturi bilan belgilanadi. Dasturga ko‘ra o‘quvchilarning eng muhim modda va reaksiyalarni, asosiy nazariya, tushuncha va qonunlarni bilish-bilmasligini, kimyoviy tildan, eng muhim kimyoviy tajriba usullaridan foydalanishni, shuningdek, o‘zlarini nazariy bilimlarini masalalar yechishda va amaliy hayot masalalarini hal qilishda tadbiq etishni tekshirib ko‘rish kerak. Bilimlar sifati aniqligi, tushunilganligi, sistematikligi, to‘g‘riligi, puxtaligi bilan ifodalanadi. Bilim va o‘quvlarni aniqlash shakli ham o‘quvchilarning o‘zlashtirishini tavsiflashda katta ahamiyatga ega. O‘quvchilarning kimyo fanini o‘zlashtirishga qo‘yiladigan juda ham taxminiydir; aniq sharoitta qarab, ular chuqurlashtirilishi va ularga aniqliklar kiritilishi mumkin; o‘qituvchi o‘quvchilarni yanada yaxshi ishlashga qiziqtirish maqsadida, bu baholarni bir qadar oshirish yoki, aksincha, pasaytirishi mumkin. Baholash mezonlari. Og‘zaki javobga baho qo‘yish: Agar o‘quvchi: - materialni izchillik bilan bayon etsa; - kimyoviy tushunchalarning ta’rifini, ifodalarini aniq bilsa; - o‘z bilimlarini amaliy masalalarni hal qilishda tadbiq eta olsa; - berilgan savollarga to‘la javob bera olsa; - asosiy va qo‘shimcha savollarga mustaqil suratda javob bersa, bunday o‘quvchiga " 5" baho qo‘yiladi. Agar o‘quvchi : - « 5» bahoga javob bergandek javob bersa; - ayrim xatolikka yo‘l qo‘yib uni o‘qituvchining birinchi ishorasidayoq tushuna olsa; - o‘qituvchining bir qator yordami bilan javob bersa;

- unchalik ahamiyatga ega bo‘lmagan tafsilotlarni bilmasa bunday o‘quvchiga "4" baho qo‘yiladi. Agar o‘quvchi : -asosiy materialni bilsa-yu, ammo kimyoviy tushunchalarning ta’rifini, kimyoviy qonuniyatlarni aniq ayta olmasa; - asosiy masalalarni bayon qilishda kamchiliklarga yo‘l qo‘ysa ; - bilimlarni aniq ifodalashda o‘qituvchi yordami bilangina tadbiq etsa; - o‘quv materialini uncha sistemali va aniq bayon eta olmasa; - mustaqil javob berolmay, o‘qituvchi yordami bilan javob bersa bunday o‘quvchiga "3" baho qo‘yiladi . Agar o‘quvchi: - asosiy materialni ancha qismini bilmasa; - hatto o‘qituvchi yordamida ham ularni tuzata olmasa; - ko‘rsatilgan kamchiliklarni to‘g‘rilay olmasa bunday o‘quvchiga "2" baho qo‘yiladi. Agar o‘quvchi: - asosiy materialni ko‘p qismini mutlaqo bilmasa; - hatto o‘qituvchi yordamida ham ularni tuzata olmasa; - ko‘rsatilgan kamchiliklarni to‘g‘rilay olmasa bunday o‘quvchigа "1" baho qo‘yiladi. Amaliy ishga baho qo‘yish: Agar o‘quvchi: - ish to‘liq va to‘g‘ri bajarilgan; - tajriba reja asosida bajarilgan; - amaliy ishga yaxshi tayyorlansa va ko‘rsatmalarga aniq rioya qilib bajarsa; - barcha tajribalarni tushunib, ongli ravishda bajarsa; - barcha kimyoviy tajribalarni aniq bajarib, butun ishdan aniq natijalar olsa; - to‘g‘ri kuzata olsa, to‘g‘ri xulosa chiqarsa, tajribalarni mustaqil suratda bajarsa bunday o‘quvchining amaliy ishiga "5" baho qo‘yiladi . Agar o‘quvchi:

- ish to‘g‘ri bajarilgan ; - xulosa va kuzatishlar aniq bajarilgan; - tajriba to‘liq bajarilmagan ; - moddalar va jihozlar bilan ishlaganda arzimas xatolarga yo‘l qo‘ysa, bunday o‘quvchining amaliy ishiga "4" baho qo‘yiladi. Agar o‘quvchi: - ishning yarmidan ko‘pi to‘g‘ri bajarilgan yoki tajriba bajarilishida, tushuntirishda, ishni rasmiylashtirishda, moddalar va jihozlar bilan ishlash vaqtida, xavfsizlik texnikasiga rioya qilishda muhim xatolarga yo‘l qo‘ygan bo‘lsa, bu xatolar o‘qituvchi yordamida to‘g‘rilangan bo‘lsa, bunday o‘quvchining amaliy ishiga "3" baho qo‘yiladi. Agar o‘quvchi: -tajribaning bajarilishida, tushuntirishda, ishni rasmiylashtirishda, moddalar va jihozlar bilan ishlash vaqtida, xavfsizlik texnikasiga rioya qilishda ikki yoki undan ortiq muhim xatolarga yo‘l qo‘ygan bo‘lsa, bu xatolarni o‘qituvchi yordamida ham tuzata olmasa, bunday o‘quvchining amaliy ishiga "2" baho qo‘yiladi. Agar o‘quvchi: -tajriba bajarilmagan, o‘quvchida tajriba o‘tkazish ko‘nikmasi mutlaqo yo‘q bo‘lsa, bunday o‘quvchining amaliy ishiga "2" baho qo‘yiladi . Yozma ishga baho qo‘yish: Agar o‘quvchi: - yozma ishdagi barcha savollarga to‘g‘ri javob qaytarsa; - aniq va nazariy materiallarga oid savollarga mukammal va aniq javob bersa; - izchillik bilan va butunlay savodli tarzda bayon bersa; - bunda arzimas xato mavjud bo‘lishi mumkin, u o‘quvchining yozma ishiga "5" baho qo‘yiladi. O‘quvchilar bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirish natijalarini nazorat qilish o‘quv jarayonida didaktik ahamiyatga ega. Uning maqsadi-o‘qitishning real

natijalarini o‘qitish maqsadlari bilan solishtirish. Nazorat har xil shakl, tur va usulda olib boriladi, turli xil topshiriqlar esa nazorat vositalariga kiradi. Tayanch so‘zlar : o‘quvchilar bilimini nazorat qilish, nazorat qilish usullari, og‘zaki nazorat, yozma nazorat, testlar, sinov, imtihon. Savollar: 1.O‘quvchilar bilimini nazorat qilish shakl va turlari qanday? 2.Nazorat qilish usullari to‘g‘risida nimalar bilasiz? 3.Individual nazorat qilish usulining afzalligi nimada? 4.Galogenlar mavzusi bo‘yicha to‘rtta savolli yozma nazorat ishiga topshiriqlar tayyorlang va asoslab bering. 5. 8-sinfda Kimyoviy bog‘ mavzusi bo‘yicha sinov uchun savollar tuzing va ularni tanlaganingizni asoslab bering. 6. 9-sinfda Elektrolitik dissotsilanish nazariyasi mavzusi bo‘yicha test savollarini tuzing.

Фойдаланилган адабиётлар рўйҳати: 1. Чернобельская Г.М. Основы методики обучения химии. Уч. пособие. М., Просвешение, 1987, 255 с. 2. Верховский И.Н. Смирнов А.Д. Техника химического эксперимента: в 2-х т. М. Просвещение,1973-83. 3. Плетнер Ю.В., Полосин В.С. Кимё ўқитиш методикасидан практикум: Ўқ.қ ў лланма. М. Просвешение. 1977, 206 б. 4. Хамидова Г.Р. Кимё ўқитиш методикаси умумий курсидан маърузалар матни. Тошкент, 2001й. 5. Хамидов Ж. “Тиббиёт биологияси ва ирсиятида қўлланма”.Т. 1978. 6. Ғофуров А.Т. “Умумий биология”. Ўқитувчи. 1994. 7. Хамидов Ж.Х., Оқилов А.Т. “Одам генетикаси ва уни баъзи социал масалалари”. Т. 1985.

O'xshashlar

Talabalar o'quv mashg'ulotlarini nazorat qilish va tartibga keltirish

O’quvchilar bilimini va xosil qilingan nutq ko’nikmalarini nazorat qilish

Talabalar bilim, ko’nikma va malakalarini nazorat qilish va baholash

Ta'lim-tarbiya jarayonida о'z-о'zini nazorat qilish boshqaruv mexanizmi sifatida

Boshlang‘ich sinfda modulli o‘qitish texnologiyasi