Муаммоли таълим технологияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

91 KB

Ko'chirib olish

Муаммоли таълим технологияси Режа: 1. Муаммоли таълимнинг назарий асослари. 2. Муаммоли таълимнинг мақсад ва вазифалари. 3. Муаммоли таълим технологияси воситалари. 4. Муаммоли дарс структураси.

Таянч иборалар: Муаммоли таълим, ривожланувчи таълим, муаммоли таълим мақсади, вазифалари, воситалари, муаммоли таълим даражалари, муаммоли дарс структураси. Республикамизнинг ҳозирги даврдаги ижтимоий-иқтисодий ривожланиш тамойиллари жаҳондаги тараққий этган мамлакатлар қаторидан муносиб ўрин олиш учун маънавий салоҳиятимизни ва иқтисодий қудратимизни янада ошириш, уларни ХХ I аср илмий-техника тараққиёти талабларига жавоб берадиган тарзда қайта қуришни талаб қилади. Бунинг учун ёшларимиз дунёқарашини ўзгартириш, уларнинг билим ва маънавиятларини жаҳон андозалари даражасига кўтариш зарур. Бугун жамият мактаб олдига: махсус қобилиятини уларнинг мустақил билишларини мақсадга мувофиқ равишда ривожлантиришни вазифа қилиб қўйди. Ана шу вазифаларни ҳал этишда муаммоли таълим технологияси етакчи ўринни эгаллайди. Муаммоли таълим – бу мантиқий фикрлаш операцияси (таҳлил, умумлаштириш) ва ўқувчиларнинг изланишли фаолияти қонуниятларини (муаммоли вазият, билишга қизиқиш, эҳқтиёж) ҳисобга олиб тузилган таълим ва ўқитишнинг илгари маълум бўлган усулларини қўллаш қоидаларининг янги тизимидир. Шунинг учун ҳам муаммоли таълим кўпроқ ўқувчи фикрлаш қобилиятининг ривожланишини, унинг умумий ривожланиш ва эътиқодининг шаклланишини таъминлайди. Дидактиканинг барча ютуқларини истисно қилмай, балки улардан фойдаланган ҳолда муаммоли таълим илмий билим ва тушунчаларни, дунёқарашни шакллантириш, шахс ва унинг интеллектуал фаоллигини ҳар томонлама ривожлантириш воситаси сифатида ривожлантирувчи таълим бўлиб қолади.

Дидактикада муаммоли ўқитиш янги йўналиш сифатида ХХ асрнинг 70-80 йилларида юзага келди. А.М. Матошкин, Т.В. Кудряшв, М.И.Махмутов, И.Я. Лернерлар муаммоли ўқитиш қонуниятларини чуқур ўргандилар. Анъанавий дидактика бутун эътиборни ўқитувчи фаолиятига қаратган эди ва таълим жараёни деганда асосан ўқитиш жараёнини кўзда тутган эди. Ўқитиш жараёни етарли ўрганилмас эди, кўпинча ўқувчиларнинг репродуктив фаолияти баён қилинар эди, холос. Ҳозирги замон дидактикаси ўқувчиларнинг мустақил – ўқув – билиш фаолиятига эътиборни кучайтирди. Муаммоли таълим назарияси ўқувчи интеллектуал кучининг ривожлантирувчи таълимни ташкил қилишнинг психологик – педагогик йўллари ва усулларини тушунтиради. Муаммоли вазиятларнинг роли ва аҳамиятини аниқлаш ўқувчи фаол фикрлаш фаолиятининг психологик-педагогик қонуниятларини изчил равишда ҳисобга олиш асосида ўқув жараёнини қайта қуриш ғоясига олиб келди. Янги педагогик фактларни назарий жиҳатдан мулоҳаза қилиб кўриш асосида муаммоли таълимнинг асосий ғояси аниқланади: муаммоли таълимда билимнинг деярли катта қисми ўқувчиларга тайёр ҳолда берилмайди, балки ўқувчиларнинг томонидан муаммоли вазият шароитларида мустақил билиш фаолияти жараёнида эгаллаб олинади. Маълумки, шахснинг ҳар томонлама ва гармоник ривожланишининг муҳим кҳрсатикичи – юқори даражада фикр юритиш қобилиятининг мавжудлигидир. Агар таълим ижодий қобилиятни ривожлантиришга олиб борса, у ҳолда уни сўзнинг замонавий маъносида ривожланувчи таълим деб ҳисоблаш мумкин. Ривожланувчи таълим деб, яъни умумий ва махсус ривожланишга олиб келадиган шундай таълимни ҳисоблаш мумкинки, унда ўқитувчи фикр юуритишнинг қонуний ривожланишни билимга таяанган ҳолда, махсус педагогик воситалар ёрдамида ўз ўқувчиларини фан асосларини ўрганиш жараёнида фикирлаш қобиляати ва билиш эҳтиёожини шакиллантиришга

оид мақсадга йўналтирилган иш олиб боради. Бунда таълим, фикримизча, муаммоли таълим ҳисобланади. Муаммоли таълим йўли билан фаоллаштиришнинг мақсади фавқулодда, бетартиб равишда вужудга келадиган фикирлаш оператцияларига ўргатиш эмас, балки (ўқувчиларни тушунчаларнинг ўзлаштириш даражасини ошириш) ностереотип масалаларни ҳал қилиш учун ақлий ҳаракат тизимига ўргатишдир. Бу фаоллик шундан иборатки, бунда ўқувчи фактик материалларини таҳлил қилиб, қиёслаб, синтез қилиб, умумлаштириб, конкретлаштириб, ундан ўзига янги ахборот олади. Бошқача қилиб айтганда, бу илгари ўзлаштирилган ҳамда аввалги билимни янгича қўллаш ёрдамида билимни кенгайтириш чуқурлаштириш демакдир. Аввалги билимларни янгича қўллашни китоб ҳам, ўқитувчи ҳам ўргата олмайди. Бу мавжуд тегишли вазиятда ўқувчи томонидан изланиши ва топилиши лозим. Ўқувчилар томонидан ижодий ақлий ҳаракатлар тизимини аста-секин ўрганилиши кўникма ва малакаларнинг йиғилишига, бундан ҳаракатлар тажрибаси эса ақлий фаолият сифатининг ўзгаришига, одатда, илмий, танқидий, диалектик деб аталадиган махсус типдаги фикрлашни яратишга олиб келади. Ўқитиш жараёнига муаммоли ўқитиш технологиясини қўллаш учун ўқитувчи қуйидаги масалаларни ҳал қилиш: 1. Ўқув дастури бўйича мавзуларни муаммоли дарс шаклида ўтиш мумкинлигини; 2. Мавзу матнидаги масалалар бўйича муаммоли вазиятни келтириб чиқарадиган саволлар, топшириқларни аниқлаш, бунда дидактиканинг илмийлик, тизимлилик, мантиқий кетма-кетлик, изчиллик принципларига амал қилиш; 3. Ўқувчиларнинг билиш фаолиятини фаоллаштириш ва бошқаришни таъминлайдиган восита ва усулларини аниқлаши, улардан ўз ўрнида ва самарали фойдаланиш й ўлларини белгилаш зарур.

Муаммоли таълимнинг дидактик ма=сади Ы=ув муаммоларини щал этишда ы=увчилар томонидан аввал ызлаштирган билимларини ижодий =ылланиб, янги билимларни эгаллаш Билимларни ижодий ызлаштириш ва амалда =ыллаш малакаларини шакллантириш Ы=увчиларнинг изланувчанлиги, =изи=иши, мотивлари, манти=ий тафаккур, ижодий фаолияти, а=лий камолоти, аковатини ривожлантиришМуаммоли таъимнинг асосий вазифалари Умумий вазифалар Махсус вазифалар Ы=увчилар томонидан тизими ва а=лий щамда амалий фаолият усулларининг ызлаштирилиши Билимларни ижодий ызлаштириш малакасини тарбиялаш, яъни манти=ий усуллар ва ижодий фаолиятнинг алощида йылларини =ыллаш Ы=увчиларнинг муста=ил билиш ва ижодий =обилиятларининг ыстириш Билимларни ижодий =ыллаш малакаси, яъни ызлаштирилган билимларни янги вазиятларда =ыллашни щамда ы=ув муаммоларини еча билиш кыникмасини щосил =илиш Ы=увчилар дунё=арашининг асоси былган ижодий, эркин, муста=ил ва тан=идий фикрлашларини таркиб топтириш Ижодий фаолият тажрибасини таркиб топтириш ва тыплаш Натижа Таълимнинг илмий савиясини ошириш Илмий дунё=арашни шакллантириш самарадорлигини ошириш

Муаммоли таълим – бу ўқувчилар илмий дунёқарашини шакллантиришнинг асосий усули бўлиб, инсоннинг билиш ва амалий фаолиятини бошқарвчи муайян шахсий субъектив йўлланма сифатида тушунилади. Дунёқарашни шакллантириш – бу биринчи навбатда шахснинг интеллектуал – фаоллигини шакллантиришдир. Илмий дунёқарашни самарали шакллантиришнинг иккита муҳим шарти мавжуд: 1) ўқувчиларнинг тушунчалар тизимини ўзлаштиришга оид фаол интеллектуал фикрлаш фаолияти. 2) Инсоннинг ҳис-туйғуси ва эмоциясига таъсир этиш, унинг билимини эътиқодга айлантириш. Муаммоли таълим самарадорлиги кырсаткичлари Муаммони кыра билиш ва англаш кыникмаси Муаммони таърифлаш ва янгича таърифлаш кыникмаси Тахмин ва гиотезаларни илгари суриш кыникмаси Илгари сурилган гипотезаларни асос лаш ва исботлаш кыникмаси Ы=ув муаммосини щал =илишнинг топилган усулини амалда =ыллаш кыникмаси

Ўқитувчи билан ўқувчининг ўзаро муносабати характерига кўра муаммоли таълимни шартли равишда 4 даражага ажратиш мумкин: Муаммоли таълим даражалари Ўқитувчи ва ўқувчи фаолияти Мустақил бўлмаган (одатдаги) фаоллик даражаси Ўқитувчи тушунтирганини ўқувчи томонидан идрок этилиши муаммоли вазиятлар шароитида ақлий меҳнат Ярим мустақил фаоллик даражаси Илгариги билимларни янги вазиятларда қўллаш ва ўқувчиларнинг ўқитувчи томонидан қўйилган ўқув муаммоларининг ечиш усулларини излашда иштирок этиш Мустақил фаоллик даражаси Репродуктив – изланиш типидаги ишларни бажариш, бунда дарслик матни билан ўқувчининг ўзи ишлайди, илгариги билимларини янги вазиятда қўлланади, конструкцияайди, ўртача мураккабликдаги масалаларни ечади, ўқитувчининг кўмаги билан гипотезаларни исботлайди ва ҳ.к. Ижодий фаоллик даражаси Ижодий тасаввурни талаб этувчи, мантиқий таҳлил қилиш ва ўйлаб топишни, ўқув муаммоларини ечишнинг янги усулларини кашф этишни, мустақил исботлашни: мустақил хулоса ва умумлашмалар чиқаришни, кашфиёт ва бадиий иншолар ёзишни талаб қиладиган мустақил ишларни бажариш Муаммоли таълимни тадқиқот методи билан айнан бир нарса деб эмас, балки ўқувчи тафаккури ва унинг хотирасининг ривожланишини таъминлайдиган, билимларни ижодий ўзлаштиришига, илмий фактларни жамлашга кўмаклашадиган ҳамда эътиқодни таркиб топтирадиган таълимнинг бир тури деб қараш лозим. Муаммоли таълим ҳамма ўқувчилар бопми? Амалда деярли ҳамма учун тушунарли. Бироқ муаммолилик савияси ва мустақил билиш даражаси

$ўқувчиларнинг ёш ва индивидуал хусусиятларига, уларнинг муаммоли таълим технологияси билан ўқитилганлик даражасига қараб фарқланади. Муаммоли таълим – ўқитувчи раҳбарлигида муаммоли вазият вужудга келтирилиб, мазкур муаммо ўқувчиларга фаол мустақил фаолияти Муаммоли таълим технологиясининг мущим воситалари Саволлар Билишга доир масалалар Ы=ув топшири=лари Дарслик К ў рсатмалилик таълимнинг техник воситалари Лаборатория ишлари амалий маш\улотлар$

натижасида билим, кўникма ва малкаларни ижодий ўзлаштириш ва ақлий фаолиятни ривожлантиришга имкон берадиган таълим жараёнини ташкил этиш бўлиб, муаммоли таълимнинг муваффақияти қуйидаги омилларга боғлиқ: 1. Ўқув материалини муаммолаштириш; 2. Ўқувчиларнинг билиш фаолиятини фаоллаштириш; 3. Таълим жараёнини ўйин, меҳнат фаолияти билан уйғунлаштириш; 4. Ўқитувчи томонидан муаммоли методлардан ўз ўрнида ва самарали фойдаланиш кўникмасига эга бўлиш; 5. Муаммоли вазиятни ҳал этиш юзасидан муаммоли саволлар занжирини тузиш ва мантиқий кетма-кетликда ўқувчиларга баён этиш. Муаммоли методлар муаммоли вазиятларни вужудга келтириб, ўқувчиларнинг муаммони ҳал этиш, мураккаб саволларга жавоб топиш жараёнида алоҳида объект, ҳодиса ва қонунларни таҳлил қилиш кўникмалари ва билимларни фаоллаштиришга асосланган фаол билиш фаолиятини тақозо этади. Муаммоли вазиятларни ҳал этишда ўқитувчи ўқувчилар фаолиятини фикр юритишнинг мантиқий операциялари: таҳлил, синтез, таққослаш, аналогия, умумлаштириш, таснифлаш ва хулоса ясашга йўналтиради. Муаммоли вазиятлардан ўқув жараёнининг барча босқичларда: янги мавзу баёни, мустаҳкамлаш ва билимларни назорат қилишда муваффақиятли фойдаланиш мумкин. Муаммоли дарсларда ўқитувчининг фаолияти, аввало мавзу мазмунидан келиб чиққан ҳолда ўқув муаммоларини аниқлаш, муаммоли вазиятлар тизимини яратиш, ўқувчилар олдига ўқув муаммоларини юқори илмий ва методик савияда қўйиш, дарсда мазкур ўқув муаммоларидан самарали

$фойдаланишга эришиш, ўқувчилар фаолиятини муаммоларни ҳал этишга йўналтиришдан иборат бўлади. Ўқувчиларнинг фаолияти муаммоли вазиятларни идрок этиш, ҳал қилиш усулларини излаш, муаммони таҳлил қилиб, тахминларни илгари суриш, тахминларни илмий, мантиқий нуқтаи назардан асослаш, тахминларни текшириш ва улоса чиқаришдан иборат бўлади. Муаммоли дарс структураси Структура – бу бутун предмет, ходиса, жараён томонлари, қисмлари, элементларининг мустаҳкам, нисбатан барқарор алақаси (муносабати) ва ўзаро ҳамкорлигидир. Замонавий муаммоли дарс структурасида унинг типи ва туридан қатъи назар ҳар хил даражада ҳал қилинадиган учта умумлашган дидактик масалани кўрамиз: 1) ўқувчилар олдинги билимлари ва ҳаракат усулларини ўзлаштириш. 2) янги билимлар ва ҳаракат усулларини ўзлаштириш. 3) кўникма ва малакаларни таркиб топтириш. Дидактикада муаммоли дасрларни муаммоли вазиятларнинг типига қараб Муаммоли дарс структураси Муамоли вазиятнинг вужудга келиши ва муаммо =ыйиш Тахминларни ол\а суриш ва фаразларни асослаш Фаразларни далиллаш Муаммонингт ты\ри щал =илинганлигини текшириш$ $характерлашга оид тадқиқотлар мавжуд. Шу ўринда Г.В.Артёмова ўз изланишлари ассоида муаммли дарсларни ташкил этишнинг бир неча вариантларини таклиф этади. Булар: 1. Версия характеридаги даср. 2. Қиёсий-умумлаштириш характеридаги дарс. 3. Маънавий-ахлоқий муаммоли дарс. Версия характеридаги дарс структураси Қиёсий-умумлаштириш характеридаги дарс структураси Дарснинг дидактика ва мантиқий-психологик структураси ўқитувчига назария сифатида, дарсни ташкил қилишнинг умумий қоидаларини тушунтириш сифатида берилади. Методик структурани ўқитувчи ўзи ўқув материалининг мазмуни, дидактик мақсади ва ўқувчиларнинг ўқишга бўлганМуаммо =ыйиш Муаммони баён этиш Муаммони ечиш йылларини биргаликда излаш Мунозара ва муаммони щал =илиш Ы\итувчининг хулосаси Муаммо =ыйиш Илмий статистика усулларини тушуниб олиш Лаборатория иши (щисобот ёзиш) Натижа ва хулосаларни жамоа былиб мущокма =илиш$ тайёргарлик даражасидан келиб чиқиб тузади. Унинг ижоди, санъати, унинг такрорланмас индивидуаллиги ана шунда.

тайёргарлик даражасидан келиб чиқиб тузади. Унинг ижоди, санъати, унинг такрорланмас индивидуаллиги ана шунда.

O'xshashlar

Оилада бола тарбиясининг муаммоли вазифалари

Синтаксис ва пунктуацияни укитишнинг муаммоли жихатлари

Ўқув материалининг баён этишни муаммоли қилиб тузиш

Узлуксиз таълим. Таълим мазмунини шакллантириш

Назарий таълим