Мактабгача тарбия педагогикаси фанининг мақсад ва вазифалари - Pedagogika - Referatlar

Мактабгача тарбия педагогикаси фанининг мақсад ва вазифалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

100.5 KB

Ko'chirib olish

Мактабгача тарбия педагогикаси фанининг мақсад ва вазифалари Режа: 1. Мактабгача тарбия педагогикаси тарбия ва таълим ьбериш туғрисидаги фандир. 2. Мактабгача тарбия педагогикаси ва унинг моҳияти. 3. Мактабгача тарбия педагогикасининг бошқа фанлар билан боғлиқлиги. 4. Илмий-педагогик тадқиқот методлари .

1. Ёш авлод тарбияси умумхалқ ишидир. Республикамизда бевосита тарбия иши билан шуғулланишга даъват этилган муассасалардан ташқари, турли касб эгалари ҳам бу муҳим ишда қатнашадилар. Шундай экан, инсон тарбияси, унинг қонуниятлари ҳақидаги фан-педагогикани урганиш унга алоқадор булган кишиларнинг муҳим вазифасидир. Кишилик жамияти пайдо булиши билан одамларда меҳнат фаолияти жараёнида ишлаб чиқариш тажрибалари, меҳнат қилиш малакалари ва меҳнат қуролларини ишлата билиш куникмалари ҳосил булди, бу қуролларни такомиллаштириш натижасида нутқ ва тафаккур усиб, камол топа борди. Кекса авлод меҳнат қилиш жараёнида орттирган тажрибаси асосида ёш авлодни ҳам меҳнат қилишга ургатди, уни меҳнат жараёнида тарбиялади. Шундай қилиб, кишилик жамиятининг пайдо булиши билан тарбия ҳам вужудга келди, у билан бирга тараққий этди, жамиятнинг узгариши билан у ҳам узгариб борди. Тарбиянинг ижтимоий вазифаси кишиларнинг билим, малака, куникмаларида акс этган меҳнат, билим тажрибаларини авлоддан-авлодга етказишдир. Тарбиянинг амалга ошириш жараёнини англаш ва бу соҳадаги тажрибаларни урганишга булган эҳтиёжнинг туғилиши педагогика фанини юзага келтирди. Синфларнинг пайдо булиши билан тарбия жамият вазифасига айланди, давлат томонидан маълум мақсадга йуналтириб, назорат қилиб борилди. Тарбия ҳамиша ишлаб чиқарувчи кучларнинг ривожланиш даражасига ҳамда муайян ижтимоий-тарихий фармацияга хос булган ижтимоий муносабатлар типига мувофиқ булади. Давлат тарбия орқали уз сиёсатини амалга оширади, яни уз мафкураси, ахлоқи ва сиесатига жавоб берадиган шахсни шакллантириб, узига керакли кадрларни тайёрлайди. Тарбияни жамият талаблари тақозо қилади ҳамда меҳнат қуроллари ва воситалари ривожланиб, такомиллашиб борган сари, меҳнат фаолиятининг, меҳнат маҳсулотини тақсимлашнинг янги турлари ва шакллари пайдо булган сари, меҳнатда қатнашувчилар уртасидаги муносабатлар узгарган сари

тарбия ҳам узгариб боради. Шу сабабли тарбия яққол ифодаланувчи тарихий хусусиятга эга булиб, муайян ижтимоий-иқтисодий формациянинг узига хос хусусиятларини акс эттиради. Масалан, ибтидоий жамиятда тарбия ҳаёт, меҳнат фаолияти жараёнининг узида катталарга тақлид қилиш асосида амалга ошириларди. Уғил болаларга ор қилиш, балиқ овлаш, иш қуроли ва қурол-яроғларни тайёрлаш ҳамда улардан фойдаланишни, қизларга эса истемол қилишга яроқли меваларни териб келиш, кийим-бош тайёрлаш, уй ишларини бажаришни ургатишарди, ҳамма болалар катталарни ҳурмат қилиш руҳида тарбияланарди. Ибтидоий жамоа тузуми ривожланишнинг сунгги даврида қабила бошлиқлари, оқсоқоллар ҳокимияти кучайгач, тарбия узгариб, баъзи болаларни маросимлар ва урф-одатларнибошқариш ишлари билан боғлиқ алоҳида вазифаларни бажаришга тайёрлай бошладилар. Қулдорлик жамиятида тарбия жамиятнинг вазифаси булиб қолаверди ва давлат томонидан йуналтирилган турилди. Бунда махсус мактаблар очилиб, у ерда болаларга уқиш, ёзиш, математика ва диний маросимларнинг асосларини ургатишарди. Мирзалар мактабларда эса савод ва ҳисобга, давлатни бошқаришга, қулларни назорат қилиш билан боғлиқ булган ишларга ургатиларди. Қулдорларнинг болалари ҳарбий-спорт уйинларига ургатилар, ақлий ва эстетик тарбияга катта этибор берилар, уларга фан ва санатни ургатиб, улардан моҳир ва иродали ҳоким ва саркардалар тайёрлашар, жисмоний меҳнатга нафрат туйғуси сингдирилар эди. Феодализм даврида эса жамият дворянлар ва руҳонийларга, камбағалларга ажралиб, жамиятнинг имтиёзли қатламларига хизмат қилувчи уқув-тарбия муассасалари янада ривожланди. Россияда ҳам имтиёзли табақа болалари учун мулжалланган имтиёзли уқув юртлари ташкил этилди. Буржуазия меҳнаткашлар болалари таълимнинг юқорироқ босқичларига кутарилишлар йулида талайгина тусиқларни вужудга келтириб, бадавлат ота-

оналарнинг болалари учунгина кириб уқиш мумкин булган мактабларнинг бир қанча типларини яратди. Камбағалларнинг болалари учун мулжалланган оммавий мактабларда таълим мазмуни кескин чекланган эди, уларга машиналар билан таъминланган ишлаб чиқариш шароитида ишлаш учун зарур булган билимлар минимумигина бериларди. Ёш авлодни тарбиялаш талаби педагогикани келтириб чиқарди. Педагогиканинг махсус фан сифатида ажралиб чиқиши болаларни тарбиялаш соҳасида тупланган тажрибани идрок этиш, ундан муайян қонуниятларни келтириб чиқариш, энг яхши ташкилий шаклларни топиш, шунингдек ёш авлодни тарбиялаш юзасидан қоида ва қулланмалар яратиш зарурати пайдо булди. Педагогика илмий фансифатида қулдорлик жамиятида шакллана бошлади. Тарбия соҳасида тупланган тажрибани умумлаштиришни акс эттирувчи бу билим ва куникмалар нималардан иборат булиши керак эдиЎ Тарбиячи инсон шахсини шакллантириш, уни ҳаётга тайёрлаш соҳасидаги ишида қандай йул тутиши керак эдиЎ Ёш авлодга бир мақсадни кузлаб тарбиявий таъсир курсатиш учун қандай муассасалар керакЎ деган саволларга педагогика фани жавоб бериши лозим эди. Назарий педагогик фикр манбаларини фалсафа илмидан қидириш керак. Фалсафа қадим замонларданоқ ҳаётни идрокэтиш, инсоннинг яшашдан мақсади, унинг жамиятдаги роли ва урни ҳақидаги, унинг ҳайётдаги уз вазифасини бажаришаг тайёргарлиги ҳақидаги саволларга жавоб қидирувчи фан сифатида маълум эди. Қулдорлик даврида Суқрот, Афлотун, Аристотел, Демокрит мунтазам фалсафий системаларни яратдилар, уларнинг системаларида тарбияга муҳим урин ажратилган, уни такомиллаштириш ҳақида таклифлар олға сурилган эди. Педагогик фикр тарихига буюк чех педагоги Ян Амос Каменский, француз маърифатчиси Жан-Жак Руссо, швейцариялик педагог Иоганн Генрих Песталоцци ва бошқалар ёрқин саҳифалар ёзишган.

2. Мактабгача тарбия педагогикаси туғилгандан то етти ёшгача булган болаларга ҳар томонлама тарбия бериш қонуниятларини урганади ва боғча шароитида таълим-тарбия ишини ташкил этишнинг мазмуни, методи ва шаклларини ишлаб чиқади. У мактабгача тарбия ёшидаги болалар муассасалари, оила ва мактаб ишидаги изчилликни таъминлайди ҳамда болаларни мактаб таълимига тайёрлайди. Бола ҳаётидаги илк ёш энг муҳим давр булиб, худди мана шу даврда боланинг жисмоний, ахлоқий, ақлий, меҳнат, эстетик ривожланишига пойдевор қуйилади. Мактабгача тарбия педагогикаси илк ёш ва мактабгача ёшдаги болаларнинг узига хос хусусиятларини этиборга олган ҳолда умумий педагогика принципларига асосланиб иш куради. Бу педагогика узининг инсонпарварлиги, боланинг куч ва имкониятларига, унинг ҳар томонлама ривожланишини таъминлашга қаратилган шар-шароитларни ишлаб чиқади. Мактабгача тарбия педагогикаси мактабгача ёшдаги болаларнинг ёш ва узига хос хусусиятларини этиборга олган ҳолда уларнинг ҳар томонлама ривожланишини таъминлашга қаратилган шарт-шароитларни ишлаб чиқади. Мактабгача тарбия педагогикаси педагогика фанининг умумий системасида уни ажралмас қисми булиб шаклланади. Мактабгача тарбия педагогикасининг назарияси ва амалиёти мактабгача тарбия ёшидаги болаларга ҳартомонлама тарбия беришнинг мақсади, боланинг ёш имкониятлари ва уни илк ёшдан бошлаб тарбьиялашнинг роли, мактабгача тарбияни ҳаёт, замон билан боғлаб олиб боришнинг зарурлиги, бола шахсининг шаклланишида ижтимоий муҳитнинг ҳал қилувчи аҳамиятга эгалигига асосланилади. Мактабгача тарбия педагогикаси жамиятимизда болани тарбиялаш қонуниятлари туғрисидаги фан булиб, илк ёшлива боғча ёшидаги

болаларнинг жисмоний, ақлий тарбияси ва уларга таълим бериш масалаларини ишлаб чиқди. Мактабгача иарьбия педагогикаси ижтимоий тарбия тажрибасини синчковлик билан урганади. Бу эса мактабгача тарбия муассасалари ишини ҳар доим такомиллаштириб боришга ёрдам беради. Педагогика фани тарбияни педагогик ҳодиса сифатида урганади ва бир қатор тушунчаларни уз ичига олади. Педагогикада тарбия, таълим, маълумот асосий тушунчалар ҳисобланади. Тарбия педагогик ҳодиса булиб, ёш авлодга илмий билимлар системасини, малака ва куникмаларни махсус метод ва воситалар орқали режали равишда сингдириб бориш ва бунинг натижасида ҳар томонлама шаклланган кишини тарбиялашни мақсад қилиб қуяди. Маълумот-асосий педагогик тушунча булиб, у ижтимоий ҳаёт воқеаларини обектив акс эттиришдир. Бу жараён киши томонидан табиат, жамият ва киши тафаккури туғрисидаги умумлаштирилган ижтимоий зарур билим, малака, куникмалар системасининг эгаллаб олиниши натижасидир. Маълумот кишини билишга булган талабини таъминлаб, ундаги қобилиятларни маълум даражага кутаради ва амалий фаолиятга тайёрлайди. Маълумот таълимнинг натижаси булиб, у киши томонидан билим, малака ва куникмаларни мустақил эгаллаш, уз билим даражасини такомиллаштиришдир. Таълим-ижтимоий зарур билимлар, муайян куникма ва малакаларни уқувчиларга сингдириш, уларнинг онгига ва хулқига таъсир этиш, дунёқарашини ва билиш фаоллигини ривожлантиришдир. У инсонни меҳнатга, ҳаётга тайёрлашнинг асосий воситаси ҳисобланади. Таълим бериш жараёнида тарбия ва маълумотнинг мақсади амалга оширилади. Таълим икки томонлама жараён-уқитиш ва уқишни уз ичига олади.

Уқитиш-педагогик фаолият булиб, у билим, малака, куникмаларни болаларга сингдириш, уларнинг билиш ва амалий фаолиятига раҳбарлик қилишдир. Уқиш-уқувчининг билим, малака, куникмаларни эгаллашдаги амалий фаолиятидир. У уқувчиларнинг ҳар томонлама ривожланишини таъминлайди. Бола шахсини уйғун ривожлантириш шахсни инсоният томонидан тупланган ҳамма бойликларни ҳозирги замондаги фан-техника тараққиёти ва маданият даражасида эгаллаб олишни, ҳар томонлама ривожланган баркамол шахснинг инсоний сифатларини тарбиялашни тақозо этади. Тарбия педагогнинг фаолияти жараёнида ва болаларнинг бир-бирларига таъсир этишларида амалга ошади. Жамиятда ҳар бир киши узининг эркин ривожланиши учун ҳамма имкониятлардан фойдаланиб уз-узини ривожлантириб бориши зарур. Уз-узини тарбиялаш- бу шахснинг узини, шахсий сифатларини такомиллаштиришидир, замон талабига жавоб берадиган даражага онгли равишда интилишдир. Уз-узини тарбиялаш яхши тарбия натижасида юзага келиб, шахснинг уз-узини камолга етказишига олиб келади. Педагогикада тузатиш деган тушунча ҳам бор. Бу баъзи бир салбий сифатлардан озод булишдир. У одатда уз-узини тарбиялаш жараёнига киради. Қайта тарбиялаш-кишидаги салбий сифатларни йуқотиб, тарбия натижасида ижобий сифатларни шакллантиришдир. 3. Мактабгача тарбия педагогикаси кенг илмий системанинг бир қисми сифатида жамият ва инсонни урганувчи фанлар билан чамбарчас боғлангандир. Педагогика ижтимоий ҳодиса сифатида тарбияни урганар экан, фалсафа билан чамбарчас боғлиқдир, чунки фалсафа тарбиянинг мақсад ва вазифаларини урганиш методологиясини белгилайди. Тарихий материализм педагогикага тарбиянинг синфий моҳиятини очиб бериш, унинг пайдо булиши ва ривожланиши ижтимоий ҳодиса эканлигини, жамият

ҳаётида ва киши шахсининг ривожланишида тарбиянинг ролини баҳолашга ёрдам беради. Дидактик масалаларни ишлаб чиқишда педагогика билиш назариясига суянади, ахлоқий тарбия масалаларини урганишда педагогика этиканинг ахлоқ туғрисидаги таълимотига, эстетик тарбиянинг мақсадини, йулларини, методларини белгилашда этика фанига асосланади. Этика ахлоқни назарий жиҳатдан асослаб, ёш авлодни, унинг ахлоқий тарбияси муаммоларини, инсон шахсини шакллантиришда ахлоқий ғоялар ролини тушунишни чуқурлаштиради. Эстетика инсоннинг воқелиққа, санатга эстетик муносабатларини ривожланишининг умумий қонуниятларини урганади, нафосат тарбиясининг илмий асоси бўлиб хизмат қилади. Педагогика бошқа фанлардан биология, психология, ёш психологияси билан ҳар хил алоқалар урнатади. Педагогика инсонни биологик эволюция предмети сифатида урганувчи физиология билан чамбарчас ва бевосита боғлангандир. Физиология педагогиканинг табиий-илмий базаси булиб, у биринчи навбатда инсон олий нерв фаолиятининг ривожланиши, нерв системасининг типологик хусусиятлари, сезги органлари, таянч-ҳаракат аппарати, юрак- томир ва нафас олиш системалари, ички секреция безлари ва шу сингариларнинг ривожланиши ҳақидаги маълумотларга таянади. Педагогика ана шу маълумотлар негизида таълим-тарбия жараёнининг самарадорлигини ошириш масалаларини муваффақиятлироқ ҳал эта олади, психик воқеалар ва жараёнларнинг айрим қонуниятларини чуқурроқ урганиш имкониятига эга булади. Ҳозирги замон физиологияси энг муҳим педагогик муаммоларни туғри ҳал этишда, боланинг ривожланишига, унинг қобилиятларини шакллантиришга муҳит, ирсият ва тарбиянинг таъсири ва шу сингариларни белгилашда педагогикага ёрдам беради. Усиб бораётган организм тузилишининг ва ҳаракат қилиш қонуниятларининг асосий принципларини очиб берувчи ёш физиологияси таълим-тарбия бериш масалаларини ишлаб чиқиш учун айниқса катта

аҳамиятга эга. Бу хусусиятларни билмай туриб, тарбияланувчиларнинг ёшига мувофиқ тарбия воситалари ва методларини, у ёки бу машғулотларни ёки тарбиявий тадбирларни утказищнинг ташкилий шаклларини туғри белгилаб булмайди. Физиологиянинг олий нерв фаолияти, нерв системасининг типологик хусусиятлари туғрисидаги хулосалари педагогикага уқув-тарбия жараёни методикасини ишлаб чиқишда, болалар фаолиятлари учун яхшироқ шарт-шароит яратишда ёрдам беради. Инсоннинг воқеаликни билишини белгиловчи ҳамда унинг хулқ- атворини бошқарувчи психиканинг қонуниятлари ва механизмлари туғрисидаги фан булган умумий психология инсоннинг ривожланиши, тарбияланиши ва атроф-муҳит билан узаро муносабатлари жараёнида шаклланадиган ҳолат ва хислатларни тадқиқ қилади. У педагогикани усиб бораётган инсон шахсининг турли хислат ва хусусиятлари шаклланишининг ички жараёнлари қандай кечиши шарт-шароитлари ва механизмларини урганиш билан қуроллантиради. Педагогика улардан фойдаланиб, тарбиянинг мазмуни ва методларини ишлаб чиқади. Ёш психологияси педагогикага турли ёшдаги болаларнинг билиш имкониятларини, у ёки бу тарбиявий таъсирни улар қандай қабул қилишини аниқлашда ёрдам беради. Психология шахснинг ривожланиш қонуниятлари, ёш ва узига хос хусусиятлари тўғрисидаги хулосаларни, тарбиялаш ва таълим беришнинг рационалроқ мазмун, методини асослаш ва шахснинг шаклланиш жараёнини туғри лойиҳалаш имконини яратади. Педагогика жамоани ташкил этишнинг самаралироқ шаклларини, шахсни жамоада ва жамоа орқали тарбиялаш методларини ишлаб чиқишда социал психология билан қуролланади. Педагогика жисмоний ривожланиш масаласини, бола организмининг иш қобилиятини ошириш, унинг фаолиятини нормаллаштириш масалаларини урганишда умумий ва социал гигиена, меҳнат гигиенаси, мактаб гигиенаси, педиатрия ва бошқа фанларнинг эришган ютуқларидаги хулосалардан фойдаланилади.

Мактабгача тарбия педагогикаси умумий педагогика билан ҳам боғлиқдир, чунки умумий педагогика тарбиянинг умумий қонуниятлари, жамиятда ёш авлодни ҳар томонлама тарбиялаш ҳамда таълимнинг моҳияти ва қонуниятларини урганадиган фандир. Мактабгача тарбия педагогикаси айрим хусусий методика (она тили, табиатшунослик методикаси, жисмоний тарбия методикаси, тасвирий санат методикаси ва шу сингари) фанлари билан ҳам боғлиқдир, чунки тарбиянинг асосий мақсад ва вазифалари болаларга таълим бериш жараёнида амалга оширилади. 4. Илмий тадқиқот иши таълим-тарбия ишининг самарадорлигини ошириш билан боғлиқ ҳолда юзага келган вазифаларни, халқ маорифининг ҳамма буғинларидаги уқув-тарбиявий ишларни келгусида янада яхшилаш йулларини топиш учун амалга оширилади. Илмий тадқиқот ишида олимлар, педагогика ва психология фанининг вакиллари, мактаб уқитувчилари, болалар боғчаларининг тарбиячилари ва шунингдек тарбия беришнинг амалиёти билан бевосита боғлиқ булган кишилар қатнашадилар. Педагогик воқеа-ҳодисаларнинг қонуниятларини очиш ҳар хил йуллар билан амалга оширилиши мумкин. Тадқиқотнинг эмпирик даражасида ҳар хил фактик материаллар йиғилади, улар тулиқ ёзиб борилади, воқеалар уртасидаги объектив боғлиқлар аниқланади, тадқиқ этилаётган воқеа ҳар томонлама урганилади. Илмий тадқиқот ишининг эмпирик даражада олиб борилиши тула маънодаги илмий изланиш булиб, у педагогиканинг асосий мазмунини ташкил этади. Тадқиқотнинг назарий даражаси урганилаётган воқеанинг моҳиятини аниқлашга йуналтирилган махсус системалаштириш ва таҳлил қилиш усулидир. Педагогика илмий изланишнинг назарий даражасига кутарилганда тарбия, таълим ва маорифнинг принципиал янги масалаларини ҳал этиш имкониятига эга булади.

Илмий изланишнинг ҳар бир даражаси узига мувофиқ келадиган метод, восита, шароитларни талаб этади. Ҳар қандай даражадаги тадқиқотни қуллашда уни туғри режалаштира олиш ва назариясини урганиш. Педагогик тажрибани урганиш орқали гипотеза-илмий фараз тузилади ва тадқиқотнинг вазифаси белгилаб олинади. Гипотеза-бу илмий тахмин булиб, ҳар бир босқичда ишнинг илмий изланишга йуналганлигини аниқлашга ёрдам беради. У илмий изланиш жараёнини ва ундан кузланган хулосаларни олдиндан кура билади. Илмий изланишдан олинган натижалар кузланган мақсадларга, хулосаларга мувофиқлиги илмий даражанинг яхшилигидан далолат беради. Илмий фараз-гипотезадан кейин тадқиқотнинг аниқ вазифалари, уни амалга ошириш шарт-шароитлари, усуллари, воситалари, илмий тадқиқот методлари ишлаб чиқилади. II босқич. Илмий фараз аниқловчи, шакллантирувчи ва синовчи босқичлар орқали амалда текширилиб курилади. Бу босқич қуйилган вазифани ҳал этишга, илмий фаразни текширишга қаратилган булади. Бу ерда мезон, улчовни топиш, шу орқали тупланган фактик материалларни туғри баҳолаш муҳим урин эгаллайди. Шунингдек, илмий тадқиқотнинг предмети ва вазифасига, болаларнинг ёшига мувофиқ келадиган методлар ишлаб чиқилади. Яна илмий тадқиқотнинг аниқловчи, шакллантирувчи, текширувчи босқичлари қулланилади. Аниқловчи босқич тадқиқотчи фаол аралашгунга қадар педагогик воқеа қай даражада эканлигини аниқлайди. Бу босқичга асосан қуйидаги методлар туғри келади, сураш, социометрия, кузатиш, лаборатория эксперименти, педагогик тажрибани урганиш, суҳбат ва шунга ухшаш методлар. Шакллантирувчи эксперимент (тажриба) иккинчи босқичда етакчи рол уйнайди, у асосан педагогик жараёнга муҳим узгаришларни киритади, олинган натижаларни таҳлил қилади.

Текширувчи босқич педагогик таъсирнинг амалга оширилаётган усули самарали эканлигини аниқлашга имкон яратади. Бунда асосан лаборатория эксперименти, болалар фаолиятларини кузатиш ишларини урганиш ва бошқа методлардан фойдаланилади. III босқич. Янги билимлар ва тупланган фактик материалларни ишлаб чиқиб таҳлил қилиш натижасида юзага келган назарий хулосалар ишлаб чиқилади, таҳлил қилинади, тартибга солинади ва шу асосда умумлаштирилади, қонуниятлар вужудга келади. Илмий изланишнинг натижаларига қараб олға сурилган илмий тахмин ё тасдиқланади, ёки рад этилади. Агар илмий таҳмин тасдиқланса, у янги гипотеза-илмий тахмин олға сурилиб, тадқиқот янгитдан давом эттирилади. IV босқич-илмий тадқиқотнинг натижаларини расмийлаштириш. Бу иш маълум изчилликда амалга оширилади, илмий изланиш предмети, илмий тахмин, илмий тадқиқотнинг вазифа ва методи танланади, илмий изланиш жараёни баён қилинади, унинг натидалари таҳлил қилиниб, хулосалар расмийлаштьирилади. Тадқиқотнинг якунловчи V босқичи-бу илмий тадқиқотнинг натижаларини амалиётга жорий этишдир. Илмий тадқиқотнинг натижалари амалиётда ва назариётда қулланилана бошлагандагина илмий изланиш иши тугалланган ҳисобланади. Илмий тадқиқот ишини олиб бориш учун махсус илмий методлар қулланилади. Метод -тартибга солинган фаолиятга, мақсадга эришиш усулидир. Илмий тадқиқот методини таълим методидан фарқ қила билиш керак. Илмий тадқиқот ишини олиб боришда қулланиладиган, педагогика фанининг ривожланишини таъминлайдиган илмий тадқиқот методларига қуйидагилар киради. Ҳар қандай педагогик муаммони тадқиқ қилиш адабиётларни урганишдан бошланади. Адабиётларни урганишда умумий методлардан- библиография тузиш, аннотация, реферат ёзиш, конспект олиш, цитата ва

рақамларни ёзиб олиш усулларидан фойдаланилади. Адаьбиётлардан фойдаланиш ишнинг мақсадига боғлиқ, баъзи бир китоблар диққат билан урганилади, баъзилари шунчаки уқиб чиқилади, учинчилари қараб чиқилади. Педагогиканинг жуда куп муаммоларини ҳал этишда уқув-тарбиявий жараён урганилади, назарий жиҳатдан таҳлил қилинади ва ишлаётган ходимларнинг ижодий фикр-мулоҳазалари қайтадан ишлаб чиқилади, яни илғор тажрибалар умумлаштирилади ва тарқатилади. Бунинг учун қуйидаги методлардан фойдаланилади кузатиш, суҳбат, анкета йули билан сураш, мактабгача тарбия ёшидаги болаларнинг ишларини, педагогик ҳужжатларини урганиш ва шунга ухшашлар. Кузатиш методи - маълум бир педагогик ҳодисани бирор мақсадни кузлаб мунтазам равишда урганиш, таълим-тарбия жараёнининг турли шароитларида унинг ривожланиши ва узгаришини кузатиб боришдир. Кузатишдан кузланган асосий мақсад фактларни туплаш, унинг муҳим томонларини ажратиб боришдир. Тадқиқотчи кузатишга олдиндан пухта тайёрланиши, кузатишдан кузда тутилган мақсадни аниқлаши, кузатиш режасини тузиб чиқиши, натижаларни қайд қилиш ва расмийлаштириш воситаларини (протокол, кундалик ёзиб бориш, суратга олиш ва бошқаларни) уйлаб қуйиши керак. Суҳбат методи. Суҳбат аниқланиши керак булган масалаларни ойдинлаштириб олиш мақсадида, олдиндан тузилган режа буйича утказилади. Суҳбат якка тартибда ҳамда жамоа тарзида булиши мумкин. Суҳбат болаларнинг ҳаётнинг у ёки бу воқеа-ҳодисалари туғрисидаги қизиқишларини, тасаввурларини, мулоҳаза ва муҳокамаларини аниқлаб олишга ёрдам беради. Суҳбат юолалар билан ҳам, катта ёшдаги кишилар билан ҳам утказилади. Суҳбатдан метод сифатида фойдаланишда унинг мақсад ва режасини аниқ белгилаб олиш керак. Суҳбатнинг бориши тула ёзиб олинади. Бунинг учун суҳбат тадқиқ қилинаётган кишига билдирмай, магнит тасмага ёзиб олиниши лозим.

Анкета йули билан сураш методининг бошқа методлардан афзаллиги шундаки, қисқа вақт ичида анкета орқали анчагина кишиларга (ёшлар ва катталарга) саволлар бериб, улардан ёзма жавоблар олиш мумкин. Олинган жавоблар кейинчалик ишлаб чиқилади ва таҳлил қилинади. Ҳужжатларни ва болаларнинг ишларини урганиш методи. Педагогик ҳужжатларни урганиш орқали тадқиқотчи урганилаётган обект туғрисидаги ҳар хил маълумотларни билиб олади. Бунга мактабгачатарбия муассасалари мудирлари, тарбиячиларнинг режалари ва ҳисоботлари, болалар боғчаси тарбияланувчиларнинг расмлари, лой ва пластилиндан ясалган буюмлар ва шу кабилар киради. Масалан, болаларнинг анча илгари чизган расмларини қараб чиқиш, таҳлил қилиш, болаларга берилган топшириқларнинг қай даражада мураккаблашиб борганини, уларда тасвирлаш фаолияти қандай ривожланиб борганини аниқлашга ҳамда улар билан олиб бориладиган кейинги ишларни белгилашга ёрдам беради. Масалани чуқурроқ урганиш учун педагогик экспериментдан фойдаланилади. Педагогик эксперимент- таълим жараёнига янги самарали педагогик янгилик киритишдир. Бу экспериментни утказишда уқув жараёнини бузмаслик керак. Киритилган янгилик уқув-тарбия ишини яхшилашга ёрдам берса, у ижобий янгилик булади. Баъзи бир тажрибаларни утказиш учун махсус шарт-шароитлар яратилади, алоҳида хона ажратилади, баъзан махсус аппарат қулланилади, бир-икки болани алоҳида ажратиб олинади, бу-лаборатория эксперименти ҳисобланади. Тажрибани урганиш ва умумлаштириш методи. Педагогик тажриба тушунчаси куп қирралидир. Педагогик тажрибанинг кенг маъноси-таълим ва тарбия амалиётидир, йаъни мактабгача тарбия муассасаларида олиб бориладиган таълим-тарбия ишлари қай даражада амалга оширилаётганини урганишдир. Педагогиканинг купчилик муаммоларини ҳал этиш учун реал вужудга келаётган таълим-тарбия жараёнини урганиш, амалий ходимларнинг ижодий

кашфиётларини назарий асосда идрок этиш ва қайта ишлаб чиқиш, йаъни илғор тажрибани умумлаштириш ва ёйиш ғоят катта аҳамиятга эгадир. Олинган фактик материаллар натижаларини схема, диаграмма, графикада акс эттирувчи математик метод ҳам қулланилади. Педагогик тадқиқотлар олиб боришнинг асосий методларини билиш ижодий ишлайдиган ҳар бир тарбиячига уни қизиқтирувчи соҳада мустақил илмий изланиш олиб боришда, бошқаларнинг тажрибасини урганиш ва баҳолашда ёрдам беради. Таянч сузлар педагогика, тарбия, ривожланиш, маълумот, уқитиш, уз- узини тарбиялаш, метод.

Фойдаланилган адабиётлар. 1. Узбекистон Республикасининг Конституцияси Т.Узбекистон 2003 й. 2. Каримов И.А. Тинчлик ва хавфсизлик уз куч-қудратимиз, хамжихатлигимиз ва қатъий иродамизга боғлик. 1-2 жилд .Т. Узбекистон 2004. 3. Каримов И.А. Бизнинг бош мақсадимиз-жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир. Т. 2005. 4. Каримов И.А. Узбек халқи ҳеч қачон, ҳеч кимга қарам бўлмайди. Т,Узбекистон 2005. 5. Каримов И.А. Узбекистон демократик тараққиетнинг янги босқичида Т.Узбекистон 2005. 6 . Таълим туғрисидаги Қонун. Т.- 1997 .u 7. Кадрлар тайёрлаш миллий дастури Т.- 1997. 8.И.Каримов. Баркамол авлод орзуси.-Т. 1998. 9. П.Юсупова Мактабгача тарбия педагогикаси.- Т. 1993. 10. Уқувчи маънавиятини шакллантириш Т. 1999. 11. С.А.Козлова,Т.А.Куликова Дошколная педагогика -М. 2000.

O'xshashlar

Логопедия фанининг мақсад ва вазифалари

Педагогика фанининг предмети, мақсад ва вазифалари

Педагогика тарихи фанининг предмети, мақсад ва вазифалари

Касбий таълим услубиёти фанининг предмети, мақсад ва вазифалари

Болаларни мактабга тайёрлаш методикаси фанининг мақсад ва вазифалари