Максадларни шакллантириш ва уларни тест-топширикларга айлантириш - Pedagogika - Referatlar

Максадларни шакллантириш ва уларни тест-топширикларга айлантириш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

129.5 KB

Ko'chirib olish

Мақсадларни шакллантириш ва уларни тест-топшириқларга айлантириш Режа: 1. Ўқув мақсадларини ташқаридан кузатиладиган ҳаракатлар билан ифодалаш 2. Эталон - мақсадларни яратиш, қўллаш ва уларни тест топшириқларига айлантириш.

Ўқув мақсадларини ташқаридан кузатиладиган ҳаракат билан тўла-тўкис ифодалаш технологияси ўтган асрнинг 50-60 йилларида бихевиоризм ғояси ва услублари таъсирида вужудга келди. Бихевиоризм - (инглизча b ehaviоr - ҳатти-ҳаракат, ҳулқ) америка психологиясининг асосий йўналишларидан бири бўлиб, у ўта амалий инструментал йўналишга эгадир. У инсон психикасини ўрганиш, фақат инсоннинг ташқаридан кузатиладиган ҳатти- ҳаракати ва нутқини таҳлил қилишдан иборат, деб тасаввур қилади. Бундай ёндашув ўқув мақсадларини ўқувчиларда ташқаридан кузатилиши мумкин бўлган аниқ ҳаракатлар орқали ифодалашга олиб келади. Гербарт Спенсер таърифлаганидек, “Таълимнинг буюк мақсади билим бериш эмас, балки ҳатти-ҳаракатларга ўргатишдир ”. Мазкур оқим маълум давргача АҚШ психологиясида устиворлик ролини ўйнади. Ҳозирги даврда бу оқим бир неча психологик мактабларга ажралиб кетган. Лекин уларнинг моҳиятида бихевиоризм руҳи сезилиб туради. Ҳаммаси учун умумий формула S  R, яъни стимул - реакция ҳизмат қилиб келмоқда [4; 117 - 120]. Бихевиоризм собиқ иттифоқ олимлари томонидан дастлаб реакцион «оқим» сифатида қаттиқ танқид қилинган бўлсада кейинчалик унга бўлган муносабат тубдан ўзгарди. Бихевиоризмнинг қатор фанлар (антропология, лингвистика, социология, семиотика, кибернетика) нинг ривожланишига ижобий таъсир кўрсатганлиги ҳамда психологиянинг ривожланишига муносиб ҳисса қўшганлиги эътироф этила бошланди [3]. Фаолиятни фақат ташқаридан кузатиладиган ҳатти-ҳаракат билангина тезлаштириш-уни ниҳоятда соддалаштириб тасаввур этишдир. Мураккаб билиш ва ҳиссий жараёнлар (хусусан, ҳиссий- ижодий фаолият тажрибаси) ни ташқаридан кузатиладиган алоҳида қисмларга ажратиш мумкин эмаслиги туфайли улар бихевиористик ёндашиш доирасидан ташқарида қолади. Бихевиоризм ўқитишнинг репродуктив даражаси (ёдлаш, такроран айтиб, кўрсатиб бериш, намуна бўйича ҳаракат қилиш) билангина чегараланади. Бихевиоризмда ўзлаштиришнинг умумий шартли схемасини S  R  P

кўринишда ёзиш мумкин [1; 73]. Бунда, S - стимул (ҳаракатга келтирувчи таъсир) ёки хатти-ҳаракат қилишга ундовчи вазият. Масала шарти, савол, сигнал, буйруқ, команда ва ҳ.к. стимул вазифасини бажариши мумкин. R - организмнинг стимул (таъсир)га кўрсатган жавоби (реакцияси), яъни таъсир натижасида содир этилган ҳатти-ҳаракат. Саволга жавоб бериш, масалани ечиш, ўнгга ёки чапга бурилиш, югуриш ва ҳоказолар организмни таъсирга кўрсатган реакциясини ифодалайди. P - ( prop ) мустаҳкамлаш, яъни бу- таъсирга жавобан реакция қилинганлиги, ҳаракатнинг тўғри бажарилганлигини мустаҳкамлаш-рағбатлантиришдир. Мустаҳкамлаш- моддий ва маънавий тақдирлаш шаклида бўлиши мумкин. Масалан, жониворларни ўргатишда бу - улар энг яхши кўрган овқат, инсонни ўқитиш- ўргатишда эса, мустаҳкамловчи сифатида оғзаки маъқуллаш, баҳо, илҳомлантиришлардан фойдаланиш мумкин. Бихевиористлар таъкидлаганларидек, мустаҳкамлаш (Р) ўзлаштиришнинг муҳим ташкил этувчиси бўлиб ҳисобланади. У айниқса жониворларни ўргатишда мутлоқ аҳамият касб этади. Лекин, бихевиористларнинг ўқитиш сифатини алоҳида қисмлар бўйича назорат қилиш ва тузатишлар киритиб боришнинг зарурлиги тўғрисидаги хулосаси - ўқитиш назарияси учун муҳим аҳамиятга эга эканлигини таъкидлаш лозим. Бу хулоса дастурланган таълим услубини яратилишига асос бўлди. Унинг бихевиористик талқиндаги ўқитиш қоидалари қуйидагилардан иборат:  ўқув материалини иложи борича алоҳида қисмларга ажратиш;  ўқув элементларини фаолиятда намоён бўлишининг барча кўринишларини эътиборга олиш;  ижобий реакцияни тезкорлик билан мустаҳкамлаш (назорат - тузатиш);  машқ (хатти-ҳаракат)ларни кўп марта такрорлаш натижаси 0,95 дан кам бўлмаган ўзлаштириш кўрсаткичига эришиш. Лўнда қилиб айтганда, ўқув мақсадларини тўла идентификациялаш (ўқув натижалари билан таққосланувчан ҳолда ифодалаш) ва қатъий бир хил

маънода аниқлаш ғояси ўқувчилар фаолиятининг педагогик амалдаги ноаниқ тарзда эмас, балки уларни ташқаридан кузатиш ва ўлчаш мумкин бўлган аниқ ҳатти-ҳаракатлари орқали ифодаланишини билдиради. Масалан, «таниш», «қайтариш», «ёзиб олиш» сўзлари, «билиш» ва «тушуниш» ифодаларига нисбатан анчагина аниқроқдир. Шунинг учун ҳам, ўқув мақсадларини танлашга оид услубий кўрсатмаларда ўқитувчиларга «билиб олиш», «ўзи учун кашф этиш», «идрок қилиш», «сеза олиш», «тушуниш» каби умумий маъно берувчи сўзлар ўрнига, талабаларда «танлаш», «номини айтиш», «санаб бериш», «ёзма ифодалаш», «таърифлаш», «кўрсатиш»,«таҳлил қилиш» малакаларини шакллантириш тавсия этилади. Ўқув мақсадларининг бундай аниқлаштирилиши ўқитувчи ишини анчагина соддалаштиради. Бу мақсадлар тўпламига, асосан, ўқув жараёни, унинг ҳар бир қисмининг ўзлаштирилишини таъминловчи, соддалаштирилган ўқув цикллари йиғиндисининг кетма-кетлиги бўйича олиб борилади. Ўқув жараёнининг бориши ҳақида биз кейинроқ тўхталамиз. Ҳозир эса ўқув мақсадларини бундай усулда аниқланганда эришиладиган натижага тўхталамиз. Психолог Н. Ф. Тализина ўқув мақсадларини фақатгина ташқи ифодаланган ҳатти-ҳаракатлардангина иборат деб тушуниш, талабалар онгида содир бўлаётган ички ривожланиш ҳақида ишончли фикр юритишга имконият бермаслигини таъкидлади. Бихевиоризмда онгни таҳлил қилиш эътиборга олинмайди, чунки уни тўғридан-тўғри «кузатиб» бўлмайди, инсон эса таъсирга жавоб (реакция) берувчи организм деб қаралади. Бундай ҳолларда Кратволнинг аффектив соҳаси бўйича таксономиясидан фойдаланилади. Ўқитиш натижалари, уни алоҳида таркибий қисмларга бўлишга, бу қисмларни кетма-кет ўргатишга имконият берса, бу ҳолда бихевиористик схемага тўла амал қилиш мумкин (ишлаб чиқиш операцияларини ўргатиш, жисмоний тарбия машқларини бажариш, оғзаки нутқ малакасини шакллантириш). Бу айниқса, касб-ҳунар коллежлари талабаларининг меҳнат

операцияларини алоҳида қисмларга ажратиб бажаришлари натижасида касбий малакаларни эгаллашларида муҳим аҳамият касб этади. Агар ўқув натижалари яхлитликни ташкил этиб, уни алоҳида қисмлар йиғиндиси сифатида ифодалаш мумкин бўлмаса ёки бу қисмларни аниқ ифодалаш мумкин бўлмаса, бундай ҳолда ўқув мақсадларини идентификациялаш маълум даражада мумкин бўлсада, ниҳоятда қийинчилик туғдиради ва уни қатъий амалга ошириб бўлмайди. Бу ҳолда Б.Блум таксономиясининг юқори даражаларидан фойдаланиш мумкин (синтез, баҳолаш). Шундай қилиб, ўқув мақсадларини аниқлаштириш имкониятларига қуйидагича муносабат билдириш мумкин: ўқув мақсадларини ташқаридан кузатиладиган хатти-ҳаракат билан ифодалаш кўп ҳолларда умумий мақсаднинг хусусий ҳолларда намоён бўлишини акс эттиради. Шуни таъкидлаш лозимки, умумий ўқув мақсадларини аниқ қисмларга ажратиш тўғридан-тўғри соддалаштирилган характерга эга бўлмаслиги керак. Ҳар бир аниқ мақсадни белгилашда, у умумпедагогик мақсаднинг бир қисмини акс эттиришининг лозимлигига жиддий эътибор бериш зарур. Умумпедагогик Ы =ув фани быйича ани=лаштирилган ы=ув ма=садлар каталогини шакллантириш. Якуний назоратдаги тестлар сонига тенг былган энг мущим саволларни ажратиш . Щар бир савол учун, уни ызлаштиргандан сынг талаба хатти-щаракатини англатувчи феълни танлаш. Ы=ув ма=садларини Блум таксономияси быйича умумий ибораларда шакллантириш . Унга эришилганликни ани= ва ишончли тарзда ылчаш мумкин былган, индентификацияланувчи ы=ув ма=садларни ишлаб чи=иш. Блум таксономияси быйича ы=ув ма=садларини тоифалар ми=ёсида ани=лаштириш (талабалар щатти- щаракатида ифодалаш). 2-схема. Ани=лаштирилган ы=ув ма=садлари батареясини ишлаб чи=иш.

мақсадларни аниқ ўқув мақсадларга айлантириш (ўқув мақсадлари батареясини тузиш) 2-схемада кўрсатилди Энди биз умумий ҳолда тасвирланган ўқув натижаларининг эталони- талабани унга эришиш мезонини аниқлаш ҳақида фикр юритамиз. Бундай ўтишнинг умумий талаби талаба ўқитиш натижасида нималарни бажараолишини яъни, мақсадга эришганлик белгиларини аниқ ифодалашдан иборат. Масалан, а) талаба қоидани ўзлаштириш керак ва б) талаба қоидани маълум ва янги вазиятларда қўллай олади, шаклида ифодаланган ўқув мақсадларидан иккинчисини, аниқроғини танлаш лозим. Ўқув мақсадларини аниқлаштиришнинг умумий усули уларни аниқ натижаларга эришишдаги ҳаракатларини англатувчи феълларда ифодалашдир. Масалан, «Об-ҳаво харитасида қўлланиладиган белгилардан фойдаланиш» мавзуси мақсадини, унга эришганлик натижасини англатадиган қуйидаги белгиларга ёйиш мумкин. Талаба: а) об-ҳаво харитасида қўлланиладиган белгиларни эслайди; б) бу белгиларни харитада кўрсатади; в) белгилардан фойдаланиб, харитани ўқийди; г) белгилардан фойдаланиб харита тузади ; д) харитадаги белгилардан фойдаланган ҳолда об-ҳаво маълумотини тузади. Н. Гронлунд келтирган бу мисолдан кўриниб турибдики, бир томондан умумий мақсадларни содда, қуйи билиш даражаларидан иборат деб қараш ҳам мумкин (а ва б об-ҳаво харитасида қўлланиладиган белгиларни таниш ва кўрсатиш), иккинчи томондан эса турли билиш даражаларига мос келадиган ўқув мақсадларининг батафсил рўйхати шаклида ҳам ифодалаш мумкин. Ўқитиш натижаларининг бундай рўйхатини тузиш, ўқитувчига ўқув жараёнини юқори дидактик мақсадларга йўналтирган ҳолда онгли ва узвий равишда ташкил этиш имкониятини беради. Буни анчагина мураккаб бўлган қуйидаги мақсадни ифодалашда кўриш мумкин. «Талаба матнни ўқишда танқидий фикрлаш малакасини қўллайди» шаклидаги умумий мақсадни қуйидагича аниқлаштириш мумкин. Талаба: а) мавжуд маълумотлар ва хулосаларни бир-биридан фарқлайди; б) далиллар ва

тахминларни бир-биридан фарқлайди; в) сабаб-оқибат алоқаларни ажратиб кўрсатади; г) мулоҳазалардаги хатоликларни аниқлайди; д) ҳодиса моҳиятига боғлиқ бўлмаган айрим муҳим фикрларни ажратади; е) асосланган ва асосланмай берилган баҳолар чегарасини аниқлайди; ё) матн бўйича асосланган хулоса ёзади; ж) хулосаларнинг ҳаққонийлигини асослайдиган белгиларни кўрсатади. Ўқув мақсадларини аниқлаштиришга оид бу мисол уни айнан шундай ҳаракатлар тилига айлантиришда ҳар доим ҳам қўллаш мумкин, деган хулосани бермайди. Ҳар бир ўқитувчи ўзининг шахсий тажрибаси ва фикрлаш маданиятидан келиб чиққан ҳолда санаб ўтилган ҳаракатни англатувчи белгилардан мосини танлаши мумкин. Умумий ўқув мақсадларини ифодаловчи феълларнинг намунавий рўйхати: таҳлил қилиш, ҳисоблаш, фикрни айтиш, намойиш қилиш, билиш, интерпретация қилиш, баҳолаш, тушуниш, ўзгартириш (бир шаклдан иккинчи шаклга), фойдаланиш, яратиш ва ҳ.к. Аниқлаштирилган ўқув мақсадларининг бир неча турлари бўйича феъллар рўйхатини келтирамиз. Ижодий турдаги ўқув мақсадлари учун қўлланиладиган (изланувчи ҳаракатни англатадиган) феъллар: бир шаклни турли кўринишларда такрорлаш, шаклларни ўзгартириш, такомиллаштириш, қайта гуруҳлаш, қайта кўриш, олдиндан айтиб бериш, савол қўйиш, қайта ташкил этиш, синтез қилиш, тизимлаштириш, соддалаштириш. Оғзаки ва ёзма нутқ (нутқга оид ҳаракатлар) соҳасини англатувчи феъллар: мулоқотга киришиш, фикрни ифодалаш, розилик (норозилик) билдириш, мақтов (маъқуллаш)ни ифодалаш, ҳамкорлик қилиш, табассум қилиш, иштирок этиш. Феълларнинг юқоридагига ўхшаш рўйхати бошқа соҳалар (умумий мантиқий операциялар, умумий ўқув ҳаракатлари, математика, физика, табиётшунослик, мусиқа, иш-ҳаракатлар бўйича ҳам ўқув мақсадларини аниқлаштириш учун тузилиши мумкин.

Биз юқорида умумтаълим мақсадларидан ўқув (фан,курс) мақсадларига ва улардан аниқлаштирилган мақсадларга ўтиш йўлини ифодаладик. Баъзи ҳолларда ўқув мақсадларини янада аниқлаштиришга эҳтиёж сезилмай қолиши, ёки у ниҳоят даражада мураккаб бўлиб, ўта соддалаштириш унинг маъносини бузилишига олиб келиши мумкин. Агар мақсадларни бундай қўшимча аниқлаштириш зарур бўлса, аниқлаштиришнинг учинчи босқичи - деталлаштириш (қисмларга ажратиш) ни ҳам қўллаш мумкин. Мисол тариқасида «Ёзма матн аҳамиятини тушуниш» бўйича ўқув мақсадининг уч босқичли аниқлаштиришни кўриб чиқамиз: 1. Ёзма матн аҳамиятини тушуниш. 1.1. Парчадаги яққол кўриниб турган маълумотларни белгиланг:  аниқ деталлар (номлар, саналар, воқеалар)нинг тагига чизинг;  парча мазмунини тўлароқ билдирадиган фикрларни ажратинг;  парчанинг асосий маъносини тасдиқловчи далилларни сананг. 1.2. Парчанинг асосий маъносини ажратинг:  асосий маънони англатувчи гапнинг тагига чизинг;  парча учун сарлавҳа ўйлаб топинг. 1.3. Парча маъносини якунланг:  парча конспектини ёзинг. 1.4. Парча мазмунидан унда яққол очилмаган ғоя ва муносабатларни ажратинг:  парча мазмунида айтилмаган, лекин айтилиши назарда тутилган фикрларни айтинг;  парчада белгиланган ҳаракат ва воқеаларни, уларнинг кўпроқ учрайдиган кетма-кетлиги бўйича сананг;  парчада ифодаланган ҳаракат ва воқеаларнинг эҳтимоллиги кўпроқ учрайдиган натижаларини танлаб, ифодаланг;  парчада келтирилган ғоя, ҳодиса ва нарсаларнинг ўзаро боғловчи ва умумлаштирувчисини тушунтиринг.

Баъзи ҳолларда белгиланган ўқув мақсадларига эришиш учун фаолиятнинг ўзинигина аниқ тасаввур этиш етарли бўлмаслиги мумкин. Ваҳоланки, ўқув вақти танқислиги (яъни ташқи шароит) натижасида ҳам ўқитувчи белгиланган натижага эриша олмаслиги мумкин. Бундай ҳолларда айрим дидакт олимлар таклиф этган ташҳисланувчан ўқув мақсадларининг қуйидаги тўрт компонентли таркибидан фойдаланиш лозим: а) ташқи шароитлар тавсифи; б) фаолият (ёки кузатиладиган ҳаракатлар) кутиладиган натижа; в) уларни эталонга хос белгилари (мезонлари); г) баҳолаш (ўлчаш) услублари. Булар талаба эришиши зарур бўлган эталон сифатида намоён бўлади. Математика фанидан мисол келтирайлик. Умумий ўқув мақсадларидан бири - геометрик масалаларни ечишда ижодий ва тизимий ёндашишни уйғунлаштиришдан иборат бўлсин. Эталон-мақсад қуйидагилардан иборат бўлади : Шароит : а) талаба учун янги турдаги геометрик масалани яхшилаб шакллантириш (тузиш); б) масалани ечиш учун зарур бўлган теоремани олдиндан ўзлаштириш. Кутиладиган натижа : а) масала ечишга оид бир неча тенг кучли (алтернатив) усулларни илгари суриш; б) қўлланиладиган теоремага энг мос келадиган «чиройли» усулни танлаш. Баҳолаш мезони ва усули : а) миқдори жиҳатдан бир соат давомида камида икки хил ечиш усулини эгаллаш, сифат мезони - 80 фоиз тўғри ечиш, 60 фоиз-ўртачадан кўра юқорироқ энг «ажойиб» ечимлар (малакали эксперт- ўқитувчи мулоҳазаси бўйича ). Энди тарих фанидан мисол келтирайлик. Умумий мақсадлардан бири тарихни замонавий воқеалар билан боғлаб ўрганиш ва ўзининг манфаатдорлигини англаш. Эталон-мақсад қуйидагича ифодаланади: Шароит : а) ҳозирги замон сиёсий ва иқтисодий воқеаларни билиш; б) тегишли тарихий воқеаларни олдиндан ўрганиш.

Кутиладиган натижа: а) тарихий ва замонавий ўхшашлиги ва фарқ қилувчи томонларини кўрсатиш; б) замонавий воқеалар оқибатини тахминини олдиндан тушунтириш ва олдиндан айтиб беришни илгари суриш: в) буларни тарихий воқеалардан фойдаланган ҳолда асослаш. Баҳолаш мезони ва усули : - 60 фоиз жавобни ҳақиқатга ёки ўқитувчи фикрига мос келиши, қолган (40 фоиз) ҳолларда эса ўқитувчи фикрига биноан ўртача баҳоланади. Мақсадларни ҳамкорликда, ўқитувчи, услубчи ва фан бўйича мутахассисдан иборат экспертлар гуруҳи ёрдамида ишлаб чиқишга ҳам мурожаат қилиш мумкин. Лекин мақсадларни бу усулда аниқлашда ҳар бир мақсад кўп тортишувлар натижасида шаклланади ва бу анчагина вақтни талаб қилади. Ҳар бир экспертнинг индивидуал фикрларини умумлаштириш ҳам анчагина куч ва вақт сарфига сабаб бўлади.Бу ўринда,мақсадларга аниқлик киритишнинг педагог олимлар Р. Мейджер (АҚШ) ва А. Ромишовски (Буюк Британия) ғояларига асосланган тартиб фойдали бўлиши мумкин. Бу ғоя Америка ва Англия услубчи ўқитувчиларининг иш тажрибаларини ҳам акс эттиради. Биз қуйида ана шу схеманинг М.В.Кларин томонидан бир оз такомиллаштирилган вариантини тавсия этамиз. Бунда Р. Мейджер ва А. Ромишовскийлар фойдаланган -ўлчанадиган хулқ (кузатиладиган ҳаракат, хулқ-атвор тури) ибораси ўрнига, унга нисбатан кенгроқ маънога эга бўлган «идентификацияланувчи мақсад» ибораси ишлатилган (3-схема). Шундай қилиб, ўқув жараёнини педагогик технология бўйича лойиҳалашда аниқлаштирилган, иложи борича идентификацияланувчи ўқув мақсадларни белгилаш жуда муҳимдир. Бунда уларнинг ҳар бир мавзу, бўлим ёки, умуман, фан бўйича сони қанча бўлишига алоҳида эътибор бериш керак. АҚШ ва Буюк Британияда ҳар бир машғулотда ўқитувчи ва талаба учун алоҳида ўқув мақсадлари белгиланади. Бу жуда муҳимдир, чунки педагогик жараён икки томонлама характерга эга бўлиб, у ўқитиш ва

ўқишдан иборат. Ўқув жараёни иштирокчиларининг ҳар бири учун алоҳида мақсадлар белгиланиши мантиқан тўғри бўлади. Бунда ўқитувчи фаолиятига (ўргатиш, тушунтириш, намойиш қилиш, оғзаки баён қилиш), ўқитувчи мақсадлари ва талаба хатти-ҳаракати орқали ифодаланган ўқитиш натижаси эса топшириқ деб юритилади. Яъни бу ҳолда талаба дарсдан олдин хабардор бўлмаган ва дарс охирида эгаллаши зарур бўлган билим, кўникма ва малакалар топшириқ деб аталади. Ўқитишнинг мавжуд усулида айнан шунга эътибор берилмайди, яъни дарс жа раёни бир томонлама (ўқитувчи ўзи учун) режалаштирилади Ўқув топшириқлари ташҳисланувчи, ўқув жараёни эса такрорланувчан тавсифга эга бўлиши учун ҳар бир мақсад, унга эришилганликни аниқ ва қатъий бир маънода ўлчаш мумкин бўладиган даражада белгиланиши зарур. Ўқув мақсадларининг ташҳисланувчи эканлиги талабаларда шаклланаётган маълум сифат ёки хусусиятларни ўлчаш ва баҳолаш мумкинлиги билан белгиланади. Бунинг учун ўқув мақсадлари аниқ ва равшан шаклда ифодаланиши, уларни ўлчаш усуллари ва баҳолаш мезонининг мавжуд бўлиши зарур. Республикамизда таълим стандартларига амал қилаётган хозирги даврда барча ўқитувчилар бу стандарт талабларига мос бўлган ягона ўқув натижаларига эришишлари, яъни ўқув жараёни ҳам ишлаб чиқариш жараёни каби такрорланувчан характерга эга бўлиши зарур. Бунинг учун энг аввало, ўқув мақсадларини аниқлаштириш муҳим аҳамиятга эга. Педагогик технология тарафдорлари ҳар бир машғулотнинг мақсадлари, ундаги янги ўқув бирликларининг сонига мос бўлиши ва уларни талабаларнинг ташқаридан кузатиладиган ҳатти-ҳаракатлари орқали ифодалашни таклиф қиладилар. Бундай ўқув бирликлар сони ҳар бир машғулотда 6-7 та бўлиши мақсадга мувофиқ деб ҳисобланади, чунки бундан ортиқ янги ахборотларни

талабалар тўла идрок қила олмасликлари ва хотирада сақлаб қола олмасликлари аниқланган. Масалан, касб-ҳунар коллежлари ўқув режасидаги «Қурилиш машиналари ва кичик механизмлар» фанининг «Машина деталлари тўғрисида умумий маълумотлар» мавзуси бўйича машғулотнинг аниқлаштирилган ўқув мақсадлари қуйидагилардан иборат бўлиши мумкин. Талаба бу мавзуни тўла ўзлаштиргандан сўнг: Когнитив (билишга оид) соҳада: - «машина» тушунчаси таърифини билади; - машинани ташкил этувчи асосий қисмларни санаб кўрсатади; - машина қисмлари қандай металлардан тайёрланганлигини фарқлайди; - металларнинг хоссаларини тушунтиради; - машинасозликда стандартнинг аҳамиятини тушунтиради; - машиналарнинг қурилишдаги аҳамиятини баҳолай олади. Психомотор (ҳаракатга оид) соҳада : - кичик механизмларни қисмларга ажратиш ва йиғишни уддалайди. Аффектив (ҳиссиётга оид) соҳада : - машина ва кичик механизмларни қурилишдаги аҳамиятини ҳис этади; - қурилишда машина ва кичик механизмлардан самарали ва мақсадга мувофиқ ҳолда фойдаланиш зарурлигини англайди. Ўқув мақсадлари бундай кўринишда аниқланганда, биринчидан, уларга эришилганликни аниқ ўлчаш имкониятига эга бўлинади, иккинчидан, тест ёки бошқа шаклдаги назорат топшириқлари бу мақсадларга мувофиқ ҳолда тузилганда ўқув материалининг асосий мазмунини тўла қамраб олишга эришилади, учинчидан эса, айнан бир машғулот ўқув мақсадларининг бир хил ва аниқ бўлиши муайян фандан дарс берувчи барча ўқитувчиларнинг бир хил(яъни таълим стандартидаги) якуний ўқув натижаларига эришишларини кафолатлайди. Бу бўлажак ўқув жараёнининг лойиҳалашда ҳам катта аҳамиятга эга бўлади. Яъни ўқитиш натижаларига қараб, ўқув мақсадлари

(назорат топшириқлари) мазмунига ҳамда ўқув жараёни дидактик конструкциялари мазмунига тузатишлар киритиб борилади. Бу эса ўқув жараёнини доимо ривожланиб ва такомиллашиб борувчи педагогик тизим эканлигини таъминлайди. Педагогик технологияда аниқлаштирилган ўқув мақсадларининг талабаларни ташқаридан кузатиладиган хатти-ҳаракатини англатувчи феълларда ифодалаш қабул қилинганлигини юқорида таъкидлаб ўтилган эди. Ўқув мақсадларини аниқлаштиришга жуда кўп вақт сарфланади, лекин бу ўқитувчи фаолиятининг муҳим томонларини-ўқув жараёнини режалаш,назорат қилиш ва баҳолашни қамраб олганлиги эса унинг аҳамиятини янада оширади. Шунингдек, ўқув мақсадларини аниқлаштиришнинг яна бир аҳамияти, уларни бевосита тест топшириқларига айлантириш мумкинлигидадир. Аниқ ўқув мақсадларини бевосита тест топшириқларига айлантиришга мисоллар 7-жадвалда келтирилган. Ушбу қўлланмада ҳар бир мавзуга оид тест топшириқларининг тузилганлиги, ўқув мақсадларини тест топшириқларига айлантириш учун намуна булиши мумкин

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори Т .:” Шарқ ”, 1997. - 64 б . 2. Аристанов М.Ж., Пидкасистўй П.И., Хайдаров Ж.С. Проблемў модельного обучения: вопросў теории и технологии. Алма-Ата, “Мектеп” . 1980.- 208 с. 3. Джураев Р.Х. Теория и практика интенсификации профессиональной подготовки учашихся профтехучилиш. Т. : “Фан”, 1992, - 260 с. 4. Кларин М.В. Педагогическая технология и учебном процессе. Анализ зарубежного опўта. - М. : “Знание”, 1989. - 80 с. 5. Зеер Э.Ф. Личностно-ориентированное профессиональное образование. Учебное пособие. Екатеринбург: изд-во УГППУ, 1998. - 84 с. 6. Фарберман Б.Л. Прогрессивнўе педагогические технологии. Т. : ИПВССШ. 1999. - 84 с. 7. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Ўкитиш технологияларини лойихалаш

ТЕСТ ШАКЛЛАРИ ВА УЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

Аниқлаштирилган ўқув мақсадларини топшириқларга айлантириш

Машғулотларни олиб боришда талабаларда касбий билим кўникма малакаларни шакллантириш

Ўкув жараёнини ташкил этиш ва бошкариш тизимини лойихалаш. натижаларни бахолаш тизимини лойихалаш