География дарсларида инновацион ва педагогик технологиялардан фойдаланиш

География дарсларида инновацион ва педагогик технологиялардан фойдаланиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

116.5 KB

Ko'chirib olish

“ География дарсларида инновацион ва педагогик технологиялардан фойдаланиш” . Режа : 1.Инновацион ва педагогик технологиялар ҳақида тушунча. 2.Дарсларни лойиҳалаштириш. 3.“Блиц-ўйин” технологияси. 4.“Бумеранг” технологияси. 5. “ 6х6х6” методи.

Ҳозирги кунда тахлим жараёнида интерактив методлар, инновацион технологиялар, педагогик ва ахборот технологияларини ўқув жараёнида қўллашга бўлган қизиқиш, эхтибор кундан-кунга кучайиб бормоқда. Бундай бўлишининг сабабларидан бири шу вақтгача анханавий тахлимда ўқувчиларни фақат тайёр билимларни эгаллашга ўргатилганлигидир. Замонавий технологиялар эса уларни эгаллаётган билимларни ўзлари қидириб топишларига, мустақил ўрганиб, таҳлил қилишлари, ҳатто хулосаларни ҳам ўзлари келтириб чиқаришларига ўргатади. Ўқитувчи бу жараёнда шахснинг ривожланиши, шаклланиши, билим олиши ва тарбияланишига шароит яратади ва шу билан бир қаторда бошқарувчилик, йўналтирувчилик вазифасини бажаради. Тахлим жараёнида ўқувчи асосий фигурага айланади. Шунинг учун умумий ўрта тахлим мактабларида ўқувчиларнинг билимли, етук малакага эга бўлишларини тахминлашда замонавий ўқитиш методлари - интерактив методлар, инновацион технологияларнинг ўрни ва роли бениҳоя каттадир. “Инновация” сўзи инглизча “innъvatiъn” сўзидан олинган бўлиб, янгилик киритиш, янгилик деган махноларни англатади. Инновацион технологиялар педагогик жараён ҳамда ўқитувчи ва ўқувчи фаолиятига янгилик, ўзгаришлар киритиш бўлиб, уни амалга оширишда асосан интерактив методлардан тўлиқ фойдаланилади. Интерактив методлар - бу жамоа бўлиб фикрлаш демакдир. Бу методларнинг ўзига хослиги шундаки, улар фақат педагог ва ўқувчиларнинг ҳамкорликда фаолият кўрсатиши орқали амалга оширилади. Бундай педагогик ҳамкорлик жараёни ўзига хос хусусиятларга эга бўлиб, уларга қуйидагилар киради: - ўқувчининг дарс давомида бефарқ бўлмасликка, мустақил фикрлаш, ижод этиш ва изланишга мажбур этиши; - ўқувчиларни ўқув жараёнида билимга бўлган қизиқишларини доимий равишда бўлишини тахминланиши;

- ўқувчининг билимга бўлган қизиқишини мустақил равишда ҳар бир масалага ижодий ёндошган ҳолда кучайтириши; - ҳамиша педагог ва ўқувчининг ҳамкорликдаги фаолиятини ташкилланиши. Педагогик технологиянинг энг асосий негизи ўқитувчи ва ўқувчининг белгиланган мақсаддан кафолатланган натижага ҳамкорликда эришишлари учун танланган технологияларга боғлиқ. Ўқитиш жараёнида қўйилган мақсад бўйича кафолатланган натижага эришишда қўлланиладиган ҳар бир тахлим технологияси ўқитувчи ва ўқувчи ўртасида ҳамкорлик фаолиятини ташкил эта олса, уларнинг ҳар иккаласи ҳам ижобий натижага эриша олса, ўқув жараёнида ўқувчилар мустақил фикрлай олсалар, ижодий ишлай олсалар, излансалар, таҳлил эта олсалар, ўзлари хулоса чиқара олсалар, ўзларига, гуруҳга, гуруҳ эса уларга баҳо бера олса, ўқитувчи эса уларнинг бундай фаолиятлари учун имконият ва шароит ярата олсагина самара бериши мумкин. Ҳар бир дарс, мавзу, ўқув предметининг ўзига хос технологияси бор, яхни ўқув жараёнидаги педагогик технология – бу якка тартибдаги жараён бўлиб, у ўқувчининг эҳтиёжидан келиб чиққан ҳолда махлум бир мақсадга йўналтирилган, олдиндан лойиҳалаштирилган ва кафолатланган натижа беришга қаратилган педагогик жараёндир. Қўйилган мақсадни амалга ошириш ва кафолатланган натижага эришиш ўқитувчи ва ўқувчининг ҳакорликдаги фаолияти ҳамда улар қўйган мақсад, танланган мазмун, метод, шакл, воситага, яхни технологияга боғлиқ. Ўқитувчи ва ўқувчининг ҳамкорликда мақсаддан натижага эришиш учун қандай технологияни танлашлари уларнинг ихтиёрида, чунки ҳар иккала томоннинг асосий мақсади аниқ: натижага эришишга қаратилган. Бунда ўқувчиларнинг билим савияси, гуруҳ характери, шароитга қараб ишлатиладиган технология танланади. Масалан, натижага эришиш учун балким, компгютер билан ишлаш лозимдир, балким филгм, тарқатма материал, чизма ва плакатлар, турли адабиётлар, ахборот технологияси керак бўлар, буларнинг қай бирини танлаш ўқитувчи ва ўқувчига боғлиқ.

Шу билан бир қаторда ўқитиш жараёнини олдиндан лойиҳалаштириб олиш зарур. Бу жараёнда ўқитувчи ўқув предметининг ўзига хос томонини, жой ва шароитни, ўқитишнинг техник воситаларини, энг асосийси, ўқувчининг имконияти ва эҳтиёжини ҳамда ҳамкорликдаги фаолиятни ташкил эта олишни ҳисобга олсагина, керакли кафолатланган натижага эришиш мумкин. Ўқитувчи томонидан ҳар бир дарсни яхлит ҳолатда кўра билиш ва уни тасаввур этиш учун бўлажак дарс жараёнини лойиҳалаштириб олиш керак. Бунда ўқитувчи томонидан бўлажак дарснинг технологик картасини тузиб олиш катта аҳамиятга эгадир, чунки дарснинг технологик картаси ҳар бир мавзу, ҳар бир дарс учун ўқитилаётган фаннинг хусусиятидан, ўқувчиларнинг имконияти ва эҳтиёжидан келиб чиққан ҳолда тузилади. Бундай технологик картани тузиш осон эмас, чунки бунинг учун ўқитувчи педагогика, псиҳология, хусусий методика, педагогик ва ахборот технологияларидан хабардор бўлиши, шунингдек, жуда кўп методлар ва усулларни билиши керак бўлади. Ҳар бир дарснинг ранг-баранг, қизиқарли бўлиши аввалдан пухта ўйлаб тузилган дарснинг лойиҳалаштирилган технологик картасига боғлиқ. Дарснинг технологик картасини қай кўринишда ёки шаклда тузиш, бу ўқитувчининг тажрибаси, қўйган мақсади ва ихтиёрига боғлиқ. Технологик карта қандай тузилгн бўлмасин, унда жараёни яхлит ҳолда акс этган бўлиши ҳамда аниқ белгиланган мақсад, вазифа ва кафолатланган натижа, дарс жараёнини ташкил этишнинг технологияси тўлиқ ўз ифодасини топган бўлиши керак. Технологик картада дарс жараёнининг барча қирралари ўз аксини топади. Қуйида география фанидан 6-синфларда «Географик хариталар ва уларнинг турлари. Атласлар, глобуслар» мавзуси бўйича ўтказиладиган дарснинг олдиндан лойиҳалаштирилган технологик картасини мисол тариқасида келтирилмоқда.

ТЕХНОЛОГИК КАРТА Мавзу: Географик хариталар ва уларнинг турлари. Атласлар, глобусла р Ма қ сад , вазифала р Ўқувчиларнинг географик хариталар, уларнинг турлари ҳамда атласлар ва глобуслар ҳақидаги тасаввурларини кенгайтириш. Мавзуга оид тарқатилган материалларни ўқувчилар томонидан якка ҳолда ва гуруҳ бўлиб ўзлаштириб олишлари ҳамда суҳбат-мунозара орқали тарқатма материаллардаги матнлар қай даражада ўзлаштирилганлигини назорат қилиш, уларнинг билимини баҳолаш Ўқ ув жараёнин инг мазмуни Географик хариталар билим манбаи. Географик хариталарнинг таснифи. Географик атласлар тахрифи, таснифи ва хусусиятлари. Географик глобус. Ўқ ув жараёнин и амалга ошириш технологи яси Метод: о ғ заки баён қ илиш, су ҳ бат–мунозара. “Ақлий ҳужум” методи . Форма: амалий дарс, кичик гуру ҳ ларда ва жамоада ишлаш . Восита: глобус, хариталар ва тар қ атма материаллар: матнлар, расмлар. Усул: тайёр ёзма материаллар , хариталар ва чизмалар асосида . Назорат: о ғ заки назорат, савол-жавоблар, кузатиш, ў з- ў зини назорат қ илиш . Ба ҳ олаш: ра ғ батлантириш, 5 балли тизим асосида . Ўқитувчи Мавзуни қисқа вақт ичида барча ўқувчилар томонидан ўзлаштирилишига эришади. Ўқувчилар фаоллигини оширади, уларнинг тасаввурини кенгайтиради. Ўқувчиларда дарсга

Кутилади ган натижала р нисбатан қизиқиш уйғотади. Бир вақтнинг ўзида кўпчилик ўқувчиларни баҳолайди. Ўз олдига қўйган мақсадларига эришади. Ўқувчи Янги билимларни эгаллайди. Якка ҳолда ва гуруҳ бўлиб ишлашни ўрганади. Нутқ ривожланади ва эслаб қолиш қобилияти кучаяди. Ўз-ўзини назорат қилишни ўрганади. Қисқа вақт ичида кўп махлумотларга эга бўлади, тасаввури кенгаяди. Келгуси режалар (таҳлил, ўзгаришл ар) Ўқитувчи Янги педагогик технологияларни ўзлаштириш ва дарсга тадбиқ этиш, такомиллаштириш. Ўз устида ишлаш. Мавзуни ҳаётий воқеалар билан боғлаш. Қўшимча материаллар йиғиш. Қўшимча адабиётлар ўқиш. Педагогик маҳоратни ошириш. Ўқувчи Матн билан мустақил ишлашни ўрганиш. Ўз фикрини равон баён қила олиш. Шу мавзу асосида қўшимча материаллар топиш, уларни ўрганиш. Ўз фикри ва гуруҳ фикрини таҳлил қилиб бир ечимга келиш малакасини ҳосил қилиш. Ўқитувчи томонидан ҳар бир мавзу, ҳар бир дарс бўйича тузилган шу каби технологик карта унга ўз фани, предметини яхлит ҳолда тасаввур этиб ёндошишга, тушунишга (бир чорак, бир ўқув йили бўйича), яхлит ўқув жараёнининг бошланиши, мақсадидан тортиб, эришилган натижасигача кўра олишга ёрдам беради. Айниқса, технологик картани ўқувчининг имконияти, эҳтиёжидан келиб чиққан ҳолда тузилиши, уни шахс сифатида тахлимнинг марказига олиб чиқишга олиб келади. Бу эса ўқитиш самарадорлигини оширишга имконият яратади. «БЛИЦ - ЎЙИН» ТЕХНОЛОГИЯСИ Технология ҳақида қисқача махлумот

Ушбу технология ўқувчиларни ҳаракатлар кетма-кетлигини тўғри ташкил этишга, мантиқий фикрлашга, ўрганаётган предмети асосида кўп, хилма-хил фикрлардан, махлумотлардан кераклигини танлаб олишни ўргатишга қаратилган. Ушбу технология давомида ўқувчилар ўзларининг мустақил фикрларини бошқаларга ўтказа оладилар, чунки бу технология шунга тўлиқ шарот яратиб беради. Мақсад: Ушбу технология ўқувчиларга тарқатилган қоғозларда кўрсатилган ҳаракатлар кетма-кетлигини аввал якка ҳолда мустақил равишда белгилаб, сўнгра ўз фикрини бошқаларга ўтказа олиш ёки фикрида қолиш, бошқалар билан ҳамфикр бўла олишга ёрдам беради. Ўтказилиш технологияси У шбу технология бир неча босқичда ўтказилади: 1 – босқичда: - ўқитувчи ушбу дарс бир неча босқичда ўтказилиши ҳақида ўқувчиларга тушунча беради. Ҳар босқичдаги вазифани бажаришга аниқ вақт берилиши, ўқувчилар эса шу вақтдан унумли фойдаланишлари кераклиги ҳақида уларни огоҳлантиради; - ўқитувчи ҳамма ўқувчиларга алоҳида–алоҳида тарқатма материал беради ва ўқувчилардан ушбу материални синчиклаб ўрганиб чиқишларини сўрайди; - ўқитувчи тарқатма материал мазмуни ва бажариладиган вазифани тушунтиради, яхни тарқатма материалда берилган махлум бир сондаги (мисол учун 13 та) ҳаракатнинг кетма-кетлигини тўғри белгилаш кераклиги, белгини эса қоғоздаги алоҳида ажратилган бўлимга рақамлар билан белгилаш кераклигини тушунтиради; - қўйилган вазифа аввал якка тартибда бажарилишини айтади. 2 – босқичда:

- ўқитувчи биринчи берилган вазифани ҳар бир ўқувчи томонидан якка тартибда бажарилишини кузатади, қийналганларга ёрдам беради ёки қайтадан тушунтиради; - ҳар бир ўқувчи тарқатма материалдаги “Якка баҳо” бўлимига шу ерда берилган ҳаракатлардан ўзининг шахсий фикри асосида мантиқий кетма- кетлигини рақамлар билан белгилаб чиқади, яхни берилган 13 ҳаракатдан унинг фикрича қайси бири, биринчи бўлиши, қайси бири эса иккинчи бўлишини ва ҳоказо. Бу вазифани бажариш учун ўқитувчи тинловчиларга 5 дақиқа вақт беради. 3 – босқичда: - ўқитувчи ўқувчилардан 3 кишидан иборат кичик гуруҳлар ташкил этишларини сўрайди (3 кишилик гуруҳлар ўқувчиларнинг хоҳишларига қараб ёки рақамлар бўйича ташкил этилиши мумкин); - кичик гуруҳларда ўқувчиларнинг ҳар бири ўз қоғозидаги “Якка баҳо” бўлимида белгиланган ҳаракатлар кетма-кетлиги билан бир- бирларини таништирадилар, кейин 3 кишида уч хил бўлган кетма-кетликни биргалашиб, бир-бирлари билан тортишиб, баҳслашиб, бир-бирларига тахсир ўтказиб, ўз фикрларига ишонтириб келишган ҳолда бир муқим қарорга келиб, уларга тарқатилган қоғоздаги “Гуруҳ баҳоси” бўлимига рақамлар билан белгилаб чиқадилар. - ўқитувчи кичик гуруҳдаги тортишувларда иштирок этмайди, фақат кичик гуруҳлар ва ҳар бир ўқувчи фаолиятини кузатади. Бу вазифани бажариш учун 10 дақиқа вақт берилади. 4 – босқичда: - барча кичик гуруҳлар ўз ишларини тугатгач, ўқитувчи ҳаракатлар кетма-кетлиги бўйича тўғри жавобни беради, яхни ўқувчилардан уларга тарқатилган қоғозлардан “Тўғри жавоб” бўлимини топишни ва унга ўқитувчи томонидан айтилган ҳаракатлар кетма-кетлигининг рақамларини ёзишни сўрайди. 5 – босқичда:

- Ўқитувчи “Тўғри жавоб” бўлимида берилган рақамлар билан “Якка баҳо” бўлимида берилган рақамларни (ёки аксинча) солиштиришни ва агар бу рақамлар мос келса, “Якка хато” бўлимига “+” белгисини қўйишни, мос келмаса “-” белгисини қўйишни сўрайди. “Якка хато” бўлимидаги “+” белгилари сонини юқоридан пастга қараб санаб чиқиб, умумий сонини ёзиб қўйиш кераклигини уқтиради. 6 – босқичда: - Худди шу тартибда “Тўғри жавоб” ва “Гуруҳ баҳоси”даги рақамларни солиштириб чиқилиб, “Гуруҳ хатоси” бўлими “Якка хато” бўлими каба тўлдирилади. Сўнгра юқоридан пастга қараб “+” белгилари сони санаб чиқилади ва умумий сон ёзиб қўйилади. 7 – босқичда: - Ўқитувчи якка ва гуруҳ хатоларининг умумий сони бўйича тушунча беради, уларни алоҳида-алоҳида шарҳлаб беради. «Якка хато» бўлими ва «Гуруҳ хатоси» бўлимидаги умумий сонларнинг шарҳи: ўқувчиларнинг (гуруҳнинг) жавоблари ўқитувчи томонидан берилган «Тўғри жавоб» нинг 1-25 % ига тўғри келган бўлса, демак, “1” балл, 26-50 % ига тўғри келса “2” балл, 51-75 % ига келган бўлса «3» балл, 76-99 % ига тўғри келган бўлса «4» балл, 100% тўғри келган бўлса «5» балл деб баҳолаш мумкин. 8 – босқичда: - Мисол тариқасида «Жанубий Америка давлатларини уларнинг майдон катталиклари бўйича тартибланг » мавзусидаги блиц – ўйининг чизмасини келтиришимиз мумкин. (ҳар бир ўқитувчи ўтаётган ёки ўтган мавзуси асосида блиц-ўйин шаклидан фойдаланиб, ўйин мазмунини ишлаб чиқиши мумкин);

- Ўқитувчи дарсини якунлайди. Гуруҳларнинг бахзиларига, уларнинг фаолиятларига ўз фикрини билдиради. Унда ўқитувчи уларни нималарга ўргатганини, уларнинг шу дарс орқали нималарни билиб олишганлари билан қизиқади ва керакли саволларни беради. Тарқатма материалларнинг намунавий нусхаси БЛИЦ – ЎЙИН « Жанубий Америка давлатларини уларнинг майдон катталиклари бўйича тартибланг» Гуруҳ баҳоси Гуруҳ хатоси Тўғри жавоб Якка хато Якка баҳо Ҳаракатлар мазмуни 2 A ргентина 5 Боливия 1 Бразилия 6 Венесуэла 10 Гаяна 13 Гвиана 4 Колумбия 8 Парагвай 3 Перу 12 Суринам 11 Уругвай 7 Чили 9 Эквадор « БУМЕРАНГ » ТЕХНОЛОГИЯСИ. Технология ҳақида қисқача махлумот Ушбу технология ўқувчиларни дарс жараёнида, дарсдан ташқарида турли адабиётлар, матнлар билан ишлаш, ўрганилган материални ёдида

сақлаб қолиш, сўзлаб бера олиш, фикрини эркин ҳолда баён эта олиш ҳамда бир дарс давомида барча ўқувчиларни баҳолай олишга қаратилган. Мазкур технология бир дарс давомида ўқув материалини чуқур ва яхлит ҳолда ўрганиш, ижодий тушуниб етиш, эркин эгаллашга йўналтирилган. У турли мазмунли характерга (муаммоли, мунозарали, турли мазмунли) эга бўлган мавзуларни ўрганишга яроқли бўлиб, ўз ичига оғзаки ва ёзма иш шаклларини қамраб олади ҳамда бир дарс давомида ҳар бир иштирокчининг турли топшириқларни бажариши, навбат билан ўқувчи ёки ўқитувчи ролида бўлиши, керакли баллни тўплашига имконият беради. «Бумеранг» технологияси танқидий ва мантиқий фикрлашни шакллантиришга имконият яратади; дунёқарашни кенгайтиради, хотирани чархлайди; ғояларни, фикрларни, далилларни ёзма ва оғзаки шаклларда баён қилиш кўникмаларини ривожлантиради. Тахлим билан бир қаторда мазкур метод тарбиявий характердаги қатор вазифаларни амалга ошириш имконини беради: - жамоа билан ишлаш маҳорати; - муомала қилиш маданияти; - хушфехллик; - кўникувчанлик; - ўзгалар фикрига ҳурмат; - фаоллик; - раҳбарлик сифатларини шакллантириш; - ишга ижодий ёндошиш; - ўз фаолиятининг самарали бўлишига қизиқиш; - ўзини холис баҳолаш. Асосий тушунчалар қуйидагилар: Очиқ саволлар – бу саволлар муомала, сўзлашувни давом эттиришга имкон беради. Уларга қисқа, бир хил жавоб бериш мумкин эмас. Ёпиқ саволлар – бу саволлар олдиндан «ҳа» ёки «йўқ» типидаги тўғри, очиқ жавобларни беришни кўзда тутади.

Кўндаланг сўроқ бир-бирига гуруҳлаб берилувчи қисқа саволлар қатори бўлиб, бу ўзига хос ахборотлар излаш ҳамда далилларни, оппонентлар позициясини аниқлаш ва муайян қарорлар қабул қилиш учун ажойиб имкониятдир. Кўндаланг сўроқ пайтида мунозарага киришиш мумкин эмас. Бунда фақат саволлар берилади, мунозарага киришилмайди. Мақсад: Дарс давомида ўқувчиларга тарқатилган материалларни улар томонидан якка ҳолда ва гуруҳ бўлиб ўзлаштириб олиниши ҳамда ўзаро суҳбат-мунозара орқали, турли саволлар орқали тарқатма материаллар, ундаги матнлар қай даражада ўзлаштирилганини назорат қилиш. Дарс давомида ўқувчилар томонидан балларни эгаллашга имконият яратиш. Ўтказиш технологияси Ушбу технология бир неча босқичда ўтказилади: 1 – босқичда: - Дарс тўғридан-тўғри ўқувчиларни 4-5 кишидан иборат кичик гуруҳларга бўлишдан бошланади; - Ўқитувчи ҳар бир гуруҳга ва унинг бир ахзосига мустақил ўрганиш, фикрлаш ва ёдда сақлаб қолиш учун алоҳида-алоҳида аниқ ёзма тарқатма материал беради (тарқатма материалда) ўқитувчи томонидан танланган умумий мавзу бўйича бирон бир ҳажмдаги матн берилган, уларнинг сони гуруҳлар ва ўқувчилар сонига боғлиқ. Агар 4 та кичик гуруҳ бўлса, у ҳолда умумий мавзу 4 та кичик матнларга бўлиниб ҳар бир гуруҳга берилади; - фаолият самарали бўлиши учун ҳар бир гуруҳга берилган матнлардан ҳар бир ўқувчига берилади. Шундай қилиб, 4 та гуруҳ умумий мавзу асосида 4 хил матнга эга, ҳар бир ўқувчи эса ўз гуруҳига тушунган матнга эга бўлади. 2 – босқичда:

- Гуруҳларга берилган матнни гуруҳ ахзолари якка тартибда алоҳида ўрганишлари, матнни эслаб қолишлари, кейин эса керак бўлса бошқаларга ёки ўқитувчига гапириб беришлари, иложи борича матнни ўзлаштириб олишлари кераклигини ўқитувчи уқтиради ва тайёргарлик учун матнни катта кичиклигига қараб 5-7 дақиқа вақт беради. Ўзи эса гуруҳ ва ўқувчиларни иш фаолиятини кузатади. 3 – босқичда: - ўқитувчи олдиндан тайёрлаб қўйилган рақамлар ёзилган кичик қоғозлар билан ҳар бир гуруҳ ёнига келиб гуруҳ ахзоларидан ушбу қоғозлардан биттадан рақам тортиб олишларини сўрайди (қоғозлар сони гуруҳдаги ўқувчилар сонига боғлиқ, масалан, гуруҳда 5 киши бўлса, қоғоздаги рақамлар 1, 2, 3, 4, 5 этиб тайёрланади, агар 4 та бўлса 1 дан 4 гача ва ҳ.к). гуруҳлардаги барча ўқувчилар рақамлар ёзилган қоғоздан олишлари керак. Нечта гуруҳ бўлса, шунча гуруҳ ахзолари сонига қараб рақамлар ёзилган қоғозлар тайёрланади. - ўқитувчи рақамлар бўйича ўқувчилардан янги гуруҳлар тузишларини сўрайди. Масалан, ҳамма 1 рақамини олганлар битта янги гуруҳ, 2 рақамлилар иккинчи гуруҳни, 3 рақамлилар учинчи гуруҳни, 4 рақамлилар тўртинчи гуруҳни, 5 рақамлилар бешинчи гуруҳни ташкил этишларини сўрайди. Гуруҳ ахзолари янги гуруҳга ўтишларида ўзлари билан ўрганган матнларини оладилар. 4 – босқичда: - рақамлар бўйича янги гуруҳлар тузилганда ҳар бир янги гуруҳда аввалги гуруҳлардан биттадан вакиллари ўз-ўзидан тўпланиб қолади, яхни 4 та гуруҳда 4 хил матн ўрганилган бўлса, бу янги гуруҳда ҳар биттасидан биттадан вакил тўпланади, умумий мавзу бўйича 4 ўқувчи ва 4 хил матн тўпланади. 5 – босқичда:

- янги тузилган гуруҳнинг ҳар бир ахзоси энди ўзига 2 та вазифа, яхни ўқитувчи ва ўқувчи вазифасини олади ва қуйидагича фаолият кўрсатади: 1. Ўқитувчи(ўргатувчи) сифатида ўзи аввал ўрганган материалларни гапириб беради, тушунтиради, ўзи мустақил ўрганган материалларнинг асосий жойларига барчанинг диққатини жалб қилади, бошқа гуруҳ ахзоларининг тушуниш ва ўзлаштириш қобилиятларини текширади. 2. Ўқувчи сифатида гуруҳ ахзолари навбатма-навбат сўзлаб, тушунтираётган, гапираётган матнларни эшитади, таҳлил қилади, фикрлайди ва ёдда сақлаб қолишга ҳаракат қилади. - ўқитувчи эса уларга ўз матнларини фақат сўзлаб беришлари кераклигини уқтиради ва бунга 10 дақиқа вақт беради (матн ҳажмига ва умумий мавзунинг қийин, осонлигига қараб вақт ажратилади). Бу босқичда дарс бошланишида тарқатилган барча материал ўқувчилар томонидан ўзлаштирилган ҳисобланади. 6 – босқичда: - гуруҳдагилар бир-бирларига ўз матнларини гапириб бериб, барчалари ушбу матнларни билиб олишгач, ўқитувчи ўрганилган материал гуруҳ ахзолари томонидан қанчалик ўзлаштириб олинганлигини текшириб кўриш учун ҳар бир гуруҳ ахзоси бир-бирларига ўз матнларидан келиб чиққан ҳолда саволлар беришлари мумкинлигини тушунтиради. Шундай қилиб, гуруҳ ичида ички назорат савол-жавоб орқали ўтказилади. Бу эса гуруҳдаги ўқувчиларни бир-бирларига сўзлаб берган материалларини бошқалар томонидан ўзлаштирилганлик даражасини аниқлашга, мустаҳкамлашга ёрдам беради. 7 – босқичда: - ўқитувчи барча ўқувчиларни яна қайтадан аввалги жойларига қайтишларини сўрайди, яхни яна ҳамма дарс бошланишидаги гуруҳларига қайтадилар.

8 – босқичда: - ўқитувчи синфдаги ўқувчиларнинг барчаси ҳаммага тарқатилган ёзма материаллар билан таниш эканликлари, улар ҳақида тўлиқ махлумотга эга бўлганликларини ҳисобга олган ҳолда синфдаги ҳар бир ўқувчидан хоҳлаган материални сўраши мумкинлигини айтади. 9 – босқичда: - ўқувчиларга тарқатилган барча материални улар томонидан қай даражада ўзлаштирилганлиги даражасини аниқлаш мақсадида ўқитувчи ўзи ёки махсус (оппонент) гуруҳ томонидан берилган назорат саволларига жавобларни рейтинг баллари орқали баҳолашни тушунтирилади, масалан, саволларга берилган жавоблар агар тўлиқ жавоб бўлса – 5 балл, қўшимча қилинса – 4 балл, ўтирган жойда луқма ташланса – 3 балл, жавоб берилмаса 0 балл қўйилиши белгиланади. - Гуруҳ ахзоларининг жавобларини юқорида кўрсатилган тартибда баҳолаш, балларни қўйиб бориш, умумлаштириш учун ҳар бир гуруҳ ўзига гуруҳ қатнашчиларидан бирини «ҳисобчи» этиб тайинлаши мумкин («ҳисобчи» ҳам даврада бўлаётган савол-жавоблар мулоқотида иштирок этади). 10 – босқичда: - Ушбу босқичда ўқитувчи тарқатма материаллар асосида тузилган (5-6 та) саволлар билан ўқувчиларга мурожаат қилади (саволлар иложи борича ҳамма матнларга тегишли бўлгани махқул, шунингдек, ўқитувчи синфдаги барча ўқувчиларни жавоб бериш учун қамраб олишга ҳаракат қилади). - Белгиланган саволларга жавоб бериш тугагач, ўқитувчи доскага гуруҳлар томонидан тўпланган балларни ёзади ва дарснинг кейинги босқичига ўтади. 11 – босқичда:

- Ўқитувчи ҳар бир гуруҳни ўз ёзма материалларининг мазмунидан келиб чиққан ҳолда биттадан савол тайёрлашлари кераклигини ва гуруҳларга савол тузишлари учун 2-3 дақиқа вақт ажратади. 12 – босқичда: - Бу босқичда гуруҳлар бир-бирларига саволлар берадилар, гуруҳлардаги «ҳисобчилар» эса гуруҳ ахзоларининг жавобларини юқорида белгиланган тартибда баҳолаб борадилар. Жавоблар тўғри бўлса, савол берган гуруҳ жавобни тўлдирмайди. 13 – босқичда: Ўқитувчи гуруҳ ахзолари тўплаган балларни яна бир маротаба доскага ёзади ва тўпланган баллар (баҳолар)нинг умумий сонини аниқлайди. Тўпланган баллар (баҳолар)нинг умумий сонини гуруҳ ахзоларига теппа-тенг бўлади (юқорида келишилганидай). ИЗОҲ: агар тўпланган балларни гуруҳ ахзоларига теппа-тенг бўлишда ўқувчилар томонидан норозилик бўлса, яхни бахзи гуруҳ ахзолари гуруҳнинг фаолиятида фаол иштирок этиб, умумий жамоавий фаолиятда пассив бўлган бўлишса, ёки умуман иштирок этмаган, қизиқмаган бўлишса, бундай ҳолатда вазиятни ечишни гуруҳ ахзоларига юклатилади. Гуруҳнинг ечими тўғри ҳисобланади, ёки ўқитувчи ўз фикрини билдириши мумкин, чунки у дарс жараёнида ўқувчиларнинг жавоблари, фаол ёки пассивликларини кузатиб боради. Умуман олганда, агар ўқувчи фаоллик кўрсатмаган, ёки савол- жавобларда иштирок этмаган бўлса ҳам унинг шу дарс жараёнида бирон нарсани билиб олгани, эслаб қолиб ўзлаштирганини ҳисобга олган ҳолда унга энг кичик балл берилиши мумкин. Бу ўқувчини кейинчалик шу шаклдаги дарсда фаолроқ бўлишга ундайди. Юқоридаги каби вазият вужудга келса унинг ечимини ҳар бир ўқитувчи шароитга, фаолиятга қараб ўзи ҳал этиши ёки гуруҳ, жамоа ҳукмига ҳавола этиши мумкин. Бахзида гуруҳнинг «ҳисобчилари» балларни қўйишда ноаниқлик ёки қўшиб ёзиши мумкин, натижада, бахзи гуруҳларнинг умумий тўплаган

баллари бошқа гуруҳникидан жуда фарқ қилиши мумкин. Ўқувчиларнинг ҳаққоний баҳоланишлари улар танлаган «ҳисобчи»ларга боғлиқ эканлигини ўқитувчи эслатиб ўтади. Агар умумий тўпланган балларни гуруҳ ахзоларига тақсимланганда шу дарс учун белгиланган максимал баллдан ортиб кетган бўлса, у ҳолда шу дарс учун керакли баллни олиб қолиб, ортиқчасини кейинги дарсларга ўтказиш мумкин. 14 – босқичда: - Ҳар бир ўқувчига баллар қўйилгач (ҳар бир ўқувчи баҳолангач) ўқитувчи дарсга якун ясайди. Ўқувчиларнинг фаолиятига баҳо беради, берилган жавобларга ўз фикрини билдиради ва қуйидаги саволлар билан уларга мурожаат қилади: - бугунги дарсдан нималарни билиб олдингиз? - нималарни ўргандингиз? - нималар сизлар учун янгилик бўлди? - яна нималарни билишни истар эдингиз? 15 – босқичда: - Ўқитувчи ўқувчиларнинг жавобларини диққат билан тинглаб, уларга миннатдорчилик билдиради ва дарсни якунлайди. “ 6х6х6” МЕТОДИ Метод ҳақида қисқача махлумот Ушбу метод ёрдамида бир вақтнинг ўзида 36 нафар тахлим олувчини муайян фаолиятга жалб этиш орқали махлум топшириқ ёки масалани ҳал этиш, шунингдек, гуруҳларнинг ҳар бир ахзоси имкониятларини аниқлаш, уларнинг қарашларини билиб олиш мумкин. “6х6х6” методи асосида ташкил этилаётган дарсда ҳар бирида 6 нафардан иштирокчи бўлган 6 та

гуруҳ ўқитувчи томонидан ўртага ташланган муаммо(масала)ни муҳокама қиладилар. Белгиланган вақт ниҳоясига етгач, ўқитувчи 6 та гуруҳни қайта тузади. Қайтадан шаклланган гуруҳларнинг ҳар бирида аввалги 6 та гуруҳдан биттадан вакил бўлади. Янги шаклланган гуруҳ ахзолари ўз жамоадошларига аввалги гуруҳи томонидан муаммо(масала)нинг ечими сифатида тақдим этилган хулосани баён этиб берадилар ва мазкур ечимларни биргаликда муҳокама қиладилар. Энг муҳими дарс иштирокчиларининг ҳар бири қисқа вақт давомида ҳам мунозара қатнашчиси, ҳам тингловчи, ҳам махрузачи сифатида фаолият олиб боради. Ушбу метод қўлланилаётган дарсларда гуруҳлар бир ёки бир неча муаммо(масала)ни муҳокама қилишлари мумкин. “6х6х6” методидан тахлим жараёнида фойдаланиш ўқитувчидан фаоллик, педагогик маҳорат, шунингдек, гуруҳларни мақсадга мувофиқ шакллантира олиш малакасига эга бўлишни талаб этади. Гуруҳларнинг тўғри шакллантирилмаслиги топшириқ ёки вазифаларнинг тўғри ҳал этилмаслигига сабаб бўлиши мумкин. Мақсад: гуруҳларнинг ҳар бир ахзосини фаоллик, ўз фикрини ифода этиш, гуруҳдошларининг фикрларини тинглай олиш, ўртага ташланган бир неча фикрни умумлаштира олиш ва ўз фикрини ҳимоя қила олишга ўргатиш. Ўтказиш технологияси Ушбу технология 20 минут давомида бир неча босқичда ўтказилади: 1– босқичда: - ўқитувчи дарс бошланишидан олдин 6 та стол атрофига 6 тадан стул қўйиб чиқади. 2– босқичда:

- ўқувчилар ўқитувчи томонидан 6 та гуруҳга бўлинадилар. Ўқувчиларни гуруҳларга бўлишда қуйидагича йўл тутиш мумкин: 6 та столнинг ҳар бирига муайян обхект (масалан, кема, тўлқин, балиқ, делгфин, кит, акула) сурати чизилган лавҳани қўйиб чиқади. Ўқувчиларга кема, тўлқин, балиқ, делгфин, кит ҳамда акула сурати тасвирланган (жами 36 та) варақчалардан бирини олиш таклиф этилади. Ҳар бир ўқувчи ўзи танлаб олган варақчада тасвирланган сурат билан номланувчи стол атрофига қўйилган стулдан жой эгаллайди. 3 – босқичда: - ўқувчилар жойлашиб олганларидан кейин ўқитувчи дарс мавзусини эхлон қилади ва гуруҳларга муайян топшириқларни беради. Мунозара учун махлум вақт белгиланади. Мунозара ташкил этилади. 4 – босқичда: - ўқитувчи гуруҳларнинг фаолиятини кузатиб боради, керакли ўринларда гуруҳ ахзоларига маслаҳатлар беради, йўл-йўриқлар кўрсатади ҳамда гуруҳлар томонидан берилган топшириқларнинг тўғри ҳал қилинганлигига ишонч ҳосил қилганидан сўнг гуруҳлардан мунозараларни якунлашларини сўрайди. 5 – босқичда: - мунозара учун белгиланган вақт ниҳоясига етгач, ўқитувчи гуруҳларни қайтадан шакллантиради. Янгидан шаклланган ҳар бир гуруҳда аввалги 6 та гуруҳнинг ҳар биридан битта вакил бўлиши инобатга олинади. Ўқувчилар ўз ўринларини алмаштириб олганларидан сўнг аниқ белгиланган вақт ичида гуруҳ ахзолари аввалги гуруҳларига топширилган вазифа ва унинг ечими хусусида гуруҳдошларига сўзлаб берадилар. Шу тартибда янгидан шаклланган гуруҳ аввалги гуруҳлар томонидан қабул қилинган хулосалар(ечимлар)ни муҳокама қиладилар ва якуний хулосага келадилар.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. И . А . Каримов « Баркамол авлод Узбекистон тараккиётининг пойдевори ». Тошкент 1997 йил . 2. И.А.Каримов «Баркамол авлод орзуси» Тошкент 1999 йил. 3. И.А.Каримов «Инсон бахт учун яратилади». Тошкент 1999 йил. 4. А.К.Мунавваров «Педагогика» Тошкент 1996 йил. 5. О.Мавлонова ва бошкалар «Педагогика» Тошкент 2001 йил. 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

География талимида ишчанлик уйинларидан фойдаланиш

Инновацион педагогик технологияларнинг асосий принцип ва қоидалари

Инновацион педагогик технологияларнинг назарий ва амалий асослари

Она тили дарсларида дидактик ўйинлардан фойдаланиш

Таълим ва тарбия жараёнида янги педагогик технологиялардан фойдаланишнинг шакл ва услублари