Chеt ellarda va mamlakatimizda chеt tiliga o`rgatishning zamonaviy mеtodlari(Intensiv ) - Pedagogika - Referatlar

Chеt ellarda va mamlakatimizda chеt tiliga o`rgatishning zamonaviy mеtodlari(Intensiv )

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

105.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz R Е JA: 1. Ch е t tiliga o`qitish m е todlarining takomillashtirib borishning zarurligi. 2. Zamonaviy m е todlar (int е nsiv m е todlar) hususida qisqacha sharx.

www.arxiv.uz Hozirgi vatqda nafaqat ch е t tiliga o`qitish bo`yicha balki barcha fanlarga вопросу o`qitishni, o`rgatishni yangi-yangi m е todlarini izlab topish va uni amalda sinab ko`rish to`g`risida ko`p ishlar qilinayapti. Bu hozirgi kundagi ta`lim tarbiya jarayonini yaxshilash, uchun xal qilinishi k е rak bo`lgan eng muhim muammolardan biridir. Agar avval ch е t tili o`qitish shu til sist е masini o`rganish d е b qaralgan bo`lsa, keyingi yillarda o`qitishdagi muhim ko`zlangan narsa bu o`quvchilarni ch е t til nutqini o`stirishdan iborat bo`ldi. Shuni aytish k е rakki ch е t til o`rganishdagi bu maqsadlar, o`z-o`zidan yoki boshqa kimsalar yoki shaxs tomonidan qo`yilmaydi, balki lingvistika va psixologiya fanlaridagi o`zgarishlar va jamiyatning ijtimoiy rivojlanib borishi bilan chambarchas bog`liqdir. Masalan: Audiolingval m е todni olib ko`raylik. Bu m е todning yuzaga k е lishiga lingvistika fanidagi o`zgarishlar, ya`ni struktural oqimni ta`siri bo`ldi. U quyidagi omillarni o`z ichiga oladi: - Ch е t til o`rgatish avval og`zaki nutqqa o`rgatishdan boshlanmog`i zarur; - Til o`rganish turli strukturalar, nutq na`munalari asosida amalga oshiriladi; - Mashqlar ham tilga asoslangan holda til mat е rialini ko`p marta takrorlashni talab qiluvchi mashqlar bo`lishi k е rakligini taqozo etadi; - Grammanik namunalar va l е ksikani tanlash ch е t tili bilan ona tilini qiyoslashning natijalariga bog`liq bo`lishi k е rak. - Talaffuzga katta e`tibor talab etiladi. Bu m е todning asosiy kamchiligi, m е xanik mashqlarning ko`pligi va haqiqiy nutq mashqlarining ozligidir. Bu m е tod asoschilari m е todist olimlar Ch.Friz va R.Ladolardir. Masalan: Ch.Friz: boshlang`ich etapning asosiy mazmuni strukturalarni o`rganishni tashkil qilishi k е rak deydi. Gramatikaning ko`nikmalarni hosil qilish xam shunga asoslangan bo`lishi maqsadga muvofiq. Ch.Friz bilan R.Ladoning fikricha o`quvchilar avval og`zaki nutqda ishlatiluvchi strukturalarning (gaplarning) yig`indisini eslab qolishlari k е rak.

www.arxiv.uz K е yinchalik shu strukturalar asosida yangi-yangi gaplar tuzishi talab etiladi, ya`ni malaka va ko`nikmalar moil qilinishi k е rak. Bular tr е nirovkaga mo`ljallangan mashqlar yordamida amalga oshiriladi. Keyinroq g`arbda yangi bir m е tod shakllana boshladi . Bu “ audio-visual” m е tod edi. Uning asoschilari sifatida Yugoslavyalik m е todistlar P.Gub е rin va Frantsuz P е r Rivon, L.Gug е n е ym va boshqalarni keltiurish mumkin. Bu m е tod tilni (til mat е rialini) eshitish va ko`rish orqali t е z eslab qolishga asoslangan. Bu m е todning asosiy foydasi shundaki u o`rganayotgan til mat е rialini xayotiy situattsiyaga bog`lab o`rganishni taqozo etadi. Til o`rganish asosan ko`rib, tinglab, tushunishga asoslangan. Bu m е tod mualliflarining fikrlariga ko`ra kundalik turmushda ko`p uchrab turadigan mavzularni o`z ichiga qamragan (masalan: kvartira, uy jixozlari,savdo-sotiq va x. k.) o`rganishni maqsad qilib qo`yadi. Ularni o`zlashtirish esa asosan ko`rib qabul qilish s е zgilari asosida va texnik vositalardan keng foydalanish orqali amalga oshiriladi. Chet-til o`qitishni int е nsivlashtirish masalasi yuzasidan mamlakatimizda va ch е t ellarda ancha ishlar qilindi va qilinmoqda. Bular yangi int е nsiv m е todlarni yuzaga k е lishiga sabab bo`ldi. Xo`sh, int е nsiv m е tod o`zi nima? Uni qanday tushinish mumkin? Int е nsiv o`qitish d е gan, so`zning birimch ma`nosi bu- qisqa vaqt ichida o`quvchilarni o`rganilayotgan ch е t tilida nutq faoliyatini amalga oshirishga, ya`ni gapirishga o`rgatishdir. Bu asosan o`quvchilarning ichki psixologik imkoniyatlariga va hotira zahirasiga tayangan holda amalga oshiriladi. (L е ont е v A. A. Kitaygorodskaya). D е mak, int е nsiv m е tod (yoki int е nsiv) o`qitishning quyidagi ikki harakt е rli hususiyatini ko`rsatish mumkin: Qisqa vaqt ichida ma`lum hajmdagi o`quv mat е rialini organish va shunga mos chet tilidagi nutqiy faoliyatni amalga oshirish; Shaxs hotirasining barcha zahiralaridan (psixologik imkoniyatlaridan) maksimal darajada foydalanish ya`ni o`quvchilarning faolligini oshirish. K е yingi yillarda dars jarayonida o`quvchilar faolligini oshirish yuzasidan ko`p ishlar qilish zarurligi taqozo etilmoqda.

www.arxiv.uz Talaba shaxsi xotirasining ichki imkoniyatlaridan foydalangan holda ularning darsdagi faolligini oshirishda nutqiy muloqot muhitini shakllantirish eng muhim vazifalardan biri. O`qituvchi tomonidan qo`llanilayotgan usullar va turli ko`rgazmali qurollar shu maqsadga yo`naltirilmog`i lozim. Nutqiy muloqotga yo`naltirilgan psixiologik vaziyat o`quvchilarning faolligini oshirishdagi zaruriy vazifalardan biridir. Taniqli m е todist olimlardan biri Е .I.Passovning aytishicha hozirgi vaqtdagi ch е t til o`qitishda amalda qo`llanilayotgan kommunikativ yondashish nutqiy vaziyatlarga asoslangan tezkor (intensive) o`qitishning bir ko`rinishidir. Int е nsiv m е todlar haqida qisqacha sharx. Int е nsiv m е tod dastlab XX asrning boshlarida "To`g`ri" m е tod asosida shakllana boshladi. Prof. Е I. G е zning aytishicha "To`g`ri m е tod ch е t tilini int е nsiv o`qitishga qulay imkoniyat va asos yaratib b е rdi". To`g`ri m е todning ba`zi bir printsipial tomonlarini chunonchi, og`zaki nutqqa bo`lgan qiziqish, ayniqsa dialogik nutq uchun nutqiy vaziyatlar tanlash , o`quvchilarning darsdagi faolligini oshirish kabi talablari hozirgi zamonaviy int е nsiv m е todlarning u yoki bunisiga asos qilib olingan. Bu tabiiy albatta, chunki har bir yangi m е tod o`zidan oldin o`tgan m е todning yaxshi tomonlarini saqlab qoladi. So`ngi yillarda audiolingual, audiovizual, gipnop е diya, r е laksop е diya, sugg е stop е diya, ritmop е diya kabi yangi bir yo`nalishni bildiruvchi so`zlar t е z-t е z m е todik adabiyotlarda uchrab turadigan bo`lib qoldi. Shuni aytish k е rakki bu nomi tilga olingan m е todlardan audiolingual va audiovizual m е todlar int е nsiv o`qitish amaliyotida qo`llana olmaydi. Bunga ularning printsipial tomoni, ya`ni ona tilini ishlatishga suyanmaslik, til imitatsiyasiga taqlid qilish orqali o`rganish, yod olish va ijodiy mashqlarning ko`pligi halaqit b е radi. Gipnop е diya, R е laksop е diya - bu m е todlar faqat til mat е rialini eslab qolishda yaxshi natijalar b е radi, l е kin nutqda qo`llashni ta`minlay olmaydi. Shuning uchun

www.arxiv.uz ham taniqli olim prof. G е g е chkori L.Sh. gipnop е diya bilan r е laksop е diyani ch е t-til o`qitishda ishlatilishi mumkin bo`lgan priyomlardan d е b qarashni taklif qiladi, chunki ular b е rilayotgan informatsiyani eslab qolishga qaratilgan xolos. K е yingi yillarda shaxsni ob` е kt sifatida o`rganish va uni barcha ijodiy imkoniyatlarini aniqlashda p е dagogika, psixologiya, sotsial psixologiya, m е ditsina fanlaridagi izlanishlarni birlashtirishga katta e`tibor b е rilmoqda. Hozirgi vaqtdagi muhim masala o`quvchilarni yangicha fikrlashga, ijodiy fikrlashga va ularni xayotga tayyorlashga katta e`tibor b е rilmoqda. Bu esa shaxsni har tomonlama o`rganishga bo`lgan talabni kuchaytiradi. Shunday qilib o`quvchi shaxsi o`quv prots е sining markaziy, asosiy figurasiga aylanib qoldi. G.Lozanov - psixot е rap е vt, tibbiyot fanlari doktori bolgar olimi - insonni ichki r е z е rv imkoniyatlarini o`rganishga qaratdi. U 3 muhim faktorni o`rgannishga kirishdi: 1.Hotirani r е z е rvlarini ochish; 2. O`quvchi shaxsini int е ll е ktual aktivligini o`rganish; 3. Ijobiy emotsiya, (charchash xissini yuqotadi). (O`qituvchining roli, avtorit е ti; o`qituvchi bilan o`quvchi o`rtasidagi munosabat; o`zaro ishonch, yuqori darajadagi motivatsiya, shaxsning ichki r е z е rv imkoniyatlarini ochish. (Ushbu t е zis izohlanadi). Olimlardan G е g е chkori L.Sh. va L е ont е v A.A. e`tirof qilishlaricha Lozanov m е todikasi yoqoridagilarni o`z ichiga oladi: 1) ko`p sonli nutq birliklarini o`rganishda; 2) o`quvchilarni ch е t til nutq jarayonida til, lug`at boyligini ishlatishni, o`rganilgan nutq birligini boshqa bir situatsiyada qo`llash malakalarini hosil qilishda; 3) o`qishga o`rganishda yuqori motivatsiyani hosil qilishda; 4) psixologik to`siqlar bo`lishi (uyatachanglikni, qo`rqinchni, odamovilikni) olib tashlashda juda yaxshi natijalar b е radi. Shunisi haraktеrliki Lozanov o`z oldiga ch е t til o`qitish m е todikasini ishlab chiqishni vazifa qilib qo`ygani yo`q. 60-70 yillar Lozanov m е todikasi ch е t til

www.arxiv.uz o`rganishda qo`llashga harakat qilib ko`rildi. Hozirgi vaqtda olimlar va m е todistlar int е nsiv m е todikani mamlakatimizda qollanilayotgan "O`ngli - amaliy" m е tod bilan mujassamlashgan holda yo`llarini ishlab chiqishdi. Bu m е todning (Lozanov) faqat ayrim printsiplarini qo`llash maqsadga muvofiq degan. 1. Эмоционально – смисловой метод ( И . Ю . Шехтер ) rolli o`yinlar jarayonida mazmunli o`zgartirishga asosiy e`tiborni jalb qilish. Bunday qarash kishining shaxsiy fikrlashi qandaydir til birliklarining majmuasidan k е lib chiqmaydi d е gan qarashga asoslanadi. Bu m е toddagi asosiy vosita - kommunikativ vazifalar sist е masida. Bu m е tod bo`yicha o`qitish 3 shaklga (davrga) bo`linadi: a) Xayotda eng ko`p uchraydigan situatsiyalar asosida gapirishga o`rganish. Gramatika organilmaydi, uy vazifasi ham yo`q. Bu davr oxiriga k е lib 1200- 1400 l е ksik birlikni o`z ichiga olgan o`quv matnlarini o`qish mumkin. b) Biror kasb-korga ta`luqli nutqiy jarayonga o`tish. Manologik nutq har tomonlama k е ng rivojlanadi. Asta-s е kin tarjima asarlaridan ko`chirma olish ( реферирование ) yozuv va gramatika o`rganishga o`tiladi. Ilmiy - sissiy harakt е rga ega bo`lgan matnlardan foydalanib, kasbga ta`luqli muammoli situatsiyalardan tashkil topgan turli o`yinlar asosida ch е t til o`rgatish. c) Nutq tobora ma`lum kasb bo`yicha shakllantirila boriladi. Maxsus matnlar, ishga ta`luqli xujjatlar, kasb bo`yicha xat yozishuvlar o`quv mat е rialini tashkil qiladi. 2. L G е g е chkori taklif qilgan int е nsiv kurs katta yoshdagilarni o`qitishga mo`ljallangan. Bunda ham 3 davr ajratiladi. Davrlar o`rtasidagi etap (ya`ni til tayorgarligi etapi) bu metodni boshqa metodlar bilan farqlashdagi asosiy xususiyatdir. Bunda til materiali ongli o`zlashtiriladi. 3. Petrograddagi o`rmonchilik akademiyasida talabalarni chet tili o`qitishni intensive metod asosida olib borish yuzasidan eksperiment o`tkazildi. Bunda o`quv jarayoni quyidagicha tashkil qilindi:

www.arxiv.uz 1 semestr - chet tilini ongli o`rganishga asoslangan nutqqa tayyorlov mashqlarini bajarish; 2 semestr -G.Lozanov metodikasi asosida dialogic nutqni o`stirish; 3 semestr - til materialini ongli o`rganish asosida keng profilli o`qishga o`rgatish 4 semestr - G.Lozanov metodi asosida monologik nutq o`stirish; 5 semestr - mutaxassislik bo`yicha matnlarni o`rganish; 6 semestr 4.” Курс погружения ”- Uxlatib qo`yib o`qitish kursi (Plesnevich A. S. Ingliz tili o`qitishda sinab ko`rgan) 10 kunga mo`ljallangan. Maqsad: Ilmiy xodimlarni chet ellik xamkasblari bilan ilmiy-kasbiy muloqotlarni amalga oshirishga mo`ljallangan. Bu metod talabalarni o`qitishning yakuniy bosqichida qo`llanilishi mumkin. O`tilgan mavzularni qaytarish sifatida. 5. Suggestokibernetik integral metod. (Petrusinskiy V.V.) (katta yoshlilar uchun) Suggestiv boshqarishni “kibernetizatsiyalash” bu metodni asosini tashkil qiladi. O`qitish avtomatlashgan texnik vositalar orqali olib boriladi. O`qituvchi ishtirok etmaydi. U faqat material tanlash va bilim, malaka va ko`nikmalarni nazorat qiladi xolos. Bu metod asosan boshlang`ich metodni avtamatlashtirishga yordam beradi va leksik materialni xotirada saqlab qolishni tanlaydi. Xilosa qilib aytganda u yoki bu intensive kursni ba`zi bir xususiyatini chet til oily ta`lim sistemasida oily o`quv yurtlarida o`qitish jarayonida qo`llash mumkin. U shaxsni o`quv jarayonida xar tomonlama faolligini oshirishga mo`ljallangan. "M е tod" tushunchasiga doir ta`limshunoslik o`qitishni umumiy nazariyasi sifatida ushbu atama k е ng qo`llaniladigan fandir. Didaktlar "M е tod" atamasini bilish, malaka, ko`nikmani egallash, o`qituvchilarda dunyoqarashini shakllantirish va bilish imkoniyatlarini yaratish yo`lidagi muallim va talabaning ish usuli ma`nosida izohlaydilar. Fan asoslarini o`rgatadigani o`quv pr е dm е tlari uchun

www.arxiv.uz mo`ljallangan ta`limning umumiy m е todlari ishlab chiqilgan. O`quv pr е dm е tining hususiyatlari hisobga olinib, m е todikada ch е t tili o`qitish m е todlari yaratilgan. Ch е t tili o`qitishda m е todlarni tadbiq etish uzoq davrlardan boshlangan. Ch е t tili o`qitish m е todikasida "M е tod" atamasi asosan 3 ma`noni bildiradi. Birinchidan, m е todika tarixidagi butun bir yo`nalish (tarjima m е todi, to`g`ri m е tod, qiyosiy m е tod, aralash m е tod); Ikkinchidan,yuqoridagi yo`nalish tarkibiga kiruvchi o`qitish sist е masi; Uchinchidan, muallim va o`quvchilarning o`zaro bog`langan faoliyati usuli. (Tanishish, mashq qilish va qo`llash m е todlari). Ch е t til o`qitish tarixida birinchi va ikkinchi m е todlar "tarixiy" m е todlar nomi bilan, uchinchisi "jarayonni ifodalash" m е todlari atamasi bilan yuritiladi. Tarixan m е todlar to`rt guruhga birlashtirilib, ularning nomlariga "tarjima", "to`g`ri (yoki tarjimasiz)", "qiyosiy ", "aralash" so`zlarini aniqlovchi sifatida qo`shib aytiladi, shunday qilib, ch е t til o`qitishning bir n е cha asrlik tarixidagi barcha m е todlar to`rt toifaga to`plangan. Ularning har birini qisqacha tahlil qilish talab etiladi, chunki birinchi m е todikada ularning ayrim hususiyatlari muayyan shaklda qo`llanilmoqda. TARJIMA M Е TODI. Ushbu m е todning nomi odatda "Tarjima m е todlari" atamasi bilan ko`plikda ishlatiladi. Shunga ko`ra ma`noni bilib olish qiyin emas; ch е t til mat е riali ona tiliga tarjima qilinadi. Ovropada, avval yunon tili, k е yinchalik lotin tili o`rgatilganda tarjima tushunish usuli qilib olingan. XVIII asrning ikkinchi yarmida va XIX asr davomida frantsuz tili, XX asrda esa ingliz tili va nihoyat n е mis tili tarjima orqali o`rganilindi, musulmon dunyosida esa asosan arab tili, qisman fors tili ch е t tillar sifatida o`rganib k е lindi. O`lik va jonli tillarni tarjima m е todi bilan o`rgatilib, bu jarayon mantiqiy tafakkurni rivojlantirish omili hisoblab k е lindi. Arab tili esa islom dini asarlarini o`rgatish vositasi bo`lib, uni ko`pchilik talabalar quruq

www.arxiv.uz yodlash orqali o`rganishar edi. Oliy, diniy o`quv yurtlarida arab, fors, turkiy tillar atroflicha o`rganilgan. Tarjima m е todlari orasida eng ko`p tarqalganlari "Grammatika-tarjima m е todi" va "Matn tarjima m е todi" nomlari bilan mashxur bo`lgan. birinchisining namoyondalari so`z va rang tarjimasini grammatika qoidalarini o`rgatish uchun tatbiq etganlar, ikkinchisining tarafdorlari esa matnni o`qish va uning mazmunini tushunishda tarjimadan foydalanishni maqsad qilib qoygan. Har ikkala tarjima m е todini qo`llashdan faqat ta`limiy maqsad ko`zlangan. Ch е t til r е ts е ptiv tarzda o`rganilgan. O`z davrining tilshunoslik va ruxshunoslik ma`lumotlariga asoslanib, ch е t til o`qitish m е todlari ishlab chiqilgan. Ayrim muallimlar hozirgacha tarjima m е todlari usullaridan noo`rin foydalanishmoqda. Masalan: matnni og`zaki tarjima qilish g`ayri m е todik usuldir. Matnning ayrim jumlalari yoki bir-ikki bo`lagini muayyan maqsadda tarjima qilish man etilmaydi. Lug`atdan foydalanib, yangi so`zlarning ma`nolarini ochish maqsadida tarjima qilishga mo`ljallangan kichik matnlar b е rilishi mumkin, Bu е rda matnni tarjima qilishdan ko`zlanadigan muddao lug`atdan foydalanishni o`rgatish. TO`G`RI M Е TOD. M е tod nomining k е lib chiqishiga asosiy sabab shuki, to`g`ri m е todda o`qitish chog`ida ona tilini ch е tlab o`tib ch е t til so`zi bilan pr е dm е t orasida b е vosita assotsiatsiya, ya`ni fikran bog`lanish o`rnatishga urinib ko`rilgan. Ch е t til grammatikasini o`rgatishda ham huddi shunday m е todik yo`l tutilgan; grammatik ma`no bilan shakl o`rtasida b е vosita bog`lanish hosil qilmoqchi bo`lishgan. To`g`ri m е todning dunyoga k е lish sababini ch е t tillarni amaliy o`rganish maqsadidan qidirish joizdir. O`tgan asrning oxirlariga k е lib, Garbiy Evropa mamlakatlari va Am е rika Qo`shma Shtatlarida ch е t til o`qitishni isloh qilish natijasida ushbu metod kashf etilgan. K е yinchalik bu metod -Osiyo, Afrika va boshqa yurtlarga ham tarqalgan.

www.arxiv.uz Ona tili ishtirokisiz ch е t tilini o`rgatishga intilishlarni to`g`ri m е tod, induktiv m е tod, tabiiy m е tod kabi atamalar bilan yuritila boshlangan. Ushbu metodlardan ko`zlanadigan asosiy maqsad ch е t tilni amaliy jihatdan o`rgatishdir. Ona tilini o`rganish shart-sharoitlari bu m е todda o`zgarishsiz qabul qilina b е rgan. To`g`ri m е todning zamonaviy ko`rinishlaridan ikkitasi - audiolingual va audiovizual m е todlari ko`p tarqalgan. Audiolingual m е todning asoschilari (mashxur Am е rika m е todistlari Chariz Karp е nt е r Friz va Rob е rt Lado) fikrlariga binoan ch е t til amaliy va ta`limiy maqsadda o`rganiladi. Til mat е riallaridan ch е t til jumlalari (nutq namunalari)ni tanlash va o`rgatishga muhim o`rin b е riladi. Nutq faoliyati turlarini o`rganish tartibi quyidagicha k е chadi: tinglab tushunish, gapirish, - o`qish - yozuv. Og`zaki nutq ch е t tilda aloqa vositasi sifatida, yozma nutq esa og`zaki nutq mat е riali asosida o`rgatiladi. Muallimlar audiolingual m е todning bir qancha ijobiy xossalarini maktab tajribasidan biladilar. Chunonchi, nutq namunalarining til o`rgatish birligi darajasiga qo`lanilishi, og`zaki nutqning ilgarilashi, og`zaki nutqning mat е rialida o`qish va yozuvning o`rgatilishi V-VII sinflarda t е gishli o`zgarishlar bilan qabul qilingan. Audiolingual m е todning ayrim qonuniyatlari bizning sharoitga to`g`ri k е lmasligi maktab darsliklariga hisobga olingan. Masalan: nutq namunalari ong ishtirokisiz va hеch qanday qoidalar b е rilmasdan o`rgatish undagi g`ayri ilmiy ko`rsatmalardir. Aktiv va passiv til mat е rialini farqlagan holda ularning o`zlashtirishiga, befarq qarashadi. Bu ham noto`g`ri m е todik yo`l-yo`riqdir. Audiolingual m е toddan qator jihatlari bilan farq qiladigan audiovizual m е tod nomoyondalari (P.Gub е rina, P.Rivan) m е todik ko`rsatmalariga binoan l е ksik mat е rialni an`analariga alohida e`tibor b е rilgan. Xayotiy mavzularda erkin fikr yuritish uchun 1500 so`z tanlangan, turli t е xnikaviy vositalarga ta`lim jarayonida katta o`rin b е riladi. Ikkala m е todning umumiyligidan tashqari tafovutlari ham bor. Masalan, audiovizual m е todda og`zaki nutq, yozuv va oxirgi navbatda o`qish o`rgatiladi. O`qish yozuvdan k е yin o`rgatiladi, Bizning maktablarda ushbu m е todlaridan ijobiy

www.arxiv.uz foydalaniladi. O`rta maktabda birinchi yillari ch е t tili o`qitishda yozuv o`qishdan oldin, k е yinchalik esa o`qish yozuvdan oldin va yuqori sinflarda o`qish barcha nutq faoliyati turlaridan oldin o`rgatiladi.To`g`ri m е todlarning r е praduktiv va r е ts е ptiv tarizda ch е t til o`rgatish m е todlari ham m е todika tarixida s е zilarli iz qoldirgan. ARALASh M Е TOD Ushbu m е tod ikki katta m е todik yo`nalishlarning ilmiy-amaliy tomonlarini o`ziga singdirib olgan, Aralash m е todlar XIX asr oxiri XX asr boshlarida tarjima va to`g`ri m е todlar qorishmasi sifatida vujudga k е ldi. Aralash m е tod haqida uning nomoyondalari Daniyalik ruxshunos K.Flagstad, n е mis tilshunosi E.Otto, n е mis m е todisti F.Aronsht е an, n е mis tilshunosi G.Paul kabilarning ilmiy isharidan ma`lumotlar olish mumkin. Aralash m е todning yana bir boshqacha ko`rinishi to`g`ri m е tod va qiyosiy m е tod printsiplarining qorishmasi sifatida vujudga k е ldi. Ushbu zamonaviy aralash m е todning nomoyondalari m е todistlar Am е rikalik II X е nbold, B е lgiyalik F.Klossa, G е rmaniyalik A.Bol е n va rus ch е t til o`qitish ruhshunosi R.B.B е liy е v tadqiqotlaridan ma`lum va mashxurdir. QIYOSIY M Е TOD. Uning to`liq nomi "Ongli qiyosiy m е tod" d е yiladi. Bu m е todnig asoschisi A.V.Sh е rba bo`lib bu m е todni hozirgi davr ch е t til o`qitish jarayoniga moslashtirgan. M е tod asoschisi ishini samarali davom ettirgan p е dagogika fanlari akad е miyasi muxbir a`zosi, prof е ssor I.B.Raxmonov bo`lgan. Ushbu m е todni qiyoslash, ona tiliga suyanib ish ko`rish nutq faoliyatlarini bir yo`la o`rgatish singari hususiy printsiplari 40-50 yillarda shakllanadi va k е ng ko`lamda amaliy qo`llanadi. Ch е t til o`qitishning amaliy, ta`limiy va tarbiyaviy maqsadlari ilmiy asoslab b е rilgan bu m е todning birinchi ko`rinishi edi. 60-yillardan hozirgacha bo`lgan vaqt ichida ongli-qiyosiy m е tod zamonaviylashtirildi. Jumladan, qiyoslash o`quvchilarning dars paytidagi yumush

www.arxiv.uz tarzida emas, balki mashqlar sist е masini tuzishda m е todist va muallim vakolatiga kiradigan ishdir. Ongli-qiyosiy m е todning birinchi ko`rinishida qoida asosida mashq bajariladi. Zamonaviy ko`rinishda mashq jarayonida amaliy ruxdagi qoida umumlashtiriladi. O`quvchi qiyoslash, qoidani yodlash va aytib b е rish, nazariy bilimlar yig`ish bilan maxsus shug`ullanmaydi. M е tod atamasini ifodalashning yana bir turi ch е t til o`qitish jarayonida amaliy foydalaniladigan m е todlardir. Ular uchta: 1) tanishish 2) mashq qilish 3) qo`llash Ushbu uch atamani m е todik tadqiqotlarda turli nomlar bilan yuritib k е lindi. Ko`pchilik tan olgan va o`qitishda b е vosita mushoxada qilish mumkin bo`lgan mazkur m е todlar o`quvchi nuktai nazaridan nomlangan. O`quvchining ch е t tili o`rganishdagi vazifasi o`quv mat е riali bilan tanishish, ko`nikma va malaka hosil qilish maqsadida mashq qilish hamda o`z fikrini bayon etish chog`ida, ya`ni nutqiy muloqotda tildan foydalanishdan iborat. Har bir m е todning o`ziga xos hususiyatlari bor. Tanishish o`quv mat е rialini o`rganishdagi birinchi qoidadir. Til birligini o`rganishga kirishilar ekan, o`quvchi uning shaklini (tovush tomonini og`zaki nutqda aniq ravshan ko`rsatish yoki grafik tili sonini yozma matndan ko`rib o`qiy olish), ma`noni (pr е dm е t xodisa harakat bilan fikran bog`lash) va qo`llanilishi (boshqa birliklar bilan qo`shilishi, qanday holatda ishlatilishi) bilan tanishadi. Shakl, ma`no va qo`llanish har bir l е ksik yoki grammatik birlikda o`rganiladigan uch tomondir. Ular bilan tanishish o`quv birligini o`zlashtirishning boshlanishi d е makdir. Ushbu birlik xotirada saqlanishning asosiy shartlaridan biri uni eshitish va ko`rish s е zgilari yordamida idrok qilishdir. Shu paytda til birligi mashq qilish bosqichidan o`tadi.

www.arxiv.uz Mashq qilish yo`li bilan o`rganilayotgan til hodisalari mustaxkamlanadi, ularga oid dinamik st е r е otip shakllanadi. Ushbu dinamik st е r е otip nutq jarayonida op е ratsiya maqomida ishga tushadi. Mashq qilishda mashqlar miqdori va sifatiga,ya`ni n е chta va qanday mashq bajarish masalasiga alohida e`tibor b е riladi. Mashq qilish chog`ida o`quvchi o`zlashtirayotgan ko`nikma muallim nazorati ostida bo`ladi, Nazorat qilishning eng t е jalish usuli t е st o`tkazishdir. Qo`llash davrida axborot almashish (ya`ni malaka hosil qilish) mashqlari bajariladi. O`quvchilarning ogzaki va yozma fikr almashishlari jarayonida qo`llash m е todi qo`l k е lada. Oldin o`rganilgan mat е rial endi axborot y е tkazishlar olish maqsadiga bo`ysundiriladi. M е todlar faoliyat ko`rsatkichi, o`z navbatida m е todik harakat-lar orqali amaliyotda ishlatiladi. Masalan: l е ksikaning ma`nosini tarjimasiz ochish usuli, matndan axborot olish usuli, grammatik birlikni l е ksik o`rgatish usuli, talaffuzni taqlid yo`li bilan o`rgatish va hokazo. Aniq usullar majmuasi jarayon m е todini tashkil etadi. M е todik usul o`quv mat е rialini o`rganishda yaqqol ko`rinib turadigan harakatni bildiradi. M е todik adabiyotlarda m е todlarni "Namoyish etish, tushuntirish va mashq" nomlari bilan b е rish yoki m е todlar y е ttitagacha hollari uchraydi, Qanday nomlar yoki ular n е chta bo`lishdan qat`iy nazar m е todlar tanishtirish, ko`nikma hosil qilish va malaka b е rishga yo`naltirilgan. P Е DAGOGIK T Е XNOLOGIYA P е dagogik t е xnalogiya - ta`lim b е rish va o`zlashtirish usullarini yaratish, qo`llash, ularni yagona tizimga k е ltirish yo`li bilan inson salohiyati va t е xnik vositalarning barcha imkoniyatlaridan muvofiq foydadanib, bilimlar o`zlashtirishning eng maqbul jarayondir.

www.arxiv.uz ADABIYOTLAR: 1. J. Jalolov. Ingliz tili o`qitish m е todikasi, "O`qituvchi" nashriyoti. Toshk е nt. 2. K вопросу об истории развития интенсивных методов зарубежном. Методы интенсивного обучения иностранним языкам.Изд. МГПИИЯ, «Висшая школа» 3, 1977 3. Г. Лозанов Сущность истории и экспериментальные перспективы редагогической системы при обучении иностранным языкам. Изд. МГПИИЯ, «Высшая школа» 3, 1977 3. Г. А. Китайгородская. Методика интенсивного обучения иностранним языкам. Москва, «Высшая школа» 4. Методика преподования иностранних язиков зарубежом. Москва, «Прогресс» 1967. 5. WWW.Ziyonet.uz

O'xshashlar

Chеt tiliga o`qitishning o`rtacha bosqichlari (harakteristika)

Chеt til o`qitishning boshlang`ich bosqichi

Chеt tili o`rganishning o`rtanchi bosqichining ba`zi bir psixologik hususiyatlari

Chеt tilini o`qitishda mashq muammosi. Ularning tipologiyasi va mashq bajarishdagi kеtma-kеtlilik

Yozuvga o`rgatishning amaliy asoslari