Bixeviorizm haqida tushuncha - Pedagogika - Referatlar

Bixeviorizm haqida tushuncha

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

102.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz REJA : 1. O`quv maqsadlarini tashqaridan kuzatiladigan xarakatlar bilan ifodalash. 2. Etalon-maqsadlarni yaratish, qo`llash va ularni test topshiriqlariga aylantirish. 3.Aniqlashtirilgan o`quv maqsadlarini fe`llar yordamida ifodalanishi. 4.Identifikasiyalanuvchi maqsadlarni o`qituvchi guruxi tomonidan ishlab chiqishi.

www.arxiv.uz Bixeviorizm - (inglizcha behavior - hatti-harakat, hulq) amerika psixologiyasining asosiy yo`nalishlaridan biri bo`lib, u B. Skinner, J. Uotson va E. Torndayklar tomonidan asoslangan . Bixeviorizm o`ta amaliy yo`nalishga ega bo`lib, u inson psixikasini o`rganish, faqat uning tashqi ifodalangan va kuzatish imkoniyati bo`lgan hatti-harakati va nutqini tahlil qilishdan iborat, deb tasavvur qiladi. Bu yondashish o`quv maqsadlarini talabalarda tashqaridan kuzatilishi mumkin bo`lgan aniq harakatlarda, ya`ni qat`iy aniqlangan harakatlarning shakllanishidan iborat holda belgilashga olib keladi. Gerbert Spenser ta`riflaganidek, «Ta`limning buyuk maqsadi bilim berish emas, balki hatti- harakatlarga o`rgatishdir». Mazkur oqim ma`lum davrgacha AQSH psixologiyasida ustivorlik rolini o`ynadi. Hozirgi davrda bu oqim bir necha psixologik maktablarga ajralib ketgan. Lekin ularning mohiyatida bixeviorizm ruhi sezilib turadi. Hammasi uchun umumiy formula S  R, ya`ni stimul - reaksiya hizmat qilib kelmoqda. Bixeviorizm sobiq ittifoq olimlari tomonidan dastlab reaksion «oqim» sifatida qattiq tanqid qilingan bo`lsada keyinchalik unga bo`lgan munosabat tubdan o`zgardi. Bixeviorizmning qator fanlar (antropologiya, lingvistika, sosiologiya, semiotika, kibernetika) ning rivojlanishiga ijobiy ta`sir ko`rsatganligi hamda psixologiyaning rivojlanishiga munosib hissa qo`shganligi e`tirof etila boshlandi. Bixeviorizmda o`zlashtirishning umumiy shartli sxemasini S  R  P ko`rinishda yozish mumkin. Bunda, S - stimul (harakatga keltiruvchi ta`sir) yoki hatti-harakat qilishga undovchi vaziyat. Masala sharti, savol, signal, buyruq, komanda va h.k. stimul vazifasini bajarishi mumkin. R - organizmning stimul (ta`sir)ga ko`rsatgan javobi (reaksiyasi), ya`ni ta`sir natijasida sodir etilgan hatti- harakat. Savolga javob berish, masalani yechish, o`ngga yoki chapga burilish, yugirish va hokazolar organizmni ta`sirga ko`rsatgan reaksiyasini ifodalaydi. P - (prop) mustahkamlash, ya`ni bu- ta`sir (stimul)ga javoban reaksiya qilinganligi, harakatning to`g`ri bajarilganligini mustaxkamlashdir. Mustahkamlash-moddiy va ma`naviy taqdirlash shaklida bo`lishi mumkin. Masalan, jonivorlarni o`rgatishda bu - ular eng yaxshi ko`rgan ovqat, insonni o`qitish-o`rgatishda esa,

www.arxiv.uz mustahkamlovchi sifatida og`zaki ma`qullash, baho, ilxomlantirishlardan foydalanish mumkin. Bixevioristlar ta`kidlaganlaridek, mustahkamlash (R) o`zlashtirishning muhim tashkil etuvchisi bo`lib hisoblanadi. U ayniqsa jonivorlarni o`rgatishda mutloq ahamiyat kasb etadi. Bixeviorizmda ta`kidlanganidek, faoliyatni faqat tashqaridan kuzatiladigan harakat bilangina tenglashtirish - uni nihoyatda soddalashtirib tasavvur etishdir. Murakkab bilish va hissiy jarayonlar (xususan, ijodiy faoliyat tajribasi)ni kuzatiladigan alohida qismlarga ajratish mumkin emasligi tufayli u bixevioristik yondashish doirasidan tashqarida qoladi. Bixeviorizmning qo`llanilishi reproduktiv o`qitish darajasi (yodlash, takroran aytib, ko`rsatib berish, namuna bo`yicha harakat qilish va h. k.) bilangina chegaralanadi. Lekin, bixevioristlarning o`qitish sifatini alohida qismlar bo`yicha nazorat qilish va tuzatishlar kiritib borishning zarurligi to`g`risidagi xulosasi - o`qitish nazariyasi uchun muhim ahamiyatga ega ekanligini ta`kidlash lozim. Bu xulosa dasturlangan ta`lim uslubini yaratilishiga asos bo`ldi. Uning bixevioristik talqindagi o`qitish qoidalari quyidagilardan iborat:  o`quv materialini iloji boricha alohida qismlarga ajratish;  o`quv elementlarini faoliyatda namoyon bo`lishining barcha ko`rinishlarini e`tiborga olish;  ijobiy reaksiyani tezkorlik bilan mustahkamlash (nazorat - tuzatish);  mashq (hatti-harakat)larni ko`p marta takrorlash natijasi 0,95 dan kam bo`lmagan o`zlashtirish ko`rsatkichiga erishish. Lo`nda qilib aytganda, o`quv maqsadlarini to`la identifikasiyalash va qat`iy bir xil ma`noda ifodalash g`oyasi talabalar faoliyatining an`anaviy noaniq tarzda emas, balki ularning tashqaridan kuzatish va o`lchash mumkin bo`lgan aniq hatti- harakatlari orqali ifodalanishini bildiradi. O`quv maqsadlarini bixevioristik usulda alohida qismlarga ajratish, ularni tashqaridan kuzatiladigan hatti-harakatlarga to`la-to`kis aylantirish, ya`ni qat`iy nazorat qilinishi mumkin bo`lgan harakatlar tili bilan ifodalashdir. Masalan, «tanish», «qaytarish», «yozib olish» so`zlari, «bilish» va «tushunish» ifodalariga nisbatan anchagina aniqroqdir. Shuning uchun ham, o`quv maqsadlarini tanlashga

www.arxiv.uz oid uslubiy ko`rsatmalarda o`qituvchilarga «bilib olish», «o`zi uchun kashf etish», «idrok qilish», «seza olish», «tushunish» kabi umumiy ma`no beruvchi so`zlar o`rniga, talabalarda «tanlash», «nomini aytish», «sanab berish», «yozma ifodalash», «ta`riflash», «ko`rsatish» malakalarini shakllantirish tavsiya etiladi. O`quv maqsadlarining bunday aniqlashtirilishi o`qituvchi ishini anchagina soddalashtiradi. Bu maqsadlar to`plamiga asosan o`quv jarayoni, uning har bir qismini o`zlashtirilishini ta`minlovchi, soddalashtirilgan o`quv sikllari yig`indisining ketma-ketligi bo`yicha olib boriladi. O`quv jarayonining borishi haqida biz keyinroq to`xtalamiz. Hozir esa, o`quv maqsadlarini bunday usulda aniqlanganda erishiladigan natijaga to`xtalamiz. Psixolog N. F. Talizina o`quv maqsadlarini faqatgina tashqi ifodalangan hatti-harakatlardangina iborat deb tushunish, talabalar ongida sodir bo`layotgan ichki rivojlanish haqida ishonchli fikr yuritishga imkoniyat bermasligini ta`kidladi. Bixeviorizmda ongni tahlil qilish e`tiborga olinmaydi, chunki uni to`g`ridan-to`g`ri «kuzatib» bo`lmaydi, inson esa ta`sirga javob (reaksiya) beruvchi organizm deb qaraladi. O`qitish natijalari, uni alohida tarkibiy qismlarga bo`lishga, bu qismlarni ketma-ket o`rgatishga imkoniyat bersa, bu holda bixevioristik sxemaga to`la amal qilish mumkin (ishlab chiqish operasiyalarini o`rgatish, jismoniy tarbiya mashqlarini bajarish, og`zaki nutq malakasini shakllantirish). Bu ayniqsa, kasb- hunar kollejlari talabalarining mexnat operasiyalarini alohida qismlarga ajratib bajarish natijasida kasbiy malakalarni shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Agar o`quv natijalari yaxlitlikni tashkil etib, uni alohida qismlar yig`indisi sifatida ifodalash mumkin bo`lmasa yoki bu qismlarni aniq ifodalash mumkin bo`lmasa, bunday holda o`quv maqsadlarini identifikasiyalash ma`lum darajada mumkin bo`lsada, nixoyatda qiyinchilik tug`diradi va uni qat`iy amalga oshirib bo`lmaydi. Bu holda B.Blum taksonomiyasining yuqori darajalaridan foydalanish mumkin (sintez, baholash).

www.arxiv.uz Shunday qilib, o`quv maqsadlarini aniqlashtirish imkoniyatlariga quyidagicha munosabat bildirish mumkin: o`quv maqsadlarini tashqaridan kuzatiladigan hatti-harakat bilan ifodalash ko`p hollarda umumiy maqsadning xususiy xollarda namoyon bo`lishini aks ettiradi. Shuni ta`kidlash lozimki, umumiy o`quv maqsadlarini aniq qismlarga ajratish to`g`ridan-to`g`ri soddalashtirilgan xarakterga ega bo`lmasligi kerak. Har bir aniq maqsadni belgilashda, u umumpedagogik maqsadning bir qismini aks ettirish lozimligiga jiddiy e`tibor berish zarur. Umumpedagogik maqsadlarni aniq o`quv maqsadlarga aylantirish (o`quv maqsadlari batareyasini tuzish) 2-sxemada ko`rsatildi. 2. Etalon - maqsadlarni yaratish, qo`llash va ularni test topshiriqlariga aylantirish. Endi biz umumiy holda tasvirlangan o`quv natijalarining etaloni- talabani, unga erishish mezonini aniqlash haqida fikr yuritamiz. Bunday utishning umumiy talabi talaba o`qitish natijasida nimalarni bajara olishini ya`ni, maqsadga erishganlik belgilarini aniq ifodalashdan iborat. Masalan, 1) talaba qoidani o`zlashtirish kerak va 2) talaba qoidani ma`lum va yangi vaziyatlarda qo`llay oladi, shaklida ifodalangan o`quv maqsadlardan-ikkinchisini, aniqrog`ini tanlash lozim. O`quv maqsadlarini aniqlashtirishning umumiy usuli-ularni aniq natijalarga erishishdagi harakatlarini anglatuvchi fe`llarda ifodalashdir. Masalan, «Ob-havo Ўқ ув фани б ў йича ани қ лаштирилган ўқ ув ма қ садлари каталогини шакллантириш. Якуний назоратдаги тестлар сонига тенг б ў лган энг му ҳ им саволларни ажратиш. Х ар бир савол учун уни ў злаштиргандан с ў нг талаба х атти- х аракатини англатувчи феълни танлаш. Ўқ ув ма қ садларини Блум таксономияси б ў йича умумий ибораларда шакллантириш. Унга эришилганликни ани қ ва ишончли тарзда ў лчаш мумкин б ў лган, индентификацияланувчи ўқ ув ма қ садларни ишлаб чи қ иш. Б.Блум таксономияси б ў йича ўқ ув ма қ садларини тоифалар ми қ ё- сида ани қ лаштириш (талабалар х атти- х аракатида ифодалаш). 2-схема. Аниқлаштирилган ўқув мақсадлари батареясини ишлаб чиқиш.

www.arxiv.uz xaritasida ko`llaniladigan belgilardan foydalanish» mavzusi maqsadini unga erishganlik natijasini ang-latadigan quyidagi belgilarga yoyish mumkin. Talaba: 1) Ob-havo xaritasida qo`llaniladigan belgilarni eslaydi; 2) bu belgilarni xaritada ko`rsatadi; 3) belgilardan foydalanib xaritani o`qiydi; 4) belgilardan foydalanib xarita tuzadi ; 5) xaritadagi belgilardan foydalangan holda ob-havo ma`lumotini tuzadi. N. Gronlund keltirgan bu misoldan ko`rinib turibdiki, bir tomondan umumiy maqsadlarni sodda, quyi bilish darajalaridan iborat deb qarash ham mumkin (1 va 2 ob-havo xaritasida qo`llaniladigan belgilarni tanish va ko`rsatish), ikkinchi tomondan esa turli bilish darajalariga mos keladigan o`quv maqsadlarining batafsil ro`yxati shaklida ham ifodalash mumkin. O`qitish natijalarining bunday ro`yxatini tuzish, o`qituvchiga o`quv jarayonini yuqori didaktik maqsadlarga yo`naltirgan holda ongli va uzviy ravishda tashkil etish imkoniyatini beradi. Buni anchagina murakkab bo`lgan quyidagi maqsadni ifodalashda ko`rish mumkin. «Talaba matnni o`qishda tanqidiy fikrlash malakasini qo`llaydi» shaklidagi umumiy maqsadni quyidagi tarzda aniqlashtirish mumkin. Talaba: 1) mavjud ma`lumotlar va xulosalarni bir-biridan farqlaydi; 2) dalillar va taxminlarni bir- biridan farqlaydi; 3) sabab-oqibat aloqalarni ajratib ko`rsatadi; 4) mulohazalardagi xatoliklarni aniqlaydi; 5) hodisa mohiyatiga bog`liq bo`lmagan ayrim muhim fikrlarni ajratadi; 6) asoslangan va asoslanmay berilgan baholar chegarasini aniqlaydi; 7) matn bo`yicha asoslangan xulosa yozadi; 8) xulosalarning haqqoniyligini asoslaydigan belgilarni ko`rsatadi. O`quv maqsadlarini aniqlashtirishga oid bu misol, uni aynan shunday harakatlar tiliga aylantirishda har doim ham qo`llash mumkin, degan xulosani bermaydi. Har bir o`qituvchi o`zining shaxsiy tajribasi va fikrlash madaniyatidan kelib chiqqan holda, sanab o`tilgan harakatni anglatuvchi belgilardan mosini tanlashi mumkin. Umumiy o`quv maqsadlarini ifodalovchi fe`llarning namunaviy ro`yxati: tahlil qilish, hisoblash, fikrni aytish, namoyish qilish, bilish, interpretasiya qilish,

www.arxiv.uz baholash, tushunish, o`zgartirish (bir shakldan ikkinchi shaklga), foydalanish, yaratish va x.k. 3. Aniqlashtirilgan o`quv maqsadlarini fe`llar yordamida ifodalanishi. Aniqlashtirilgan o`quv maqsadlarining bir necha turlari bo`yicha fe`llar ro`yxatini keltiramiz. Ijodiy turdagi o`quv maqsadlari uchun qo`llaniladigan (izlanuvchi harakatni anglatadigan) fe`llar: bir shaklni turli ko`rinishlarda takrorlash, shakllarni o`zgartirish, takomillashtirish, qayta guruxlash, qayta ko`rish, oldindan aytib berish, savol qo`yish, qayta tashkil etish, sintez qilish, tizimlashtirish, soddalashtirish. Og`zaki va yozma nutq (nutqga oid harakatlar) sohasini anglatuvchi fe`llar: muloqotga kirishish, fikrni ifodalash, rozilik (norozilik)ni aytish, maqtov (ma`qullashni)ni ifodalash, hamkorlik qilish, tabassum qilish, ishtirok etish. Fe`llarning yuqoridagiga o`xshash ro`yxati boshqa sohalar (umumiy mantiqiy operasiyalar, umumiy o`quv harakatlari, matematika, fizika, tabiyotshunoslik, musiqa, mutaxassilik (ish harakatlar) bo`yicha ham o`quv maqsadlarini aniqlashtirish uchun tuzilishi lozim. Biz yuqorida umumta`lim maqsadlaridan o`quv (fan,kurs) maqsadlariga va ulardan aniqlashtirilgan maqsadlarga o`tish yo`lini ifodaladik. Ba`zi hollarda o`quv maqsadlarini yanada aniqlashtirishga ehtiyoj sezilmay qolishi, yoki u nihoyat darajada murakkab bo`lib, o`ta soddalashtirish uning ma`nosini buzilishiga olib kelishi mumkin. Agar maqsadlarni bunday qo`shimcha aniqlashtirish zarur bo`lsa, aniqlashtirishning uchinchi bosqichi - detallashtirish (qismlarga ajratish) ni ham qo`llash mumkin. Misol tariqasida «Yozma matn ahamiyatini tushunish» bo`yicha o`quv maqsadining uch bosqichli aniqlashtirishni ko`rib chiqamiz: 1. Yozma matn ahamiyatini tushunish. 1.1. Parchadagi yaqqol ko`rinib turgan ma`lumotlarni belgilang.  Aniq detallar (nomlar, sanalar, voqyealar)ning tagiga chizing.  Parcha mazmunini to`laroq bildiradigan fikrlarni ajrating.  Parchaning asosiy ma`nosini tasdiqlovchi dalillarni sanang.

www.arxiv.uz 1.2. Parchaning asosiy ma`nosini ajrating.  Asosiy ma`noni anglatuvchi gapning tagiga chizing.  Parcha uchun sarlavha o`ylab toping. 1.3. Parcha ma`nosini yakunlang.  Parcha konspektini yozing. 1.4. Parcha mazmunidan unda yaqqol ochilmagan g`oya va munosabatlarni ajrating.  Parcha mazmunida aytilmagan, lekin aytilishi nazarda tutilgan fikrlarni ayting.  Parchada belgilangan harakat va voqyealarni, ularni ko`proq uchraydigan ketma-ketligi bo`yicha sanang.  Parchada ifodalangan harakat va voqyealarning ehtimolligi ko`proq uchraydigan natijalarni tanlab, ifodalang.  Parchada keltirilgan g`oya, hodisa va narsalarni o`zaro bog`lovchi va umumlashtiruvchisini tushuntiring. Ba`zi hollarda belgilangan o`quv maqsadlariga erishish uchun faoliyatni o`zinigina aniq tasavvur etish yetarli bo`lmasligi mumkin. Vaholangki, o`quv vaqti tanqisligi (ya`ni tashqi sharoit) natijasida ham o`qituvchi belgilangan natijaga erisha olmasligi mumkin. Bunday hollarda ayrim didakt olimlar taklif etgan tashhislanuvchan o`quv maqsadlarining quyidagi to`rt komponentli tarkibidan foydalanish lozim: 1) tashqi sharoitlar tavsifi, 2) faoliyat (yoki kuzatiladigan harakatlar) kutiladigan natija, 3) ularni etalonga xos belgilari (mezonlari), 4) baholash (o`lchash) uslublari. Bular talaba-erishishi zarur bo`lgan etalon sifatida namoyon bo`ladi. Matematika fanidan misol keltiraylik. Umumiy o`quv maqsadlaridan biri - geometrik masalalarni yechishda ijodiy va tizimiy yondashishni uyg`unlashtirishdan iborat bo`lsin. Etalon-maqsad quyidagilardan iborat bo`ladi : Sharoit : 1) talaba uchun yangi turdagi geometrik masalani yaxshilab shakllantirish (tuzish); 2) masalani yechish uchun zarur bo`lgan teoremani oldindan o`zlashtirish.

www.arxiv.uz Kutiladigan natija : 1) masala yechishga oid bir necha teng kuchli (alternativ) usullarni ilgari surish; 2) qo`llaniladigan teoremaga eng mos keladigan «chiroyli» usulni tanlash. Baholash mezoni va usuli : 1) miqdori jihatdan bir soat davomida kamida ikki xil yechish usulini egallash, sifat mezoni - 80 foiz to`g`ri yechish, 60 foiz o`rtachadan ko`ra yuqoriroq eng «ajoyib» yechimlar (malakali ekspert-o`qituvchi mulohazasi bo`yicha ). Endi tarix fanidan misol keltiraylik. Umumiy maqsadlardan biri tarixni zamonaviy voqyealar bilan bog`lab o`rganish va o`zini manfaatdorligini anglash. Etalon-maqsad quyidagicha ifodalanadi: Sharoit : 1) hozirgi zamon siyosiy va iqtisodiy voqyealarni bilish; 2) tegishli tarixiy voqyealarni oldindan o`rganish. Kutiladigan natija: 1) tarixiy va zamonaviy o`xshashligi va farq qiluvchi tomonlarini ko`rsatish; 2) zamonaviy voqyealar oqibatini taxminini oldindan tushuntirish va oldindan aytib berishni ilgari surish: 3) bularni tarixiy voqyealardan foydalangan holda asoslash. Baholash mezoni va usuli : - 60 foiz javobni haqiqatga yoki o`qituvchi fikriga mos kelishi, qolgan (40 foiz) hollarda esa o`qituvchi fikriga binoan o`rtacha baholanadi. Maqsadlarni hamkorlikda, o`qituvchi, uslubchi va fan bo`yicha mutaxassisdan iborat ekspertlar guruxi yordamida ishlab chiqishga ham murojaat qilish mumkin. Lekin maqsadlarni bu usulda aniqlashda har bir maqsad ko`p tortishuvlar natijasida shakllanadi va bu anchagina vaqtni talab qiladi. Har bir ekspertning individual fikrlarini umumlashtirish ham anchagina kuch va vaqt sarfiga sabab bo`ladi. Bu o`rinda pedagog olimlar R. Meydjer (AQSH) va A. Romishovski (Buyuk Britaniya) g`oyalariga asoslangan maqsadlarga aniqlik kiritish tartibi foydali bo`lishi mumkin. Bu g`oya Amerika va Angliya uslubchi o`qituvchilarining ish tajribalarini ham aks ettiradi.

www.arxiv.uz 4. Identifikasiyalanuvchi maqsadlarni o`qituvchilar tomonidan ishlab chiqishi. Biz quyida ana shu sxemaning M.V.Klarin tomonidan bir oz takomillashtirilgan variantini tavsiya etamiz. Bunda R. Meydjer va A. Romishovskiylar foydalangan -o`lchanadigan hulq (kuzatiladigan harakat, hulq- atvor turi) iborasi o`rniga, unga nisbatan kengroq ma`noga ega bo`lgan «identifikasiyalanuvchi maqsad» iborasi ishlatil g an. Shunday qilib, o`quv jarayonini pedagogik texnologiya bo`yicha loyihalashda aniqlashtirilgan, iloji boricha identifikasiyalanuvchi o`quv maqsadlarni belgilash juda muhimdir. Bunda ularning har bir mavzu, bo`lim yoki umuman fan bo`yicha soni qancha bo`lishiga alohida e`tibor berish kerak. AQSH va Buyuk Britaniyada o`qituvchi va talaba uchun alohida o`quv maqsadlari belgilanadi. Bu juda muhimdir, chunki pedagogik jarayon ikki tomonlama xarakterga ega bo`lib, u o`qitish va o`qishdan iborat. Bu jarayon ishtirokchilarining har biri uchun alohida maqsadlar belgilanishi mantqan to`g`ri bo`ladi. Bunda maqsadlar o`qituvchi faoliyatiga (o`rgatish, tushuntirish, namoyish qilish, og`zaki bayon qilish), o`qitishdan ko`zlangan, talaba hatti-harakati orqali ifodalangan natijani esa topshiriq deb yuritiladi. Ya`ni bu holda, talaba darsdan oldin xabardor bo`lmagan va dars oxirida egallashi zarur bo`lgan bilim, ko`nikma va malakalar topshiriq deb ataladi. Bizda aynan shunga e`tibor berilmaydi, ya`ni dars jarayoni bir tomonlama (o`qituvchi o` zi uchun) rejalashtiriladi. O`quv topshiriqlari tashhislanuvchi, o`quv jarayoni esa takrorlanuvchan tavsifga ega bo`lishi uchun har bir maqsad, unga erishilganlikni aniq va qat`iy bir ma`noda o`lchash mumkin bo`ladigan darajada belgilanishi zarur. O`quv maqsadlarining tashhislanuvchi ekanligi talabalarda shakllanayotgan ma`lum sifat yoki xususiyatlarni o`lchash va baholash mumkinligi bilan belgilanadi. Buning uchun o`quv maqsadlari aniq va ravshan shaklda ifodalanishi, ularni o`lchash usullari va baholash mezonining mavjud bo`lishi zarur. Respublikamizda ta`lim standartlariga amal qilayotgan xozirgi davrda barcha o`qituvchilar bu standart talablariga mos bo`lgan yagona o`quv natijalariga

www.arxiv.uz erishishlari, ya`ni o`quv jarayoni ham ishlab chiqarish jarayoni kabi takrorlanuvchan xarakterga ega bo`lishi zarur. Buning uchun eng avvalo, o`quv maqsadlarini aniqlashtirish muhim ahamiyatga ega. Pedagogik texnologiya tarafdorlari har bir mashg`ulotning maqsadlari, undagi yangi o`quv birliklarining soniga mos bo`lishi va ularni talabalarning tashqaridan kuzatiladigan hatti- harakatlari orqali ifodalashni taklif qiladilar. Bunday o`quv birliklar soni har bir mashg`ulotda 6-7 ta bo`lishi maqsadga muvofiq deb hisoblanadi, chunki bundan ortiq yangi axborotlarni talabalar to`la idrok qila olmasliklari va xotirada saqlab qola olmasliklari aniqlangan. Masalan, kasb-hunar kollejlari o`quv rejasidagi «qurilish mashinalari va kichik mexanizmlar» fanining «Mashina detallari to`g`risida umumiy ma`lumotlar» mavzusi bo`yicha mashg`ulotning aniqlashtirilgan o`quv maqsadlari quyidagilardan iborat bo`lishi mumkin. Talaba bu mavzuni to`la o`zlashtirgandan so`ng: Kognitiv (bilishga oid) sohada: - «mashina» tushunchasi ta`rifini biladi; - mashinani tashkil etuvchi asosiy qismlarni sanab ko`rsatadi; - mashina qismlari qanday metallardan tayyorlanganligini farqlaydi; - metallarning xossalarini tushuntiradi; - mashinasozlikda standartning ahamiyatini tushuntiradi; - mashinalarning qurilishdagi ahamiyatini baholay oladi. Psixomotor (harakatga oid) sohada : - kichik mexanizmlarni qismlarga ajratish va yig`ishni uddalaydi. Affektiv (hissiyotga oid) sohada : - mashina va kichik mexanizmlarni qurilishdagi ahamiyatini his etadi; - qurilishda mashina va kichik mexanizmlardan samarali va maqsadga muvofiq holda foydalanish zarurligini anglaydi.

www.arxiv.uz O`quv maqsadlari bunday ko`rinishda aniqlanganda, birinchidan, ularga erishilganlikni aniq o`lchash imkoniyatiga ega bo`linadi, ikkinchidan, test yoki boshqa shakldagi nazorat topshiriqlari bu maqsadlarga muvofiq holda tuzilganda o`quv materialining mazmunini to`la qamrab olishga erishiladi, uchinchidan esa, aynan bir mashg`ulot o`quv maqsadlarining bir xil va aniq bo`lishi barcha fan o`qituvchilarining bir xil natijaga erishishlarini kafolatlaydi va bu bo`lajak o`quv jarayonining loyihalashda katta ahamiyatga ega bo`ladi. Ya`ni o`qitish natijalariga qarab, o`quv maqsadlari (nazorat topshiriqlari) mazmuniga hamda o`quv jarayoni didaktik konstruksiyalari mazmuniga tuzatishlar kiritib boriladi. Bu esa o`quv jarayonini doimo rivojlanib va takomillashib boruvchi pedagogik tizim ekanligini ta`minlaydi. Pedagogik texnologiyada aniqlashtirilgan o`quv maqsadlarini talabalarni tashqaridan kuzatiladigan hatti-harakatini anglatuvchi fe`llarda ifodalash qabul qilinganligini yuqorida ta`kidlab o`tilgan edi. O`quv maqsadlarini aniqlashtirishga juda ko`p vaqt sarflanadi, lekin bu o`qituvchi faoliyatining muhim tomonlarini-o`quv jarayonini rejalash,nazorat qilish va baholashni qamrab olganligi esa, uning ahamiyatini yanada oshiradi. Shuningdek, o`quv maqsadlarini aniqlashtirishning yana bir ahamiyati, ularni bevosita test topshiriqlariga aylantirish mumkinligidadir. Aniq o`quv maqsadlarini bevosita test topshiriqlariga aylantirishga misollar 7-jadvalda keltirilgan. O`quv maqsadlarini test topshiriqlarga aylantirish 7-jadval. Harakatni Ifodalov - chi fe`llar Aniq harakat turlari (ko`rinishlari) Test topshiriqlar na`munasi Tadbiq doirasini chegaralan g Obyekt yoki hodisalarning alohida qismlarini ko`rsating, belgilang, guruxlarga ajrating «quyidagilardan qaysi biri dalil (D), qaysilari esa fikr (F) ekanligini aniqlang». Ta`rif - lang Aniq qiymat yoki muhim tavsiflarni ifodalaydigan og`zaki yoki yozma «quyidagi iboralarning har biriga ta`rif bering».

www.arxiv.uz ta`rifni bayon qiling. Yozma ravishda ifodalang Asosiy belgilar, xususiyatlar va o`zaro maqsadlar-ni xarakterlovchi og`zaki, yozma ta`rifni bayon qiling. «Havo namligini o`lchash yo`llarini bayon qiling». Konstruk- siyalang Aks ettirish, yasash, yig`ish, tayyorlash. «Berilgan kattaliklarni aks ettiruvchi diagramma tuzing». Ushbu ma`ruzada har bir mavzuga oid test topshiriqlarining tuzilganligini, o`quv maqsadlarini test topshiriqlariga aylantirish uchun namuna sifatida foydalanish mumkin. Tayanch so`z va iboralar: Etalon-maqsad, bixeviorizm, o`quv maqsadlarini aniqlash, identifikasiyalanuchi o`quv maqsadlar, o`quv maqsadlarini test topshiriqlariga aylantirish, mezoniy baholash, stimul, taxlil qilish, hisoblash, fikrni aytish, bilish, interpretasiya qilish, tushunish, o`zgartirish.

www.arxiv.uz FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. Bespalko V.P., Tatur Yu.G. Sistemno-metodicheskoye obespecheniye uchebno-vospitatelnogo prosessa podgotovki spesialistov. -M.: V ы ssh. shk. 1989. -144 s. 2. Klarin M. V. Pedagogicheskaya texnologiya v uchebnom prosesse.- M: Znaniye. 1989. - 80 s. 3. Farberman B. L. Progressivn ы ye pedagogicheskiye texnologii. -T.: IPVSSSh. 1999. - 84 s. 4. G` oziyev E. Tafakkur psixologiyasi. T.: O`qituvchi. 1990- 184 b. 1. O`quv maqsadlarini tashqaridan kuzatiladigan harakatlar bilan ifodalash. O`quv maqsadlarini tashqaridan kuzatiladigan harakat bilan to`la-to`kis ifodalash texnologiyasi o`tgan asrning 50-60 yillarida bixeviorizm g`oyasi va uslublari ta`sirida vujudga keldi.

O'xshashlar

Ruh haqida tushuncha

Pеdagogik tеxnika haqida tushuncha

Qiyosiy pedagogika fani haqida umumiy tushuncha

Qobiliyat haqida tushuncha. Pedagogik qobiliyatlarni rivojlantiruvchi psixotrening

Pedagogik texnika haqida tushuncha pedagogik texnikani shakllantirish usullari