Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда рақиб персонажлар талқини - Pedagogika - Referatlar

Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда рақиб персонажлар талқини

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

78.5 KB

Ko'chirib olish

Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда рақиб персонажлар талқини Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларнинг персонажлари тизимида рақиб образ алоҳида ўрин тутади. Рақиб персонажлар эртак лар сюжетида етакчи ёки ёрдамчи қаҳрамонлар ҳаракати ва мақсадига зид, яъни қарама-қарши муносабатда туриб ҳаракат қилувчи, талқинида салбий хусусиятларни мужассамлаштирган мухолиф ёки рақиб куч қиёфасида намоён бўлади. Бироқ бу мухолифлик моҳият эътиборига кўра ижтиомий-сиёсий маънода эмас, балки маиший-эстетик мазмунни ифодаловчи воқелик сифатида акс этади. Бинобарин, мазкур турдаги эртакларда конфликтлар характери айнан шу ҳолат билан изоҳланади. Рақиб персонажларнинг у ёки бу даражадаги хатти-ҳаракатлари сюжет тизимида алоҳидалик касб этади. Уларнинг функционал ҳаракатларида кўзга ташланувчи энг асосий жиҳатлар сюжет динамикасини таъминловчи зиддият ва тўқнашувларни келтириб чиқариши билан тавсифланади. Айни ҳодиса етакчи ёки ёрдамчи персонажлар характерини очишда, талқинига хос ижобий сифатларини ривожлантириш ва тўлдиришда бош восита бўлиб хизмат қилади. Демак, тўқнашув икки томон сифатларини белгилайди ва умумлаштиради. Рақиб персонажлар таркиби бўри, шоқол, ўрни билан тулки, илон, қарға каби парранда-даррандалардан иборат бўлиб, бўри шу гуруҳ вакиллари орасида фаол ҳаракати ва ўзига хос қатор характерли хусусиятлари билан ажралиб туради. Туркий халқларда, жумладан, ўзбек фольклоршнослигида бўри образи, унинг тарихий келиб чиқиш асоси – генезиси, айниқса, қадимий туркийлар маданияти, диний-эътиқодий қарашлари тизимида тутган ўрни ва аҳамияти

бир қатор илмий монографик ҳамда илмий-тарихий тадқиқотлар мазмунида кенг, ва атрофлича ёритилган 1 . Бўри ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда, асосан, салбий хислатлар билан кўзга ташланувчи образ сифатида машҳурдир. Илмий адабиётлардан, йирик фольклоршуносларнинг тадқиқотларидан маълум бўлишича, бўрининг эртаклардаги муайян шаклга кирган бадиий образи ўзининг афсоналардаги ўтмишдошидан фарқли ўлароқ ҳеч бир асосда ижобийлик касб этмайди 2 . Бундан сеҳрли эртаклар мустасно, албатта 3 . Чунки сеҳрли эртакларда бўрининг тотемистик эътиқодлар билан боғлиқ жиҳатлари муайян даражада сақланиб қолган, яъни афсоналарда асос солинган мифологик тотем сифатидаги умрини сеҳрли эртаклар таркибида давом эттириб, яшаб келмоқда. Бироқ эътироф этиш керакки, унинг бадиий кўчим доирасига тушган дастлабки, архаик шакли ва мазмуни сеҳрли эртаклар талаби ҳамда табиатига мослашган ҳолда воқеликка айланган. Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда эса бўрига бўлган мифологик эътиқод излари сақланган. У салбий персонаж сифатида намоён бўлади. Эртакларда «Бўри, – деб ёзади М.И.Афзалов «Ўзбек халқ эртаклари ҳақида» номли монографик тадқиқотида, – энг очкўз, муғомбир, аҳмоқ, гўл сифатида тасвирланади» 4 . К.Имомов ҳам худди шундай фикр билдириб, «Бўри образи талқинида икки хил белги аниқ кўринади. Бири, бўри-қонхўр, иккинчиси эса бўри-лақма. Лақмалик белгиси ижтимоий ҳаётнинг чорвачилик босқичида вужудга келган 1 Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах обитавших в Средней Азии в древние времена. Т.1. –М. –Л. 1950. –С.382; Сакали М.А. Турк менский сказочный эпос. –Ашхабад: –Изд-во АН Туркменстана. –С.46; Ходи Зариф. Фольклор ва археология материалларини қиёсий ўрганиш масаласига доир // Ўзбек тили ва адабиёти, 1958. –№1. –Б.29-30; Афзалов М.И. Ўзбек халқ эртаклари ҳақида. –Т.: Фан, 1964. –Б.24-25; Жалолов Ғ. Ўзбек халқ эртаклари поэтикаси. –Т.: Фан, 1976. –Б.19-20; Имомов К.И. Ҳайвонлар ҳақидаги эртаклар // Ўзбек фольклори очерклари. Уч томлик. 11-том. –Т.: Фан, 1989. –Б.76-84; Имомов К.И., Мирзаев К., Саримсоқов Б.,Сафаров О. Ўзбек халқ оғзаки поэтик ижоди. –Т.: Ўқитувчи, 1990. –Б.44-45; Раҳмонов Н. Урхун-Енисей ёдномалари ва туркий эпослар. Фил. фан. док. дисс. –Т.; 1991. –Б.89-91,95, 195-213, 223, 225;Ўроз М. Турк асотир (миф)лари // Сирли олам, 1991. –№.7. –Б.10;Жўраев М. Ўзбек халқ эртак ларида «сеҳрли» рақамлар. –Т.: Фан, 1991. –Б.112; Жўраев М . Кўк бўри авлодлари // Фан ва турмуш, 1983. –№3. – Б.12-13; Жўраев М. Бойсун – бўри қабиласи // Гулистон, 1991. –№8. –Б.27-28. 2 Жалолов Ғ. Ўзбек халқ эртаклари поэтикаси. –Т.: Фан, 1976. –Б.22. 3 Ҳоди Зариф. Фольклор ва археология материалларини қиёсий ўрганиш масаласига доир // Ўзбек тили ва адабиёти, 1958. –№1. –Б.29-30; Имомов К. Сеҳрли эртаклар // Ўзбек фольклори очерклари. –Т.: Фан, 1989. –Б.87; Имомов К., Мирзаев Х., Саримсоқов Б., Сафаров О. Ўзбек халқ оғзаки поэтик ижоди. –Т.: Ўқитувчи, 1990. –Б.197; Раҳмонов Н. Урхун-Енисей ёдномалари ва туркий эпослар. Фил. фан. док. дисс. –Т., 1991. – Б.196-197; Афзалов М.И. Ўзбек халқ эртаклари ҳақида. –Т.: Фан, 1964, –Б.24. 4 Афзалов М.И. Ўзбек халқ эртаклари ҳақида. –Т.: Фан, 1964, –Б.28.

уйдирма. У зарар келтирган ҳайвонлардан қасд олиш, мазах қилиш ниятида тўқилган ва у анъанага айланган» 5 , эканлигини таъкидлаб кўрсатади. Кўринадики, ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда бўрининг салбий персонаж сифатида конкретлашуви жамиятдаги ижтимоий -иқтисодий жараёнлар маҳсули тариқасида юзага келган. Бинобарин, аввал таъкидлаганимиздек, чорвачилик муносабатлари иқтисодий тармоқ сифатида қарор топгач, тотем- яратиқ – бўрига нисбатан ишонч ва эътиқод кучсизланган ҳамда йўқола борган. Натижада мифик ҳодисаларнинг поэтик трансформацияси ўз моҳиятини хиралаштириб, маиший-эстетик маъно касб этган ва ибтидоий чорвачилик муносабатларидан келиб чиқадиган реал воқелик, ҳайвонлар ҳақидаги ҳикоятлар, фантастик уйдирмалар воситасида акс эттирила бошланган. Демак, бўри қиёфасида салбий хусусиятларнинг юзага келиш ҳамда шаклланиш жараёни, асосан, чорвачилик муносабатларининг қарор топиши ва тотемик эътиқодларга бўлган ишончнинг йўқола бориши билан алоқадордир. Унинг рақиб персонаж сифатидаги фаолияти эса дуал мифлар идеологияси таъсирида шаклланган. Бундан ташқари, унинг мазмунида уруғ, қавм ёки қабилалараро зиддият ва рақобатнинг илкин излари акс этади. Шунинг учун ҳам мазкур персонажнинг эртаклардаги бадиий талқини ҳамма вақт салбий хислатларда гавдаланади. «Ундаги бу хислатлар сатирик принцип талаблари асосида бўрттирилиб тасвирланади» 6 . Эртакларда бўри ишонувчан, лақма, айни пайтда, очкўз ва йиртқич сифат таърифланади, «... лақмалик эса уни мазах қилиш учун қўлланган белги» 7 . Шу боисдан ҳам у ўзидан кучсиз, ожиз ва заиф ҳайвонлардан ҳар доим мағлуб бўлади. Жумладан, эчки бор кучи билан сузиб, боплаб адабини беради 8 , тулки уни 5 Имомов К. Ҳайвонлар ҳақидаги эртаклар // Ўзбек фольклори очерклари. Уч томлик. 2-том. –Т.: Фан, 1989. –Б.84. 6 Эгамов Х. Совет Шарқи туркий халқлари эртакчилик анъаналари алоқалари тарихидан очерклар. –Т.: Ўқитувчи, 1982. –Б.43. 7 Имомов К. Ҳайвонлар ҳақидаги эртаклар // Ўзбек фольклори очерклари, уч томлик. 2-том. –Т.: Фан, 1989. –Б.82. 8 Ўзбек халқ эртаклари. 1-том. –Б.26-28, 32-36; Фольклор архиви. Инв. 1682 – 18.9.4. М.67, М.112, М.14, М.160.

тавбасига таянтириб, жазога гирифтор этади 9 , лақмалиги туфайли ҳатто қўзи, хўроз каби беозор жониворлар ҳам алдайди... 10 Шуниси қизиқки, юқорида қайд этилган таъкидларни ҳудудий, этник ва маданий жиҳатдан яқин бўлмаган, яъни бир-биридан тамомила фарқланувчи ҳамда турли хил тил оиласига кирувчи халқлар эртакларидаги бўри образига нисбатан ҳам бемалол қўллаш мумкин 11 . Мазкур ўринда Р.К.Чолокошвилининг фикр ва хулосалари диққатга сазовордир. У ҳайвонлар ҳақидаги грузин халқ эртакларида иштирок этувчи бўри персонажини мазмун жиҳатдан олиб қарайди ва таҳлил асосида қуйидаги уч гуруҳга бўлиб таснифлаштиради: 1) бўри айёр тулкидан енгилади; 2) уй ҳайвонлари бўрини ҳеч нарсасиз қолдиради; 3) бўри уй ҳайвонларининг болаларини ўғирлагани учун жазога гирифтор бўлади 12 . Кўринадики, тадқиқотчи таснифлаштириш жараёнида, даст аввал, бўри образининг функционал ҳаракатларини эътиборга олади. Иккинчидан, унинг салбий образ сифатидаги структураси ва семантикасини ҳайвонлар ҳақидаги эртакларнинг ўзига хос ички хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда белгилайди. Табиийки, бу ўз навбатида бўрининг ҳаракат ва ҳолатини, у ёки бу персонаж билан қарама-қарши, зид муносабатини эртаклар сюжети, конфликтида тутган ўрнига кўра гуруҳлаштириш имконини беради. Шу жиҳатдан олганда эътироф этиш керакки, Р.К.Чолокошвилининг масалага ёндашиш услуби эртакшуносликда илмий- амалий аҳамият касб этади. Шу ўринда айтиш жоизки, олима талқинида илгари сурилган гуруҳлаштириш принципини туркий халқлар, хусусан, ўзбек эртакларида қатнашувчи бўри образига нисбатан ҳам тадбиқ этиш мумкин. Чунки бўри билан боғлиқ эртакларнинг илмий асосланган талқини грузин, ўзбек, рус ва 9 Ўзбек халқ эртаклари, 1-том. –Б.20-23, 37-41; 82-86; 17-20. 10 Ўзбек халқ эртаклари, 1 том. –Б.80-81. 11 Аникин В.П. Русская народная сказка. –М.: 1969, –С.62-63, 70-71; Аникин В.П., Кравцова Н.И. Русское народное поэтическое творчество. М.: Просвешение, 1971. –С.105-106; Пропп В.Я. Русская сказка. –Л., 1984. –С.310-311; Костюхин Е.А. Типы и формы животного эпоса. –М.: 1987, –С.112; Чолокошвили Р.К. Грузинский народный сказочный эпос о животных. Автореф. дисс... канд. филол. наук. –Тбилиси, 1985. – С.9-10. 12 Қаранг: Чолокошвили Р.К. Кўрсатилган асар.

бошқа қатор халқлар фольк лоршунослигида умумий асосда ўхшаш, муштараклик касб этади. Бироқ эътироф этиш жоизки, образлар табиатида миллий ўзига хос хусусиятлар мавжуд бўлиб, бу эса муайян халқнинг маданий, маиший ва ижтимоий турмуши билан боғлиқ ҳодиса ҳисобланади. Юқорида айтилган фикрлардан келиб чиққан ҳолда ҳайвонлар ҳақидаги ўзбек халқ эртакларида иштирок этувчи рақиб персонаж – бўри образининг мазмуни ва функционал хусусиятларини қуйидагича ички гуруҳлаштириш ва тадқиқ этиш мумкин: 1. Бўри айёр тулкидан енгилади: а) дастлабки ҳолатда бўри тулкидан манфаатдор бўлади. Айни пайтда унинг ҳийласига ишониб, тавбасига таянгунга қадар калтак ейди 13 ; б) тулки бўрини карт думба билан меҳмон қилиш баҳонасида шудгордаги қопқонга дучор қилади. Айёр тулкининг ҳийласига ишонган очкўз ва лақма бўри жазога гирифтор бўлади 14 . Бироқ айни дақиқада тасодифан келиб қолган тулки вазиятга ўз таъсирини ўтказади: ақл билан тадбир қўллаб, унинг ўзини ўлимга маҳкум этади 15 . 2. Уй ҳайвонлари бўрини ҳеч нарсасиз қолдиради: а) бўрилар қўй, эчки, эшак, ҳўкиз ва хўрозни кўриб хурсанд бўлганидан «Худо бизга гўшт етказди», деб қўшиқ бошладилар 16 ; б) бироқ эчкининг сиёсатидан қўрқиб саросимага тушдилар 17 ; в) бўри қўзи, хўроз ва отни емоқчи бўлди, аммо от туёғидаги хатни ўқийман, деб тепки зарбидан тил тортмай ўлди 18 . 3. Бўри уй ҳайвонларининг болаларини ўғирлагани учун жазога гирифтор бўлади: а) бўри эчки болаларини еб қўяди; б) эчки бўридан аёвсиз ўч олади 19 . 13 Ўзбек халқ эртаклари. 1-том. –Б.37-41. 14 Фольклор архиви. М. 41. М. 106, М.166, М.181. 15 Ўзбек халқ эртаклари. 1-том. 20-23-бетлар. 16 Ўзбек халқ эртаклари. 1-том. –Б.26-28, 47-56. 17 Фолълор архиви. Инв. 1882 –18. М.17, М.71, М.108, М.129, М.164. 18 Ўзбек халқ эртаклари. 1-том. –Б.80-81, Фольклор архиви. Инв. №70А. М.13, М.77, М.86, М.116, М.122, М.124, М.149, М.151, М.157, М.162, М.163, М.177.

Шундай қилиб, тасниф мазмунидан англашиладики, бўрининг эртаклардаги ҳаракат доираси ҳар уч ҳолатда ҳам салбий маънони изоҳлайди. У ўзидан жисмоний ожиз бўлган рақиблари олдида ҳамма вақт аҳмоқона ҳолатга тушиб қолади ва албатта, мағлубиятга учрайди. Шунингдек, унинг тўқнашув жараёнида, айниқса, вазият ичидаги ҳаракатлари нисбатан содда, айни пайтда ҳажвий фонда тасвирланади. Бинобарин, тўқнашув жараёнида юзага келган вазият рақиб персонаж – бўрининг ўта гўл, ахмоқ ва лақмалигини умумлаштириб, яхлит бир белги сифатида намоён этади. Мазкур ўринларда эпизодлар зиддият асосига қурилган бўлиб, у турли хил шаклларда такрорланиб келади. Такрорий эпизодлар эса бўрининг ҳаракати ва ҳолатига урғу беради ҳамда асосий мақсадни аниқлаштиради. Масаланинг яна бир томони шундаки, зиддият асосига қурилган эпизодлар қарши қўйилган персонажлар (тулки, эчки, қўй, қўзи, хўроз, хачир, от...) хусусиятини типиклаштириш ва сюжет таркибида тутган ўрнини белгилаш вазифасини ҳам адо этади. Жумладан, таснифлаштиришнинг биринчи гуруҳида эътироф этилган ҳолатлар рақиб персонаж (бўри)нинг ўта гўл, қўпол ва қизғанчиқлигини бўрттириб кўрсатгани ҳолда ёрдамчи персонаж (тулки)нинг ўта айёр ва доно сифатини белгилаб беради. Мазкур ҳолатда бўрининг функционал ҳаракати пассив ифодаланади. Иккинчи гуруҳ таҳлилида бўри чорванинг ашаддий душмани, қўй- қўзиларнинг офати сифатида намоён бўлади. Бунда бўрининг функционал ҳаракатлари унинг характери билан боғлиқ ҳолда ифодаланади. Шу боисдан тўқнашув эпизодларида асосий урғу унинг очкўзлик, қонхўрлик ва йиртқичлик хусусиятларига қаратилгандир. Масалан, «Бўри билан қўзи» 20 эртагида қўзи, хўроз, хачир ва отга «Сени ейман», деб таҳдид солиши, «Бузоқ, эчки ва қўзи» 21 эртагида эса: «... уларни кўриб, ўзига уч кунлик овқат деб мўлжаллаб хурсанд ...» бўлиши ёки Сусамбил яйловларида эркин ўтлаб 19 Ўзбек халқ эртаклари. 1-том. –Б.57-61. Фольклор архиви. Инв. №492, М.66, М.81, М.111. М.126, М.140, М.173, М.188. 20 Ўзбек халқ эртаклари, 1-том. –Б.80-81. 21 Ўша асар. –Б.26-28.

юрган жониворларга ҳужум қилиши 22 каби эпизодик ҳодисалар иккинчи гуруҳдаги рақиб персонаж талқинига мос тушади. Мантиқан ёндашганда, бундай тўқнашувларда бўри чорва молларини, албатта, енгади, мағлуб этади. Бироқ эртакларда мазкур ҳодисаларнинг акси юз беради. Юзага келган вазият бўрининг салбий хусусиятларини очиб ташлайди ва кулги мўлжалига нишон қилади. У етакчи қаҳрамон (эчки, қўй, хўкиз...) ёки ёрдамчи персонаж (от, эшак, сичқон...) ҳийла-найранги ва уйдирмасига алданади, улар сиёсатидан қўрқувга тушиб, қочиб кетади. Чунки бундай вазиятларда ҳийла ишлатиш, айёрлик билан тадбир қўллаш етакчи ёки ёрдамчи персонажлар мақсадига мос тушади ва рақибини алдаш, саросимага тушириш, аҳмоқ қилиб жазолаш учун қўл келади. Шу мотив бўри образининг учинчи типи билан боғлиқ эртакларда ҳам учрайди. «Эчкининг ўч олиши» 23 эртагида ҳикоя қилинишича, Она эчкига таҳдид солиб, мақсадига эришолмаган кекса, очкўз бўри ҳийла-найранг ишлатиб унинг болаларини еб кетади. Бунинг учун она эчки бўридан аёвсиз ўч олади: очкўз бўри жон талвасасида минг бир азобга дучор бўлади. Англашиладики, эртакда бўри ўзидан кучсиз бўлган ҳайвон – она эчки билан тўқнашувда мағлубиятга учрайди. Бу ўринда бўрининнг мағлуб бўлиши эртак сюжетида тасвирланаётган воқеалар ечимини таъминлашга қаратилгандир. Қолаверса, бу ҳолат «Бўри билан эчки» туркум эртакларининг ўзига хос характерли хусусиятларини ҳам белгилайди. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, бўри образининг учинчи типи ўзига хос талқиний асосига кўра таснифлаштиришнинг биринчи ва иккинчи типига кирувчи бўри персонажларидан бир мунча фарқланади. Бу фарқлилик, асосан, унинг функционал ҳаракатларида айёрлик ва лақмалик хусусиятларининг зид ҳолатда келишида кўринади. Жумладан, юқорида келтирилган эртакда ҳам худди шу ҳодисага дуч келамиз. 22 Ўша асар. –Б.47-56. 23 Ўзбек халқ эртаклари. 1-том. –Б.57-61.

Дастлабки ҳолатда бўри эчки болаларини қўлга тушириш мақсадида айёрлик билан иш тутади. Бироқ эртакнинг иккинчи қисмида юзага келган вазият бўри образининг функционал ҳаракатларига ўз таъсирини ўтказади. Бунда бўри қиёфасида мужассамлашган очкўзлик, айёрлик ва муғомбирлик белгилари эндиликда соддалик, ўта гўллик ва лақмалик сифатлари билан алмашади. Шуни эътироф этиш керакки, бўри талқинидаги соддалик, лақмалик белгилари «Бўри билан тулки» туркумига оид эртак ларда бўлгани каби одатий, анъанавий характердаги такрорий эпизодлар муболағали тасвирлар воситасида ифодаланади. Бу ўринда муболағали тасвирнинг мақсад, вазифаси рақиб персонаж – бўри қиёфасидаги салбий хусусиятларни янада бўрттириб, аниқлаштириб кўрсатишга қаратилгандир. Шунингдек, муболағали тасвир эртакда фантастик ва реалистик характердаги уйдирмалар билан биргаликда фош этиш функциясини ҳам бажараб келади. Бу ҳолат, айниқса, қарши қўйилган персонажлар ўртасидаги тўқнашувларда яққол кўзга ташланади. Жумладан, «Бўри билан эчки» эртагида она эчкининг бўрини сузиб қорнини ёриши, бўри қорнидан икки эчкичанинг тирик чиқиши 24 ёки бўрининг ҳамма ёғи куйиб, жизғанак бўлиши, гаримдори ва туз суртиб додлаши, ниҳоят, чақир тиканак устига юмалаб, минг азоб ичида жон бериши 25 каби эпизодик (кўринишлар) ҳодисалар фикримизни тўла-тўкис асослайди. Уларда муболаға билан уйдирманинг уйғун келиши, биринчидан, воқеа ва ҳодисалар мантиқига мос маънони умумлаштиради. Иккинчидан, образлар талқинидаги рамзий маънони ойдинлаштиради. Учинчидан, салбий образлар, хусусан, рақиб персонажлар қиёфасидаги очкўзлик, айёрлик ва зўравонлик соясида қолган лақмалик ҳамда аҳмоқлик каби иллатларни фош этади. Маълум бўладики, ҳайвонлар ҳақидаги ўзбек халқ эртакларида бўри образи рақиб персонаж сифатида фаолият кўрсатади ва у функ ционал 24 Фольклор архиви. Инв. №492. М. 66, М. 81, М. 126, М. 140, М. 173, М. 188. 25 Ўзбек халқ. эртаклари. 1-том. –Б.57-61.

ҳаракатларига кўра уч хил типда намоён бўлади. Эътироф этиш керакки, ҳар уч ҳолатда қайд этилган хулосалар у ёки бу асосда мазкур турга оид эртакларда қатнашувчи бошқа қатор рақиб персонажлар (бўри, шоқол, ўрни билан тулки, илон, қарға)нинг ўзига хос талқиний жиҳатларини тўла-тўкис тавсифлайди. Бу эса ўз навбатида ҳайвонлар ҳақидаги ўзбек халқ эртакларининг специфик хусусиятларини (образлар таркиби ва талқини нуқтаи назаридан – С.Ж.) белгилайди. Бинобарин, рақиб персонажнинг функционал хусусияти сюжет таркибида тўқнашув ва зиддиятларни келтириб чиқариши билан характерланади. Тўқнашувлар моҳияти эса мантиқан соф маиший ва ижтимоий-маиший маъноларни ифодалайди. Сюжет таркибидаги тўқнашув ва унинг ечими, асосан, рақиб персонажнинг мағлубияти билан хотималанади. Айни ҳолат ҳайвонлар ҳакидаги эртакларда иштирок этувчи рақиб персонажнинг моҳиятини белгилайди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Ислом Каримов. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. –Т.: Ўзбекистон, 1992. 2. A в e ст o ( A сқ a р М a ҳк a м т a ржим a си) // Санъат. –1991. №5. –Б17-20; №7. –Б.21-23. 3. Авдиев В.И. Қадимги Шарқ тарихи. –Тошкент: Ўқитувчи, 1964. –844 б. 4. A кр o м o в Ғ. Т o т e мистик мифл a р // Ўзб e к тили в a a д a биёти. –1978. – №3. –Б.39-41. 5. A фз a л o в М.И. Ўзб e к xa лқ эрт a кл a ри xa қид a . –Т.: Ф a н, 1964. –120 б. 6. Беруний, Абу Райҳон. Танланган асарлар. 1-том. –Т.: Фан, 1968. –488 б. 7. Бичурин Н. Собрание сведений о народаx, обитавшиx в Средней Азии в древние времена. Том 1. –М. –Л.: Наука, 1950. –384 с. 8. арагинский И.С. Из истории таджикской и персидской литератур. – М.: Наука, 1972. –524 с. 9. Валиxанов Ч.Ч. Следы шаманства у киргизов // Собр. Соч. Т. 1. –Алма- ата, 1961. –С.477-487. 10. Веселовский А.Н. Миф и Символ // Русский фольклор. –М. – Л., 1979. – С.19-21. 11. Ж a л o л o в Ғ. Ўзб e к xa лқ эрт a кл a ри п o этик a си. –Т.: Ф a н, 1976. –156 б. 12. Жумаева С. Ўзбек халқ эртакларига тарихий ёндашув. –Қарши: Насаф, 2010. –48 б. 13. Жум a н a з a р o в У. Ўзб e к ф o лькл o ри в a т a ри x ий в o қ e лик. –Т.: Ф a н, 1991. –232 б. 14. Жўр a ев М. Ўзб e к xa лқ эрт a кл a рид a «с e ҳрли» р a қ a мл a р. –Т.: Ф a н, 1991. –153 б.

O'xshashlar

Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда ёрдамчи персонажлар талқини

Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда ёрдамчи персонажлар талқини

Ҳайвонлар ҳақидаги эртакларда ҳоким ёки ҳукмдор образи талқини

Халқ эртакларида персонажлар таркиби ва талқинига хос асосий хусусиятлар

Бошқариш ҳақидаги умумий тушунча