Инсоннинг озуқа маҳсулотлари - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Инсоннинг озуқа маҳсулотлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

70.5 KB

Ko'chirib olish

Инсоннинг озуқа маҳсулотлари Режа: 1. Озиқ-овқат маҳсулотлари муҳим ижтимоий-иқтисодий масала. 2. Озиқ-овқат маҳсулотларининг асосий компонентлари. Озиқ- овқат маҳсулотлари таркибининг классификацияси. 3. Инсон организмининг асосий озиқ-овқат маҳсулотларига бўлган эҳтиёжи. 4. Озиқ-овқат маҳсулотларининг сифати.

Ўсиш, ҳаракат қилиш ва ишлаш қобилияти - буларнинг ҳаммаси инсон овқат истемол қилганда амалга ошиши мумкин. Инсон овқатланиши учун таркибий жиҳатидан турли хил бўлган озиқ-овқат маҳсулотларидан истеъмол қилади. Уларнинг кимёвий таркиби тўйимлилик қийматига таъсир қилади, ҳамда физикавий, кимёвий ва биологик хоссаларни белгилайди. Овқат таркибига турли хил моддалар киради: сув, мнерал моддалар, углеводлар, азотли моддалар, липидлар, ферментлар, витаминлар, органик кислоталар, ошловчи, бўёвчи ва аромат моддалар, фитонцидлар ва бошқалар. Улардан баъзилари (углеводлар, оқсиллар, ёғлар) тўйимлилик хоссасига эга; бошқалари (органик кислоталар, ошловчи, бўёвчи, хушбўй моддалар ва бошқалар) - маҳсулотларга махсус таъм, хушбўйлик, ранг беради ва шунинг учун марказий асаб системасига ва овқатни ҳазм қилиш органларига таъсир қилиб, катта ўрин тутади; айрим маҳсулотларга фитонцидлар - бактерицид хоссаларига эга бўлган моддалар киради. Ҳайвон ва ўсимликлардан тайёрланган барча озиқ-овқат маҳсулотлари турли хилда бўлишига қарамай, фақат бир хил моддалардан иборат, бироқ бу моддалар турли миқдорий нисбатдир. Кимёвий таркиби бўйича уларни анорганик ва органик моддаларга бўлинади. Анорганик моддаларга сув ва минерал моддалар, органик моддаларга - ёғлар, углеводлар, оқсиллар, ферментлар, витаминлар ва бошқалар киради. Овқатланишнинг алмаштириб бўлмайдиган омилларига инсон организмида синтез қилинмайдиган ва албатта овқат билан келиб тушадиган моддалар киради. Маҳсулотнинг таркиби инсонниннг балансланган овқатланиш формуласига қанчалик кўп мос тушса, унинг озуқавий қиммати шунчалик юқори бўлади. Озиқ-овқат маҳсулотлари - ҳайвон ва ўсимликлардан тайёрланган объектлар бўлиб, овқатга асл ҳолда ёки қайта ишланган кўринишда, энергия, таъм ва хушбўй моддалар манбаи сифатида ишлатилади.

Озиқ-овқат маҳсулотларининг таснифи . Озиқ-овқат маҳсулотлари қуйидагиларга бўлинади: Оммавий истеъмол қилинадиган анъанавий теҳнология маҳсулотлари, аҳоли асосий қисмининг овқатланишида доимий фойдаланиш учун мўлжалланган. Оммавий истеъмол қилинадиган кимёвий таркиби ўзгартирилган маҳсулотлар (маълум хоссаларга эга маҳсулотлар), бунга витаминлаштирилган камёғли (анъанавийга нисбатан ёғ миқдори 33 % га пасайтирилган), паст калорияли (каллорияли 40 ккал/100 гр дан кам бўлган ва бошқалар) маҳсулотлар ҳам киради. Шифобахш (парҳез) маҳсулотлар - кимёвий таркиби ва физикавий хоссалари ўзгартирилган маҳсулотлар. Шифобахш, ҳамда профилактик овқатланишга (аҳолининг алоҳида контингентлари ёки професионал гуруҳлари учун) фойдаланиш учун махсус яратилган ва шу мақсад учун соғлиқни сақлаш органлари томонидан тавсия қилинган маҳсулотлар, шу жумладан, оқсил ва бошқа озуқавий моддалари, озуқавий толалар миқдори кўп бўлган маҳсулотлар, озиқ-овқат моддалари, шу жумладан, сахароза, оқсил, холестерин, натрий ёки бошқа озиқ овқат моддалари танлаб камайтирилган маҳсулотлар ва зонд орқали овқатланиш учун маҳсулотлар шу гуруҳга киради. Болалар овқатланиши учун маҳсулотлар - 3 ёшгача бўлган соғлом ва касал болалар овқатланиши учун атайлаб яратилган. Озиқ-овқат маҳсулотларининг қиймати Озиқ овқат маҳсулотларининг сифати - бу инсоннинг озуқавий ва таъм берувчи моддаларга бўлган физиологик талабини таъминловчи хоссалар мажмуи, яъни маҳсулотларнинг озуқавий қиммати ва истеъмолбоплик хусусиятларининг мажмуидир.

Маҳсулотларнинг озуқавий (тўйимлилик) қиймати - бу маҳсулотларнинг биологик ва энергетик қимматини белгиловчи моддалар комплектидир. Маҳсулотларнинг озуқавий қиммати уларнинг сифатлилиги (зарарсизлиги), ҳазм бўлиши билан тўйимли ва биологик фаол моддалар массасининг улуши, органолептик ва физиологик қимматлари билан тавсифланади. Озиқ-овқат маҳсулотларининг сифатлилиги - органолептик ва кимёвий кўрсаткичлар билан (ранг, таъм, ҳид, консистенция, ташқи кўриниш, кимёвий таркиб), токсинларнинг (заҳарларнинг), касаллик туғдирувчи микробларнинг (салмоненллалар, протея, ботилинус ва бошқалар), гижжа тухумларининг, зарарли бирикмаларнинг (симоб, қўрғошин, 3,4- бензпирен, пестицидлар ва бошқалар) заҳарли ўсимликлар уруғларининг ва бегона аралашмаларнинг (металл, шиша ва ҳоказолар) бўлмаслиги билан тавсифланади. Энергетик қиймат - маҳсулотлардаги ёғлар, углеводлар ва оқсилларни биологик оқсидланиши пайтида ҳосил бўлган энергия миқдори бўлиб, у организмнинг физиологик функциялари учун қўлланилади. Организмда 1 гр ёғнинг оксидланишидан 9 ккаллория, 1 грамм оқсил оксидланганда 4 ккал (16,6 КЖ), 1 гр ҳазм бўладиган углеводлар оксидланганда - 3,75 ккал (15,7 КЖ), 1 гр этил спирти оксидланганда - 7 ккал (29,3 КЖ) энергия ажралади. Овқатланиш рационига кирувчи маҳсулотлар энергия олиш учун, моддалар алмашинуви учун, инсон организми тўқималарини тузиш учун керакли моддаларни етарли миқдорда сақлашлари керак. Бажариладиган ишнинг характерига қараб инсонга бир суткада 12570-18885 Кж керак. Академик А.А. Покровский томонидан ишлаб чиқилган баланслаштирилган оақатланиш назариясига асосан, маҳсулотларнинг энергетик қиммати моддаларнинг табиий алмашинувига мос тушиши керак. Организмнинг энергия сарфи ва организмга овқат кўринишида тушадиган энергия ўртасида мувозанат бўлиши муҳимдир. Маҳсулот озуқавий қимматининг муҳим

қўрсаткичи – тўйимли моддаларнинг миқдори ва уларнинг нисбати. Катта ёшдагилар ва катта ёшдаги болалар учун озиқ овқат маҳсулотларида оқсиллар, ёғлар ва углеводлар ўртасидаги оптимал нисбат 1:1:4, кичик ёшдаги болалар учун - 1:1:3 га тенг. Бироқ озиқ-овқат маҳсулотларининг тўйимлилиги нафақат уларнинг энергетик қиммати билан, балки биологик тўла қимматлилиги билан, яъни алмашинмайдиган аминокислоталар, политўйинмаган ёғ кислоталар, фосфолипидларнинг баланслаштирилган миқдори билан ҳам белгиланади. Биологик қиймати - озуқавий оқсилнинг сифат кўрсаткичи бўлиб, озуқавий оқсилдаги аминокислота таркибини организмда оқсил синтези учун керакли аминокислоталарга бўлган талабларга мос тушиш даражасини акс эттиради. Биологик самарадорл†† †††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††† †††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††† †††††††††††††††††††††† †††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††† ††† ††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††††† ††атувчи ҳазм бўлувчанлик коэфициенти билан ифодаланади. Ҳазм бўлувчанлик маҳсулотнинг ташқи кўринишига, консистенциясига, таъми ва хушбўйлигига, унниг таркибида сақланувчи озуқавий моддаларнинг миқдорига ва сифатига, ҳамда инсон организмининг ёшига, ўзини ҳис этишига ва бошқа омилларга боғлиқ. Аралаш овқатланишда оқсилларнинг ҳазм бўлиши 84,5 %, ёғларнинг ҳазм бўлиши 94, углеводдларни ҳазм бўлиши 95,6 % га тенг деб қабул қилинган. Органолептик хоссаларининг маҳсулот озуқавий қийматига таъсири инсоннинг сезги органларига таъсир этиш билан, овқатни ҳазм қилиш аппаратининг секрепор- мотор фаолиятини қўзғатиш ёки бостириш билан боғланган.

Ташқи кўриниш, консистенция, ҳид, таъм, таркиб, янгилик (тозалик) даражаси озиқ овқат маҳсулотларининг органолептик қийматини ифодалайди. Ташқи кўриниши бўйича оптимал бўлган озиқ-овқат маҳсулотлари: одатда янги ёки кам сақланган мевалар, парҳез тухумлар, тирик балиқ, юқори сифатли хом ашёдан тайёрланган нон булка маҳсулотлари иштаҳани очади ва яхши ҳазм бўлади, чунки уларда биологик фаол моддалар кўп. Жозибасиз, хира рангли, нотўғри шаклли, нотекис юзали ва жуда юмшоқ ёки қўпол консистенцияли, биологик фаол моддалари кам, паст озуқавий қийматли маҳсулотлар ёмон ҳазм бўлади. Ташқи кўриниши ва консистенцияси нуқсонли маҳсулотлар кўпинча организм учун зарарли моддаларга эга. Маҳсулотларнинг физиологик қиймати деганда, улар таркибидаги моддаларнинг асаб, юрак-қон томир, овқатни ҳазм қилиш ва бошқа системаларга, ҳамда организмнинг юқумли касалликларга қаршилик кўрсатиши тушинилади. Чойдаги кофеин ва кофе, какао кукунидаги ва шоколаддаги теобромин, алкоголли ичимликлардаги этил спирти асаб ва юрак қон томир системаларига қўзғатувчи таъсир қилади. Гўшт, балиқ, замбуруғларнинг экстрактив моддалари, пиёзнинг, саримсоқнинг, қалампир ва ханталнинг эфир мойлари ва алкалоидлари овқатни ҳазм қилувчи шираларни ажралишини кўчайтиради. Сутдаги иммунитет жисмлар ва асалдаги антимикроб моддалар инсон организмини касалликларга чидамлигини оширади. Тоза сабзавот ва меваларда сақланадиган тартрон кислота организмда ёғ йиғилишига тўсқинлик қилади. Тузланган сабзавотлардаги ва сут-қатиқ маҳсулотларидаги сут кислота ичакда чириш жараёнларини бостиради.

жадвал. Инсон организмининг асосий озуқа моддаларига бўлган эҳтиёжи Озиқавий моддалар Кунлик эҳтиёж Озиқавий моддалар Кунлик эҳтиёж Сув, г 1750-2200 Витаминлар, мг: Оқсиллар, г шу жумладан ҳайвон 80-100 50 аскорбин кислота (С витамини) 50-70 Углеводлар 400-500 тиамин (В 1 витамини) 1,5-2 Органик кислоталар, г 2 рибофлавин (В 2 витамини) 2,0-2,5 Ёғлар, г 80-100 ниацин (РР витамини) 15-25 Минерал моддалар, мг: пантотен кислота (В 3 витамини) 5-10 калций 800-1000 В 6 витамини 2-3 фосфор 1000-1500 В 12 витамини 0,002-0,005 натрий 4000-6000 биотин 0,15-0,30 калий 2500-5000 холин 500-1000 хлоридлар 5000-7000 рутин (Р витамини) 25 магний рух 300-500 10-15 фолацин (В 9 витамини) 0,2-0,4 темир марганец 15 5-10 Д витамини (турли шакллари 100-400 м.е. хром мис 0,20-0,25 2 А витамини (турли шакллари 1,5-2,5 кобалт молибден 0,1-0,2 0,5 Е витамини (турли шакллари) 10-20 селен фторидлар 0,5 0,5-1,01 К витамини (турли шакллари) 0,2-0,3 йодидлар 0,1-0,2 липоил кислотаси 0,5 инозит, г 500-1000 Энергетик қиймат, 2850/11900

ккал/кДж

Фойдаланилган адабиетлар : 1. Скурихин И.М., Нечаев А.П. Все о пище с точки зрения химика.-М.: Высшая школа, 1991. 2. Богатков С.В. Химия пищевых продуктов. Учебное пособие.- М.:МТИПП , 1982. 3. Барковский В.Ф., Горелик С.М., Городенцева Т.В. Физико-химические методы анализа.-М.: Высшая школа,1983. 4. Скрухин И.М., Волгорева М.Н. Химический состав пищевых продуктов. Справчник I и II т.т.-М.: Агропромиздат, 1987. 5. Павлоцкая Л.Ф., Дуденко Н.В., Эдельман М.М. Физиология питания.-М.: Высшая школа, 1989 6. Товароведение пищевых продуктов. Бровко О.Г., Гордиенко А.С., Дмитриева А.Б. и др.-М.: Экономика, 1989. 7. Хайдар-Заде Л.Н. Пищевая химия. Маърузалар матни. Бухоро 2001 й.

O'xshashlar

Колбаса маҳсулотлари

Сут маҳсулотлари

Балиқ маҳсулотлари

Гўшт маҳсулотлари

Калла-поча маҳсулотлари