Дон-ун маҳсулотлари - Oziq-ovqat texnologiyasi - Referatlar

Дон-ун маҳсулотлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

96.5 KB

Ko'chirib olish

Дон-ун маҳсулотлари Режа : 1.Ўзбекистонда дон мустақиллиги борасида олиб борилаётган ишлар 2.Дон экинларини синфий тузилиши 3.Ун, унинг кимёвий таркиби 4.Макарон маҳсулотлари

Ўзбекистон халқининг эҳтиёжини қондириш учун йилига 4 млн. т. буғдой сарфланади. Республикада экиб етиштирилган буғдойнинг хажми 1333 минг т.ни ташкил этиш, қолганини бошқа республикалар ва чет эллардан сотиб олинади. Дон етиштиришнинг хажмини ошириш ҳал қилиниши керак бўлган долзарб масалардан бири ҳисобланади. Келгуси йилларда республикада етиштириладиган доннинг хажмини уч марта ошириш режалаштирилмоқда. Дондан ёрма, ун, нон-булочка, макарон маҳсулотлари, озиқ-овқат концентратлари ва бошқа озуқа маҳсулотлари ишлаб чиқарилади. Дон ўсимликлари ботаник туркумланиши буйича 3 оилага бўлинади: бошоқлилар, маржумак ва дуккаклилар. Бошоқлилар оиласи. Ғалла ўсимлиги билан буғдой, жавдар, сули, арпа, маккажўхори, шоли, тариқ бошоқлилар оиласига киради. Буғдой, жавдар ва арпани кузги ва баҳорги турлари бўлади. Сули, шоли, маккажўхори ва тариқ эса фақат баҳорги бўлади. Донлар устидаги кобигига кура 2 хил булади: гул кобиги булган, ва кобиги булмаган. Гул коибиги булагн донларга арпа, сули, шоли, тарик киради. Кобиги булмаган донларга бугдой, жавдар, маккажухори киради. Буғдойнинг турлари ҳилма-ҳил бўлиб энг кўп экиладиган турлари юмшоғ, қаттиқ ва кучлибуғдой ҳисобланади. Қатиқ буғдойдан олинган ун макарон санаотида хом ашё сифатида ишлатилади. Кучлисини қимматли юқори буғдой ҳисобланиб уни унидан тайёрланган хамир чузилувчан ва узоқ вақт ачитишни таъминлайди. Кучсиз буғдойни сифат кўрсаткичларини яхшилаш учун маълум миқдорда кучли буғдой қўшилади. Уруғ қобиғи мева қобиғи тагида жойлашган, дон массасининг 1- 2,5%ни ташкил қилади ва унинг таркиби клетчатка, минерал моддалар ва ранг берувчи моддалардан иборат. Алейрон қатлам-эндоспермни ташқи қисми бўлиб, клетчатка минерал моддалар, қанд, липидлар ва витаминлардан ташкил топган. Алейрон қатлам дон массасининг 6-13%ни ташкил қилади. Эндосперма донни мағзи

ҳисобланиб, дон массасини 51% (сули)дан 83% (буғдой)гача миқдорини ташкил этади. Таркиби крахмал ва оқсилга бойдир. Куртак-дон массасини 3-10%ни ташкил этади. Таркибига оқсил, ёғ, қанд, минерал моддалар, витаминлар ва ферментлар киради. Дуккаклилар оиласига кирувчи нўхат, соя, ловия, нут, ясмик иккита ярим палладан (92%) иборат дон бўлиб, уруғ қобиғи (8%) билан қопланган. Дон углеводлари крахмал, қанд, клетчатка, гемицеллюлоза ва гумми- моддаларидан иборат. Дондаги крахммалнинг миқдори 36% (сулида) дан 60% (маккажўхорида) гача, сояда-3,5% ни ташкил этади. Қанд моддаси донларни 2,2%д ан 10% гача миқдорини ташкил этган бўлиб, асосан куртакда еғилган булади. Қандни асосий қисми сахарозадан иборат бўлиб, глюкоза ва фруктоза эса оз миқдорда бўлади. Кул таркибига фосфор, калий, магний, кальций, натрий, темир, кремний, цинк, никель ва бошқалар киради. Витаминлар асосан донни алейрон қатламида бўлади. Дондаги витаминлар қуйидагилар: тиамин (В 1 ), рибофлавин (В 2 ), ниацин (РР) ва токоферол (Е). Донни қайта ишлаш жараёнида, куртак ва алейрон қатламни кўп қисми олиб ташланади ва тайёр маҳсулотда витамин кам миқдорда қолади. Олий навли ун олинганда 70% гача миқдордаги витамин кепакка чиқиб кетади. Ферментлар донни етилишида қатнашади, лицидларни, крахмал ва оқсилни гидролиз бўлишида катализатор ролини ўйнайди. Ранг берувчи моддаларни хлорофил ва жаротиноидлар бўлади. Хлорофил - яшил ранг беради. Каротиноидлар-сариқ ва пушти ранг берувчи ппигментлар ҳисобланади. Намлик 14,0-17,0% бўлади. Қуруқ дон 14,0-14,5%, ўртача қуруқликка эга бўлган дон 14,5-155% ва нам дон 17% ва ундан кўп намллика эга бўлади. Сақлаш. Хўжаликларда 500-5000 т. ли омборхоналарда сақланади. Давлат миқёсида эса элеветорларда сақланади. Элеветорлар давлат тасарруфидаги қайта ишлаш корхонаси ҳисобланиб унда донни қабул қилиб

олинади, ишлов берилади, сақланади ва истеъмолчига жўнатилади. Элеветор 2 та асосий кисм-минора ва силосдан иборат бўлади. Ёрма. Ёрма-қобиғидан бутунлай ёки қисман тозаланган бутун ёки майдаланган дондир. Буғдой дони ёрмасини олиш учун хом ашё аралашмалардан, мева, уруғ қобиғидан ва қисман алейрон қатламдан ҳамда куртакдан маҳсус қурилмаларда тозаланади, сўнг ёрма сараланади, матели аралашмаларидан ва енгил қобиқ аралашмаларидан тозаланади. Ёрмани турига қараб I ва II категориядан паст бўлмаган газмол қопларга қадоқланади. Ҳар бир қопга картон ёки қоғоздан ёрлиқ тикилади. Ёрлиқда ёрмани ишлаб чиқилган корхона номи, тури, нави, соф массаси, ишлаб чиқарилган муддати (йили, ойи, куни, навбатчи рақами), торозибон- қадоқловчи рақами ва стандарт рақами кўрсатилади. Саноатда ишлаб чиқариладиган ёрма ассортименти 1-жадвалда берилган. 1-жадвал. Дон Ёрма Марка Рақам Нав Шоли Гуруч Гуруч майдаси Олий, 1-2- Навсиз Маржумак Маржумак Маржумак майдаси 1-,2- Навсиз Тариқ Сўк Олий, 1-,2- Сули Сули Сули эзилган Геркулес Олий, 1- Олий, 1- Навсиз Арпа Перловая Арпа 1,2,3,4,5 1,2,3 Буғдой Полтава Артек Манний Ю.К. ЮК 1,2,3,4 5 Маккажўхо Макажўхори 1,2,3,4,5

ри Нўхат Бутун хўхат Майда нўхат Навсиз Навсиз Гуруч ёрмаси олиш учун шолини, мева ва уруғ қобиғларидан ва қисман алейрон қатламидан ва куртакдан тозаланади. Гуруч ёрмаси таркибидаги крахмалнинг миқдори юқорилиги ва оқсилнинг камлиги билан ажралиб туради. Сўкни тариқдан олинади. Сўк мағзи золдир кўринишида, майда, сариқ рангли, гул, мева, уруғ қобиғларидан, қисман алейрон қатламдан ва куртакдан тозаланган маҳсулотдир. Сўк тез пишади. Сулидан, сули ёрмаси, эзилган сули ва Геркулес олинади. Сули ёрмасини олиш учун сули донини гул қобиғидан тозаланид ва мева уруғ қлбиғлари ва куртакдан қисман тозаланади. Манний ёрмаси, буғдой эндосперменир майдаланганидир. Манний ёрмасининг озуқалиги юқори, ҳахм бўлмайдиган ёрмаларни ва клётчаткани миқдори кам бўлганлиги учун киши аъзосида яхши ҳазм бўлади, шунинг учун болаларни овқатлантиришда ва парҳезли таом тайёрлашда кенг миқёсда ишлатилади. Маккажўхори ёрмасининг озуқалик қиммати юқори бўлмайди, тўлиқ қимматли оқсиллар кам В гуруҳ витаминлари, минерал моддалари кам бўлади, пишиш вақти узоқ, пиширилган таом консистенцияси қаттиқ ва ўзига хос мазага эга. Сақлаш вақтида ёрма рангсизланади. Нўхатдан бутун нўхат ва майдаланган нўхат ёрмалари ишлаб чиқарилади. Нўхатни озуқалик қиммати юқори бўлишлиги унинг таркибида катта миқдорда оқсил (23%), минерал моддалар ва витаминларнинг борлигидадир. Нўхат оқсили амонокислолталар таркиби бўйича тўлиқ қимматлидир. Нўхат узоқ вақт (60 мин.) давомида пишади. Ёрмадан олинадиган маҳсулотлар. Қуруқ нонушталар-истеъмол қилишга тайёр маҳсуло бўлиб, уни ёрмадан тайёрланади. Қуруқ нонушталарга сарабодроқ, маккажўхори ва

гуруч қаламчалари, буғдой, маккажўхори пағалари киради. Сарабодроқни маккажўхори, буғдой ва гуручдан ишлаб чиқарилади. Донни тозалар маҳсус қурилма (замбарак)га жойлаб зич ёпиб сўнг қиздирилади. Дон ичидаги буғ уни ичидан ёриб, ҳажмини ошириб ва юмшатиб чиқиб кетади. Сарабодроққа шакар қиёми ва пудраси билан ишлорв берилади. Намлиги 7-8% дан ошмаслиги керак. Маккажўхори ва гуруч қаламчаларини майда маккажўхори ёрмаси ва гуручдан тайёрланади. У ерда босим маълум даражагача, ҳарорат эса 170- 190 0 С гача кўтарилади. Қаламчаларни ширин, шўр ва бошқа маза ва хушбўй ҳид берувчи қўшимчалар билан ишлаб чиқарилади. УН Ун ишлаб чиқариш. Ун-донни кепагини ажратиб ёки ажратмасдан тегирмонда майдалаб олинадиган кукунсимон маҳсулот. Уни сифати тегирмонда тортилаётган донга ва ишлаб чиқариш усулига боғлиқ бўлади. Донни тегирмон қилишга тайёрлаш донни аралашмалардан тозалаш, ювиш ва кўп навли тегирмон қилганда совуқ, илиқ ёки қайноқ сувда ҳўлланади. Тегирмонда тортиш бир йўла ва қайта бўлади. Бир йўла тегирмонда тортилганда донни бир марти тегирмондан ўтказилганда унга айланади. Бу маҳсулотнинг сифати паст бўлади. Қайта тегирмондан ўтказиш қуйидаги жараенлардан иборат: дон ёрмасини олиш, саралаш, ёрмани бойитиш ва тегирмон қилиш. Дон ёрмасини олиш учун ораси катта бўлган вакиллар орасидан донни ўтказиб майдаланади ва ёрма олинади. Саралангандан сўнг ёрмани бойитиш учун маҳсус машинадан ўтказилади. Бойитилган ёрмани тегирмонда тортилиб ун олинади. Икки навли тегирмонда ортилганда бир вақтни узида 1 ва 2 нав уни ишлаб чиқарилади. Баъзи бир тегирмон қилиш корхоналарида унни суъний витаминлар В 1 , В 2 , РР комплекси билан витаминлаштирилади, чунки

қобиғидан тозаланганда донни таркибидаги витаминлар ва минерал моддалар чиқариб ташланади. Буғдой, жавдар, маккажўхори, арпа, сули, гуруч, маржумак, соя, нўхат унлар бўлади. Буғдой уни ёпишда, макарон, қандолат, блинлар учун ишлатиладиган унларга бўлинади. Жавдар уни фақат нон ёпишда ишлатилади. Нонга ишлатиладиган буғдой уни бошқа тур ва хил унларга қараганда ҳажми бўйича энг куп миқдорда ташкил қилади. Олий навли эндоспермни ички қатламини майин қилиб (0,1-0,2 мм) тегирмон қилинган қисми бўлиб, деярли кепаги йўқ, оқ рангга эга. Хар турли булочка маҳсулотларини ишкаришда ишлатилади. Иккинчи навли ун эндоспермни зарралари бир хил бўлмаган (0,3-0,4 мм) кукуни бўлиб, кепаги 10% ни ташкил қилади. Қобиғи зарралари борлиги ҳисобига кулранг тусли бўлади. Нон ёпиш учун уни сифат кўрсаткичлари пастроқ бўлиб, оддий булочка маҳсулотларини ёпишда ишлатилади. Савдога кам чиқарилади. Макарон унини қаттиқ ёки шишасимонлиги юқори бўлган юмшоқ буғдойдан олинади. Юқри сифатли макарон маҳсулотини қаттиқ буғдой унидан олинади. Макарон уни йирик ва катталиги бир хил эндосперм зарраларидан ташкил топган. Ранги сарғиш ёки оқ. Жайдари ун бирламчи тортилган ундан дағалроқ, кепаги-25% гача, кули-1,9%. Унда оқсил, минерал моддалар кўпроқ, лекин крахмал камроқ. Маккажўхори уни нон ёпишда ишлатилмайди, уни буғдой ва жайдари нонини ишлаб чиқаришда қўшимча сифатида ишлатилади. Гуруч, маржумак, сули уни майин, болаларга ва пархез таом пиширишга ишлатиладиган навлари ишлаб чиқарилади. Унни сифатига қўйиладиган талаблар. Унни сифатига қўйиладиган талаблар 2-жадвалда берилган. Буғдой ва жавдар унларининг сифат кўрсаткичлари. 2-Жадвал Ун тури ва Ранги Намлиги, кўпи билан, Кули, кўпи билан, % Нам клейкови Уннинг майинлиги Элакда Элакдан

нави % на, ками билан, % қолгани ўтгани № кўпи № ками билан билан % % Буғдой крупча тка Оқ ёғи сариқ тусли билан 15,0 0,60 30 кўпи билан 23 2 35 10 Олий нав Оқ ёки оқ сариқ туси билан 15,0 0,55 28 43 5 43 95 Биринч и нав оқ ёки сариқ туси билан 15,0 0,75 30 35 2 43 75 Иккинч и нав Оқ сариқ ёки кулранг туси билан 15,0 1,25 25 27 2 38 75 Жайда ри Оқ кулранг туси билан 15, 2,0 20 0,67 2 38 30 Жавдар Эланган Оқ 15,0 0,75 йўқ 27 2 38 90 Бирлам чи тортил ган Кулрангроқ оқ 15,0 1,45 йўқ 0,45 2 38 60 Жайда ри Кулрангроқ оқ 15,0 2,00 йўқ 0,67 2 38 30 Унни нуқсонлари. Унни ачиб қолиши уни таркибида нордон бирикмаларни (фосфор кислотаси, фосфор кислотасини нордон тузлари, эркин ёғ кислоталари, сут, сирка кислоталари) ҳосил бўлиши натижасида содир бўлади. Таркибида 15% ва ундан юқори бўлган намликда унни

сақланганда кислота ҳосил қилувчи бактериялар ривожланиши натижасида ун ачиб қолади. Унни муштлашиб қолиши. Унни бу нуқсони штабелни тагидаги атор- қаторда сақланган қопда содир бўлади. Муштлашиб қолган унни майдалаб ишлатиш мумкин. Қадоқлаш. Савдо корхоналарига ёрма ва ун газмол қопларга ёки қоғоз халталарга, пачкаларга қадоқланган ҳолда келитирилади. Қоғоз халталар ва пачкаларга қадоқланган маҳсулотлар яшикларга, қутичаларга жойлаб уларни контейнерларга жойланади. Қоплар тоза, қуруқ, маҳкам, бегона ҳидсиз, зараркунандалар билан зарарланмаган бўлиши керак. Қабул қилиб олиш. Савдо корхоналарида товарни қабул қилиб олиш кузатиб борувчи ҳужжатни танишишдан бошланади. Сўнг ёрам сони саналади ва тарани бутунлиги ва ифлосланмаганлиги кўздан кечирилади. Қопда ёрлиқ борлигини ва уни кузатиб борувчи ҳужжат тўғри келиши текширилади. Макарон маҳсулотлар. Буғдой унидан тайёрланган хамирдан найча, ип, тасма ва турли шаклда қуритиб тайёрланган маҳсулотга макарон маҳсулотлари дейилади. Макарон маҳсулотларини ишлаб чиқариш учун макарон уни крупка (олий нав) ва ярим крупка (биринчи нав) ишлатилади. Макарон унининг шишасимонлиги, клейковинаси юқори ва сифат кўрсаткичлари яхши бўлган буғдойдан тайёрланади. Баъзи вақтда нон уни ҳам ишлатилади. Ундан тайёрланадиган маҳсулотлардан макакрон маҳсулотининг афзаллиги уни узоқ муддат сифатини сақлаган ҳолда сақлаш мумкинлиги (1 йилдан ортиқ), ундан тез ва осон (5-20 минутгача) овқат тайёрлаш мумкин ва юқори озуқалик қимматига эгалигидир. Юқори озуқалик қимматга эгалигини қуйидаги кимёвий таркибидан кўриш мумкин: оқсилнинг миқдори-10,4% гача, крахмали-68,5% гача, қанди-1,8% гача, минерал моддалари-0,7%. Турли қўшимчаларни қўшиб уларни ассортиментини ошириш эса озуқалик қимматини янада оширади.

Макарон маҳсулотларини ишлаётган унни навига қараб олий ва биринчи навларга бўлинади. Ишлатилаётган маза берувчи қўшимча ёки бойитувчига қараб макарон навига ишлатилган қўшимча ёки бойитувчини номи қўшиб айтилади. Мисол учун олий нав тухумли, биринчи нав томатли ва хаказо. Макарон маҳсулотларини шакли бўйича 4 та турга бўлинади: найчасимон, ипссимон (вермешель), тасмасимон (угра) шаклдир. Найчасимон маҳсулотлар шаклига ва узунлигига қараб 3 та турга бўлинади: макаронлар, рожки ва перья. Макаронлар-тўғри кесикли найчасимон, узунлиги калта (15-30 см.) ва узун 30 см. дан кўп бўлади. Рожки-тўғри ёки букилган калта қирқилган, найчасимон-узунлиги 1:5-4 см; ҳаваскор навининг узунлиги 3-10 см.гача бўлади. Перья-узунлиги 3-10 см.гача, қиялатиб кесилган. Найчасимон маҳсулот. Макарон маҳсулотларини ишлаб чиқариш технологик схемаси қуйидаги жараёнлардан иборат: хом ашёни тайёрлаш, ҳамир қориш, форма бериш, қуритишга тайёрлаш, қуритиш, стабиллаш ва қадоқлаш. Хамир қориш. Макарон хамири бошқа маҳсулотларни хамиридан кескин фарқ қилади. Макарон хамири асосан ун ва сувдан жуда бақувват қилиб қорилади. Макарон хамири 3 босқичда олиб борилади. Биринчи босқич: хамирни қориш учун хамир қорадиган идишга ун дозатор ёрдамида тинимсиз берилади. Иккинчи бир дозатордан сув бериб турилади. Хамир қориш тинимсиз олиб борилади. Шнекли хамир қориш қурилмасида увоқли хамир ҳосил бўлади. Иккинчи босқич: хамир қоришни 2-босқичи шнекли прессда олиб борилади. Увоқли хамирга шнекли пресс ёрдамида ишлов берилиши натижасида нормал хамир ҳосил бўлади. Учинчи босқич: хамир қориш нихоясига етказилади ва вакуум ишлови ҳам берилади. Хамирга вакуум ишлови бериш натижасида хамирни реологик хусусиятлари яхшиланади. Хамирдаги ҳаво суриб чиқариб юборилади. Вакуум ишлови берилмаган хамирдан макарон маҳсулотлари тайёрланганда уни қуритиш вақтида ҳаво пуфакчаларини хажми кенгайиб маҳсулотни микротузилиши бузулади, натижада сифати йўқолади. Макаронни ранги вакуум ишлови

берилмаган бўлса ранги ўзгариб кетади. Вакуумни 5-7 минут давомида босим қолдиғи 40-10 кПа бўлганда олиб борилади. Форма бериш. Макарон маҳсулотларига иккинчи усулда-пресслаб ва штамповка қилиб форма берилади. Ишлаб чиқаришда форма беришни пресслаш усули кенг қўлланилади. Форма бериш учун хамир пресссни шнекли камерасига берилади. У ерга хамирга шнек томонидан механих таъсир кўрсатилади. Қуритишга тайёрлаш. Қуритишга тайёрлаш қуйидаги жараёнлардан иборат: хом маҳсулотга ҳаво бериб ишлов бериш, кесиш ва териш. Хамирга форма берилгандан кейин кесилади. Кесилиб тайёрланган найчасимон маҳсулотларга узунасига ҳаво бериб ишлов берилади. Ҳавони цехдаги илиқ ҳаводан олиб берилади, совуқ ҳаво бериш мумкин эмас. Кесилган ва ҳаво билан ишлов берилган хам ашё қуритиш учун териб иқилади. Қуритиш. Қуритиш макарон маҳсулоти ишлаб чиқаришни ҳал қилувчи босқичи ҳисобланади. Макарон қуритиш 3 босқичда олиб борилади. 1-босқич 30-120 минут давом этади. Бу босқич юқори ҳароратда олиб борилиб, йўқотиш керак бўлган 1/3 йўқолади. 2-босқич нисбатан юқори ҳароратда олиб борилади. Бу босқичда ҳавони нисбий намлигини ошириш маҳсулот юзаси юмшатилади. 3-босқичи нисбатан паст ҳароратда олиб борилади. Барқарорлаштириш. Кўриб чиққан макарон маҳсулотлари йиғувчи хоналарда 12 соат давомида совутилиб барқарор ҳолда келтирилади. Қадоқлаш. Макарон маҳсулотларини 1 кг гача қоғоз, полиэтилин ёки бошқа қадоқлаш плёнкаларига қадоқлаб сўнг ташқи тараларга жойланади. Тортиб сотиладиган макарон маҳсулотлари ёғоч, фанер яшикларга, картон яшикларга 30 кг гача қилиб қадоқланади. Макарон маҳсулотларини сифатига қўйиладиган талаблар. Макарон маҳсулотларини органшлептик ва физик-кимёвий кўрсаткичларига талаблар қўйилади. Макарон маҳсулотларини органолептик хусусиятларидан ранги, юзаси, шакли, мазаси, ҳиди ва пиширгандан кейинга ҳолати аниқланади.

Фойдаланилган адабиётлар 1.А. Баҳромов Товаршунослик асослари ТДИУ, I -қисм Т.: 1976 2.Н.Г. Прохорова Озиқ-овқат моллари товарпшунослик Ўрта ҳунар-техника билим юртлари учун дарслик, Т.: Ўқитувчи 1991 3.А. Баҳромов Товаршунослик асослари ТДИУ, II -қисм Т.: 1976 4.Ш.З. Убайдуллаев Озиқ-овқат товарлари товаршунослиги. Нашрда 5.Елизарова Г. Товароведение с основами стандартизации. М.: 1999 6.Жиряева Е.В. Товароведение. М.: 2002 7.Дмитриченко М.И. Экспертиза качество и обнаружение фальсификации продовольственных товаров. Учебное пособие. М.: 2003 8.Чепурной И.П. Идентификация и фальсификация продовольственных товаров. М.: 2002

O'xshashlar

Дон ва дон маҳсулотлари

Ун тайёрлаш технологияси

Колбаса маҳсулотлари

Сут маҳсулотлари

Балиқ маҳсулотлари