Xorazm ashulachilik maktabi namoyandalari - Musiqa - Referatlar

Xorazm ashulachilik maktabi namoyandalari

Yuklangan vaqt:

10.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

944.1376953125 KB

Ko'chirib olish

Xorazm ashulachilik maktabi namoyandalari Reja: QURJI OTA AVAZMATOV  DEVONBOBO (OTAJON ABDULLAYEV)  MATPANO XUDOYBERGANOV  JUMANIYOZ XAYITBOYEV  MADRAHIM YOQUBOV (Sheroziy) (1890-1973)  MATYOQUB OTAJONOV  HOJIXON BOLTAYEV  NURMAMAT BOLTAYEV  KOMILJON OTANIYOZOV  QURBONBOY BOBOJONOV  NAZIRA YUSUPOVA  KOMMUNA ISMOILOVA  SULTONPOSHSHA RAHIMOVA  QUVONDIQ ISKANDAROV  O’RINBOY OTAJONOV  JUMANAZAR BEKJONOV  RO’ZMAT JUMANIYOZOV  OZOD IBROHIMOV  BEKJON OTAJONOV  OLMAXON HAYITOVA  OTAJON XUDOYSHUKUROV

QURJI OTA AVAZMATOV (1868-1958) Qurji ota 1868-yilda Xiva shahrida tug’ildi. 12 yoshidan otasi uni zargarga shogird qilib beradi. Bo’sh vaqtida u to’yu tomoshalarda, yig’inlarda, sayllarda taniqli mashshoqlarning ashulalarini eshitadi va musiqaga havasi uyg’onadi. Ulardan eshitgan ashula va kuylarni dutorda mashq qilib yuradi. O’sha davrning mashhur sozandalari Polli Duzchi, Matyoqub Pozachi, Avaz Sallohlardan ashula aytish, musiqa chalish sirlarini o’rganadi. O’zi ham mustaqil xalq orasida ashula aytib, kuylar chalib, e’tibor qozona boshlaydi. 1 Keyinchalik u katta-katta davralarga taklif etilib, mahur sozandalar bilan birga ijro qilib, diyralishmalarda qatnashadi. Kurji otaning repertuari ko’proq maqomlarning ikkinchi aytim yo’llaridan va xalq kuylaridan iborat bo’lgan. U ko’proq ―O’zbek suvorasi, ―Kajang suvora, ―Yakparda suvora, ―Aliqambar, ―Go’svand kabi ashulalarni Navoiy, Fuzuliy, Mashrab, Ogahiy, Komil Xorazmiylarning g’azal va Muxammaslari bilan aytib yurgan. Urush boshlanguniga qadar Xiva musiqali teatrida ishlab, o’zida bor musiqa bilimlarini yoshlarga o’rgatadi. Qurji ota Avazmatov Ulug’ Vatan urushi yillarida Madrahim Yoqubov (Sheroziy) bilan Toshkent shahrida, keyin Yangiyo’l teatrida ishladi. Qurji ota Avazmatov 1958 yilda Xiva shahrida vafot etadi. 1 М . Юсупов . Хоразм мақомлари .2 -tom.1-qism.Navo. Т ._ Ғ . Ғ ulom nomidagi Adabiyot va san‘at nashriyoti.1982-yil. 26 O‘sha kitob.11-bet.

DEVONBOBO (OTAJON ABDULLAYEV) (1878-1960) Devonbobo nomi bilan mashhur bo’lgan Otajon Abdullayev 1878-yilda hozirgi Qoraqalpog’istonning To’rtko’l tumani Chibiqli qishlog’ida dehqon oilasida tug’iladi. Yetti yoshidan maktabga qatnab, bilim ola boshlagan Otajonda musiqaga havas paydo bo’ladi. Yoshligidan To’rtko’l atrofidagi sozanda va ashulachilardan to’y-tomosha, sayil va bayramlarda musiqalar eshitadi va o’rganadi. Devonbobo 1900yilda Xivaga keladi. Saroy maqomchilaridan mashhur sozanda Qalandar Do’nmas va boshqalardan maqom yo’llarini o’rganadi. Xivada teatr, konsert brigadalarini tuzishda, 1940-1941-yillarda Urganch shahrida Xorazm viloyat davlat estradasini tashkil etishda ishtirok etadi. Ko’p yillar milliy estrada konsert brigadalarida sozanda bo’lib ishlaydi va X.Boltayev, N.Boltayev, Otashayx, Bola baxshidek taniqli san’atkorlarga musiqa ilmidan, maqomlardan, xalq kuylaridan, doston kuylaridan o’rgatadi. Devonboboning avlodlari, o’g’li Saloy Devonov, nabiralari San’at Devonov, Shuhrat Devonovlar ham san’atkor bo’lib yetishdilar. Otajon Abdullayev 1960- yili Urganch shahrida vafot etdi. MATPANO XUDOYBERGANOV 2 (1888-1960) Matpano Xudoyberganov (taxallusi Suxanvar) 1888yilda Xivada tug’ilgan. Xonanda (lirik tenor), sozanda (tanbur, dutor), maqomchi, shoir. 2 O‘zbekiston milliy entsiklopediyasi.2004-yil.9-to‘m.513-bet.

Sozandalik, xalq musiqasi va Xorazm maqomlarini otasi Xudoybergan Muhrkan va Matyoqub Xarratovlardan o’rgangan. 1925 1932- yillarda sozchilar uyushmasi ansamblida ijrochi, 1932 1934-yillarda Urganch teatrida xonanda va sozanda, 1934 1940-yillarda Milliy estradada sozanda va xonanda, 1942 1947-yillarda maqomchilar ansambli rahbari sifatida faoliyat ko’rsatgan. Xorazm maqomlari va suvora yo’llarining mohir ijrochisi sifatida tanilgan. Uning keng ovoz diapazoniga asoslangan nafis xonandalik uslubi shogirdlari X.Boltayev, K.Otaniyozov, A.Otajonov, M.Yusupovlar ijrochiligida o’z aksini topgan. Matpano Xudoyberganovning rahbarligi va nazorati ostida 1949 1952- yillarda San’atshunoslik institutida Xorazm maqomlarining ashula yo’llari (H.Boltayevdan Buzruk, K.Otaniyozov, K.Ismoilovlardan Rost, Navo, Dugoh, Segoh) magnit lentasiga yozib olingan. Shogirdi M.Yusupov Matpano Xudoyberganovdan o’rgangan Xorazm maqomlarini to’la notaga olgan va nashr ettirgan («Uzbek xalq musiqasi», 6-j., 1958; «Xorazm maqomlari», 1-3- j., 1980 1987). Matpano Xudoyberganovning yozgan g’azallari Nasrulloyi, Nasri Rost kabi maqom va an’anaviy suvora turkumidagi kuylarda aytiladi. Matpano Xudoyberganov 1960- yilda Urganchda vafot etgan. JUMANIYOZ XAYITBOYEV (1890-1968) Xorazm musiqa madaniyatining keksa san’atkorlaridan biri, Xorazm maqomlarining taronalari, uforlari, ikkinchi aytim yo’llaridagi suvoralar, savtlar, savti uforilar va mustahzodlarning mohir ijrochisi, dutorchi, garmonchi, doyrachi Jumaniyoz Haitboyev 1890 yilda Urganch shahrida zargar oilasida dunyoga keldi. U maktabga qatnab zargarlikdan ko’ra musiqaga qiziqadi. U

otasidan yashirin bir eski dutorni sotib olib, chalib yuradi. Tez orada uning qo’li dutorga o’rganib, Navo maqomining saqili, uforisi ―Aliqambar kuylarini dutorda juda chiroyli chaladigan bo’ladi. Keyin-keyin u dutor bilan ashulalar ham ayta boshladi va yoniga doirachi, ko’zi ojiz Madrayim qorini o’ziga sherik qilib oladi. Otasi qarshilik ko’rsatganda do’stlari oraga tushib otasidan sozandalik qilishga ruhsat olib beradilar. Garmonni Xorazmda soz deb ataydilar. Shuning uchun Jumaniyoz sozchi deb ham atay boshlaydilar. U o’zidan oldingi ustoz san’atkorlardan xonqalik Otajon sozchi, xivalik Qurbon sozchi, Avazyoz Sallohlardan maqomlar va xalq kuylaridan o’rganib o’z repertuarlarini tobora boyitib boradi.1941-yilda u Xorazm viloyati davlat milliy konsert estradasini tashkil qilishda qatnashadi va uzoq yillar uning ashulachisi va musiqachisi bo’lib ishlaydi. J.Hayitboyev ijro etgan Xorazm maqomlari va xalq kuylaridan 1956 1957-yillarda San’atshunoslik instituti va O’zbekiston radiosi yozib olgan. U ko’plab san’atkorlarga ustozlik qildi. Madrayim qori, K.Otaniyozov, R.Jumaniyozova, N.Yusupova, O.Hasanov, H.Bobajonov, M.Rahimov, M.Yusupovlar Jumaniyoz Hayitboyevni o’z ustozlari deb biladilar. MADRAHIM YOQUBOV ( Sheroziy) (1890-1973) Madrahim Yoqubov (Sheroziy) soz (garmon), dutor, rubob, tor kabi musiqa asboblarining ajoyib ijrochisi, sozanda va ashulachisi bo’lgan. U 1890-yilda Xiva shahrida tug’iladi. Madrahim yosh paytidan san’atga, ashulachilikka mehr qo’yadi. Ustozlaridan Polli duzchi, Qurbonniyoz Talqinchi, Qurji ota Avazmatovlar uning talantini ko’rib, unga har tomonlama yordam beradilar.15 20 yoshlarida u boshiga qo’y terisining sheroziy nushasidan dagalak-cho’gurma kiyib yurgani uchun uni Sheroziy deb ataydilar. Sheroziy Xorazm maqomlarining ikkinchi aytim yo’llaridan suvoralarni, chapandozlarni, savti suvoralarni avjlariga yengil chiqib, tushib, avjlarda uzoq tura oladigan talqinchilardan bo’lgan. Uning repertuaridagi ashulalar

―Katta suvoralar, ―Savti suvoralar, ―Guluforlar, ―Sanama va ―Feruzlar, maqomlarning taronalaridan iborat edi. Sheroziy o’zi kuylaydigan kuylarga klassik shoirlarning g’azal va muxammaslarini qo’llar edi. Xorazmda ashulachilar o’rtasida bo’lgan diyralishmalarda Sheroziy faol qatnashgan. 1920- yillarning ashulachilaridan Polli duzchi, Qalandar bola, Qurji ota, Komiljon Otaniyozovlar bilan diyralishmalarda qatnashib, muvaffaqiyat qozongan. 1934- yilda Xorazmga borgan musiqa ekspeditsiyasi a’zolari Y.Y.Romanovskaya va I.Akbarovlar Matyoqub Xarrat va Safo Mug’anniylar qatori Madrahim Yoqubovdan maqomlarning ikkinchi aytim yo’llari va xalq kuylarini yozib oladilar. Ulug’Vatan urushi yillarida Madrahim Yoqubov Yangiyo’l teatrida ishlaydi. Unga 1949- yilda ―O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan san’at arbobi, 1970- yilda sakson yoshga to’lishi munosabati bilan ―O’zbekiston xalq artisti unvonlari berilgan. Sheroziy umrining oxirigacha san’atdan uzoqlashmadi. Madrahim Yoqubov 1973- yilda Urganch shahrida 83 yoshida vafot etdi. MATYOQUB OTAJONOV 3 (1891-1968) Matyoqub Otajonov Xorazm muzika madaniyatining ko’zga ko’ringan ustozlaridan biri hisoblanadi. Matyoqub Otajonov 1891-yilda Xorazmning Xiva shahrida kambag’al oilasida tug’ildi. Matyoqub yoshlik davrida maktab yoki biron mulla qo’lida tahsil olmagan bo’lsa ham, zehni va xotirasi o’tkirligi sababli musiqa sirlarini tez orada o’zlashtirib olishga intildi. Keyinchalik, u otasining ruxsati bilan Matqurbon hofizga shogird tushdi. Ustozi Matqurbon aka shogirdining zehni tezligidan va bir-ikki eshitgan kuyni yoki she’rlarni tez yodlab olishidan, ovozdor ekanligidan xursand bo’lar hamisha 3 P. B. Х uxamqulov Т . Х . Мам edyarov Xorazm maqom san‘atiga bir nazar. Angren 2008-yil.

o’zi bilan birga olib yurar edi. Ana shu yillar mobaynida Matyoqub doira jo’rligida ham ashulalar ayta boshladi. Ko’plar qatori 20- yillarda Matyoqub Otajonov sidqidillik bilan konsert birigadalarida ishladi. Madrahim Sheroziy, Matyusuf Xarratov, Matpano ota Xudoyberganov, Safo Mug’anniy kabi mashhur san’atkorlar bilan uchrashib, ko’p yillar ular bilan birga ishlashdi va mahoratini oshirib bordi. 1937- yilda Matyoqub Otajonov Madrahim Sheroziy, Rayim Olloberganov (masxaraboz, qiziqchi, qayroqchi) va boshqa ko’pgina san’atkorlar bilan Moskvada o’tkazilgan o’zbek adabiyoti va san’ati dekadasida qatnashdi. Matyoqub Otajonov 1936 1940-yillarda Xiva shahrida teatr sohasida, Xorazm viloyati davlat milliy estradasini tashkil qilishda faol qatnashdi va ko’p yillargacha shu estrada qoshida talantli ashulachi Hojixon Boltayev bilan birga ishladi. Ulug’ Vatan urushi yillarida konsert brigadalariga g’oyaviy rahbarlik qildi. Chunonchi armiyaga, frontga ketuvchilarga Hojixon Boltayev, Matpano Xudoyberganov, Xo’ja Otajonov, Rayim Ollohberganov va ko’pgina boshqa san’atkorlar bilan konsertlar berdilar. Matyoqub Otajonov Xorazmda taniqli, mashhur san’atkorlardan hisoblanadi va ko’plab san’atkorlar uni o’z ustozi deb hisoblaydi. Matyoqub Otajonov 1950-yil yanvar oyida mehnat nafaqaga chiqsa ham san’atidan aslo uzoqlashmadi, katta davlatlarda to’ylarda, paxta hosil bayramlarida viloyati va rayon saylovlarida ko’pchilik san’atkorlar qatori o’zining san’ati bilan ishtirok etdi. Taniqli ustoz san’atkor Matyoqub ota Otajonov 1968-yil 10-noyabrda Urganch shahrida 78 yoshida vafot qildi. HOJIXON BOLTAYEV (1902-1987) H о ji хо n B о lta е v 1902 yil Хо nqa tumanidagi Abduvaj qishl о g’ida etikdo’z о ilasida tug’ilgan. Ular о ilada to’rtta о g’aini bo’lishib, eng kattasi Ro’zmat, undan k е yingisi Egamb е rgan, uchinchisi H о ji хо n va eng kichigi Nurmamat edilar. Aka - uka yoshlik paytlaridan ashula aytishga qiziqqanlar, хо nandalik

sirlarini bir-biridan o’rganishgan. Katta akasi Ro’zimat dut о r chalgan. H о ji хо n aka undan dut о r chalishni o’rgandi. Ungacha ashulani h е ch bir ch о lg’u asb о bisiz, qo’liga bir tayoq о lib ham aytav е rgan. H о ji хо nning хо nandalik san’atiga kirib k е lishida о tashkurak ( о l о v о ladigan asb о b) ham sabab bo’lgan. Хо razmda о l о v о ladigan narsani, о datda, о tashkir d е yishadi (ya’ni o’t, о l о v ushlaydigan о tashkurak). H о ji хо n davralarda, gapgashtaklarda, ziyofatlarda shu asb о bda usul b е rib, uni qo’liga urib, ashula aytib yurgan. O’g’lining ist е ’d о di, z е hni va musiqaga bo’lgan х avasini s е zgan о tasi B о lta buva H о ji хо nni o’z davrining mash х ur ashulachisi, dut о rchisi, s о zchisi va garm о nchisi О taj о n akaga sh о girdlikka b е radi. T е z о rada H о ji хо n o’z ust о zidan dut о r chalish va ashula aytish sirlarini o’rganadi. H о ji хо n aka qo’shiqchilikda 1925-yillar d о vrug’ q о z о nib, elga tanilib k е tadi. Uning elga tanilishida 20-yillarda o’tgan san’atk о rlar P о lli duzchi Kurji о ta, tanburchi S о vur Ma’ram kabi mash х ur s о zandalardan о lgan ta’limi mu х im a х amiyat kasb etadi. Chunki ular bilan d о imiy х amk о rlik qilish, j о ylarda uyushtiriladigan turli tadbirlarda qatnashish undagi ist е ’d о d qirralarini о chdi. H о ji хо n B о lta е v o’zining birinchi ust о zi О taj о n garm о nchiga zo’r i х l о s qo’ygan edi. Bu san’atk о rni ba’zida ― О taj о n b о la d е b х am aytardilar. H о ji хо n B о lta е v Ro’zmat akasidan ilk suv о ralarni eshitib yuradi va o’ziga yarasha bir yangi uslub t о pib, о ldingi san’atk о rlarga nisbatan qo’shiq sur’atini t е zlatib, yangi naqshlar bilan to’ldirib, ayta b о shlaydi. Chunki х ar bir ij о dk о r san’ati, o’z davri an’analariga tayanib, ularni riv о jlantiradi. Ana shu davrda P о lli duzchiga o’ х shagan san’atk о rlar suv о ralarni juda murakkab uslubda aytganlar. L е kin shunga qaramasdan х alq ularni juda х am ya х shi tinglagan. Х att о ular b е sh - o’n s о atlab ashula aytganda ham х alq ularni z е rikmasdan tinglagan. Хо razm хо nandalik san’atida aytishuv d е gan ib о ra b о r. Buni х alq “diyralishma” d е ydi. Х iva sha х ridagi ―Nurillav о y madrasasiga o’ х shash mash х ur maskanlarda, о l о m о n yig’iladigan j о ylarda va Hazrati Sult о nbuvaga bag’ishlangan, N о rimj о n buvaga atalgan sayllarda shuningd е k, b о shqa shunday

ziyoratg ох larda, bayramlar va darvishona, х ayitlar, Navro’z tantanalarida aytishuvlar- diyralishmalar bo’lgan. Bu aytishuvlarning ko’pida H о ji хо n aka qatnashgan. U P о lli duzchi bilan ham aytishgan. P о lli duzchi Nav о iy va Fuzuliyning g’azallarini ya х shi bilgan san’atk о r bo’lib, Mashrab va So’fi О ll о yor g’azallarini х am juda ko’p bilar, maromiga etkazib baland avj pardalarda kuylar edi. O’sha vaqtdagi san’atk о rlar о datiga ko’ra, diyralishma o’tkazilgan bir k е chada qancha ashula aytilgan bo’lsa, h е ch qach о n bir g’azal ikki marta qaytarib aytilgan emas. H о ji хо n B о lta е vning ilk ijr о chilik r е p е rtuari rang - barang g’azallarga b о y bo’lmagan. Shunga qaramay u yoqimli о v о zga ega bo’lib, suv о ralarni juda ya х shi kuylay о lgan. U mumt о z sh о irlar g’azallarini ya х shi bilmaganligi tufayli, ko’p vaqtlar aytishuvlarda (P о lli) Polvonnazir duzchidan е ngilgan. Chunki bunday aytishuvlarda agar bir ashula ikki marta qaytarilsa, unda ijr о chi е ngilgan bo’lib, dut о rni е rga qo’yishi k е rak bo’lgan. Qo’shiq aytish b е sh s о at, o’n s о atlab aytilganda, ham bir g’azal, muxammas ikki marta takr о rlanishi mumkin bo’lmagan albatta. U paytda audit о riya - t о m о shabinlar, tingl о vchilarning aksariyati g’azal, mu х ammas, umuman, mumt о z sh о irlarning asarlarini tushunadigan mu х lislar bo’lgan. H о ji хо n B о lta е v ana shunday davrlarda yetishib chiqqan mash х ur san’atk о rlardan biri edi. Uning qo’shiqchilikdagi eng yuksak parv о zga erishgan vaqtlarida aytgan ashulalari ―F е ruz 1-2, ―Qaddim х amligi, ―Aliqambar va ―Suv о ra turkumlaridan ib о rat edi. Ba’zida u ―Savti suv о ralarga ikkita, uchta g’azallarni qo’shib aytgan. H о ji хо n bir davrada bitta g’azalni ijr о etgan bo’lsa, ikkinchi davrada b о shqa g’azal bilan o’sha suv о rani aytgan. Buning sababi shuki, o’sha davr хо fizlari juda ko’p g’azal bilganlar. 1940-1945 yillardan so’ng Хо razm maq о mlariga m ех r qo’ya b о shlagan H о ji хо n o’sha davrning mash х ur maq о mchisi Matpan о о tadan maq о m aytish yo’llarini o’rgana b о shladi. Dastlab, ―R о st maq о midan ―Faryod, ―Tun о qsh о m d е b b о shlanuvchi ashulalarni, k е yin ―Nasrull о i, ―Ch о rg ох , ―Nav о , ―S е g ох , ―Dug ох maq о mlarini Matpan о о tadan o’rganib о lgan H о ji хо n B о lta е v

k е yinchalik, Хо razm maq о mlari ijr о chiligining 1942 - 1950 yillardagi riv о jlanishga katta х issa qo’shdi. Maq о m janri san’atining juda ko’p qirralarini o’z ichiga о ladi. Хо razm maq о mlari aslida ― О lti yarim maq о m n о mi bilan ataladi. H о ji хо n ch о lg’u qismlaridan ―Saqili Nav о ni, ―Dug ох maq о midan ―P е shravi Dug ох ni mukammal o’rgangan. U ―Mu х ammasi Ushsh о q ni ya х shi bilgan va ―Dut о r maq о mlaridan ―R о viyni ijr о etgan. Har maq о mda 20 - 30 tadan ch о lg’u kuyi bo’lganda ― О lti yarim maq о mda 220 ga yaqin ch е rtim ashula yo’llari mavjud bo’ladi. H о ji хо n ana shu yo’llarning eng ya х shilarini ijr о eta bilgan. О datda, ayrim san’atk о rlarni talqinchi, b о shqasini suv о rachi d е ydilar. Maq о mning talqin yo’llarini ko’pr о q aytgan sanatk о rga talqinchi d е yishadi. Suv о ra yo’lini ko’pr о q aytganlarga esa suv о rachi d е ydilar. Ana shunday qilib maq о mni bir о v u qismini aytgan, yana bir о v bu qismini aytgan, х ullas, х ar kim o’ziga l о yiq va kuchi е tadigan qismini tanlab о lib, kuylaganlar. H о ji хо n B о lta е vning о v о zi kuchli t е mbrli, musiqiy va ta’sirchan, baland bo’lgani uchun maq о mlarning о g’ir, eng baland qismlarini bemalol aytgan. H о ji хо n aka s о zanda, хо nanda, hamda b е nazir g’azal хо n edi. S о zanda d е ganda s о z chala о ladigan, qo’shiq aytganda хо nish qiluvchi о v о zi bo’lgan san’atk о rlar tushuniladi. H о ji хо n aka ana shu х islatlarning barchasini o’zida mujassam etgan juda zo’r s о zanda х is о blanadi. K е yinchalik, 40- 50 yillarga k е lib H о ji хо n akaning k е tidan ko’p san’atk о rlar ergashgan. Qutlimur о d Хо ji е v, Qur о nb о y b о la Rasul о v, S о tim Av е z о v, Quv о ndiq Iskandar о v, O’rinb о y О taj о n о v, Abdusharif Vafoev, Nurmuxammad Boltaev, Ro’zmat Jumaniyoz о v va Matnazar Х ud о ynazar о v kabi ko’plab san’atk о rlar b е v о sita H о ji хо n B о lta е vning k е tidan ergashib jum х uriyatda elga tanilgan san’atk о rlar х is о blanardi. Xorazm san’atkorlari ichida eng ko’zga tashlangan, ko’plab shogirdlar tarbiyalab, Xorazm musiqa madaniyatining keyingi rivojiga katta hissa qo’shgan xalq sozandasi va go’yandasi, ijrochiligida feruzlar, suvoralar, savti suvoralarini va maqom talqinlarini, faryodlarini, taronalarini qiyomiga yetkazgan san’atkorlardan biri Hojixon Boltayevdir.

Hojixon Boltayev repertuarida Xorazm maqomlari va xalq kuylaridan tashqari, Toshkent, Farg’ona, Samarqand, Buxoro ashulalari, jumladan, Ushshoq I. II. III. IV. Daromadi Ushshoq, Iroq va boshqa shu yo’ldagi ashulalar bo’lgan. U darhaqiqat dutor, tanbur, tor (rubob) kabi musiqa asboblarini yaxshi biluvchi talqinchi – ashulachi, maqomchidir. U 1947- yilda Hojixon Boltayev Chorjo’y-Qo’ng’irot temir yo’l qurilishida o’z konsert brigadasi bilan qatnashdi. Bu konsert brigadasida mashhur maqomchi- tanburchi Matpano ota Xudoyberganov, Jumaniyoz ota Hayitboyev, Matyoqub Otajonov, D. Bobojonov, Nazira Yusupova va boshqalar bo’lgan. 1949-yilda Xorazm viloyati teatri qoshida maqomchi, ashulachi, laparchi, dostonchi, o’yinchi yigit va qizlardan tashkil topgan qirq kishidan iborat Xorazm ashula va raqs ansambli tuzildi. Bu ansamblda Hojixon Boltayev ham o’z repertuari bilan ishtirok etdi. Hojixon Boltaboyevga yaxshi ijrochilik mahorati uchun 1949-yilda O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist unvoni berildi. Hojixon Boltayev 1949-yildan to 1966-yilgacha Xorazm viloyati davlat teatrida ashulachi bo’lib xizmat qildi va konsert brigadasini boshqardi. Hojixon Boltayev 1966yilda mehnat pensiyasiga chiqdi. Ammo pensiyaga chiqsa ham san’atdan uzoqlashmadi. 1966-yilda Hojixon Boltayev ko’p yillik san’at sohasidagi samarali xizmatlari va viloyatning madaniy hamda jamoat ishlarida aktiv qatnashgani uchun O’zbekiston xalq artisti degan sharafli mukofot bilan taqdirlandi. Hojixon Boltayevning ko’pgina ashulalari O’zbekiston radiosida, Toshkent gramzapis studiyasi orqali plastinkalarga va O’zbekiston san’atshunoslik ilmiy tekshirish instituti tomonidan magnit tasmasiga yozib olingan. NURMAMAT BOLTAYEV (1911-1974) Taniqli maqomchi, dutor va tor yo’llarining mohir ijrochisi Nurmamat Boltayev 1911-yilda Xorazm viloyatii

Xonqa rayoni Abdivaj qishlog’ida hunarmand etikdo’z oilasida tug’ildi. Akalari- sozanda va go’yanda Egambergan Boltayev, Hojixon Boltayevlar, yosh Nurmamat Boltayevga muzika sirlarini o’rgatadilar. Akasi Hojixon Boltayev bilan ashulachilik qilib, to’y-tomoshalarda, katta davralarda sayillarda qatnashdi. Keyinchalik Nurmamat Boltayev mashhur xushdast, noyob va xushovoz dutorchilardan biriga aylandi. 1929 1930-yillarda esa Xonqa rayoni maorifi bo’limi qoshida tashkil etilgan ansamblda muzikachi va ashulachi sifatida tanildi. 1943-yildan boshlab Urganchda Xorazm viloyati milliy estradasida, keyinchalik Xorazm viloyati Ogahiy nomli muzikali drama va komediya teatrida ishladi. U yoshlik yillari mashxur ustoz maqomchi Matpano ota Xudoyberganovdan Xorazm maqom yo’llaridan aytim va chertim qismlarini o’rgandi. 1970-yillarga kelib Urganch shahar madaniyat saroyi qoshida tashkil etilgan havaskor maqomchilar to’garagidagi akasi Hojixon Boltayev bilan birga yoshlarga maqom yo’llarini o’rgatishda jonbozlik qildi, shuningdek, Bog’ot rayon Narimonov kolxozida tashkil etilgan xalq ansamblida ham yoshlarga maqom va xalq kuylaridan saboq berdi. Xorazmlik ashulachilardan Nazira Yusupova, Quvondiq Iskandarov, O’rinboy Otajonov, Bibi Iskandarova, Ro’zimat Jumaniyozov, Shermat Fayzullayev va ko’plab yoshlar N.Boltayevni o’zlarining ustozlari deb hisoblaydilar. 1974-yilda N.Boltayev nafaqaga chiqdi. 1978-yil 3-sentyabrda Urganch shahrida 67 yoshida vafot etdi. KOMILJON OTANIYOZOV (1917-1975) O’zbek san’ati rivojiga salmoqli hissa qo’shganlardan biri iste’dodli xonanda, sozanda, bastakor, O’zbekiston, Turkmaniston va Qoraqalpog’iston xalq artisti, buyuk xizmatlari uchunordeni sohibi Komiljon Otaniyozovdir.

Komiljon Otaniyozov 1917-yilda Xorazmning Shovot tumanidagi Bo’yrachi qishlog’ida tug’ildi. Uning otasi o’z davrining o’qimishli, yetuk kishilaridan bo’lib, Niyoziy taxallusi bilan she’rlar ham yozgan. Komiljon dastlab akasi Foziljon ta’sirida muzika san’atiga havas qo’ydi. O’rta maktabni tugatgach, Urganchda o’qituvchilar tayyorlaydigan ikki yillik kursni muvaffaqiyatli tamomlab, yana o’z tumanida o’qituvchilik qiladi. Komiljon Otaniyozov maktabda muzika to’garagi tuzadi va o’zi ham akasi yordamida dutor, tor, garmon, doira chalishni o’rganadi. 1936-yilda Shovotda teatr tashkil etiladi. K. Otaniyozov bu yerda tajribali san’atkorlardan ko’p narsalarni bilib oladi. Jumladan, Jumaloq baxshidan xalq kuylarini, bir qancha xalq dostonlarini o’rganadi. 1932-yilda Komiljon Otaniyozov Xiva shahridagi teatrga taklif qilinadi. Bu yerda u xonanda sifatida ishlar ekan, sho’x va o’ynoqi qo’shiqlari bilan tomoshabinlarni o’ziga tez jalb etadi va el yurt orasida katta e’tibor qozonadi. U teatrda ishlagan paytlarida mashhur xalq dostonchisi, «Go’ro’g’li», «Shohsanam», «Oshiq Mahmud», «Avazxon» dostonlari turkumining bilimdoni va mashhur ijrochisi (Bola baxshi) Qurbonnazar Abdullayevdan kuy va qo’shiqlar o’rganadi, o’zi ham bu ashulalarni hamda Maxtumquli she’rlarini xalq kuylari va o’zi yaratgan ohanglarga solib ijro etadi. Xalq dostonlari va Maxtumquli she’riyatining odamlar qalbiga juda yaqinligi va Komiljon akaning o’ziga xos kuylash uslubi hamda uning ba’zi bir g’azal va she’rlarini rechitativ uslubga yaqinroq qilib, tinglovchiga yetib boradigan darajada kuylashi tez orada Xorazmdan tashqariga ma’lum bo’lib, muxlislari ko’payishiga sabab bo’ldi. Komiljon Otaniyozov 1945-yillargacha «Oshiq G’arib va Shohsanam», «Bozirgon», «Sayotxon va Hamro», «Xirmondali» va «Go’ro’g’li dostonlarining ayrim parcha bo’laklarini ijro etishdan avval tinglovchilarga mazkur dostonning mazmunini tushuntirib, qo’shiqlarini qiziqarli, jonli voqeaga bog’lab ijro etadi.

1945-yiddan boshlab Komiljon Otaniyozov repertuari tubdan o’zgara boshlaydi. Bu paytda u Xorazmning Madrahim Yoqubov (Sheroziy) va Hojixon Boltayev kabi mashhur san’atkorlari bilan yaqinlashadi, ulardan feruzlar, suvoralar, chapandozlardan o’rganadi. O’z repertuarini Navoiy, Fuzuliy, Ogahiy, Munis, Mashrab va boshqa klassik shoirlarning g’azal va muxammaslari bilan aytiladigan qo’shiqlar hisobiga boyitadi. 1947-yildan Komiljon Otaniyozov xorazmlik mashhur maqomchi - ashulachi va tanburchi Matpano ota Xudoyberganovdan Xorazm maqomlarining aytim yo’llarini o’rganadi va o’ repertuarini maqomlar bilan boyitishga ahamiyat beradi. Bu paytlari u xorazmliklar sevib tinglaydigan Toshkent ushshoqlari, bayotlari, chorgoh va dugohlarini mohirona ijro eta boshlaydi. Shu yili K.Otaniyozov Chorjo’y - Qo’ng’irot temiryo’l qurilishidagi madaniy xizmatlari va yaxshi ijrochilik mahorati uchun «Respublikada xizmat ko’rsatgan artist» degan fahrli unvon bilan taqdirlandi. 1949-yilda esa K. Otaniyozovga «O’zbekiston xalq artisti» unvoni berildi. Komiljon Otaniyozov yildan yilga o’z repertuarini yanada kengaytirib, ustozlari Madrahim Yoqubov (Sheroziy), Hojixon Boltayevlar repertuaridagi suvora, katta suvora, feruzlar, yakparda suvora va chapandozlar, savti suvoralarni o’rganadi va templarini oldingi ijrochiliklariga qaraganda tezroq, sho’xroq, o’ziga xos uslubda ijro etdi. Bunday ijrochilik uslubi tinglovchilarga yanada manzur bo’ldi. Komiljon Otaniyozov suvoralarini, savti suvoralari, gul uforlarini avjlaridagi hanglari (qichqiriqlari) Sheroziy xanglariga(avj ohanglarda) o’xshagan bo’lsa ham o’ziga xos ovoz uslubi sezilib turardi. Komiljon Otaniyozov o’z repertuarini yangi - yangi o’zi yaratgan kuylar bilan ham to’lg’azib bordi. Masalan, «Salom senga Xorazmdan» Egam Rahim she’ri, «Olqish» - Ahmad Boboxon she’ri, «Aziz Vatanim» - Egam Rahim she’ri, «Bo’lguncha» Mashrab muxammasi, «Yaxshidur» Mahtumquli she’ri shular jumlasidandir. Komiljon Otaniyozovni sozanda, bastakor va mashhur xonanda O’zbekiston, Qoraqalpog’iston, Turkmaniston va O’rta Osiyoning boshqa joylardagina emas,

balki chet ellarda ham bilar edilar. Atoqli hofiz O’zbekiston san’at ustalari sifatida Xitoy (1951-yil), Hindiston, Birma, Afg’oniston (1955-yil), Kampuchiya, Taylandda (1957-yil) bo’lib o’zbek muzika san’ati yutuqlari xorijiy mamlakatlar tomoshabinlar huzurida ham namoyish etdi. Ustoz san’atkor 1957 1969- yillarda O’zbekiston davlat filarmoniyasi qoshida Xorazm ashula va raqs ansambili tashkil etib, unga badiiy rahbarlik qildi. Bu ansambl respublikamiz va O’rta Osiyoning turli shahar va qishloqlarida gastrollarda bo’lib, qiziqarli va sermazmun konsertlar ko’rsatdi K. Otaniyozov turkman she’riyatini targ’ib qilganligi va turkman qo’shiqlarini mohirona ijro etish uchun 1965-yilda «Turkmaniston xalq artisti» degan sharafli unvonga muyassar bo’ldi. Bunga javoban ustoz 1967-yilda Toshhovuz viloyatiida turkman ashula va raqs ansambili tashkil qilishda ham o’z hissasini qo’shdi. 1968- yilda hofizga Xorazm san’ati va adabiyoti kunlari munosabati bilan «Qoraqalpog’iston xalq artisti» degan yuksak unvon berildi. Komiljon Otaniyozov tug’ilgan kunning 50 yilligi Toshkentda tantanali nishonlandi. Shundan so’ng u betobligi tufayli pensiyaga chiqqan bo’lsa-da, to umrining oxirigacha qo’shiq aytishni sira tark etmadi. Mohir san’atkor ishtirok etgan konsertlarda xalq uni cheksiz hurmat bilan qarshi olardi. O’zbek musiqa san’atida o’zlarining ijrochilik mahoratlari bilan hissa qo’shgan va qo’shayotgan Qurbonboy Bobojonov, Abusharif Otajonov, Karim Ismoilov, Sultonposhsha Rahimova, Jumanazar Bekjonov, Bekjon Otajonov, Matmurot Solayev, Olmaxon Hayitova, Matnazar Niyozmetov, Sharif Sultonov, Otajon Xudoyshukurov, Bobomurod Hamdamov, Ortiq Otajonov va boshqa ko’pgina san’atkorlar K. Otaniyozovni o’zlarining ustozlari deb biladilar. Davlatimiz tomonidan iste’dodli hofizning san’atimiz rivojiga qo’shgan ulkan xizmatlarini yuksak baholab, uch marta «Hurmat Belgisi» ordeni va qator medallar bilan taqdirladi. Mustaqillik yillarida «Buyuk xizmatlari uchun» nomili davlat mukofoti bilan taqdirlandi. K. Otaniyozov 1975-yil 5-noyabrda Toshkent shahrida 58 yoshida vafot etib, o’zi tug’ilib o’sgan Bo’yrachi qishlog’idagi Imorat Bobo qabristoniga dafn qilindi.

Garchi, sevimli hofiz hayotdan bevaqt ko’z yumgan bo’lsa-da, uning nomi qo’shiqqa ixlosi baland, o’z san’atkor farzandlarini hamisha sevib-ardoqlaydigan halqimiz qalbida mangu barhayot. Uning shirali ovozi tez-tez «zangori ekran» va radio orqali jaranglab turadi, hofizning o’lmas qo’shiqlari yozilgan plastinkalar qo’ldan qo’lga o’tadi. Urganch shahridagi 1-son bolalar muziqa va san’at maktabi, o’zlari yashagan mahalladagi ko’chaning nomi, uy muzeyi, Shovot tumanidagi ko’chalardan biri va istirohat bog’i Komiljon Otaniyozov nomi bilan yuritilmoqda. QURBONBOY BOBOJONOV (1918-1994) Taniqli san’atkor, surnaychi, qo’shnaychi, bulamonchi Qurbonboy Bobojonov 1918-yilda Qo’shko’pir tumanidagi Payrovot qishlog’ida tug’ildi. Q.Bobojonov bolalik paytidanoq mol boqadi, podachilik qiladi va bo’sh vaqtlarida loydan ishlangan ishvalakni, (xushtak) tol daraxtidan yo’nilgan duduklarini o’z bilganicha qayta ishlab boshladi. Qishloqda bo’lib turadigan to’y- tomoshalarda sozanda, ashulachi va surnaychilarning ijrolarini eshitib, muzikachilikka havas qo’ygan Qurbonboy, surnaychi Said akaga shogird tushdi. Said surnaychi yosh Qurbonboyga surnay chalish yo’llarini, nafas olmasdan puflash sirlarini va bulamon chalishni o’rgatdi, o’zi bilan birga shu yaqin oradagi qishloqlarda bo’ladigan to’y-tomoshalarga va sayllarga olib boradi. Bu davrda Q. Bobojonov har xil davrlarda ko’plab sozanda, go’yandalar bilan uchrashib san’atga butunlay berildi. O’sha davrning atoqli sozandalari Matpano ota Xudoyberganov, Ahmad Mahmudov, Hojixon Boltayev, Xo’ja ota Otajonovlar yordamida maqom va xalq kuylarini o’rganishga muyassar bo’ldi. Yuqorida nomlari ko’rsatilgan

ustozlarning taklifi bilan u 1934-yildan boshlab Xorazm viloyati yosh tomoshabinlar teatriga ishga taklif qilindi va surnaychi, bulamonchi sifatida tanildi. 1938-yildan boshlab Xorazm viloyati musiqali drama teatrida yetakchi musiqachilardan biri bo’lib ishlay boshladi. 1943-yil Xorazmga Toshkentdan kelgan bir guruh san’atkorlar ichida O’zbekiston xalq artisti, iqtidorli qo’shnaychi, surnaychi Ahmadjon ota Umrzoqov bor edi. Ustoz san’atkor A. Umurzoqov Qurbonboyga qo’shnay chalish va puflash yo’llarini o’rgatadi va unga bir juft qo’shnay sovg’a qildi. Shunday keyin Qurbonboy Bobojonov Xorazm viloyati teatrida birinchi bo’lib qo’shnay chala boshladi. Tez orada qo’shnayni yaxshi chala biladigan bo’lgandan so’ng xalq orasida Qurbonboy qo’shnaychi deb nom chiqardi. Qurbonboy Bobojonov ko’p yillar mobaynida to nafaqaga chiqqunicha Xorazm viloyati teatrida musiqachi bo’lib ishlaydi. U mashhur san’atkorlar Matpano ota Xudoyberganov, K. Otaniyozov, Hojixon Boltayevlar bilan birgalikda hamkorlik qildi. Uning repertuarida Xorazm maqomlarining chertim yo’llaridan tani maqomlar, muxammaslar, saqillar, uforilar mavjud. Qurbonboy Bobojonov O’zbekistonda mohir ijrochilardan biri hisoblanadi. U ijro etgan ko’pgina kuylar O’zbekiston radiosida va gramplastinkalarga yozib olingan. NAZIRA YUSUPOVA (1924-1992) Xotin-qiz ashulachilar ichida maqom yo’llarining mohir ijrochisi, iqtidorli xushovoz xonanda Nazira Yusupova 1924-yilda Xorazm viloyati, Urganch shahrida ishchi oilasida dunyoga keldi. O’rta maktabga kirib o’qiy boshlagan davrlaridayoq unda ashula aytishlikka havas uyg’ongan edi. Oltinchi sinfda o’qib yurgan paytlarida, Urganch shahridagi kashshoflar uyi qoshidagi Sobirjon Yoqubov

rahbarligidagi muzika dramaturgiga qatnashib ashula sirlarini o’rgandi. Birinchi ustozi Sobirjon Yoqubovdan o’rgangan «Muhabbat», «Gul o’g’lon», «Ey mehribonim» ashula va qo’shiqlari bilan o’quvchilar saroyi, maktab va xotin-qizlar klublari, madaniyat saroylaridagi tomoshalarda ishtirok etib, xushovoz ijrochiligi bilan tomoshabinlar olqishiga sazovor bo’ldi. 1941- yildan boshlab Xorazm viloyati milliy estradasida ustoz san’atkorlar va maqomchilar Matpano ota Xudoyberganov, Sheroziy Yoqubov, Hojixon Boltayev, Xo’ja Otajonov, Matyoqub Otajonov, Juma ota Hayitboyevlarga o’xshagan mashhur sozandalar hamda muzika bo’lim boshlig’i Sharif Solayevlar bilan ishlashib, o’z repertuarini boyitib bordi. Ayniqsa, xorazmlik mashhur maqomchi Matpano Xudoyberganov ko’pgina maqom yo’llarini Nazira Yusupova ovoziga moslashtirib berdi va o’rgatdi. Nazira Yusupovaning san’at maydoniga qadam qo’yib, viloyati milliy estradasida ko’rsatgan faoliyati Ulug’ Vatan urushi yillariga to’g’ri keladi. Shuning uchun ham Nazira Yusupova repertuarida «Oting ko’ksiga yovning», «Jangga ketgan dildorim», «O’lim bosqinchilari» va boshqa shularga o’xshagan Gitler bosqinchilariga qarata aytilgan davr qo’shiqlari ko’plab uchraydi. Nazira Yusupova 1945-yilda Xorazm viloyati muzikali drama va komediya teatrida yakkaxon ashulachi sifatida ishlab, tobora tomoshabinlar hurmatini qozona bordi. 1947yilda Nazira Yusupova Toshsoqa kanali qurilishlarida, Xorazmdagi temir yo’l qurilishlarida Komiljon Otaniyozov rahbarligidagi ashula va raqs ansambli bilan ishtirok etdi. Xorazm viloyati teatrida ishlab yurgan vaqtlarida spektakllarda ham faol qatnashdi va turli rollarni ijro etdi. Sahna sirlarini o’rganishda xalq artisti Vohobjon Fayozov, Qalandar Bobojonovlarni o’z ustozlari deb hisoblaydi. Nazira Yusupova ijro etgan «Feruz 1-», «Talqini rost», «Talqini segoh», «xalfa yo’llari»ga o’xshagan maqom yo’llari va xalq qo’shiqlarini radio to’lqinlari orqali to xanuz xalqimiz sidqidildan eshitmoqda va ko’pgina yosh xonandalar Nazira Yusupova repertuaridagi qo’shiqlarni sevib ijro etmoqdalar.

Hukumatimiz Nazira Yusupovaning san’at saxnasidagi xizmatlarini hisobga olib unga, «O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist» unvoni bergan va bir qancha medal, faxriy yorliqlar bilan taqdirlangan. KOMMUNA ISMOILOVA (1927-2013) Kommuna Ismoilova Xorazm viloyatining ko’hna va navqiron Xiva shahrida 1927-yil 15- dekabrda xizmatchi oilasida dunyoga keladi. Kommuna juda yoshligidan san’atga qiziqdi. 1934 1935-yillarda o’z zamonasining taniqli san’atkorlari Tamaraxonim, Oxunjon qiziq, Po’latjon Rahimovlar Xorazm viloyati teatrida faoliyat ko’rsatar edilar. Yosh Kommuna tez-tez ushbu teatrga borar va san’atkorlarga qo’shilib ommaviy sahnalarda chiqar edi. Kommunaning ovozi tabiatan yoqimli edi. Shu bois u yoshligidan juda chiroyli kuylar edi. Kunlarning birida ustozlar Kommunaning ovoziga beixtiyor e’tibor berib, mahliyo bo’lib qoldilar. Ustozlar Kommunadagi iste’dodni baholab, uning kelajagi porloq degan to’xtamga keldilar. Qiz Toshkentga borishi, zarur musiqa savodini olishi kerakligi haqida kelishib olinadi. Kommunani ota-onasidan ruxsat olib, Toshkentga olib kelishadi. Bu yerda betakror sozanda, ustoz, bastakor, san’at arbobi Faxriddin Sodiqov Kommuna Ismoilovadagi iste’dodni ko’rib bu qizning chinakam san’atkor bo’lib yetishishiga ko’zi yetdi va bu yo’lda o’zining beminnat mehnatini ayamadi. Bastakor yaratgan qo’shiqlar, ular ijrosida maromiga yetardi. Bu qo’shiqlar Kommuna Ismoilovani O’zbekistonga xush ovozli xonanda sifatida tanitdi.

1957- yili uni O’zbekiston radiosiga yakkaxon xonanda sifatida ishga olishadi. Bu esa unga qo’shiq-ashulalarini doimiy tarzda tinglovchilarga yetkazish, magnit tasmalariga yozish, ijodkorlar bilan doimiy tarzda hamkorlikda bo’lish uchun katta imkoniyat edi. S.Jalil, H.Rahimov, B.Giyenko, F.Nazarov, V.Zudov, X.Izomov, D.Zokirov kabi kompozitorlar, T.Jalilov, F.Sodiqov, K.Jabborov, S.Hayitboyev, N.Hasanov, G’.Toshmatovdek bastakorlar bilan hamkorlik qiladi. Ijro repertuarini esa professional musiqa namunalari bilan boyitadi. «Tabriklayman» (N.Hasanov, R.Qosimxo’jayeva), «Gulnora» (K.Otaniyozov, A.Bobojonov), «Oyshaxon» (D.Zokirov, A.Po’lat), «Xayolim senda» (H.Rahimov. T.To’la), «Oq oltin karvon-karvon» (F.Sodiqov, Z.Obidov), «Yoshlik chog’imda» (S.Jalil, H.Olimjon), «O’ylanma» (K.Otaniyozov, A.Bobojonov) kabi musiqiy namunalar shular jumlasidan.U 1959-yildan O’zbekiston teleradiosidagi maqomchilar ansambliga ishga o’tadi. Y.Rajabiy, F.Sodiqov, O.Imomxo’jayev, B.Davidova, M.Dadaboyeva, K.Mo’minov, U.Otayev, I.To’rayev, O.Alimaxsumov, S.Aminov, O.Otaxonov, Sh.Ergashevlar bilan ko’p yillar birga ishlashadi. Shu yillar mobaynida Kommuna Ismoilova juda ko’plab maqomlar, xalq bastakorlari yaratgan qo’shiqlarni magnit tasmasiga yozishga muvaffaq bo’ldi. «Qiz qo’shig’i» (A.Po’lat she’ri, F.Sodiqov musiqasi), «Ey chehrasi tobonim» (Muqimiy so’zi, F.Sodiqov musiqasi), «Chaman ichra» (xalq so’zi va musiqasi), «Diyorimsan» (A.Po’lat she’ri, G’.Toshmatov musiqasi), «Tokay» (Uvaysiy g’azali, K.Jabborov musiqasi), «Chapandozi Savti Navo» (Nodira g’azali, Y.Rajabiy musiqasi) shular jumlasidandir. O’zbek xalq musiqa ijrochiligida o’ziga xos ijro uslubiga ega bo’lgan, O’zbekiston xalq artisti, betakror xonanda, ajoyib ustoz Kommuna Ismoilova zamonamizning atoqli va hurmatli san’atkorlaridan biridir. O’z umrini san’atimiz ravnaqiga bag’ishlagan ustoz, xalqimiz ma’naviyati va ruhiyatiga xos eng asl qo’shiq yaratishga bag’ishlagan inson sifatida shinavandalar hotirasida qoldi. Kommuna Ismoilova 2013-yilda Toshkentda vafot etdi.

SULTONPOSHSHA RAHIMOVA (1929-1996) Rahimova Sultonposhsha 1929-yil Xivada tug’ildi. U mashhur aktrisa, xonanda. O’zbekiston xalq artisti (1955). 1943 1974-yillar Xorazm teatrida ishlagan. Layli (―Layli va Majnun), Nurxon (―Nurxon), Zuhra (―Tohir va Zuhra), Nodira (―Nodira), Oyxon (―Maysaraning ishi), Sanam (―Aziz va Sanam), Shohsanam, Oylarbegim (―Oshiq G’arib va Shohsanam) kabi rollarini musiqali dramalarda jozibali ovozi, kuchli dramatik kechinmalari bilan mohirona ijro etgan. Sultonposhsha Rahimova Shohsanam rolida (―Oshiq G’arib va Shohsanam). Shuningdek, dramalarda Guli (―Alisher Navoiy), Luiza (―Makr va muhabbat), Larisa (―Sepsiz qiz), Jamila (―Boy ila xizmatchi), Xolisxon (―Xolisxon) kabi obrazlar yaratgan. 1996-yil Urganchda vafot etgan. QUVONDIQ ISKANDAROV (1930-2010) Quvondiq Iskandarov 1930-yili 10-sentabrda Hazorasp tumanida ishchi oilasida tug’ilgan. Yosh xonanda oilasining to’ng’ich farzandi bo’lganligi uchun erta mehnat qilishga, oilasiga yordam berishga harakat qildi, o’zingizga ma’lumki, o’sha davrlarda hayot, yashash sharoiti juda og’ir kechgan. Ular oilasida 11 farzand bo’lgan.

Quvondiq yosh bo’lishiga qaramay ashula aytishga, soz chalishga juda ishtiyoqi baland bo’lganligi sababli o’zining aytishicha: «Men taxminan 10 12 yoshlarimda otamga yig’lab, uydagi sigirni sotdirib patifon oldirganman. Undagi plastinkada birinchi eshitganim Boborahim Mirzayevning «Tanovor» (Endi sendek jono) va «Ey pari» (O’zingga) ashulalari bo’lib, ularni tezda yodlab Farg’ona–Toshkent yo’llariga mehrim ana o’shanda tushgan» degan edilar. Keyinchalik esa Quvondiqni Hazorasp tumanidagi eng ko’zga ko’ringan ustoz Ozod Jabborovga shogird sifatida topshirishgan. Ustoz yosh xonandani ashulalarni berilib aytishini ko’rib, shogird sifatida juda yaxshi ko’rib qoladi va o’zining yonida olib yuradi. Ozod Jabborovning qo’lida u ko’p ashulalar o’rgandi. Shu davrlarda O’zbekistonning eng yorqin hofizlari Hojixon va Nurmuhammad Boltayevlar bilan uchrashdi, ulardan ko’p saboqlar oldi. Quvondiq Iskandarov 1949 1952-yillari harbiy xizmatni o’tagach, doirachisi va hamnafasi Rajabqori bilan birga yurib, ustozlari ko’magida xalq orasiga chiqib nafaqat Hazorasp tumani balki butun Xorazm, Buxoro viloyatlari va Qoraqalpog’iston Respublikasi bo’ylab xalq xizmatida bo’lgan va konsertlar berishgan. ―Men Rajabqoridan juda minnatdorman, chunki u men bilan hamnafaslikda aytgan ashulalari men uchun hamnafaslik maktabini o’tadi va Quvondiq Iskandarov bo’lishimda menga juda ko’p yordami tekkan. U menga nafaqat hamnafas balki bilmagan asarlarimni o’rgatib, kamchiliklarimni to’ldirgan, chunki uning eslab qolish qobiliyati juda yaxshi rivojlangan edi. degan edi u. Albatta, hamnafaslik bu juda katta mehnat va mashaqqat talab etadi, chunki ikkita yoki undan ortiq ashulachilarning bir–birini eshitib aytish va aytganda ham bir odam ijro etayottgandek bo’lib eshittirilsagina ana shunda hamnafaslik to’laqonli bajarilgan bo’ladi. 1960-yilda ustozni Farg’ona–Toshkent ijro uslubiga qiziqishi uni Toshkent sari yetakladi. Bu yerda Quvondiq aka Toshkent Davlat filarmoniyasiga ishga

joylashadi. U ko’plab ashulalar ijro etdi, radio va televideniyadagi chiqishlari xalqning og’ziga tushdi. Bu vaqtda barcha yetuk xonanda-yu sozandalar, artistlar, raqqosalar, xullas, san’at ahlining eng ko’zga ko’ringan namoyandalari markazga yig’ila boshlagan davr bo’lib, ularning ko’pchiligini o’ziga ustoz deb bildi va ba’zilari bilan birgalikda ijod qildi. O’sha davrda Quvondiq Iskandarovning Feruz I–II asarlarini ijro etishi xonandaning yulduzlik cho’qqisiga ko’tarilishiga katta qadam bo’ldi desak mubolag’a bo’lmas. Chunki, undan oldin ham, undan keyin ham Feruzlarni erkak kishilar orasida Quvondiq Iskandarovdek, ayollardan esa Nazira Yusupovadek maromiga yetkazib ijro etganlar bo’lmadi. 1975-yillarda O’zbekiston xalq xofizi Ro’zmat Jumaniyozov bilan aytishgan diralishmalari esa, eski davrdagi Hojixon Boltayev bilan Polli Duzchi yoki Qalandar Bangilar, bilan bo’lgan diralishmalardan hech kam joyi yo’q edi. Bu diralishmalarda gohida Quvondiq akaning mag’lubiyati ko’rinsa gohida Ro’zmat Jumaniyozov mag’lub bo’lar edi. Biz mag’lub bo’lgan yoki g’olib bo’lgan tomonlarni aniqlamoqchi emasmiz balki, shu diralishma jarayonining o’zi biz uchun juda qiziqarlidir. Bizga ma’lumki Suvoriyda har muxammasning bir baytidan keyin avjga qarab kvarta yoki tersiya ko’tarilib boraveradi va avjiga yetgan sari bir shoirning muxammaslari yetmay qoladi. Hofiz boshqa shoirning muxammasiga yoki shu shoirning boshqa muxammasiga murojaat etishi kerak, buning uchun esa u ko’plab muxammaslarni yod bilishi va ovoz imkoniyati juda keng bo’lishi kerak. Quvondiq Iskandarov ko’pincha Navoiy muxammaslariga, Ro’zmat Jumaniyozov esa Mashrab muxammaslariga diralishmalarini aytar edilar. «Men nafaqat Ro’zmat Jumaniyozov bilan balki Abdusharif Vafoyev, Kenja Matnazar, Kutlumurod Xajiyev, Matkarim Hofiz, Matniyoz Yusupoa nihoyat o’zimni shogirdim Matnazar Xudoynazarovlar bilan ham diyralishma aytganmiz», –deb aytgan edi. Ustozning shogirdlari ham juda ko’p. Ulardan konservatoriya professori Matnazar

Xudoynazarov, O’zbekiston, Turkmaniston, Tatariston va Qoraqalpog’iston xalq artisti Otajon Xudoyshukurov, O’zbekiston, Qoraqalpog’iston, Turkmaniston xalq artisti Ortiq Otajonov, O’zbekiston, Turkmaniston, Qoraqalpog’iston xalq artisti Bobomurod Hamdamov, O’zbekiston, Qoraqalpog’iston xalq artisti Olmaxon Haitova, O’zbekiston xalq hofizi Farxod Davletov, O’zbekiston xalq artisti Matlyuba Dadaboyeva, O’zbekistonda va Qoraqalpog’istonda xizmat ko’rsatgan artist Raxmatjon Qurbonov, O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist Axmadjon Dadayev, O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist Zarif Azizov va bir qator boshqa shogirdlarni yetishtirib chiqarganlar. Ustozning yaratgan asarlaridan «Suhbatlashaylik», «Uzoqdasan», «Ikkimiz», «Qaydasan» ashulalari uning bastakorlik mahoratini yetuk namunalaridan biridir. Hozirda ham ustozning bastalagan asarlarini xonandalar sevib ijro etishadi va muxlislar tomonidan sevib tinglanadi. Ustozning umr daftari kelajak avlod vakillariga uning xayoti va ijodi haqidagi ma’lumotlar yig’indisi emas, balki o’zlari uchun hayotda duch kelishi mumkin bo’lgan sharoitlarda qanday yo’l tutish kerakligi haqida ham yo’l ko’rsatgich sifatida xizmat qilsa ajab emas. Ustozimiz tiriklik vaqtida o’zlari bilan bo’lgan suhbat orqali yozib olingan. O’RINBOY OTAJONOV (1931-2000) 1931-yilda Xonqa tumanida, ishchilar oilasida tug’ilgan. Otasi Raximov Otajon, onasi Raximova Durjon. Yoshligidan etikdo’zga shogird bo’lib ishlagan. Keyinchalik Xazorasplik Xo’ja hofizga shogird bo’lgan. Undan keyin Hojixon Boltayevga shogird bo’lib tushgan.

Harbiy xizmatdan qaytgach, madaniyat uylarida ishlagan. Moskvada bo’lib o’tgan Butunjahon festivalda qatnashgan. 1970-yildan boshlab O’zbekiston davlat filarmoniyasida ―Lazgi ansamblida ijodiy faoliyatini davom ettirgan. 1973-yildan Yunus Rajabiy nomidagi ―Maqom ansamblida ishlagan. 1985-yildan esa Xonqa tumanidagi Oxunboboyev jamoa xo’jaligida ―Sarpoyon gullari ansamblida ishlagan. 1995-2000-yillarda Xonqa paxta tozalash zavodi qoshidagi havaskorlik to’garagida boshchilik qilgan. JUMANAZAR BEKJONOV (1932-1999) O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist Jumanazar Bekjonov 1932-yili Xorazm viloyati Shovot tumanida tug’ilgan. Otasi Bekjon poyaki. Birinchi ustozi Matkarim hofiz Bobojonov edi. 1949-yili Toshkentga kelib, Shayxontoxurda o’zi ansambl tuzadi. 1964-yilda O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist unvoniga sazovor bo’lgan. 1960-yillarda O’zbekiston filarmoniyasiga ishga qabul qilinadi. 1968-yili Toshkentdagi ―Lazgi ashula va raqs ansamblida ishlagan. Jumanazar Bekjonov Tojikiston, Turkmaniston Respublikalarida tanilgan hofiz edi. U Hojixon Boltayevning aytgan ashulalarini yonida yurib ko’pgina Suvora, Savti Suvoralarni eshitib o’rgangan va ustozi deb Hojixonni bilardi. 1999-yili Xorazmda vafot etgan. RO’ZMAT JUMANIYOZOV (1933-2002) Xorazm maqom an’analarining eng ko’zga ko’ringan vakillaridan biri, Hojixon Boltayev maktabining munosib davomchisi. Ro’zmat

Jumaniyozov juda kuchli hamda keng ovoz ko’lamli jarangdor tenor ovoz sohibi edi. Ro’zmat aka yoshligida ustoz Hojixon yonida yurib hofizlik, sozandalik va maqom hamda suvora asoslarini o’zlashtirishda yaxshi tarbiya topdi. To’g’ri nafas olish, ovoz imkoniyatlaridan unumli va tejamkorlik bilan foydalanish siru asrorlarini o’rgangach, ashula aytib charchamaydigan hofiz bo’lib yetishdi. Yakka ovoz ijrosida maqom va suvora yo’llarini uddalab, ko’rkam san’at darajasida namoyish etishga qodir bo’lgan zabardast hofizlardan biriga aylandi. E’tiborli ustoz hofizga yosh ashulachilar ergashadigan bo’ldi. U tabiiy ovoz bilan, mikrofonsiz yakka ijro yo’lida maqom va suvoralardan aytishni qoyil qiladigan nufuzli hofizlardan biri bo’lib qoldi. Bugungi kunda ustoz hofiz Ro’zmat Jumaniyozov yosh ashulachilar uchun mumtoz musiqa bobida o’rnak hamda kamolot ramzi bo’lib qoldi.1991-yil ―O’zbekiston xalq hofiziunvoni berildi. OZOD IBROHIMOV (1937-2007) Xorazmda eski klassik kuy va ashulalarning puxta bilimdoni, mohir sozanda va hofiz. U juda yoshligidan professional musiqa san’atiga qadam qo’ydi. 50-yillarning boshlarida Xorazmda faoliyat ko’rsatayotgan an’anaviy uslubdagi sozanda va xonandalarning san’atidan bahramand bo’ldi. Chinakam ustozlar Bola baxshi, Sheroziy, Hojixon, Nurmamat Boltayevlar, Komiljon Otaniyozov, Karimjon Ismoilov, Ollanazar Hasanov, Qurbonboy Bobojonov, Hayitboy Bobojonov kabi yetuk hofiz va sozandalar Xorazm musiqa an’analarining jonli timsollari edi. Ularning kuy va ashulalarini tinglab, eski an’anaviy ijro uslublarining sara xususiyatlarini ko’ngliga joylab, yaxshigina ijod maktabini o’tab oldi.

50-yillarning o’rtalarida zamona zayli bilan I.Ibrohimov o’zbek musiqa madaniyatining yangi yo’nalishiga bog’liq bo’lgan o’quv muassasalarida ta’lim oldi. U avvalo Toshkent musiqa bilim yurti, keyinchalik esa konseratoriyada qashqar rubobi sinfida tahsil ko’rdi. Mazkur cholg’uda O’zbekiston va jahon kompozitorlari asarlarini ijro etib, o’z bilim va tajriba doirasini kengaytirdi. Ammo vaqt o’tishi bilan milliy cholg’ularda jahon kompozitorlarining asarlarini ijro etish g’oyalari o’z o’zaniga tushib, asl an’analarning qadri yanada tiklana boshladi. Boshqa tajribali sozandalar kabi I.Ibrohimov ham maqomlar bag’riga qaytdi. Eski ko’nikma va tajribalarini xotirada tiklab, butun vujudi bilan maqom va suvoriy asoslarini qayta o’zlashtirishga kirishdi. Yaqin maslakdoshi Ozod Bobonazarov bilan Xorazm tanbur chizig’ida bitilgan matnlarni qayta tiklashda hamkorlik qila boshladi. O.Ibrohimov chuqur iste’dodli sozanda va ashulachi edi. Boshqa ―avom sozandalardan farqli ravishda musiqa tarixi hamda ilmiy asoslari xususida bilimlarga ega bo’lgan. Maqom va suvora yo’llarining ichki mantiqi, kuy tuzilish tartiblari, parda va usullarning nozik sifatlarigacha mutolaa qilish darajasidagi zukko san’atkor edi . BEKJON OTAJONOV (1937-1996) Komiljon Otaniyozovning sevimli shogirdi ustoz san’atkor Bekjon Otajonov 1937-yil 15-yanvar kuni Xorazm viloyati Yangiariq tumanida tavallud topgan. U 1959-yili Moskva shahrida bo’lib o’tgan ―O’zbekiston Madaniyati Kunlari konsert dasturida qatnashgan. 1960-yildan 1996-yilgacha Ogahiy nomli drama va komediya teatrida aktyor, yakkaxon xonanda bo’lib faoliyat yuritgan. Teatrda ko’plab obrazlarni yaratgan Bekjon Otajonov ―Layli va Majnun spektaklida bosh qahramon Majnun rolini, ―Oshiq G’arib va Shohsanam

spektaklida Oshiq G’arib rolini va yana boshqa juda ko’plab qahramonlarni rolini ijro etgan. Tabiatan yoqimli tembrli, keng ovoz ko’lamli ovoz sohibi Bekjon Otajonov ustoz san’atkor Hojixon Boltayev nazariga tushib ―Maqom ansambliga taklif qilinadi. Shu yerda bir qancha maqom ashulalari radio, televideniya, magnit tasmasiga yozilgan. Bugungi kunda bu tasmalar O’zbekiston Milliy teleradiokompaniyasida va Xorazm televedeniya va radiosi oltin fondida saqlanmoqda. Bekjon Otajonov 1992-yili O’zbekiston Respublikasida xizmat ko’rsatgan artist davlatimiz unvoni bilan taqdirlanadi. Ustozning farzandi Azamat Otajonov ham ota izidan borib, san’at yo’lini tanladi. Bugungi kunda Azamat Otajonov maqom va Xorazm suvoralarini mukammal darajada ijro qiladigan el suygan san’atkorlardan biri. Bekjon Otajonov 1996-yil 13-yanvar kuni vafot etdi. OLMAXON HAYITOVA (1940-2013) Olmaxon Hayitova 1940 yilning 6-martida, Xorazm viloyatining Xonqa tumanida tavallud topdi. Yosh Olmaxon maktabda o’qib yurgan kezlarida musiqiy to’garaklardan ortmagan ekan. Olmaxon Hayitovaning tengdosh do’stlarini xotirlashicha bu qizcha san’atga shu darajada berilgan ekan, hatto radio yoki televizordan konsert bo’ladigan vaqtda hech kimni gapirtirmay ortiqcha shovqinsiz jim turib eshitar ekan. Ayniqsa o’sha kezlari ayol xonandalardan Tamaraxonim, Halima Nosirova, Berta Davidova, Kommuna Ismoilova, Erkinoy Bekjonova, Sultonposhsha Rahimova, Nazira Yusupova va boshqalarni ijro etgan asarlarini yodlab olib, kuylab yurgan ekan. Yillar o’tib Olmaxon Hayitova tobora ulg’ayib, borgan sari san’atga oshno bo’la boradi.

Ma’lumki, O’zbekiston xalq artisti Hojixon Boltayev va O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist Nazira Yusupova Xonqaning Qarichmon qishlog’ida yashab ijod etishgan. Bu qishloq Olmaxon Hayitova yashaydigan uyidan uzoq emas edi. Shuning uchun u ustozlari Nazira Yusupova va Hojixon Boltayevlarning uyiga borib, ashula o’rganar edi. Ammo ashula aytishni dastlab to’garakdagi ustozi O’lmas Saidov va keyinchalik Komiljon Otaniyozovdan o’rgangan. Olmaxon Hayitovaning ovoz imkoniyati kuchli va yuksak darajada rivojlangan, pastki pardadan eng yuqori avj pardasigacha ikki oktavadan ortiq tovush ko’lamini o’z ichiga oladi, barcha pardada birdek tovush jarangdorligiga erishgan, go’zal tembrli, lirik sopranodir. Albatta bu davrlarda ayollar xonandalik qilishi qiyinroq edi. Ammo bu hayot qiyinchiliklardan qo’rqmay Olmaxon Hayitova dastlab qashqar rubob chalib, keyinchalik tor chertib ijro etishni o’ziga ijro uslubi sifatida o’zlashtirdi. Albatta xonanda ovoz imkoniyatlari a’lo darajada bo’lsa bu yaxshi, agar shu xonanda musiqiy soz chalib, kuylasa undan ham yaxshi. Ba’zida xonanda o’z ashulalariga ijodiy yondashib, ashula orasida musiqiy mashqlar, improvizatsiya, ya’ni badihago’ylik qilib ijroni yanada boyitishi mumkin. Shunday paytlarda xonanda o’zi musiqiy soz ijro etgani ma’qul. Ayniqsa, erkak xonandalar tor, tanbur, dutor, g’ijjak kabi sozlarini o’zlari chalib xonish qilishni odat etganlar. Ammo ayol xonandalar dutor yoki doira sozlarini chertib kuylashgan. Ayollar orasida Olmaxon Hayitova Erkinoy Bekjonovadan keyin tor chalib kuylashni rasm qilgan. 1958-yilda Yangiyo’l shahriga ko’chib kelib, shu yerning teatrida yakkaxon ashulachi sifatida ishlaydi. 1959-yili Moskvada bo’lib o’tgan VI jahon yoshlar festivaliga qatnashib, g’olib bo’ldi. Olmaxon Hayitovaning ijrolari asta sekin xalq og’ziga tushib, borgan sari tanila bordi. 1968-yili O’zbekistonda hizmat ko’rsatgan artist unvoni bilan taqdirlandi. O’tgan asrning 1960-2000-yillari Olmaxon Hayitova ijodining eng gullagan davri bo’lib, bu vaqtda uning ijro dasturidan xalq mumtoz ashulalari «Feruz- I», «Guluzorim», «Samarqand ushshog’i», «Toshkent Irog’i», va xalq doston nomalari, ya’ni Oshiq g’arib va Shohsanam dostonidan

«Ozod qil», «Boro-bilmadim», «Xatingni», «Bog’ saylina galadi» hamda ko’plab kompozitor va bastakorlar asarlaridan, «Amu to’lqini» G’ofur G’ulom she’ri Sulton Hayitboyev musiqasi bilan «O’zbekiston gullari» Sulton Hayitboyev musiqasi «Naylayin» Komiljon Otaniyozov musiqalari bilan ashulalar ijro etgan. Shuningdek ijro dasturidan turkman, ozarbayjon qo’shiqlari ham o’rin olgan. Olmaxon Hayitova sozanda, ya’ni o’ziga torda jo’r bo’lib Respublika radiosi fondiga 250 dan ortiq asarlarni yozdirgan. Bu xizmatlari xukumatimiz tomonidan inobatga olinib 1993yilda Qoraqalpog’istonda xizmat ko’rsatgan artist. 1992 yilda O’zbekiston xalq artisti unvonlari bilan taqdirlandi. Olmaxon Hayitova Markaziy Osiyo davlatlarining barchasida, AQSh, Kuba, Germaniya, Isroil, Marokash, Angliya, Tunis, Mojariston, Fransiya mamlakatlarida ijodiy safarda bo’lgan. Olmaxon Hayitova ijro etgan asarlaridagi ehtiros, shijoat va jo’shqinlik ijrochining asar mazmunini chuqur bilishi, bunday qo’shiqlarni unutilmas va tinglovchilar qalbidan chuqur joy olishiga muhim omil bo’lgan. 1995 yilda O’zbeknavo konsert gastrol Xorazm viloyat birlashmasi rahbari bo’lgan. 2013-yili vafot etgan. OTAJON XUDOYSHUKUROV (1944-1994) Otajon Xudoyshukurov 1944-yil, 4 oktyabrda Qoraqalpog’iston Respublikasi To’rtko’l tumanida tavallud topgan. Yoshligidan san’atga ishtiyoqi baland, radio, televideniyadan, to’y-hashamlarda biron-bir qo’shiqni eshitsa shu zahoti yodlab olish

qobiliyatiga ega edi. Yosh Otajonning zehni o’tkir, iqtidorli va nafislikka limmo– lim qalb egasi ekanligi sezilib turar edi. Uning ovoz imkoniyati bolaligidanoq yuksak darajada rivojlangan, pastki pardadan eng yuqori avj pardasigacha ikki oktavadan ortiq tovush ko’lamini o’z ichiga olgan, qaysi pardada xonish qilmasin barchasida birdek tovush jarangdorligiga erishgan, go’zal tembrli, dramatik tenor ovozga ega edi. Ammo ato etilgan bu inoyatni asrab-avaylash, tomoqning pay mushaklarini tarbiyalash, ravon va quvvatli nafas ila rivojlantirish, uni to’g’ri qo’llay bilish, yurak dardini, qalb tug’yonini bunday buyuk ne’mat vositasi bilan mashaqqatli mehnat orqali, yuksak san’at darajasida yuzaga chiqarish va barchani undan bahramand qilish har kimni ham qo’lidan kelavermaydi. Otajon Xudoyshukurovning chappani odatlari, bir so’zliligi, do’stga sodiqligi va boshqa insoniy fazilatlari to’g’risida ko’p aytilgan va yozilgan. Biz asosan uning ijodini, ijro qilgan mumtoz ashulalari va yaratgan asarlari haqida gapirib o’tmoqchimiz. Dastlab Otajon Xudoyshukurov kuylagan doston nomalari asosida yaralgan asarlari: Xorazm va umuman Amudaryo quyi oqimidan yetishib chiqqan xonandalar o’z ijodiniing dastlabki bosqichida doston qo’shiqlariga murojaat etishadi. Bu bejiz emas. Chunki Xorazm dostonchiligi o’ziga xos bir maktab bo’lib, Markaziy Osiyo hududida bunday dostonchilik maktabining qiyosi yo’q. Ushbu maktab baxshilari doston matnini hikoya tarzida, she’rlarini esa ochiq ovozda, qo’shiq shaklida (dutor yoki tor, bulomon yoki g’ijjak, doira) kichik ansambl jo’rligida ijro etishadi. Mumtoz ashula va maqomlar saroy muhiti va uni tinglashga tayyorgarligi bor xos muhlisga mo’ljallangan bo’lsa, doston qo’shiqlari birinchi navbatda she’ri barmoq vaznidagi, barchaga tushunarli, kuy jumlalari ham uncha murakkab bo’lmagan motivlardan tuzilgan, doira usullari oddiy lekin rivojlanib, maydalanib, jo’shqinlashib boruvchi, qo’shiq dipazoni keng ovoz ko’lamini talab qilmaydigan asarlardir. Ular shakli jihatidan ixcham, o’ynoqi, avjlari uncha baland bo’lmagan va o’rtacha murakkablikdagi qo’shiqlar bo’lib, boshlovchi xonandalar uchun dastlabki pog’ona vazifasini

o’tagan. Otajon aka ham bundan mustasno emas albatta. Uning yetmishinchi yillari plastinkalarga darj etilgan «Go’ro’g’li» dostonidan Og’a Yunus Pari tilidan aytilgan: Jonima o’t soldi ayroliq g’ami, Yorni mannan mani yordan ayirdi qo’shig’i o’sha davrning kattayu kichik shinavandalari yodida muhrlanib, qayerda yursa ham xirgoyi qilinadigan ohanglardan biri bo’lib qoldi. Yoki shundan sal keyinroq Oshiq G’arib va Shohsanam dostonidan ―Galar sallona–sallona nomasi avj pardalaridan boshlanib naqarotlari daromadda qaytiriladi. Xususan Otajonga ergashadagan, ya’ni yaxshi ma’noda unga taqlid qiluvchi yoshlar «sallona» so’zidagi «S» harfini Otajon akaga o’xshatish uchun «Sh» simon qilib aytishardi, chunki Otajon Xudoyshukurovda xuddi shunday talaffuz mavjud edi. Doston kuy va qo’shiqlari ularning usullari va uslublarini yaxshi bilgan Otajon Xudoyshukurov shu asosda yaratilgan Hoji Abdullaziz Abdurasulov ijodiga mansub Bozurgoniy, Qo’shchinor, Guluzorim shuningdek, Kurd Eshvoyi, Samarqand ushshog’i, Toshkent Irog’i kabi asarlarni me’yoriga yetkazib ijro etgan. Buning natijasida uning xonandalik ijodi tabiiy ravishda tobora sayqallanib, rivojlanib bordi. Otajon Xudoyshukurov ashulalarining parda tizimi o’ziga xos bo’lib har doim betakrorlikka intilib kelgan va Hojixon Boltayev, Komiljon Otaniyozov maktabining boshqa namoyandalarining yaratgan asarlaridan ajralib turadi. Buning sababi Otajon aka ko’proq mang’itlik Nazir qori va Jumanazar Bekchonov kabi ustozlarga nisbatan katta mehr qo’ygan va hurmati baland edi. Ularning ijodiy yo’li doston kuylari asosidagi yaratuvchilik bilan chambarchas bog’liqdir. Ayniqsa, dostonlardagi vazn, parda, usul xususiyatlarini o’z ijodlarida qo’llash, zavqi kelgan paytda torni yuqori pardalarga sozlab ashula aytish, ular bilan tez-tez muloqotda bo’lish, xabar olish Otajon akaga xos xususiyat edi. Shuning uchun ham u o’z ijodida nomlari keltirilgan ustozlarga ergashgan

holda ashula va qo’shiqlar yaratishga intilgan. Otajon akaning bunday ashulalari juda ko’p bo’lib, har biri haqida katta-katta maqolalar yozish mumkin. Haqiqatan ham o’zagi xalq ohanglarining chuqur ildizlaridan bahra olib yaratilgan asar tinglovchi va shinavandalarni yuragiga yetib boradi, qalb to’ridan joy oladi va umri boqiylik kasb etadi. El e’zozlagan san’atkor o’z xalqining xotirasidan umrbod o’chmaydi. Uning jo’shqinligi misoli Jayhundek betakror ijrochilik san’ati, qoldirgan merosi, zamon va makon sarhadlaridan umr karvoni mulkida tinglovchilarining ruhiyatiga ozuqa va quvvat bag’ishlab, yosh ijodkorlarni ilhomlantirib, avloddan–avlodga o’tib borajak. Otajon Xudoyshukurov qisqa ellik yillik umri davomida konsertlarda, gastrollarda va el xizmatida kamarbasta bo’lib, umrining har lahzasidan unumli foydalandi. Ya’ni, 300 ga yaqin qo’shiqqa kuy bastaladi va o’zi ijro etdi. Bundan tashqari mumtoz ashulalarni maromiga yetkazib kuyladi. O’zbek san’atini yaqin va uzoq xorijda targ’ibot qildi. Otajon Xudoyshukurov 1994- yil 22-dekabrida vafot etdi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1 .Begimatov S. Mamirov Q., Mansurov A., Karimova D, Ro’ziyev I. Musiqa 6-sinf uchun darslik. G’.Gulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti. Toshkent 2001-yil 2.Jabborov A. Musiqiu drama va komediya janrlari. O’zbekiston kompozitorlarining ijodiyotida. Toshkent. 2000-yil.. 3.Ismoilova.M. E. Xalq qo’shiqlari vositasida o’quvchilarning ma’naviy ahloqiy fazilatlarini shakillantirish. Toshkent “Istiqlol” 2000-yil. 4 .Ismoilova M. Vokal o’qitish metodikasi. Oliy va o’rta maxsus musiqiy ta’lim talablati uchun o’quv uslubiy qo’llanma.Toshkent ”Musiqa” nashriyoti.2011yil. -61 bet. 5 .Ismoilova M.E. Bayramjonim-bayramjon. Umumiy o’rta ta’lim maktab o’quvchilari uchun o’quv qo’llanma. Toshkent, “Musiqa” 2016 yil –232 bet. 6. Ibrohimov.O. J. Sadoqov. 7-sinf uchun darslik. G’.Gulom nomidagi manbaa ijodiy uyi. Toshkent 2004-yil. 7.Mansurov A., Hakimova D. Musiqa 5-sinf uchun darslik G’.Gulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti. Toshkent 2001-yil. 8. Hasanboyeva O. Hasanboyev.J, H.Hamidov. Pedagogika tarixi. Toshkent 2004-yil. 9. Rizayeva M, Yosh xonandaning kamoloti. Toshkent “Cho’lpon”2003- yil.

O'xshashlar

An’anaviy xonandalik kuylash maktabi shakllari

O'zbek opera san'ati va uning rivojiga hissa qo'shgan kompozitorlar

Opera janrining vujudga kelishi va rivojlanishi

O’zbek mumtoz musiqasi va uning xususiyatlari

XX asrning 20-30-yillarida o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik