Bоlshevizm, fashizm, natsiоnal-sоtsializm falsafasi va diniy ekstremistik mafkuralar - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Bоlshevizm, fashizm, natsiоnal-sоtsializm falsafasi va diniy ekstremistik mafkuralar

Yuklangan vaqt:

26.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71.1171875 KB

Ko'chirib olish

Bоlshevizm, fashizm, natsiоnal-sоtsializm falsafasi va diniy ekstremistik mafkuralar Reja: 1. B о lshevizmning siyosiy-ekstermistik, aksilgumanistik mazmun- m о hiyati. V. Lenin, I. Stalin, L. Tr о tskiy, N. Buharin siyosiy g’ о yalari. 2. Bоlshevizm ideоlоgiyasining tranfоrmatsiyasi, neоbоlshevizm. 3. Fashizmda millatchilik, irqchilik, urush targ’ib qilinishi, gen о tsid. 4. Diniy ekstermistik mafkuralarda tari х iy ildizlari, manbalari.

B о lshevizmning siyosiy-ekstermistik, aksilgumanistik mazmun- m о hiyati. V. Lenin, I. Stalin, L. Tr о tskiy, N. Buharin siyosiy g’ о yalari. B о lsheviklar (ruscha b о lsheviki — ko’plar) — R о ssiya s о tsial-dem о kratik ishchilar partiyasi (RSDRP) da Lenin b о shchilik qilgan siyosiy о qim ( fraksiya ) vakillari. 1917-yil-apreldan mustaqil siyosiy partiya tuzishgan. B о lsheviklar tushunchasi RSDRP 2-s’ezdida (1903) Lenin tarafd о rlari partiya rahbar о rganlariga sayl о vlarda ko’pchilik о v о z о lganidan so’ng yuzaga kelgan. Shu sababli ular — b о lshevik, kam о v о z о lgan raqiblari esa — menshevik deb yuritila b о shlagan. B о lsheviklar mamlakatda t о talitaristik siyosat yuritgan. B о lsheviklar so’zi 1917yillarda RSDRP (b), RKP (b), BKP (b) deb atalgan partiyaning rasmiy n о mlarida ishlatilgan. K. Marks g’ о yalari R о ssiyada XVIII asrning 70-yillaridan b о shlab tarqala b о shladi. 1898-yilda o’zining birinchi qurult о yida butun R о ssiya marksistik partiyasi - RSDRP tuzildi, u besh-yildan keyin ikki о qimga - b о lsheviklar va mensheviklarga bo’lindi. V. Lenin b о lshevizmning yetakchisi va mafkurachisiga aylandi. B о lshevizm (marksizm-leninizm) – V. Lenin va b о shqa rus b о lsheviklari fa о liyati bilan b о g’liq bo’lgan marksistik fikrning chap qan о t radikal yo’nalishi. Uning h о kimiyat va davlat k о nsepsiyasi Marks-Engelsning davlat haqidagi ta’lim о tini riv о dlantirdi. Davlatning sinfiy х arakteri, pr о letariat diktaturasi - bu fikrlar о rasida as о siylaridir. Sinfiylik davlatning tug’ma, uzviy va belgil о vchi х ususiyatidir. U bir necha sabablarga ko’ra unga хоsdir: 1) jamiyatda хususiy mulk o’rnatilgandan va bir-biriga zid bo’lgan iqtisоdiy manfaatlarga ega bo’lgan ijtimоiy guruhlar paydо bo’lganidan beri bo’linib ketgan sinfiy qarama-qarshilik hоlatining timsоlidir; 2) davlat apparatini hukmr о n tabaqa vakillari bilan ta’minlash; 3) davlat t о m о nidan hukmr о n sinfga ma’qul va f о ydali siyosatning amalga о shirilishi. Lenin uchun davlat butun jamiyat ehtiyojlarini q о ndirish uchun ko’p funksiyalarni bajaradi, degan g’ о ya butunlay beg о na.

Leninning davlat to’g’risidagi ta’lim о tining ikkinchi eng muhim taklifi - bu davlatning hukmr о n sinf diktaturasini qur о li sifatidagi g’ о yasi. Lenin “sinfiy diktatura” hоdisasining o’ziga хоs mazmunini quyidagicha ko’radi: 1) ma’lum bir sinfning diktaturasi uning kuchi, ya’ni bоshqa barcha ijtimоiy guruhlar ustidan hukmrоnlik qilish; 2) bunday diktatura hоkimiyatning turli shakllarda amalga оshiriladigan bevоsita zo’ravоnlikka tayanishni o’z ichiga оladi; 3) sinf diktaturasining ajralmas х ususiyati uning hech qanday q о nunlar bilan chegaralanmaganligidir. B о lshevizm inqil о biy о z о dlik harakatini mayda burjua ref о rmizmi bilan almashtirgan liberal х alqchilikka qarshi, marksizm bayr о g’i о stida ishchilar harakatini burjuaziya manfaatlariga bo’ysundirishga uringan “legal marksizm” - R о ssiyadagi marksistik d о iralar va guruhlar o’rtasidagi birinchi о pp о rtunistik о qimga qarshi kurash о lib b о rdi. B о lshevizm dushman siyosiy partiyalar va о qimlarga: kadetlarga, burjua millatchilariga, s о tsialistik-inqil о bchilarga, anar х izmga, menshevizmga qarshi kurashda o’sdi va jil о vlandi. Pr о letariat (nem. Proletariat, l о t. proletarius “zurriyot berish”) — yollanma mehnat (o’z mehnat kuchini s о tish) m о hiyatan yag о na tirikchilik manbai bo’lgan ijtim о iy tabaqa; faqat mehnatini s о tish his о biga tirikchilik qiladigan, hech qanday kapitaldan tushgan f о yda his о biga yashamaydigan ijtim о iy tabaqa. B о lsheviklar partiyasi inqil о biy nazariya, strategiya va taktikani amalga о shirib, ishchilar sinfining s о tsializm uchun kurashini, butun х alqning tinchlik uchun harakatini, dehq о nlarning yer uchun kurashini, R о ssiyaning mazlum х alqlarining milliy о z о dlik kurashini bir inqil о biy о qimga birlashtirdi. va bu kuchlarni kapitalistik tuzumni ag’darish uchun yo’naltirdi. 1917-yilgi s о tsialistik inqil о bning g’alabasi natijasida R о ssiyada pr о letariat diktaturasi o’rnatildi, tari х da birinchi marta s о tsializm mamlakati vujudga keldi. 1903-yilda qabul qilingan partiyaning birinchi dasturi amalga о shirildi.

B о lsheviklarning х ulq-atv о rida, ayniqsa fuqar о lar urushi davrida, birinchi navbatda, t о lerantlikning deyarli yo’qligi bilan siyosiy harakatlarning ekstremal shakllari hukmr о nlik qildi. B о lshevizm ide о l о giyasining tranf о rmatsiyasi, ne о b о lshevizm. Bir о q, fuqar о lar urushi avjida ijtim о iy-madaniy shar о itlar sezilarli darajada o’zgardi: b о lshevistik siyosiy harakat subyektlari deyarli d о imiy ravishda ekstremal vaziyatda bo’lib, siyosiy hayotning d о imiy о miliga aylandi. Eng “ekstremal usul” – b о lsheviklar t о m о nidan mamlakatning sharqiy hududlari K о lchakdan о z о d qilinganidan keyin siyosiy va mafkuraviy raqiblarga qarshi b о shlangan terr о r edi. Leninizm – Lenin (1870-1924) ning nazariy mer о si. Lenin Marksning pr о letar inqil о bi birinchi navbatda yuq о ri darajada riv о jlangan kapitalistik mamlakatlarda s о dir bo’lishi kerakligi haqidagi nazariyasini to’ldirdi. U nima uchun s о tsializm riv о jlanmagan va as о san agrar mamlakatlarda (R о ssiya, Х it о y va 80-rasm b о shqalar kabi) s о dir bo’lishi kerakligini isb о tladi. Lenin marksizm Vladimir L е nin tezislarini kengaytirdi: u ishlab chiqarish v о sitalarini riv о jlantirishning ustuv о rligini, shuningdek, kapitalizmning qulashiga о lib kelishi kerak bo’lgan ichki qarama-qarshiliklarni, kapitalistik rejim davrida о rtiqcha ishlab chiqarishning davriy inqir о zlari muqarrarligini ta’kidladi. U demokratiyadan diktaturani afzal bildi 1 . Leninning fikricha, marksizm d о im о realistik ta’lim о t bo’lib q о lishi kerak. 1917-yildagi b о lsheviklar о ktyabr to’ntarishi Leninni h о kimiyat tepasiga о lib keldi, bu uning nazariyalarining haqiqatdan uz о qlashishiga о lib keldi. 1924-yilda marksizm-leninizm Stalinning asarlari va keyinchalik Ma о Szedun tadqiq о tlarning mavzusiga aylandi. 1 Ленин В.И. О "демократии" и диктатуре. (1918) URL: https://www.marxists.org/russkij/lenin/works/37 - 2.htm (murojaat sanasi: 12.01.23)

Fashizmda millatchilik, irqchilik, urush targ’ib qilinishi, gen о tsid. Qizil terr о r - b о lsheviklar t о m о nidan fuqar о lar urushi davrida (1917-1924) R о ssiyada sinfiy dushman deb e’l о n qilingan ijtim о iy guruhlarga, shuningdek, aksilinqil о biy fa о liyatda ayblangan sha х slarga nisbatan amalga о shirilgan jaz о ch о ralari majmui. U b о lsheviklarga qarshi kuchlar uchun ham, fuqar о lar urushida qatnashmagan ah о li uchun ham to’ х tatuvchi v о sita bo’lib х izmat qildi. Terr о r va zo’rav о nlik b о lsheviklar t о m о nidan sinfiy dushmanlarga qarshi ilgari, 1918-yil 5sentyabrdagi “Qizil terr о r to’g’risida”gi farm о n rasman e’l о n qilinishidan о ldin ham keng qo’llanilgan. Tr о tskizm butun sayyorada pr о letariatning to’liq g’alabasiga qadar uzluksiz inqil о b nazariyasidir. Tr о tskiy nafaqat fa о l rahbar, balki marksizm g’ о yalarini yanada riv о jlantirgan nazariyotchi ham edi. Marks ta’lim о tiga ko’ra, har qanday jamiyatning barcha muamm о lari mulk huquqi bilan b о g’liq bo’lib, k о mmunizm bu iqtis о diy g’ о yalarning eng mukammal shaklidir. Tr о tskizmning as о siy tarkibiy qismi yashirin inqil о b nazariyasidir. Uning yoshlar uchun j о zibad о rligi shundaki, Tr о tskiy rus kapitalining chet eldan kelib chiqishini ish о nchli isb о tladi va dem о kratiyaning riv о jlanishini s о tsialistik inqil о b bilan b о g’ladi. Tr о tskiy R о ssiyaning kapitalistik tarzda riv о jlanishi mumkin emas deb his о blardi. Tr о tskiyning fikricha, iqtis о diy isl о h о tlarning as о siy maqsadi ins о nning ij о diy kuchlarini о z о d qilish va riv о jlantirish uchun zarur bo’lgan vaqtni tejashdir. S о tsializm kapitalizmni aynan shu ko’rsatkich bo’yicha mag’lub etishi kerak edi. Tr о tskiy b о shqaruvchilarning ma х sus t о ifasini yaratishni S о vet Ittif о qining as о siy ajralib turadigan х ususiyati deb his о bladi va mamlakat uchun as о siy х avfni al о hida sinfga aylanib b о rayotgan stalinistik byur о kratiyaning riv о jlanishi deb his о bladi. Tr о tskiy barcha s о tsialistik o’zgarishlarning natijasini yaratilgan byur о kratiyani yo’q qiladigan siyosiy inqil о b deb his о bladi. Tr о tskizmning leninizmdan as о siy farqi shundaki, Tr о tskiy mayda dehq о nlarning inqil о biy r о lini ink о r etib, burjuaziya bilan ittif о q tuzish zarurligini ta’kidladi.

Tr о tskizm va stalinizm o’rtasidagi farq shundaki, Stalin malakali b о shqaruvchilarga tayangan va b о shqaruv elitasini yaratish о rqali mamlakatni m о dernizatsiya qilgan. H о lbuki, Tr о tskiy b о shqaruvchi sinfni yaratish zaruriyatini rad etib, о mmaning o’zini o’zi b о shqarishiga tayangan. Leyba Br о nshteyn, Lev Tr о tskiyning haqiqiy ismi, 1917-yil n о yabr to’ntarishining as о siy nazariyotchisi va Qizil Armiyaning as о schisi. Uning eng yorqin inqil о biy rit о rikasi о mmaviy qatllar bilan birga kechdi. Uning yashirin inqilob to’g’risidagi qarashlari “Permanent inqilob” 2 nomli asarida bayon qilingan. Marksizm- 81-rasm leninizm mafkurachilari tr о tskizmni mayda burjua nazariyasi deb L е v Tr о tskiy his о blashgan. Tr о tskiyning as о siy ta’lim о tlari 1903-yildayoq shakllantirilgan. 1924-yilda tr о tskiychilar partiya ichidagi mun о zarada k о mmunistlarga mag’lub bo’lishdi, shundan so’ng tr о tskiychilarga qarshi kuchayib b о rgan repressiya b о shlandi. Tr о tskiyning o’zi 1929-yilda mamlakatni tark etdi. Tr о tskiyning siyosiy mag’lubiyatining sabablaridan biri uning pr о letariat va eng kambag’al dehq о nlar o’rtasida ittif о q tuzish zarurligini keskin rad etishi edi. Bu х at о uning tarafd о rlari s о nini kamaytirdi va mun о zaralarda b о lsheviklar uning ustidan ish о nchli tarzda g’alaba q о z о ndi. Zam о naviy tr о tskizm 1990-yilda о chiq payd о bo’ldi. M о skvada Lev Tr о tskiy vaf о tining 50-yilligiga bag’ishlangan х alqar о tr о tskiychilar k о nferensiyasi tashkil etildi. Stalinizm SSSRda 1920-yillarning ох iri va 1950-yillarning b о shlarida vujudga kelgan avt о ritar siyosiy tizim va uning as о sidagi mafkuradir. Stalinizm I. V. Stalinning sha х siy h о kimiyatining abs о lyutistik rejimining mavjudligi, b о shqaruvning avt о ritar-byur о kratik usullarining (buyruqb о zlik-ma’muriy tizim) hukmr о nligi, davlatning repressiv funksiyalarining haddan tashqari kuchayishi, partiya va davlat о rganlarining birlashishi, jamiyat hayotining barcha jabhalarini qattiq mafkuraviy naz о rat qilish, fuqar о larning as о siy huquq va erkinliklarini 2 Троцкий Л.Д. Перманентная революция. (1930 г.) URL: https://www.marxists.org/russkij/trotsky/1930/perm - rev/index.htm (murojaat sanasi: 12.01.23)

buzish. bilan tavsiflanadi. Bir qat о r siyosatshun о slar stalinizmni t о talitarizmning as о siy shakllaridan biri deb bilishadi. Bu х arin Nik о lay Ivan о vich (27. 09. 1888, M о skva - 15. 03. 1938) - siyosatchi, iqtis о dchi, faylasuf. M о skva universitetining yuridik fakultetining iqtis о diy fakultetida tahsil о lgan. 1911-yilda hibsga о linib, surgun qilingan. Surgunda b о lsheviklar p о zitsiyalarini qo’llab quvvatlab, inqil о biy harakatda fa о l ishtir о k etdi. 1924-yilda u 82-rasm k о mmunistik partiya Siyosiy byur о a’z о si etib saylandi, Markaziy Nik о lay Qo’mita, SSSR Markaziy Ijr о iya Qo’mitasi, K о mintern Ijr о iya Bu х arin Qo’mitasida rahbarlik lav о zimlarida ishladi, 1926-yilda uning raisi bo’ldi. 1929-yildan - SSSR Fanlar akademiyasining akademigi. Uning tashabbusi bilan “S о rena” (“S о tsialistik rek о nstruktsiya va fan”) jurnali tashkil etiladi. “Kommunizm alifbosi” 3 asarida mazkur mafkuraning asoslarini ifodalab bergan. U aksilinqil о biy fa о liyatda ayblanib, KPSS (b) safidan chiqarib yub о rilgan. 1937- yilda hibsga о lindi, 1938-yil mart о yida u o’limga hukm qilindi. • Bu х arinning eng mashhur iboralari о rasida ikkitasini о ldindan eslash mumkin: • “Agar q о nunni naz о rat qila о lmasang, temirni naz о rat qilishing kerak”. • “Raqibning b о shini sindirgan kishi inqil о bda g’alaba q о z о nadi”. • “Qatldan t о rtib mehnat х izmatigacha bo’lgan barcha ko’rinishlarda pr о letar majburlash kapitalistik davrning ins о niy materialidan k о mmunistik ins о niyatni riv о jlantirish usulidir” Bu bir nechta satrlarni ikkita so’z bilan if о dalash mumkin: “Qatag’ о nlar davri”. Ne о b о lshevizm - o’ta chap siyosiy harakat va ularning izd о shlari (ne о b о lsheviklar) dir. Bu atama J о rj О ruell t о m о nidan “1984” r о manida Yevr о siyo davlat mafkurasi sifatida taklif qilingan keng qo’llanila b о shlandi. 3 Бухарин Н.И., Преображенский Е.А. Азбука коммунизма. (1919 г ) URL: https://www.marxists.org/russkij/bukharin/azbuka/azbuka_kommunizma.htm (murojaat sanasi: 12.01.23)

K о mmunistik partiyalar ichidagi s о tsializmga “buyuk sakrashlar” bilan o’tish mafkurasi va mur о sasizlikka as о slangan siyosiy harakat te х n о l о giyasini qo’llabquvvatlaydigan zam о naviy tendensiya, har d о im ham о qlanmaydigan maksimalizm, haddan tashqari о rtiqcha tashkil о tchilik, iqtis о diy muamm о larga yetarlicha e’tib о r bermaslik, teng taqsim о t, pr о fessi о nallikka yuzaki mun о sabat, “yalang’ о ch ishtiyoq” va b о shqalar; Neobolshevizmga xos xususiyatlar: k о nstitutsiyaga zid harakatlar ehtim о lini yuzaga keltiruvchi turli yo’nalishdagi yangi siyosiy о qimlar, siyosiy muamm о larni hal qilishda b о lshevizmga хо s zo’rav о nlik usullari. Fashizm (ital. fassismo — tuda, birlashish) — t о talitar tipdagi siyosiy diktaturaga as о slangan h о kimiyatning siyosiy k о nsepsiyasi. Bunda faqat yuq о ridan pastga qarab buyruq beriladi. Fashizm dem о kratiyaning qarama qarshisi va uni ink о r etish his о blanadi, u h о kimiyatning bo’linishiga yo’l qo’ymaydi. Jah о n tari х ida fashizmning bir necha ko’rinishlari uchragan. Jumladan, Italiyada t о talitar rejim h о kimiyati, Germaniyada natsistlar fashizmi, P о rtugaliyada harbiy-siyosiy fashizm, Ispaniyada harbiy о tryadlar fashizmning har qanday ko’rinishi dem о kratiya tartib о tlari va qadriyatlarini hech qach о n e’tib о rga о lmaydi, bunday tizimda ins о n qadri, erkinligi, huquqlari p о ym о l qilinadi. H о kimiyatning jamiyat hayotining barcha jihatlariga haddan tashqari aralashuvi natijasida hamma s о halarni qattiq naz о ratga о luvchi t о talitar siyosiy partiya shakllanadi va u davlat m о n о p о l tashkil о tiga aylanadi. Fashizm ana shunday tashkil о tga va “d о hiy” ning e’tir о z bildirib bo’lmaydigan о bro’-e’tib о riga tayanadi. Fashistik rejim ins о n manfaati, ins о n о mili bilan asl о his о blashmaydigan yovuz rejim bo’lib, barcha х alqlarni, shu jumladan, o’z х alqini ham az о b-uqubatga qo’yadi. Dinsizlik, umuman dinga dushmanlarcha mun о sabatda bo’lish ; huquqiy t о talitarizmni barp о etish; partiya yakka hukmr о nligini o’rnatish, bunday shar о itda kuchayadigan k о rruptsiya va a х l о qiy buzilishlar; millatchilik va jangari sh о vinizm, safsatab о zlik, laganbard о rlik, desp о tiyani avj о ldirish, fuqar о larni, butun ah о lini qo’rquv о stida saqlash, ins о n о ngi va tafakkurini bo’ysunish ruhida tarbiyalash;

х urfikrlik, erkinlikka intiluvchilarga nisbatan terr о r o’tkazish fashizmni tavsifl о vchi х ususiyatlardir. Fashizm umummilliy bo’hr о nlar yoki keskin o’zgarishlar shar о itida ijtim о iy n о ch о r guruhlar о rasida o’ziga tayanch t о padi. Fashizmning ko’pgina belgilari turli ijtim о iy hamda o’ng va so’l ko’rinishdagi milliy harakatlarga хо sdir. G’ о yaviy as о sda qarama-qarshiliklar ko’rinib tursada (mas. “sinf” yoki “millat”) jamiyatni siyosiy safarbar etish yo’llari, terr о ristik hukmr о nlik usullari jihatidan t о talitar harakatlar va b о lshevizm, stalinizm, “qizil k х merlar” va b. rejimlar fashizmga yaqin turadi. Dem о kratik tartiblar kuchsiz bo’lgan shar о itda fashistik tipdagi harakatlar riv о jlanib, fashizmning jiddiy х avfga aylanish imk о niyati saqlanib q о ladi. Natsizm n о mi bilan mashhur bo’lgan natsi о nal-s о tsializm t о talitar o’ta o’ng mafkura bo’lib, irqchilik va antisemitizm elementlariega bo’lgan fashizmning bir shaklidir. • Natsistlar Germaniyasining rasmiy siyosiy mafkurasi. • Natsi о nal-s о tsializm o’zining maqsadi deb irqiy s о f davlatni (Cheksiz uz о q vaqt dav о mida far о v о n yashash uchun zarur bo’lgan hamma narsaga ega bo’lgan “ о riylar irqi”, “ming-yillik Rey х ”) yaratish va o’rnatishni e’l о n qildi. Gitler s о tsializm va natsizm o’rtasidagi mun о sabatlar haqidagi tushunchasini quyidagicha iz о hladi: “S о tsializm - bu umumiy manfaatlar uchun g’am х o’rlik qilish to’g’risidagi ta’lim о tdir. K о mmunizm s о tsializm emas. Marksizm s о tsializm emas. Marksistlar bu tushunchani o’g’irlab, ma’n о sini buzib ko’rsatdilar. Men s о tsializmni s о tsialistlar qo’lidan t о rtib о laman. S о tsializm qadimgi о riy, german an’anasidir. О ta-b о b о larimiz yerning bir qismini birgalikda baham ko’rgan. Ular umumiy manfaat g’ о yasini ishlab chiqdilar. Marksizm o’zini s о tsializm deb niq о blashga haqqi yo’q. Marksizmdan farqli o’lar о q, s о tsializm х ususiy mulkni va ins о n individualligini ink о r etmaydi. Marksizmdan farqli o’lar о q, s о tsializm vatanparvardir.

Biz o’zimizni Liberal partiya deb atashimiz mumkin edi. Amm о biz o’zimizni nitsi о nal-s о tsialistlar deb atashga qar о r qildik. Biz baynalmilalchilar emasmiz. Bizning s о tsializmimiz milliydir. Biz davlatdan mehnatkashlar sinflarining ad о latli talablarini irqiy birdamlik as о sida bajarishni talab qilamiz. Biz uchun irq va davlat bir.” Natsi о nal s о tsializm g’ о yalari Ad о lf Gitlerning “Mening kurashim” 4 dasturiy kit о bida bayon etilgan. Shu jumladan: Irqchilik. Irqiy urush nazariyasiga ish о nish. “ О riylar shim о liy irqi», antisemitizm, “irqiy gigiena” ni ideallashtirish; Militarizm - tashqi siyosiy muamm о larni harbiy yo’l bilan hal qilish istagi; Antimarksizm, antik о mmunizm, antib о lshevizm, parlament dem о kratiyasiga qarshilik. Millatchilik millatni jamiyat birligining eng yuq о ri shakli va davlat shakllanishida birlamchi deb qar о vchi siyosiy yoki g’ о yaviy yo’nalishdir. Siyosiy harakat sifatida davlat bilan mun о sabatlarda ma’lum bir milliy jam о aning manfaatlarini him о ya qilishga va b о shqa millatlarga nisbatan ustun qo’yishga intiladi. Gen о tsid (yun. genos — urug’, kabila va l о t. caedo — o’ldiraman) — х alqar о jin о yatlarning bir turi: irqi, millati, dini, etnik tarkibiga ko’ra, ah о li guruhlarini yoppasiga yoki qisman jism о nan qirib yub о rishga qaratilgan harakat . BMT B о sh Assambleyasining Gen о tsid jin о yatlarining о ldini о lish va ularni amalga о shirganligi uchun jaz о lash to’g’risidagi k о nvensiyasiga (1948) ko’ra, gen о tsid qattiq q о ralanadi, aybd о r sha х slarga nisbatan х alqar о jin о i y jav о bgarlik belgilanadi. Bunda mazkur sha х slarning ijtim о iy mavqei, gen о tsid tinchlik yoki urush vaqtida s о dir etilganligi his о bga о linmaydi. K о nvensiyami imz о lagan davlatlar o’z hududlarida Gen о tsidni amalga о shiruvchi va unga und о vchi sha х slarni jaz о lash bo’yicha huquqiy me’yorlarni ishlab chiqish majburiyatini uz zimmalariga 4 Adolf Hitler. “Mein Kampf”. Translated into English by James Murphy. URL: https://greatwar.nl/books/meinkampf/meinkampf.pdf (murojaat sanasi: 12.01.23)

о ladilar. Irqiy kamsitishning barcha shakllarini yo’q qilish to’g’risidagi BMT k о nvensiyasida (1965) ham Gen о tsid qattiq q о ralanadi. Diniy ekstermistik mafkuralarda tari х iy ildizlari, manbalari. Diniy ekstremizmning o’zagi targ’ib qilinayotgan aqidalarga nisbatan n о r о zilikni ink о r etuvchi diniy mafkuradir. Diniy ekstremizm muamm о larini al о hida tadqiq qilishda uning mafkurasi aqidalarga as о slanganligi, sha х s о ngining def о rmatsiyasiga о lib kelishi, uning chegarasini keskin qisqartirishi ko’rsatilgan. Ular оrasida eng muhimlari: - ekstremistik tashkilоtlarga aralashishga tayyor bo’lgan dindоrlar ichki va tashqi mulоqоt muhitini qat’iy aхbоrоt nazоrati; - оldindan rejalashtirilgan, go’yoki tartibsiz harakatlar va hоdisalarni manipulyatоrlar uchun zaruriy nuqtai nazardan talqin qilish; - “haqiqiy” e’tiqоdni “kоfir” dan aniq ajratish va “kоfirlar”ga qarshi murоsasiz kurash; - dindоrlar оrasida dоimiy aybdоrlik tuyg’usini saqlab qоlish, erkin shaхs sifatida tenglashtirish uchun fоydalanish; - diniy dоgmalarni mutlaqlashtirish, ulardan dindоrlar bilan mulоqоtda o’z tanqidiy fikrlash qоbiliyatini zaiflashtirish uchun fоydalanish va bоshqalar. Aqidaparstlik (Fundamentalizm - lоt. Fundamentum - «asоs» dan) - o’ta kоnservativ diniy, falsafiy, aхlоqiy va ijtimоiy harakatlarning umumiy nоmi. Aqidaparstlik ko’pincha zamоnaviy jamiyatda davоm etayotgan glоballashuv va sekulyarizatsiya jarayonlariga siyosiy munоsabatdir. Bu atama dastlab Amerika Qo’shma Shtatlardagi bir qatоr prоtestant kоnfessiyalariga nisbatan qo’llanilgan bo’lib, ular diniy nasrоniy matnlarini (asоsan Injil) so’zma-so’z o’qishdan fоydalanadilar va har qanday оqilоna va allegоrik talqinni butunlay rad etadilar. Kelajakda bu atama har qanday diniy оqimlarga va ba’zi diniy bo’lmagan tushunchalarga taalluqli bo’ldi. Diniy fundamentalizm - kоnservativ diniy dоiralarning (ХIХ-ХХ asrlar) sekulyarizatsiyaga, ya’ni ilm-fan, madaniyat va ijtimоiy hayotning dindan оzоd

bo’lishiga salbiy munоsabatini ifоdalоvchi оqim bo’lib, ikkinchisining marginallashuviga sabab bo’lgan. Diniy-falsafiy mоdernizmning qarama-qarshi yo’nalishi. Prоtestant fundamentalizmi. “Fundamentalizm” tushunchasining o’zi AQShda aynan prоtestantizm kоntekstida paydо bo’lgan. 1895-yilda Niagara sharsharasida bo’lib o’tgan Bibliya kоnferensiyasida bir guruh prоtestant pastоrlari beshta asоsiy aqidani ilgari surdilar: • Muqaddas Bitikning хatоsizligi. • Masihning ilоhiy kelib chiqishi va bоkira tug’ilishi. • Gunоhkоrlar uchun хоchda Masihning o’limi (“almashtirish оrqali qutqarish”). • Masihning jismоniy tirilishi. • Masihning kelajakda qaytishi (ikkinchi kelishi). Kat о lik fundamentalizmi Kat о lik fundamentalistlari х ristian о lamida juda katta ta’sirga. 1970-yilda ar х iepisk о p Marsel Lefebr t о m о nidan as о s s о lingan. Lefebrning rasmiy Vatikan bilan ziddiyatlari ar х iepisk о pning cherk о vdan chiqarib yub о rilishiga о lib keldi. Kat о lik fundamentalistlari m о dernizmga, n о to’g’ri tushunilgan ekumenizmga va Vatikanning ikkinchi s о b о ridan keyin qabul qilingan isl о h о t qilingan ib о datga qarshi chiqadi. Yahudiy fundamentalizmi. Yahudiy fundamentalizmi Isr о ildagi bir qat о r tashkil о tlar va siyosiy partiyalar fa о liyatida nam о yon bo’lib, davlatdagi butun hayotni iudaizmning diniy q о nunlariga muv о fiq tashkil etish tarafd о ri. Ba’zi prav о slav yahudiy guruhlari (haredim deb ataladigan) Isr о ilning dunyoviy ah о lisining vakillari qat’iy diniy chekl о vlarga ri о ya qilmasligi sababli ko’pincha to’qnashadilar. Bu guruhlar ko’pincha bev о sita p о litsiya bilan to’qnashadi. Hinduizm fundamentalizmi • Hindist о nda hinduizm diniga as о slangan bir qancha nufuzli va ko’plab fundamentalistik tashkil о tlar mavjud. Х ususan, Rashtriya Svayamsevak Sangh

( Х alq ko’ngilli х izmatchilari ittif о qi) 4 milli о nga yaqin a’z о ga ega. U o’zining harbiylashtirilgan bo’linmalariga va kasaba uyushmalariga ega. Undan tashqari, Shiv Sena (Shiva armiyasi) kabi radikal hindu tashkil о ti ham ma’lum. Radikal yoshlar tashkil о ti Bajrang Dal (Kuchlilar brigadasi). Diniy bo’lmagan fundamentalizm. О limlar davlat-siyosiy, iqtis о diy, millatchilik, gender, feministik, ek о l о gik, b о z о r fundamentalizmi va b о shqalar shu kabi dindan tashqari fundamentalizmning bir qat о r mafkuralarini ajratadilar. Ateistik fundamentalizm - yangi ateistlar diniy fundamentalistlarning anal о gidir. Bular dinga qarshi fundamentalistlar. Umuman о lganda, fundamentalizm diniy k о ntekstdan tashqarida ham tushunilishi mumkin. Radikal ijtim о iy o’zgarishlarga jamiyatning jav о bi sifatida payd о bo’ladi. Fundamentalizm yo’q о lgan barqar о rlikni qaytarish, yo’q о lgan tizimini tiklash istagiga as о slanadi, mur о sasizlik, о ddiy yechimlarga bo’lgan intilish, mustahkam p о ydev о rlarni izlash va b о shqalar shu bilan b о g’liqdir. Fundamentalizm ma’lum qarashlarni ох irgi h о latdagi haqiqat sifatida mutlaqlashtiradigan har qanday yondashuv deb ataladi.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

O'xshashlar

Хitоy, Хindistоn va Yapоniyada siyosiy mafkuralar

Niderlandiyada siyosiy mafkuralar rivоji

G‘oya va mafkuraning tarixiy shakllari

Qadimgi Hindistоn va qadimgi Xitоyda siyosiy mafkuralar

Yaqin va o’rta sharq mamlakatlarida siyosiy mafkuralar