Ўлчаш воситаларини синаш, калибрлаш - Metrologiya - Referatlar

Ўлчаш воситаларини синаш, калибрлаш

Yuklangan vaqt:

03.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

27.3349609375 KB

Ko'chirib olish

Ўлчаш воситаларини синаш, калибрлаш ва сертификатлаштириш Режа: 1. Ўлчаш воситаларини синаш, метрологик текширувдан ўтказиш ва калибрлаш бўйича норматив ҳужжатлар. 2. Ўлчаш воситаларини метрологик текширувдан ўтказиш. 3. Метрологик текширувдан ўтказиш ташкилотлари ва лаборатория хоналарига талаблар. 4. Метрологик текширув ва назорат.

1. Ўлчаш воситаларини синаш, метрологик текширувдан ўтказиш ва калибрлаш бўйича норматив ҳужжатлар Ўлчаш ахборотига нафақат миқдор бўйича талаблар, балки сифат бўйича ҳам талаблар қўйилади. Бунга ўлчашнинг аниқлиги, ишончлилиги, тўғрилиги, мос келувчанлиги ва шу каби каби тавсифлар киради. Аниқлик - бу мезон ўлчаш натижаларини катталикнинг чинакам қийматига яқинлилигини ифодалайди. Миқдор жиҳатдан аниқлик нисбий хатолик модулига тескари тарзда баҳоланади. Масалан, агар ўлчаш хатолиги 10 -3 бўлса, унинг аниқлиги 10 3 бўлади ёки бошқача айтганда, қанчалик аниқлик юқори даражада бўлса, шунчалик, ўлчаш натижасидаги мунтазам ва тасодифий хатоликлар улуши кам бўлади. Ишончлилик - ўлчаш натижаларига ишонч даражасини белгиловчи мезон ҳисобланади. Ўлчаш натижаларига нисбатан ишончлиликни эҳтимоллар назарияси ва математик статистика қонунлари асосида аниқланади. Бу эса конкрет ҳолат учун хатолиги берилган чегараларда талаб этилган ишончлиликдаги натижаларни олишни таъминловчи ўлчаш усули ва воситаларини танлаш имконини беради. Тўғрилик - ўлчаш натижаларидаги мунтазам хатоликларнинг нолга яқинлигини билдирувчи сифат мезони. Мос келувчанли к - бир хил шароитлардаги ўлчашларнинг натижаларини бир-бирига яқинлигини билдирувчи сифат мезони. Одатда, ўлчашларнинг мос келувчанлиги тасодифий хатоликларнинг таъсирини ифодалайди. Қайтарувчанлик- ушбу мезон ҳар хил шароитларда (турли вақтда, ҳар хил жойларда, турли усулларда ва воситаларда) бажарилган ўлчашларнинг натижаларини бир-бирига яқинлигини билдиради. Бу сифат тавсифларининг барчасининг асосида метрологик таъминот ётади.

Метрологик таъминотни ўлчашлар бирлилигини таъминлаш ва талаб этилган аниқликка эришиш учун зарур бўлган техникавий воситалар, тартиб ва қоидаларнинг, меъёрларнинг, илмий ва ташкилий асосларнинг белгиланиши ва тадбиқ этилиши деб таърифлаш мумкин. Ушбу таърифдан кўринадики, метрологик таъминотнинг вазифасига қуйидагилар юклатилган: - ўлчаш воситаларининг ишга яроқлилигини таъминлаш; - ўлчашларни амалга ошириш, унинг натижаларини қайта ишлаш ва тавсия этиш борасидаги меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш ва тадбиқ этиш; - ҳужжатларни экспертизадан ўтказиш; - ўлчаш воситаларининг давлат синовлари ни ташкил этиш ва ўтказиш ; - ўлчаш воситаларининг ва услубларининг метрологик аттестация си ва ҳ оказолар. Метрологик таъминотнинг тўртта ташкил этувчиси мавжуддир: 1. Илмий асоси - метрология фан и ҳисобланади. 2. Техникавий асослари - катталиклар бирлигининг давлат эталонлари, кат т аликлар бирлигини эталонлардан ишчи воситаларга узатиш, ўлчаш воситаларини яратиш ва ишлаб чиқишни йўлга қўйиш, ўлчаш воситаларининг мажбурий давлат синовлари ва уларни бажариш услубларининг метрологик аттестацияси, ўлчаш воситаларини ишлаб чиқишда, таъмирлашда ва ишлатишда мажбурий давлат метрологик текширувдан ўтказишидан ўтказиш, модда ва материалларнинг таркиби ва хоссалари бўйича стандарт намуналарни яратиш, стандарт маълумотномалар, маҳсулотнинг мажбурий давлат синовлари. 3. Ташкилий асоси – давлат ва юридик шахсларнинг метрология хизмати . 4. Меъёрий-қонуний асослари– Ўзбекистон Республика сининг “Метрология тўғрисида” ги қонуни, давлат стандартлари, меъёрий ҳужжатлар.

Ўлчаш воситаларини синаш, метрологик текширувдан ўтказиш ва калибрлаш метрологик таъминотнинг асосий таркибий қисми бўлиб, ишлаб чиқариш ва фойдаланиш жараёнида ўлчов воситаларининг белгиланган метрологик характеристикаларини бир хиллилигини ва ўзгармаслигини таъминлашга хизмат қилади. Ўлчаш воситаларини синаш, метрологик текширувдан ўтказиш ва калибрлаш ва метрологик аттестациялаш ишлари меъёрий ҳужжатларга асосан олиб борилади. Жумладан, қиёсланиши зарур бўлган ўлчаш воситалари рўйхати ва уни олиб бориш тартиби O'z DSt 8.003:2005, метрологик текширувдан ўтказиш тамғасини қўйиш ва гувоҳнома бериш тартиби O'z DSt 8.008: 2000 ва O'z DSt 8.003:2005, калибрлаш тартиби O'z DSt 8.018:1997, ўлчаш воситаларининг метрологик аттестацияси O'z DSt 8.011:2004 стандартлар ва шу каби қатор норматив ҳужжатлар билан белгиланади. 2. Ўлчаш воситаларини метрологик текширувдан ўтказиш Ўзбекистон Республикасининг “Метрология тўғрисида”ги қонунида ўлчаш воситаларини метрологик текширувдан ўтказиш билан боғлиқ қуйидаги атамалр ва уларнинг таърифи берилган: ўлчов воситаларини текширувдан ўтказиш - ўлчов воситаларининг белгилаб қўйилган техник талабларга мувофиқлигини аниқлаш ва тасдиқлаш мақсадида давлат метрология хизмати органлари (ваколат берилган бошқа органлар, ташкилотлар) томонидан бажариладиган операциялар мажмуи; ўлчов воситаларини метрологик аттестация қилиш - ягона намуналарда ишлаб чиқариладиган (ёки Ўзбекистон ҳудудига ягона намуналарда олиб кириладиган) ўлчов воситаларининг хоссаларини синчиклаб тадқиқ этиш асосида улар қўлланиш учун ҳаққоний эканлигининг метрология хизмати томонидан эътироф этилиши; метрология хизматлари, марказлари, лабораторияларини аккредитация қилиш - ўлчовларнинг ягона бирлигини таъминлаш ишларини аккредитация қилишни белгиланган соҳада ўтказишга метрология

хизматлари, марказлари, лабораторияларининг ваколатли эканлигининг расмий эътироф этилиши; ўлчов воситаларини калибрлаш ҳуқуқига эга бўлиши учун юридик шахслар метрология хизматини аккредитация қилиш — юридик шахслар метрология хизматининг белгиланган соҳада ўлчов воситаларини калибрлашдан ўтказишга ваколатли эканлигининг расмий эътироф этилиши; ўлчовларнинг бажарилиш услубиётларини метрологик аттестация қилиш — ўлчовларни бажариш услубиётининг унга қўйилган метрология талабларига мослигини баҳолаш ҳамда тасдиқлаш мақсадида тадқиқот ўтказиш; Ўлчаш воситаларини калибрлаш – метрологик жиҳатларнинг ҳақиқий қийматларини ва ўлчаш бирликларининг қўллашга яроқлилигини аниқлаш ҳамда тасдиқлаш мақсадида калибрлаш лабораторияси бажарадиган амаллар мажмуи. Мажбурий текширувдан ўтказилмайдиган ўлчов воситалари калибрлашдан ўтказилиши мумкин. Ўлчов воситаларини калибрлаш ҳуқуқи юридик шахсларнинг аккредитация қилинган метрология хизматларига берилиши мумкин. Юридик шахсларнинг метрология хизматларини ўлчов воситаларини калибрлаш ҳуқуқига эга бўлиши учун аккредитация қилиш тартиби ва калибрлашни ўтказиш тартиби “Ўзстандарт” агентлиги томонидан белгиланади. Ўлчов воситаларининг давлат синовларини ўтказиш, турини тасдиқлаш ва Давлат реестрига киритишни «Ўзстандарт» агентлиги амалга оширади. Тасдиқланган ўлчов воситаларига ёки уларнинг фойдаланиш ҳужжатларига ишлаб чиқарувчи Давлат реестри белгисини қўйиши шарт. Бошқа давлатларнинг ўлчов воситаларини синаш ва метрологик аттестациялаш натижалари тузилган шартномалар ҳамда битимларга мувофиқ эътироф этилади.

Текширувдан ўтказилиши лозим бўлган ўлчов воситалари туркумларининг рўйхати «Ўзстандарт ” агентлиги томонидан тасдиқланади. Юридик шахсларнинг аккредитация қилинган метрологик хизматларига ўлчов воситаларини текширувдан ўтказиш ҳуқуқи берилиши мумкин. Бошқа давлатларда амалга оширилган ўлчов воситаларини текшириш натижалари халқаро шартномалар ва битимлар асосида эътироф этилади. Норматив ва техник ҳужжатларни метрологик экспертиза қилиш, ўлчовларнинг бажарилиш услубиётларини метрологик аттестация қилиш, ўлчов воситаларини текширувдан ўтказиш, калибрлаш, таъмирлаш, синаш, метрологик аттестация қилишни амалга ошириш ҳуқуқи билан таъминлаш учун юридик ва жисмоний шахсларни аккредитация қилиш “ Ўзстандарт ” агентлиги томонидан белгиланган тартибда амалга оширилади. Метрология хизматлари, марказлари, лабораториялари норматив ҳужжатларда белгиланган тартибда аттестациядан ўтказилади ва аккредитация қилинади. Синов лабораторияларини аккредитациялаш бўйича Халқаро конференция (ИЛАК) ташкил этилган ва ИСО ва МЭК томонидан синов лабораторияларни аниқ синовлар ёки аниқ тур синовларидан ўтказиш бўйича кўрсатма (ИСО/МЭК Руководство 2.86) ишлаб чиқилган. 3. Метрологик текширувдан ўтказиш ташкилотлари ва лаборатория хоналарига талаблар Ўлчаш воситаларини метрологик текширувдан ўтказиш, калибрлаш ва аттестациядан ўтказиш учун мўлжалланган лабораториялар алоҳида биноларда, ёки умумий биноларнинг махсус ажратилган хоналарида жойлаштирилиши лозим. Тебранишлар ва силкинишлар, электр ва радиохалақитлар, шовқинлар бўлмаслиги мажбурий талабдир. Шу сабабли лаборатория биноларини технологик ускуналар ўрнатилган бинолардан, автомобил ва темир йўл транспорти йўлларидан узоқроқда жойлаштириш зарур. Ишлаб чиқариш биноларининг иш юзаси санитария меъёрларига кўра ҳар бир ишчига 10...12 m 2 , агар бир ходим 2-3 та қурилмага хизмат кўрсатса, ҳар бир қурилма учун 4,5...6 m 2 миқдорида белгиланади. Хоналарнинг

баландлиги 3 m дан кам бўлмаслиги керак. Лаборатория хоналари ёруғ бўлиши лозим, бироқ қуёш нурларининг тўғридан-тўғри тушишига йўл қўймаслик керак. Сунъий ёритиш сочилган бўлиши, ёритилганлик иш ўрни сатҳида чўғланма лампалар билан ёритилганда 150 lk, люминесцентли лампалардан фойдаланганда эса 300 lk дан кам бўлмаслиги керак. Оптик қурилмалардан фойдаланганда, қоранғилаштирувчи воситалардан фойдаланиш кўзда тутилиши лозим. Хоналарнинг деворлари ёрқин тусли мойли бўёқлар, деворларнинг қолган қисми ва шифти оқ бўёқ билан бўялади. Лаборатория хонасида нормал шароит яратилган бўлиши керак. Нормалшароит деганда ҳарорат 20  С  5  С, ҳаво намлиги (65  15)%, атмосфера босими (750  30) мм.сим.уст бўлган шароит назарда тутилади. Электр – радиоўлчаш асбобларини метрологик текширувдан ўтказишдаги мажбурий талаб – магнит ва электр майдонлар титрашининг бўлмаслиги ҳисобланади. Шунинг учун лабораториядаги барча ускуналар ва ўлчаш воситалари ерга уланган бўлиши, кучли электромагнит майдонлар мавжуд бўлганда хоналар экранлаштирили зарур. Осон электр зарядланадиган тўшамалардан фойдаланмаслик, улардан фойдаланилганда, статик зарядларни йўқотиш учун қурилмалар кўзда тутилиши лозим. Хоналардаги электр тармоқлари ички, симлар изоляцияланган бўлиши керак. Иш ўринлари 6, 12, 127, 220 V электр кучланиши билан таъминланган бўлиши керак. Хоналарда хавфсизлик техникаси ва ёнғин хавфсизлиги т аъминланган бўлиши керак. Ўтиш йўлаклари 1,5 m , стационар қурилмалар оралиғи камида 1 m , қурилмалардан деворлар, деразалар ва иситиш тизимларигача масофа 0,2 m , иш столлари орасидаги масофа 1,5 m дан кам бўлмаслиги керак.

4. Метрологик текширув ва назорат Давлат метрология текшируви ва назорати давлат метрология хизмати органлари томонидан метрология нормалари ва қоидаларига риоя этилишини текшириш мақсадида амалга оширилади. Давлат метрология текшируви ва назорати метрология соҳасидаги қонун ҳужжатлари талабларига мувофиқ амалга оширилади. Ўзбекистон Республикасининг “Метрология тўғрисида”ги қонунида метрологик текширув ва назоратга оид қуйидаги атамалар ва уларнинг таърифлари берилган: давлат метрология назорати — метрология қоидаларига риоя этилишини текшириш мақсадида давлат метрология хизмати органлари амалга оширадиган фаолият; Қуйидагилар давлат метрология текшируви ва назоратининг объектлари ҳисобланади: - эталонлар; - ўлчов воситалари; - моддалар ва материаллар таркиби ҳамда хоссаларининг стандарт намуналари; - ахборот-ўлчов тизимлари; - ўлчовларни бажариш услубиётлари; - метрология нормалари ва қоидаларида назарда тутилган ўзга объектлар. Давлат метрология текшируви ва назорати тадбиқ этиладиган фаолият доиралари қуйидагилардан иборат: - соғлиқни сақлаш, ветеринария, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш; - моддий бойликларни ва энергетика ресурсларини ҳисобга олиш; - савдо-тижорат, божхона, почта ва солиқ операцияларини ўтказиш, телекоммуникация хизматларини кўрсатиш; - заҳарли, енгил алангаланувчан, портловчи ва радиоактив моддаларни сақлаш, ташиш ҳамда йўқ қилиб ташлаш;

- давлат мудофаасини таъминлаш; - меҳнат хавфсизлигини ва транспорт ҳаракати хавфсизлигини таъминлаш; - сертификатланадиган маҳсулотнинг хавфсизлиги ва сифатини аниқлаш; - геодезик ва гидрометеорологик ишлар; - ўлчов воситаларини давлат синовидан, текширувдан, калибрлашдан, таъмирлаш ва метрологик аттестациядан ўтказиш; - фойдали қазилмаларни қазиб олиш; - миллий ва халқаро спорт рекордларини рўйхатга олишга нисбатан татбиқ этилади. Ўзбекистон Республикасининг норматив ҳужжатларига биноан давлат метрология текшируви ва назорати фаолиятнинг ўзга доираларига нисбатан ҳам татбиқ этилиши мумкин. Давлат метрология текшируви қуйидаги тарзда амалга оширилади: - ўлчов воситаларининг турларини синаш ва тасдиқлаш; - ўлчов воситаларини ҳамда ўлчовларнинг бажарилиш услубиётларини метрологик аттестация қилиш; - ўлчов воситаларини, шу жумладан эталонларни текширувдан ўтказиш, калибрлаш; - ўлчов воситаларини ҳамда ўлчовларнинг бажарилиш услубиётларини синаш, текширувдан ўтказиш, метрологик аттестация қилиш, ўлчов воситаларини ва метрология фаолиятнинг бошқа муайян турларини калибрлаш ҳуқуқига эга бўлиши учун метрология хизматлари, марказлари, лабораторияларини аккредитация қилиш; - ўлчовларнинг бажарилиш сифатини ва метрология фаолиятининг бошқа турларини баҳолаш. Ўлчов воситаларининг турларини тасдиқлаш Ўзбекистон Республикасининг “Метрология тўғрисида”ги қонуни ва норматив ҳужжатларда белгиланган қоидалар ва тартибга кўра амалга оширилади.

Метрологик хизматларни кўрсатиш бўйича Марказ ҳудудий ССМ нинг метрологик лабораториялари, ҳудудий СМБ ўлчашлар бирлилигини таъминлаш бўйича ишларни мувофиқлаштиради, давлат метрологик текшируви ва назорати қўлланиладиган соҳада метрологик текширув ва назоратни O'z DSt 8.002:2002 “Ўз ДСТ. Метрологик текширув ва назорат. Асосий қоидалар” бўйича ўтказади.

Adabiyotlar: 1. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darsligi, Toshkent.: Aloqachi 2013 y. 2. K.P.Abduraxmanov, O’.Egamov “Fizika kursi” darslik, Toshkent, “O’quv ta’lim metodikasi” 2015 y. 3. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 1 4. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 2 5. Савельев И. В. Курс физики. М.: Наука 1989 т. 3 6. Савельев И. В. Сборник вопросов и задач по общей физик е . М.: АСТ. Астрель. 2005. С.320. 7. К.П.Абдурахманов, Ў.Эгамов “ Физика курси” дарслиги, Тошкент, 2010 й. 8. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.496 (1том) 9. П.А.Типлер, Р.А.Ллуэллин Современная физика (Лучший зарубежный учебник в двух томах) М. Мир.2007.С.416 (2том) 10. Трофимова Т.И. Курс физики.М.Высшая щкола 1999.С.543 Интернет сайтлар: 1. www.ziyonet.uz ; 2. www.estudy.uz ; 3. www.fizika.uz ; 4. www.elearning.uz ; 5. www.bilim.uz ; 6. www.edx.uz ; 7. www.my.estudy.uz ; 8. www.conrsera.org.uz ;

O'xshashlar

Метрологик текшириш

Ўлчаш воситаларининг метрологик тадбирларга тортилиши

Давлат метрологик текшируви ва назорати турлари ва қўлланиш соҳаси

Метрологик назорат

Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш фанини ўрганишда ўқитишнинг замонавий ахборот