Резьбали бирикмалар қўйим ва қўнимлари - Materialshunoslik - Referatlar

Резьбали бирикмалар қўйим ва қўнимлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

160.5 KB

Ko'chirib olish

Резьбали бирикмалар қўйим ва қўнимлари Режа: 1. Цлиндрик маҳкамлаш резьбасига тегишли допусклар. 2. Қадам ва профиль бурчаги хатосига тегишли компенсациялаш катталигини ҳисоблаш. 3. Гарантия зазори ва таранглиги бўлган резьба.

Таянч сўзлар ва иборалар. Резьба, цилиндрик, конуссимон, трапециодал метрик, профиль, диаметр, қадам, бурчак, қўйим, ташқи, ўрта, ички, зазор, таранглик, гайка, болт, белгилш, четга чиқишлар, аниқлик даражаси. Машинасозликда турли: цилиндрик, конуссимон, трапециодал ва бошқа хил резьбали бирикмалар ишлатилади. Бу резьбалар бир қатор умумий белгиларга эга, расм. Цилиндрик резьба: а-болт ва гайкага умумий бўлган резьбанинг профили, б резьба допусклар майдонининг жойлашиш схемаси, 1 ва 2 –болтнинг ташқи ва ўрта диаметрларига тегишли допускнинг ярми; 3 ва 4 гайканинг ўрта ва ички диаметрларига тегишли допускнинг ярми. Бироқ учбурчак профили цилиндрик маҳкамлаш резьбали бирикмалар энг кенг тарқалгани учун допусклар, контрол қилиш методлари ва воситалари ҳам шуларга мос қараб чиқилади. Цилиндрик резьбанинг профили (22-расм,а) учидаги бурчаги 0 60  га тенг бўлган тенг томонли учбурчакдан иборат. Ташқи резьба (болт) ва ички резьба (гайка) лар учун умумий бўлган резьбанинг асосий параметрлари қуйидагилардан иборат: ташқи диаметр d ва D 1 ички диаметр d 1 ва D 1 ўрта диаметри d 2 ва D 2 резьбанинг қадами р, профиль бурчаги  , резьба ўрамининг томонлари билан резьбанинг ўқига туширилган перпендикуляр орасидаги бурчак 2/  ўрамнинг назарий баландлиги Н, резьба ўрамининг иш баландлиги h , . профиль бурчакларини ўлчашда ва допускларни ҳисоблашда 2/  бурчак ҳисобга олинади, чунки резьба қирқилаётганда унинг профили бир томонга шундай қийшайиши мумкинки бутун профиль бурчак 2/  60 0 га тенг бўлгани ҳолда, ўнг томондаги 2/  чап томондаги 2/  дан катта ёки кичик бўлиб қолади. Ўрта диаметр дейилганда резьба билан ўқдош бўлган шундай (фаразий) цилиндрнинг диаметри тушуниладики, бу цилиндр резьба профилини 77- расм, а даги а-б ҳарфлар билан чекланган ўрамнинг қалинлиги б-в ҳарфлар

билан чекланган тубнинг энига тенг қилиб бўлади. Резьба қадами деб, резьба ўқи бўйлаб йўналган иккита қўшни ўрамларнинг параллел томонлари орасидаги масофага айтилади. Ўлчамлари 0,25 дан 600 мм гача бўлган метрик резьбалар учун СЭВ нинг допуск ва ўтқазишларнинг ягона системаси қуйидаги учта стандартда кўзда тутилган: СТ СЭВ 180-75 резьба профили; СТ 181-75 диаметр ва қадамларни аниқлайди. Улар ишлатила бошланган вақтдан (1978 йил 01.01) бошлаб олдинги ишлатиладиган ГОСТ 9150-59, ГОСТ 9000-73 ва ГОСТ 8724-58 бекор қилинади. Зазорли резьбали бирикмаларга тегишли чекли четга чиқишлар ва допусклар ГОСТ 16093-70 да белгиланади. Бу ГОСТ ИСО нинг тавсияси асосида тузилган ва 1974 йилдан бошлаб собиқ иттфоқда СЭВ стандарти каби ишлатила бошланган. Резьба диаметрларининг қийматлари 3 қатор (1.2 ва 3) га бўлинган. Резьбанинг диаметрларини танлашда 1-қатор афзал ҳисобланади. Агар 1- қаторнинг диаметрлари конструктор талабларини қаноатлантирмаса, резьба диаметрларининг 2-қатори олинади; ниҳоят диаметрларнинг 3-қатори олинади. 1-64 мм ли диаметрлар резьба қадамининг сон қиймати бўйича икки; йирик вам айда қадамли группага бўлинади. Диаметри 64 мм дан катта (600 мм гача) резьбалар эса майда қадамли бўлади. Цилиндрик маҳкамлаш резьбалари ) 600 1 ( мм d   учун допусклар қуйидаги параметрларда болт ва гайкаларнинг ўрта диаметри учун Т d 2 ва Т D 2 катталик кўринишида (гайкага тегишли допуск майдони номинал ўлчамдан плюс томонда, болт учун эса минус томонда жойлашади); болтнинг ташқи диаметри d га ва гайканинг ички диаметри D 1 да белгиланади. Гайканинг ташқи диаметрига ва болтнинг ички диаметрига тегишли допусклар белгиланмаган. Резьба қирқиш технологияси ва резьба ҳосил қилувчи асбоблар метчиклар, плашкалар ва бошқалар) нинг ўлчамлари гайка резьбасининг ташқи диаметри назарий диаметдан кичик бўлмаслигини, болт

резьбасининг ички диаметри эса назарий диаметрдан катта бўлмаслигини таъминлайди. Резьба қадами ва профили бурчаги учун ҳар қайсисига алоҳида допусклар белгиланмаган, улардаги мумкин бўлган четга чиқишлар резьба ўрта диаметрининг ўз допуски чегарасида ўзгаришига рухсат этилади. Резьба қадами ва бурчагидаги хатоликни, қадам ва бурчак ўрта диаметри билан геометрик боғланган бўлганлиги учун Т d 2 допуск ҳисобига шундай компенсациялаш мумкин. Тажриба шуни кўрсатадики, агар болт ёки гайка қадам бўйича ёки профиль бурчаги бўйича четга чиққан бўлса, деталларга ишлов бериш процессида болтда ўрта диаметрини камайтириш йўли билан ёки гайкада ўрта диаметрини катталаштириш йўли билан уларнинг бир-бирига буралиб киришига эришиш мумкин. Шунинг учун ўрта диаметр Т d 2 га тегишли стандарт допуск қуйидаги кўринишдаги уч қўшилувчининг йиғиндисидан иборат бўлади:, 2 36,0 732,1 ''2 2 a p p T Т d d      бунда Т d 2 - ўрта диаметрга тегишли допуск; агар болт ёки гайка резьбасини қирқишда уларнинг қАдами ва бурчаги идеал, яъни ўлчамдан четга чиқиш бўлмаса у ҳолда бу допуск жадвалдаги тўла допуска тенг бўлади: 1,732  р ўрта диаметрга тегишли допуск ҳисобига қадам хатоси компенсациялаш катталиги, бунда  р қадам хатоси ҳисобланади; 0,36 2 а р ўрта диаметрга тегишли допуск ҳисобига профиль бурчаги ярмининг хатосини компенсациялаш катталиги, бунда 2 а  - профил бурчаги ярмининг минутлар ҳисобидаги хатоси. Р-миллиметр ҳисобидаги қадам, компенсациялаш катталиги микрометрларда олинади. бундай ҳолда 2 а  миқдор резьба бурчагининг 0 30 2  а дан иборат

икала ярмига тегишли четга чиқишлар абсолют қийматларининг ўртача арифметиги тарзида минутларда ҳисобланади.2 2 2 2 чапа унг а а      Қадам ва профиль бурчаги хатосига тегишли компенсациялаш катталигини щисоблаш Агар деталларга қўшимча ишлов бериб ўртача диаметр бўйича зазор ҳосил қилинса, қадами ва профиль бурчаги бўйича четлашишга эга бўлган болт билан гайка бир-бирида буралиши мумкин. Бундай ҳолда гайка резьбасининг ўрта диаметри оширилади ёки болтнинг ўрта диаметри камайтирилади. Резьбали деталларда бир-биридан фарқ қилувчи ҳақиқий ва келтирилган ўрта диаметрлар бўлиб, уларда, агар резьбаларда қадам ёки профиль бурчак бўйича хатоликка эга бўлса, ўрта диаметр бўйича керакли компенсациялар ҳисобга олинади. Болтнинг келтирилган ўрта диаметри ҳақиқий ўрта диаметридан қадам ва профиль бурчаги хатосига тегишли компенсациялаш катталиги миқдорида катта бўлади, гайканинг келтирилган ўртача диаметри эса ўрта диаметридан компенсациялаш катталиги миқдорида кичик бўлади. Болт ва гайканинг келтирилган ўрта диаметрининг қиймати қуйидагича ҳисобланади: ва 2 36,0 732,1 '2 2 a p p D D n      бунда d ’ 2 ва D 2 –болт ва гайкалар ўрта диаметрларининг ҳақиқий қийматлари.

1-мисол. Синаладиган детал ўлчанганда ташқи резьба М36Х4 қуйидаги параметрларга эга эканлиги маълум бўлган: d 2 33,35 мм; р  4,01 мм (1 мм бўлиши керак эди); резьба профиль бурчагининг ўнг ярми 31 о 10', чап ярми эса 29 о 30'. Демак қаламдаги хатолик δ р 4,01-4  0,01 мм; профиль ўнг ярмининг хатолиги 31 о 10'-30 о  1 о 10' ёки 70'; чап ярмининг хатолиги 30 о - 29 о 30'  30' умумий хатолик эса, 2   қуйидаги формула бўйича аниқланади: .05 2 03 07 2      Бундай ҳолда , ўрта диаметр ҳисобига қ адар хатолигини компенсация қ илиш учун 1,732 , 017,0 01,0 732,1 мм р     профиль бурчагининг иккала ярми хатолигини компенсация қ илиш учун эса қ уйидаги мкм р 72 50 4 36,0 2 36,0       ёки 0,072 мм талаб қилинади . Қ адам ва профиль бурчакларининг ушбу берилган хатоликларида шу ташқи резьбанинг келтирилган ўрта диаметри мм d 439, 33 072,0 017,0 35, 33 2     га тенг бўлади . Агар бу ташқи резьба сақланса , гайка буралиши учун унинг ўрта диаметри қадам ва профиль бурчакларининг яримларига тегишли компенсациялар катталиклари йиғиндиси 0,017  0,072  0,089 мм га тенг бўлади . 2- мисол . М 16 Х 2 резьбали ва ўрта диаметрга стандарт допуск мкм Тd 142 2 бўлган болтнинг қадами бўйича мумкин бўлган энг катта хатоликни аниқлаш керак . Ўрта диаметрга тегишли допуск учта қўшилувчи йиғиндисидан 142 2 36,0 732,1 2 2        р р Т Т d d мкм иборат бўлгани учун қадам бўйича мумкин бўлган энг катта хатолик , агар ҳақиқий ўрта диаметрга тегишли допускдан фойдаланилмаганда , яъни 0 2 dТ бўлганда ( болтнинг d 2 энг кичик

чекли қийматга эга бўлади ) ва профиль бурчагининг ярмилари бўйича хатоликлар бўлмаганда , яъни 0 2   , бинобарин , 0 2 36,0   р бўлади . Бундай шароитда назариядан маълумки , резьбанинг ўртача диаметрига тегишли допускнинг жадвал қийматининг ҳаммаси фақат қадамнинг хатосини компенсация қилиш учун кетади . 0 2 dТ ва 0 2 36,0   р бўлганда учта қўшилувчи тенгламасидан қадам бўйича энг катта хато ўрта диаметрга тегишли барча допусклар ҳисобига бўлишини топамиз : 82 732,1 142  р мкм ёки 0,082 мм . Худди шундай усул билан профиль бурчаги бўйича мумкин бўлган энг катта хатони ҳам ҳисоблаш мумкин . Бироқ бундай ҳолларнинг юз бериш эҳтимоли шу қадар камки , уларни ҳисобга олмаса ҳам бўлади . Буюмларни кўплаб ишлаб чиқаришда резьба бурчаги ва қадамидаги хато асосан кесувчи асбоб ва технологик жиҳозларнинг ҳолатига боғлиқ бўлади . Агар бу хатолар катта бўлса , уларни компенсациялаш учун допускнинг катта қисми сарф бўлади , субъектив хатоларни ( яъни ишчига боғлиқ бўлган хатоликларни ) компенсациялаш учун эса допускнинг кам қисми қолади , бу эса ишчига қийинчилик яратади ва кўпинча бракка олиб келади . Шунинг учун кўплаб ишлаб чиқаришда резьба қадами ва профиль бурчагининг хатоликларини кузатиш ( технологик процессни созлашда текшириш ) керак ва уларни камайтиришга интилиш лозим . Технологик процессларни қайта ишлашда ва созлашда технологлар кўпинча ҳақиқий ўрта диаметрга тегишли допускнинг 1/3 гача қисмини , қадамдаги хатоликларни компенсация қилиш учун допускнинг 1/3 қисмини , резьбанинг профиль бурчаги хатолигини компенсация қилиш учун допускнинг 1/3 қисмидан фойдаланишга интиладилар . Бу деталда қадам ва профиль бурчакларининг энг катта хатоликлари бир - бирига мос келиш эҳтимоллигининг камлигини ҳисобга

олиб , ҳақиқий ўрта диаметрга тегишли допускни , амалда , бутун допускнинг 1/3 қисмидан катта бўлади деб ҳисоблайдилар . Гарантия зазори ва таранглиги бўлган резьба 1974 йилгача зазорли маҳкамлаш резьбаларига тегишли допусклар бўйича икки стандарт бўлган ГОСТ 9253-59-1 дан 600 мм гача бўлган ўлчамлар учун сирпанувчан типдаги ўтқазишли резьбаларга тегишли допусклар ва ГОСТ 10191-62 1 дан 180 мм гача бўлган ўлчамлар учун гарантия зазори бўлган резьбаларга тегишли допусклар. Стандартларда 4 та аниқлик класси (1-2-2а-3) кўзда тутилган. Чизмаларда йирик қадамли резьбаларни белгилашда қадамнинг сон қиймати кўрсатилмас эди, майда қадамли резьбаларда эса қадам ҳам кўрсатилар эди. Мисоллар: М12-3 кл; М12-1 кл 2 а. ГОСТ 10191-62 бўйича резьбалар учун қадам ва аниқлик классларидан ташқари ўтқизиш турини аниқловчи (Д.Л.Ш), масалан, М10-1 кл. 2аД допуск майдони ҳам кўрсатилар эди. Бундай ҳолда Д ҳарфи билан қўзғалувчан ўтқазишга оид болт учун стандартдан допуск майдони белгиланган. Танланган аниқлик класси иккита диаметр бўйича (болт учун d 2 ва d 1 гайка учун D 2 ва D 1 ) ишлов беришга тегишли допускни аниқлаган. 1974 йилда юқорида кўрсатилган икки стандарт ўрнига ГОСТ 16093-70 киритилган. Бу стандарт халқаро стандарт асосида тузилган (1979 йилда бу эса СЭВ стандарти билан алмаштирилган). Стандарт 1 дан 600 мм гача бўлган ўлчамдаги резьбали бирикмаларни ўз ичига олади ва турли зазорли кўп сондаги ўтқазишларнинг ҳосил бўлиш мумкинлигини кўзда тутади (23-расм). Гарантияли зазорлар резьбанинг енгил буралиши учун резьба сиртига турли қалинликдаги қатламда коррозияга қарши қоплама суркалганда, резьбали деталлар юқори температурада ишлайдиган вақтда белгиланади. Бундай ҳолда гарантияли зазор резьба профили бўйича болт ва гайка сиртларини қуйишидан ажратиб бўлмайдиган бирикма ҳосил қилишдан сақлайди. Янги стандарт резьбага

ишлов беришни қимматлаштириб юбормаслиги учун керак бўлмаган ҳолатларда резьба диаметри бўйича турли допусклар белгилашга имкон беради. Резьбанинг допусклар майдонининг номинал профилга нисбатан жойлашиши асосий четга чиқишлар билан аниқланади- юқоригиси болтлар учун ва пасткиси- гайкалар учун четга чиқишларнинг қатори лотин алфавити ҳарфлари билан белгиланади: босмачаси- гайкалар учун Н ва G ҳамда ёзмачаси-болтлар учун h , g , e , d . 23-расмда ўрта диаметр бўйича четга чиқишларнинг жойлашиш схемаси кўрсатилган. расм. Болт ва гайка допусклар майдонининг жойлашиш схемаси: а-резьбанинг бутун профили бўйича, б-ўрта диаметри бўйича Диаметрларга тегишли допусклар қуйидагиларга мўлжалланган: гайкаларда ўрта диаметр бўйича тўртга аниқлик даражаси 4 5 6 7 ) ва ички диаметри бўйича учта аниқлик даражаси (5 6 ва 7). Болтлар учун қуйидаги аниқлик даражалари белгиланган: ўрта диаметри бўйича 4,6,7 ва 8 ташқи диаметри бўйича эса 4, 6 ва 8. Чизмаларда белгилашга мисоллар. М12-6Н қуйидагини билдиради: гайканинг резьбаси йирик қадамли ўрта ва ички диаметрларнинг аниқлик даражалари-6 ўлчамдан четга чиқиш-Н. М12-6 g - болт резьбаси йирик қадамли, ўрта ва ташқи диаметрлари бўйича 6-аниқлик даражасига эга ўлчамдан четга чиқиш - g ; М12-6 g - R -бу шуни билдирадики, бунда болт резьбасининг туби мажбурий думалоқлашган; М12g Н 6 6 йиғма чизмада кўрсатиладиган белги бўлиб, йирик қадамни билдиради; М12Х1- g H 6 6 -йиғиш чизмасида кўрсатиладиган белги бўлиб, 1 мм даги майда қадамни билдиради.

Агар конструктор турли аниқлик даражаларидаги диаметрлар бўйича допусклар бериш (болтда-ўрта ва ташқи диаметрлар бўйича, гайкада-ўрта ва ички диаметрлар бўйича) имкониятига эга бўлса, у ҳолда бунда ҳар доим биринчи ўринда ўрта диаметр бўйича аниқлик даражаси қўйилади. Белгилашларга мисоллар: М12-5Н6Н-Н ўлчамдан оғишли гайка резьбаси, ўрта диаметр бўйича допуск-5 аниқлик даражаси бўйича, ички диаметри бўйича допуск эса 6-аниқлик даражаси бўйича олинган. М12-7 h 6 h -ўлчамдан h четга чиқишли болт резьбаси, ўрта диаметри бўйича допуски -7 аниқлик класси бўйича ташқи диаметри бўйича допуски эса-6- аниқлик класси бўйича олинган. Резьбанинг ўрта диаметрига тегишли допускларга йиғинди допуск дейилади ва резьбанинг ҳақиқий ўрта диаметри қадами ҳамда профиль бурчаги ярмига тегишли четга чиқишларнинг йиғиндиси билан чегараланади. Стандартда аниқлик даражаларидан ташқари резьбага қуйидаги уч аниқлик классидан иборат бўлган ишлаб чиқариш баҳоси (аниқ, ўртача ва дағал) ҳам белгиланган. 13.1-жадвалда мос аниқлик классларига келтириб болт ва гайкаларнинг допусклар майдони кўрсатилган. Рамкага ўралган допусклар майдони афзал допусклар майдони ҳисобланади. Резьба ва гайкаларнинг допусклар майдонининг исталган бирикмасига йўл қўйилади. Афзал аниқлик даражалари (6 g 8 g 6 H ва 7Н) бўйича олинган қадами 1 мм дан катта бўлган резьбалар учун диаметр бўйича четга чиқишлар катталиги IV иловада келтирилган; улар турли мисоллар ва справкаларни ечиш учун кўрсатилган. жадвал Резьбани нг аниқлик класслар и Резьбанинг допусклар майдони ташқи (болтларники) ички (гайкаларник и) Аниқ Ўртача 4 6 h . 6. 6 e, 6 d 4Н5Н 5Н6Н, 6Н 6 G

Дағал 8h. 8 g 7 H , 7 G Стандартда резьбалар буралиб чиқиш узунлиги бўйича қуйидаги уч группага ажратилади; кичик S ; нормал N ва катта L резьбалар узунлигининг қиймати диаметр ва қадамга боғлиқ бўлади ва уларнинг қийматлари стандартнинг алоҳида жадвалида келтирилади. S группага 2 24 р d 0,2 мм дан юқори 6,7 р d 0,2 мм гача буралиш узунлиги, L группага эса 6,7 pd 0,2 мм дан юқори буралиш узунлиги тўғри келади. Буралиб чиқиш узунлиги катта бўлган резьбаларни белгилашда буралиб чиқиш мм да кўрсатилади. Масалан, М12-7 g -6 g -30 L бўйича буралиб чиқиш узунликни резьбалар анча юқори аниқлик классида баҳолашга рухсат этилади. Масалан, агар 21-жадвалда 5Н6Н гайканинг резьбаси ўртача аниқлик классига, 7Н ва 7 G резьба эса дағал аниқлик классига таалуқли бўлса, у ҳолда буралиб чиқиш катта бўлганда бундай аниқлик даражасига эга бўлган резьба мос ҳолда аниқ ва ўртача классга таалуқли бўлади. Бу шундан иборатки, катта узунликда резьба ҳосил бўлганда диаметрлар, қадам профиль бурчак бўйича четга чиқишларни келтириб чиқарувчи турли сабабларнинг ҳосил бўлиш эҳтимоллигини оширади. Тарангликни (натягли) резьба ГОСТ 4608 -65 деталларнинг сиртларини резьбали шпилькалар ёрдамида анча зич бириктириш учун ишлатилади. Шпилканинг бир учи машина ёки приборнинг корпусдаги резьбали тешигига ўрта диаметри бўйича таранглик билан бураб киргизилади, шпильканинг иккинчи учига эса ажраладиган корпуснинг иккала ярим сиртини ёки корпус билан қопқоқнинг ёхуд бошқа бириктириш деталининг сиртларини зч бириктириш учун оддий гайка тортиб бураб қуйилади. Станарт қадами 0,8-3 мм ва диаметри 5-48 мм бўлган резьбаларга тарқалади ҳамда у қуйидаги тўртта тиғиз ўтқазишларни назарда тутади.

Ўтқазишларнинг белгиланиши ва уларнинг вазифаси қуйидаги кўринишда бўлади: 0 0 Т А - чўян ва магний қотишмаларидан ясалган уялар билан туташувчи шпилькалар учун; 2 2 0 0 Т А - алюминий билан магний қотишмаларидан ясалган уялар билан туташувчи шпилькалар учун; 3 3 0 0 Т А пўлат ва титан қотишмаларидан ясалган уялар билан туташувчи шпилькалар учун; 2 2 1 1 Т А чўяндан ясалган уялар билан туташувчи шпилькалар учун. А ҳарфи ички резьбани (уяни),Т ҳарфи шпильканинг резьбасини, рақамли индекслар (0 ёки 1) резьбанинг аниқлик классларини билдиради, охирги рақам (2 ёки 3 эса резьбага ишлов берилгандан кейин селекцион йиғиш учун нечта группага ажратилишини кўрсатади. Селекцион йиғишда резьбаларнинг ҳақиқий ўрта диаметри бўйича сортларга ажратишда охирги учта ўтқазишни қўллаш кўзда тутилади.) 1978 йилдан бошлаб ГОСТ 4608-65 ўрнига СТ СЭВ 306-76 гарантияланган тарангликни резьба ва СТ СЭВ 305-76 -ўтувчан ўтказишли резьба киритилган.

O'xshashlar

Шпонкали ва шлицали бирикмаларга қуйим ва қўнимлари тизими

Силлиқ цилиндрсимон туташмаларнинг қўйим ва қўнимлар тизими

Резьбали бирикмаларга тегишли допусклар ва уларни контроль қилиш

Қуйимларни танлаш

Думалаш подшипникларининг қуйим ва қўнимлар тизими