Qolipga suyuq metall quyish - Materialshunoslik - Referatlar

Qolipga suyuq metall quyish

Yuklangan vaqt:

22.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1273.0205078125 KB

Ko'chirib olish

Qolipga suyuq metall quyish Reja: 1 Quyish tizimining turlari 2 Quyish tizmini hisoblash 3 Ustamalar va sovutgichlar

Quyish tizimining elementlari (19 - rasm) ko’rsatilgan. Suyuq qotishmani qabul qilib, qolip bo’shlig’iga jo’natish uchun xizmat qiladigan quyilish voronkasi mavjud. Bu voronkalar ustki yarim qolipga o’rnatilib, ayrim hollarda murakkab qoliplarda quyish oqimini boshqarish, shlaklarni ushlab qolish va boshqa maqsadlar uchun ishlatiladi. Tutqich - bu vertikal kanal bo’lib, quyilish voronkasini boshqa quyilish sistemasining elementlari yoki qolip bo’shlig’i bilan bog’lovchi kanaldir. Shlak tutqich quyilish sistemasining bir bo’lagi bo’lib, qoidasi bo’yicha gorizontal kanal holda bo’ladi. Shlak tutqich suyuq metallning qolip bo’shlig’iga oqib tushish tezligini kamaytiradi va u shlak tashkil etuvchilarni ushlab qolish uchun xizmat qiladi. Suyuq metallni qolip bo’shlig’iga yetkazib beruvchi ta’minlagich kanali. Metallni qotish vaqtida kirishuvchanlik uchun suyuq metall yetkazib beruvchi ta’minlagich. Otqin kanali qolip bo’shlig’idagi gaz va havoni chiqarish, qolipni metall bilan to’lganligini tekshirish, ayrim hollarda metallning qotish vaqtida suyuq eritma bilan ta’minlash uchun foydalaniladi. Otqin kanali qolip bo’shlig’idagi zarur qismga o’rnatiladi. 1 Quyish tizimining turlari Qolip bo’shlig’ining suyuq metall bilan to’linishini ta’minlashga xizmat qiladigan ariqcha va yo’llar tizimiga quyish tizimi deyiladi. Quyish tizimining to’g’ri loyihalashtirilishi quyma sifatining garovlaridan biridir. Turli usullarda suyuq metallni quyish sxemalari 20-rasmda keltirilgan. Quyish tizimlarining beshta asosiy turlari mavjud: 1. Yuqori qism quyish tizimi (20 a,b - rasm). Bunday tizimlarda suyuq metall quymaning ustki qismidan ta’minlanadi, ya’ni ta’minlangan ariqchalari quymaning yuqori qismiga o’rnatiladi. 2. Ostki qism quyish tizimi (20- b,e rasm). Bunda ta’minlagichlar quymaning ostki qismiga o’rnatiladi.

3. Yon tomondagi quyish tizimi (20- г rasm). Bunda ta’minlagichlar qolipning ajraluvchi qismiga o’rnatiladi. 4. Qavatli quyish tizimi (20- d rasm). Bunda ta’minlagichlar quymaning balandligi bo’yicha bir necha qavatda o’rnatiladi. 5. Yomg’irsimon va boshqa quyish tizimlari (21-rasm). 19-rasm. Quyish tizimi elementlari: 1. Voronka; 2. Vertikal kanal; 3. Ta’minlovchilar; 4. Shlakushlagich 5. Quyma. 20-rasm. Turli usullarda suyuq metallni qolipga yetkazib beruvchi tizimlar. Quyish tizimining turini quyilayotgan metall xossalariga, quymaning shakliga, quymaning qolipdagi joylashgan holatiga qarab tanlanadi. Har qanday quymani loyihalashtirilayotganda e’tibor berish kerak bo’lgan birinchi ko’rsatkich - bu metall sarfidir.

21-rasm. Quyish tizimining turlari: 1 – voronka; 2 – vertikal kanal; 3 – quyish yo’li; 4 – boquvchi kanal; 5 – gazlarni chiqaruvchi kanal; 6 – quyma Bu ko’rsatkich quyma sifatiga va quyish tizimiga ham bog’liq. Undan tashqari quyish tizimi quymada y ordamchi qism hisoblanadi va u ajratib olinib qa y tadan e ri tiladi. Shuning uchun quymaning hajmiga nisbatan quyish tizimining hajmi ma’lum, nisbatda bo’lishi lozim. Yuqori qism quyish tizimlari shakli va ishlanishi jihatidan sodda hamda unga sarflanadigan metall miqdori kam, undan tashqari bunday tizimlardan foydalanib metall quyish kristallanish jarayonini to’g’ri yo’naltirish imkonini beradi, ya’ni quymaning harorati ostki qismdan yuqori qismga qarab ortadi. Lekin bunday tizimning jiddiy kamchiligi ham mavjud. Suyuq metall tizim ustuni bo’ylab

bevosita qolipdagi quymaning tepasiga yuqori bosim bilan tushadi. Bu esa qolip shaklining buzilishiga, oksidlanishiga olib keladi. Shuning uchun bunday tizimlar kichik hajmdagi baland bo’lmagan sodda shaklli quymalar olishda qo’llaniladi. Ostki qism quyish tizimi qolip bo’shlig’ning bir maromda to’lishini, metallning toza bo’lishini ta’minlaydi. Lekin bu usulda quyilayotgan metallning hajmi bo ` yicha issiqlik ta’minoti buziladi, Chunki suyuq metall quymaning ostki qismidan ta’minlanadi va issiqlik yuqoriga intilib ichki zoriqish kuchlanishlarini hosil qiladi, Bundan tashqari bu tizimning shakli murakkab va quyma olishda katta miqdordagi metall yordamchi quymaga sarflanadi. Yon tomondagi quyish tizimi eng ko’p qo’llaniladigan tizim bo’lib, unda tizim ustunidan tushayotgan metall bosimi kam. Lekin u yuqori qismi tizimiga nisbatan ko’proq metall sarfini talab etadi. Yon tomondagi quyish tizimi baland bo’lmagan o’rta hajmdagi quymalar uchun keng qo’llaniladi. Qavat quyish tizimi katta hajmdagi og’ir quymalar olish qo’llaniladi. Bu usulda quymaning metall bilan ta’minlanishi ostki qism ta’minotiga ko’ra ancha yaxshi. Metallning qolip bo’shlig’iga ta’minoti ham pastdan tepaga qarab amalga oshadi. Ammo qavat quyish tizimi ancha murakkab va yordamchi metall sarfi yuqori. Undan asosan rangli metallarni quyishda foydalaniladi, yomg’irsimon quyish tizimi asosan silindr shaklidagi quymalar olishda qo’llaniladi. Suyuq metall ustunidan halqasimon tutqichga uzatilib, undan esa bir-biriga nisbatan bir xil masofada joylashgan ta’minlagichlarga o’tadi. Ta’minlagichlardan tushayotgan ingichka metall oqimi qolip bo’shlig`ini bir me’yorda to’ldiradi. Bunday quyish jarayonida metallning sachrashiga yo’l qo’yib bo’lmaydi. Chunki qolip bo’shlig’ida sachragan metal oksidlanib, asosiy metall tarkibida erimasdan nuqson hosil qiladi. Quyish tizimini tanlash bilan bir qatorda quymaga ta’minlagichni o’rnatish nuqtasi ham katta ahamiyatga ega. Quyilayotgan qotishmaning xossalari, quymaning shakli va devor qalinligiga butun hajm bo’yicha bir me’yorda sovishini ta’minlashi kerak.Qalin devorli va katta hajmdagi quymalarda cho’kma bo’shliqlar

hosil bo’lish ehtimoli katta. Shuning uchun bunda quymaning yo’naltirilgan kristallanishni ta’minlash zarur. Bu quymani loyihalashda qalin devorli qismini yupqa devorli qismiga nisbatan yuqorida joylashishi kerakligini e’tiborga olish bilan va ta’minlagichlarni aynan qalin devorli qismlarga o’rnatish bilan amalga oshiriladi. Shuning uchun ham bu kichik oquvchanlikka va katta cho’kma bo’shliqlar hosil bo’lishiga moyil bo’lgan po’lat quymalarni loyihalashda, ayniqsa, ahamiyatli. Xuddi shu ish maxsus bronza, latun va ba’zi alyuminiy qotishmalaridan quymalar olishda amalga oshiriladi. Ammo kristallanish jarayonining tezligi quymaning turli qismlarida keskin farq qilsa, unda ichki kuchlanish va yoriqlar hosil bo’lishi mumkin. Bunday holatlarda ta’minlagichlarni quymaning devor qalinligi o’rtacha bo’lgan qismiga o’rnatiladi. Quymaning butun hajmi bo’yicha bir tekis kristallanishi ta’minlagichlarni yupqa devorli qismlariga o’rnatish bilan amalga oshiriladi. Bunda ta’minlagichning o’rnatish nuqtasi qalin va yupqa devorlar nisbati hamda quymaning hajmidan kelib chiqqan holda hisoblanadi. Shunda ichki kuchlanish, yoriqlar va yemirilishlar hosil bo’lishining oldi olinadi. Katta uzunlikka ega bo’lgan turli qalinlikdagi devorlari mavjud quymalar aynan shunday loyihalashtiriladi. Katta hajmdagi qismlarning ta’minoti qo’shimcha metall uzatish (ustama metall) bilan amalga oshiriladi. (Foundry technology kitobidan 39-bet. Quyish tizimi). Quyish tizimi tepa yoki yon tomonidan keltiriladi. Quyish tizimi turbulent yoki laminar oqimlarga bo’linadi. Shartlar balansi Reynolds soni bilan keltirilgan: (1) V-o’rtacha tezlik d-quyish kanali yuzasini kesimi

&#55349;&#57149; -suyuqlikni kinematik qovushqoqligi Turbulent oqimini Re kattaroq belgisi, yuqori tezlik bilan bog’liq. Suyuqlikni dinamikasini qonuni hajmi oqimi tezligi: Q = A 1 V 1 = A 2 V 2 (2) bu yerda A-suyuq metall oqadigan kanalni yuzasi V-oqimni chiziqaviy tezligi Bernulli teoremasiga muvofiq bir massa suyuqlikni energiyasi sistema bo’yicha bir xil[14] (3) bu yerda r -yonboshi yuzasi balandligi P -bosim &#55349;&#57100; -zichlik Bunda: h – tenglamani farqi, sm V a – (uglerod kerak) – suyuq metallni boshlang’ich tezligi, sm/sek. V b – suyuq metallni quyish tizimidan chiqib ketish tezligi, sm/sek. Pa – atmosfera bosimi 2/sm 2 Pb – xisoblangan kesimdagi bosim 2/sm 2 hr,e – suyuq metallni yo’lidagi ishqalanishiga yo’qotilgan baland- liklar ko’p xajmli, sm.

Agarda Q – orqali chiqib ketadigan suyuq metallni bir sekund yoki minutdagisini xisobga olinsa, unda &#55349;&#56388; = &#55349;&#56377;&#55349;&#56419; &#55349;&#56399; (4) aylanadigan cho’michdan suyuq metall quyilsa, unda oddiy tenglam- adan foydalansa bo’ladi: &#55349;&#56388; (5) Bu yerdagi M aniqlanadi (6) Tenglamani ketma ketligi a’zolari kinetik potensial va bosim energiyasini ko’rsatkichi. 2 Quyish tizmini hisoblash Sifatli quyma tayyorlab olishda kuyish tizimining ahamiyati katta. Qolipga metal quyish tizimining qurilmasi qotishmani qolipga bir meyorda va uzluksiz yuborishni, uning sekin to’ldirilishini, shlakning va boshqa nometall qo’shimchalarning ushlab qolinishini ta’minlashi kerak. Qolipga metal quyish tizimiga metall sarfi eng minimal bo’lmoqi kerak. Normal qolipga metall kiritish tizimi voronka, ustun (stoyak), shlak ushlagich va ta’minlagichlardan iborat bo’ladi. Qolipga metal cho’michidan keladi, voronkaga quyish paytida uni tez to’ldirish darkor, qotishmani baland darajada ushlab turish kerak, bunda shlak ushlanishi ta’minlanadi.

Ustun (stoyak) kesilgan konus ko’rinishida bajariladi va vertikal kanal sifatida bo’lib, undan metall yuqorigi yarim qolipda joylashgan shlakushlagichga keladi. Shlakushlagich shlakni va metallmas qo’shimchalarni to’xtatishga hamda metallni ta’minlagichlarga-qisqa kanallarga keltirishga xizmat qiladi, ulardan metall qolip bo’shlig’iga keladi. Metallni qolipga keltirish balandligi darajasiga qarab quyidagi metallni qolipga keltirish tizimining qurilmalarini arjartishadi ‒ gorizontal-qotishma ajratiladigan joyidan keltiriladi; ‒ yuqorigi (soddalashtrilagan metallni qolipga keltirish tizimi) – qotishma bevosita quvur ustun (stoyak) orqali qo’yiladi; ‒ yomg’irsimon-qotishma qolipni past tarafidan bir yoki bir necha kichik ta'minlagichlar orqali to’ldiradi; ‒ sifonsimon quyish tizimida qolipni tegidan bir yoki bir necha ta’minlagichlar orqali to’ldiradi; ‒ qavatsimon-qotishma qolipga bir necha balandlik darajasida keltiriladi. Quyishning davomiyligi quymalar sifatiga sezilarli ta’sir o’tkazadi. Tez quyuv yupqa devorli va murakkab qiyofali (isitish radiatorlarining seksiyalari va qozonlar, cho’milish vannalari va boshqalar) quymalarni olishda amalga oshiriladi hamda quymalarni katta yassi tashqi sirtlari bo’lsa ham. Sekin quyish esa-qalin devorli cho’yani quymalarni ustama (pribillar) yordamisiz zich quymalar olish maqsadida quyishda ishlatiladi. Mashina detallari quymalari normal tezlikda quyiladi. Kulrang cho’yan va po’latdan quymalar quyish davomiyligi haqidagi ma’lumotlar 21-jadvalda berilgan [13]. Quymaning massasi, solishtirma quyish tezligini bilib va 21-jadvaldan uning davomiyligini tanlab, qolipga metall kiritish tizimining eng asosiy elementi- ta’minlagichning kesimini hisoblab chiqish mumkin:

bu yerda: M – qolipdagi quymalarning massasi, yon tarafdagi ustama (pribil)lar ham shu hisobda; &#55349;&#57100; – suyuq metallning zichligi; &#55349;&#57103; - qolipni to’ldirish muddati; &#55349;&#57095; - metallning sarflanish koeffitsiyenti; 0 < &#55349;&#57095; < 1 g – erkin tushishning tezlanishi; H r – hisoblab aniqlanadigan statik bosim. To’ldirish muddati quyidagi erkin shaklda keltirish mumkin bo’lgan formulalar bilan hisoblanadi: &#55349;&#57103; = А ∙ &#55349;&#57087; &#55349;&#56410; ∙ &#55349;&#56384; &#55349;&#56411; bunda: δ - quyma devorining (ko’p uchraydigan) qalinligi, mm; M – quymaning massasi, kg; A, m, n – nisbati 1-jadvalda keltirilgan koeffitsiyentlar. Quyidagi holatdagi nisbat andozacha keng qo’llanadi: Bu yerda: m = n = 0,334 Gidravlik yuqotishlarning jamini xarakterlovchi sarflanish koeffitsiyenti M tadqiq qilish orqali aniqlanadi. Ko’p hollarda = 0,4...0,7. Murakkab va qolip devorli quymalar uchun koeffitsiyent M ning pasayish safiga 5-7% tuzatish kiritish mumkin.

Quyuv chashasi orqali quyuv paytida metall oqimi quvvatining to’la so’nishi sodir bo’ladi, bu holda hisoblab aniqlangan statik bosim (22rasm, a ): Bu yerda: H 0 – boshlang’ich bosim, yoki gorizontal ta’minlovchilardan chashadagi metallning yuqorigi sathigacha bo’lgan masofa; P – ta’minlovchilarning gorizontal o’qidan quymaning tepasiga bo’lgan masofa; c – quymaning balandligi. Amaliyotda ko’pincha stoyak, qotishma quyish va ta’minlovchilarning ko’ndalang kesimlari maydonining quyidagi nisbatlari ko’p qo’llanadi; cho’yanlar uchun: (22,23,24-jadvallar). Po’latlar uchun: &#55349;&#56403;&#55349;&#56413;&#55349;&#56412; ’l: &#55349;&#56377;&#55349;&#56414;&#55349;&#56412;&#55349;&#56417; ∑ &#55349;&#56403;&#55349;&#56417;&#55349;&#56398; ′ &#55349;&#56410;&#55349;&#56406;&#55349;&#56411; 1,1: 1,3: 1,5 Agar sifon prinsipida ishlaydigan olovbardosh (shamotli) jihozlar qo’llansa, u holda: &#55349;&#56403;&#55349;&#56413;&#55349;&#56412; ’l: &#55349;&#56377;&#55349;&#56414;&#55349;&#56412;&#55349;&#56417; ∑ &#55349;&#56403;&#55349;&#56417;&#55349;&#56398; ′ &#55349;&#56410;&#55349;&#56406;&#55349;&#56411; 1: 1: (1 − 2); Mis qotishmalari uchun: &#55349;&#56403;&#55349;&#56413;&#55349;&#56412; ’l: &#55349;&#56403;&#55349;&#56414;&#55349;&#56412;&#55349;&#56417; ∶ ∑ &#55349;&#56403;&#55349;&#56417;&#55349;&#56398; ′ &#55349;&#56410;&#55349;&#56406;&#55349;&#56411; 1: 2: (2 − 4);

Alyuminiyli va magniyli qotshishmalar uchun: &#55349;&#56403; пўл : &#55349;&#56377; қот ∶ ∑ &#55349;&#56403; таъмин 1: (2 − 4) : (2 − 6). Kesimlarning maydoni hisoblab chiqilgandan so’ng quyuv sistemalarining barcha qismlarining o’lchamlari aniqlanadi. Tik, yumaloq vertikal kanal (stoyak) uchun uning diametrli aniqlanadi. Eng ko’p ishlatiladigan trapetsiyasimon qotishma tutgichlar quyidagi o’lcham nisbatlarga ega: В &#55349;&#56414;&#55349;&#56412;&#55349;&#56417; &#55349;&#56418;&#55349;&#56416;&#55349;&#56417; = 0,8 В &#55349;&#56414;&#55349;&#56412;&#55349;&#56417; о &#55349;&#56416;&#55349;&#56417; ; ℎ &#55349;&#56414;&#55349;&#56412;&#55349;&#56417; = 1,46 &#55349;&#56414;&#55349;&#56412;&#55349;&#56417; &#55349;&#56412;&#55349;&#56416;&#55349;&#56417; ; Bu yerda: В &#55349;&#56414;&#55349;&#56412;&#55349;&#56417; &#55349;&#56418;&#55349;&#56416;&#55349;&#56417; va В &#55349;&#56414;&#55349;&#56412;&#55349;&#56417; &#55349;&#56412;&#55349;&#56416;&#55349;&#56417; – muvofiq ravishda ustki va ostki asoslar. 22-rasm. a, b quyuv sistemalari Suyuq metallni qolipga quyish davomiyligi 21-jadval Massa, kg Kulrang cho’yandan Po’latdan 5 3-5 5-8 5 3-5 5-8 10 4-6 7-10

25 7-10 8-12 50 8-12 10-15 100 10-15 12-20 200 15-25 25-35 400 25-40 40-50 1000 35-60 50-80 4000 70-100 100-160 10000 120-50 150-200 15000 140-180 - 25000 150-200 - Shlak ushlagich va quvur-ustun ta’minlagichlarni maydonlarining o’zaro nisbatlari [14] 22-jadval Tavsiya etiladigan nisbatlar Qo’llanish sohasi &#55349;&#56377; &#55349;&#56387; : &#55349;&#56377; &#55349;&#56390;&#55349;&#56379; : &#55349;&#56377; &#55349;&#56390;&#55349;&#56391; = 1: 1,1: 1,15 Kulrang cho’yandan mayda va o’rta quymalar uchun &#55349;&#56377; &#55349;&#56387; : &#55349;&#56377; &#55349;&#56390;&#55349;&#56379; : &#55349;&#56377; &#55349;&#56390;&#55349;&#56391; = 1: 1,2: 1,4 Kulrang cho’yandan yirikq quymalar uchun &#55349;&#56377; &#55349;&#56387; : &#55349;&#56377; &#55349;&#56390;&#55349;&#56379; : &#55349;&#56377; &#55349;&#56390;&#55349;&#56391; = 1: 1,1: 1,2 Mayda po’lat quymalar uchun &#55349;&#56377; &#55349;&#56387; : &#55349;&#56377; &#55349;&#56390;&#55349;&#56379; : &#55349;&#56377; &#55349;&#56390;&#55349;&#56391; = (1 − 1,5): 1: 1 O’rta va yiriqk po’lat quymalar uchun &#55349;&#56377; &#55349;&#56387; : &#55349;&#56377; &#55349;&#56390;&#55349;&#56379; : &#55349;&#56377; &#55349;&#56390;&#55349;&#56391; = 3: 2: 1 Alyumin qotishmalaridan bo’lgan quymalar uchun &#55349;&#56377; &#55349;&#56387; : &#55349;&#56377; &#55349;&#56390;&#55349;&#56379; : &#55349;&#56377; &#55349;&#56390;&#55349;&#56391; = 4: 2: 1 Magniy qotishmalaridan bo’lgan quymalar uchun Quyuv voronkalarining o’lchamlari ma'lumot beradigan hujjatlar asosida tanlab olib belgilanadi. A, t.p. koeffitsiyentlarining turli qotishmalar uchun nisbati 23-jadval Qotishma A M N Cho’yan 1,63-2,2 0 0,5 Cho’yan 2 0,331 0,334 Po’lat 1,5 0,334 0,334 Alyuminiyli 1,7-3 0,334 0,334 Alyuminiyli 2,3-4,5 0,334 0,334

Turli qolip va qotishmalar uchun sarflanish koeffitsiyenti 24-jadval Qolip Cho’yan Po’lat Mayda 0,6/0,5 0,5/0,42 O’rtacha 0,48/0,42 0,38/0,32 Yirik 0,4/0,35 0,3/0,25 Eslatma: suratda quruq qolip uchun. Mahrajda esa nam-qolip uchun ma’lumotlar keltirilgan. 3 Ustamalar va sovutgichlar Xovuraklar (vipari), ustama (pribillar), muzlatgichlar. Mayda va o’rta cho’yan quymalarni ta’minlash uchun xovuraklar qo’llaniladi, silindr, baraban, vtulka kabi yoriqlarini ta’minlash uchun esa – yaxlit halqasimon ustamalar qo’llaniladi. Xovuraklar yana qolipdan gazlarni chiqarish va quyuv jarayonining borishini kuzatish uchun xizmat qiladi. O’zaklar soni ko’p bo’lgan katta o’lchamli cho’yan quymalarni quyishda xovuraklar orqali sifatli quyma olinadi. Yassi quymalarni ishlab chiqarishda, ta’minlagichlarga nisbatan teskari xovurakdan foydalaniladi.

23-rasm. Ustamaning turli qurilmalari Quymalarning qotishidagi hajmiy kirishuvni qoplash uchun katta kirishuvli qotishmalardan (po’latlar, qalaysiz, bronzalar va shunga o’xshash) quymalar chiqarishda aksariyat hollarda ustamalardan foydalanadilar. Ustamalarga ko’p miqdorda metall sarflanadi: katta quymada – uning 30-50% vaznigacha. quymalarni ta’minlash samaradorligini saqlab qolgan holda, ustamalar o’lchamlarini kamaytirishga imkon beradigan usullar ishlab chiqildi. 23-rasm, a -da ko’rsatilgan ustama eng katta o’lchamlarga ega va kam iqtisodli bo’lgani uchun axyon-axyonda qo’llaniladi. Atrofdagi muhitga issiqlik berilishini kamaytirish uchun patron ichida joylashgan (23 b -rasm) gaz hosil qiladigan moddaning parchalanishi hisobiga ichida yuqori bosim hosil bo’ladigan sferik yopiq ustamalardan foydalaniladi. Ustamani ajratishni osonlashtirish uchun olovga chidamli ashyodan yasalgan, dumaloq teshigi orqali quyma ustamadan suyuq qotishma bilan ta’minlanadigan diafragma 1 (23 d -rasm) xizmat qiladi. Temir aralashmasini hosil qiladigan, tarkibiga mayda alyumin qirindisi hamda temir qasmoqi (okalina) qiradigan suyuq

shisha aralashmasidan qilingan issiqlik chiqaruvchan (ekzotermik) stakanni 2 (23 e -rasm) ishlatish ancha samaradorlikka ega. Pribilning suyuq qotishmasi bilan bunday aralashma qizdirilganda alyuminiyning tez oksidlanishi yuz beradi, buning oqibatida katta miqdorda issiqlik ajralib chiqadi va pribildagi suyuq qotishma harorati ko’tariladi. Quymalarning bir me’yorda yoki yo’naltirilgan qotishini ta’minlash uchun sovutkichlardan foydalaniladi. Ular quyma alohida bo’laklarining sovishi tezligini oshirishda qotishma strukturasini yaxshilashadi, ustamalar o’lchamlarini kamaytiradi. Tashqi va ichki sovutgichlardan farqlashadi. Oxirgilari kimyoviy tarkibi bo’yicha quyma qotishmasiga muvofiq bo’lishlari kerak. Ustamalar qurilmasining hisobini ishlab chiqishda quyidagi nizomlar bilan boshqariladilar: 1.Ustama quymadan so’ng qotishi uchun ma'lum kesimga ega bo’lmog’i kerak. 2. Ta’minlanayotgan qolipdagi metall kirishishini qoplash uchun ustama yetarli xajmga ega bo’lishi kerak. 3. Kirishish chig’anog’i to’laligicha ustamada joylashuvi uchun ustamaning balandligi shunga yarasha bo’lmog’i kerak. 4. Ustamani tashqi shakli uning eng kam hajmini ta’minlashi kerak. Ustama hajmini ichiga chizilgan aylanalar usuli bilan aniqlash maqsadga muvofiq. Quymaning qolip kesimiga aylana shunday qilib chiziladiki (24 b -rasm), u quyma konturlariga tegib turishi kerak. Ushbu holda aylana quymaning ichki konturi bo’yicha chiziladi (bu tashqi sirtga ishlov berilmaydi). Tashqi kontur bo’yicha quyum (pripusk) hosil bo’ladi. Shundan keyin ustama quriladi. R nuqtadan vertikal 3 gradus burchak ostida RR to’g’ri chiziqlar o’tkazadilar. Ustama asosiy maydoni MR ga teng bo’lmog’i kerak. Bu sirtdan h quyimini qoldiriladi, u ustamani avtogen bilan kesib tashlash uchun zarurdir. S va T nuqtalaridan 45 gradusli burchak ostida chiziq o’tkazadilar va vertikal 5 gradusli burchak ostida ustamaning vertikal devorlarini chizib

chiqadilar. Kirishuv chig’anog’ining joylashadigan joyini izoterma-izosoliduslar (24 a -rasm) o’tkazish yo’li bilan aniqlash mumkin. Kirishish chig’anog’ini qoplash uchun zarur bo’lgan metall hajmi ush bu qotishmaning hajmiy kirishish kattaligi va ta’minlanadigan tugun xajmiga bog’liq. Ustama shakliga qarab qoplovchi metall hajmiga diametri d (25-rasm) bo’lgan silindr yoki shar shakli beriladi va uning kattaligini nomogramma bo’yicha ta’minlanuvchi tugunning N-balandligi va D-diametriga qarab olinadi. S.V. Russiyan ma’lumotlari bo’yicha qoplovchi metalni suyuq holda saqlash uchun, d diametrli olingan shar metall qatlami bilan aylantirib chiqiladi, u ustama asosining yarmiga teng qilib olinadi (25-rasm). Quyida keltirilgan ifodalar bo’yicha ustamaning balandligi tekshiriladi: Yopiqlarini H pr = &#55349;&#56401; 0 + 0,85 &#55349;&#56375; Ochiqlarini H pr = &#55349;&#56401; 0 + 1,35 &#55349;&#56375; Chetlatuvchi yopiq ustamalarni ta’minlanuvchi tugun ichiga chizilgan D aylananing diametriga bog’langan holda qurishadi. Bunda quyidagi nisbatlarga rioya qilish zarur: ichki chizilgan D aylananing diametri ustamani quyma bilan ulab turuvchi bo’yincha kesimining eng kichik o’lchami t dan kam bo’lmog’i kerak, t o’lchami chetlatuvchi yopiq ustama diametri kichik bo’lishi kerak. Bu uch kattalik quyidagi nisbatlar orqali bog’lanishlari kerak: Bo’yinchaning ko’ndalang kesimini ovalning eng kichik o’lchami t bilan oval shaklida qilmoqlik kerak. Ovalning ikki- o’lchami (1,2-1,5) t qilib, ta'minlanayotgan tugun cho’zilchanligi L ga bog’langan holda qabul qilinadi. t

ning eng kam qiymatiga ushbu ustama bilan ta’minlanayotgan tugunning qichiq cho’ziqligi muvofiq keladi; eng katta qiymatiga katta cho’ziqlik muvofiq keladi. Xovurak asosida kesimni quyma devorining kesimiga (1/2-3/4) teng qilib olinadi (25 a -rasm). Xovurakni quymadan ajratilishini yanada osonlashtirish uchun xovurak asosida siqilgan joy hosil qilinadi. Agar quyma to’laligicha pastki yarim qolipda joylashsa, chetlatuvchi xovuraklar qo’yish kerak (23-rasm, b ). Ular quymada kirishish g’ovakliklarini hosil qilmaydirlar va undan oson ajraladilar. Sovutgichlar. Quymaning ustamalar o’rnatish uchun noquylay bo’lgani va quyish paytida pastda, yoki yonda joylashgan ba’zi tugunlar uchun sovutgichlar yordamida kirishish nuqsonlarini yo’qotishga metallning yo’naltirilgan qotishini yaratish yetarli bo’lishi mumkin. Sovutgichlarni kulrang cho’yandan plita ko’rinishida yoki maxsus shakldor plita, quymaning ma’lum tashqi sirtini sovutish uchun mo’ljallangan qilib oladilar. 24-rasm. Kirishish chig’anog’i (a) va ustama asosining joylashuvini aniqlashning aylanalar usuli taminlagichni hisoblash (b) 1-ta’minlagich; 2-quyma; 3-qo’shimcha qism.

25-rasm . Silindrsimon quymaning ustama o’lchamlarini aniqlash 26-rasm . Xovuraklar: a-to’g’ri; b-chetlatuvchi Sovutgich qumli qolipga nisbatan katta issiqlik o’tkazuchanlikka va issiqlik siqimiga ega, shuning uchun qotayotgan quymadan ko’proq issiqlik miqdorini olib

ketadi, sovutgich o’rnatilgan vaznli tugunning qotish tezligi ortadi, kirishish nuqsonlari hosil bo’lish ehtimoli kamayadi. 27-rasm. Sovutgichlar: 1-sirtqi; 2-ichki; 3-kirishish chig’anog’i Hulosa Quyish tizimi sifatli quyma-detal olishda ahamiyati katta. Quyish tizimini optimal hisoblash ko’plab metallni tejashga imkoniyat beradi. Ustama va sovutgichlar sifatli quyma olish garovi.

Nazorat savollari: 1. Quyish tizimiga qaysi elementlar kiradi? 2. Quyish tizimini turlari. 3. Po’lat quymalar uchun quyish tizimi. 4. Quyish tizimini hisoblash turlari? 5. Ustamalar nima? 6. Sovutgichlar qayerda o’rnatiladi? 7. Yomg’irsimon quyish tizimi qanaqa? 8. Cho’yan quymalari uchun quyish tizimini elementlarini proportsiyasini yozib bering.

Adabiyotlar 1. Производство сталных отливок, под ред. Я.Я.Козлова, Москва, МИСИС, 2003, 347. 2. А.Муйнов. Получение отливок вакуумно-пленочным методом, Бухоро, 1972, 46. 3. Специальные способы литья, под ред. Б.Б.Гуляева, Машиностроение, 1971, 255. 4. Н.Н.Рубцов, В.В.Балабин, М.Н.Воробев. Литейные формы, Машгиз, 1959 5. S.A. Rasulov, N.D. Turaxodjayev. Metallurgiyada quyish texnologiyasi, Toshkent, Cho’lpon, 2007, 209. 6. Технология литейного производства, литье в песчаные формы, учебник, под ред. А.П.Трухова, Академа, 2005, 525. 7. С.С.Жуковский, А.М.Лясс, Формы и стержнииз холоднотвердеющих смесей, М, Маш., 1978, 221. 8. Mahi Sahoo and Sudhari Sahu Principles of metall casting, 3-rd edition, 2014, 765p, New York. 9. М.Н.Сосненко, Современные литейные формы, М., Маш., 1987, 263. 10. A.M.Липнинкий, Справочная книга рабочего литейщика, Лениздат, 1981, 240. 11. Литейное производство, под ред. А.М.Михайлова, М., Маш., 1971, 311. 12. Литейное производства, под ред. И.Б.Куманина, М., Маш., 1971, 311. Peter Beeley Foundry Technology, London, England, Wip9hl, 2001,

O'xshashlar

Quymani tayyorlab olishning finish jarayonlari

Aniq quymalar olish texnologiyasi

Quymakorlik nuqsonlari va quymani aniqligi

Quymani tayyorlab olish texnologiyasini loyihalash asoslari

Quymakorlikning texnologik asoslari