Ганчкорликда ишлатиладиган асбоблар - Materialshunoslik - Referatlar

Ганчкорликда ишлатиладиган асбоблар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41 KB

Ko'chirib olish

Ганчкорликда ишлатиладиган асбоблар Режа: 1. Ганчкорликда искана ва штургардан қандай фойдаланилади. 2. Асбобларни сақлаш усуллари.

Ўтмишда халқ усталари устачилик асбобларини муқаддас деб билганлар ҳамда, ўз асбоб ускуналарни истеъдодли шогиртларига меърос қилиб қолдирганлар. Бу миллий анъана замирида чуқур инсоний маъно ва мазмун ётибди. Ана шундай бахтга муяссар бўлган усталардан бири Бухоролик ганч уймакор устаси академик Уста Ширин Муродовдир. Унинг устози Уста Хаёт кунлардан бир кун Ширинни олдига чақириб, мен сендан хурсандман, энди мустақил ишлайверсанг бўлади. Миллий анъна бўйича 10-15 усталар, шогирдлар йиғилишиб уста номини олишга лойиқ бўлган шогирдга Уста номини беришади. Бунда уни ўртага чиқириб белига энг яхши ганч ўймакорлик асбоби штургарданни кийикчасига қистириб қўйишади ва фотиха беришади. Шундан сўнг у халқ ўртасида «Уста» деган шарафли номга эга бўлади. Доно халқимизда «Иш қуролинг соз бўлса, машаққатинг оз бўлар» деган мақол бор. Шу боисдан хар уста-шогирд муаян ишни битирганидан сўнг оғирини енгил, мушкулини осон қиладиган иш қуролларини хамиша шай қилиб қўйиши, барор ишни қилиб бўлгандан сўнг уларни тозаламасдан бир чеккага улоқтириб, занг бостириб қўймаслиги, ўтмас бўлиб қолса чархлаб ўткир қилиб қўйиши, бузилса дархол тузатиши уларни махсус жойда сақлаш керак. Ганчкорликда ҳам ўзига хос асбоблар ишлатилади. Нақш композициялар чизиш учун чизғичлар, паргор, юмшоқ ва қаттиқ қора қаламлар, дафтар альбом, ўчирғичлар, шаффоф қоғозлар керак бўлади. Ганч қориш учун, сирли тоғора, элаклар, катта ва кичик челаклар, рулетка, андава, ганч юзини ишқалалаш учун майин латта, совун, ўлчаш асбоблари, махсус қўлқопча, қум қоғозлар симлар зарур. Асбобларни чархлаш учун қайроқ тош, ганч тахта тайёрлаш учун тўртта рейкали рамка ва бошқалар ишлатилади. Ганч ўйиш ва пардозлаш учун жаррохлик пичоғи, искана, штургардан, қаламтош (қаламли шкуфта), минкор, морпеч қаламлар, калапух, замин қалам, наво қалам ва бошқа асбоблар ишлатилади.

Ганчкорлар қадимда 20 га яқин ганчкорлик асбоб турлари ишлатганлар. Хозирда бундай асбоб турларини тайёрлайдиган темирчи усталаримиз жуда оз қолганлиги ва бу асбоблар расталарда сотилмаслиги натижасида хозирги усталаримиз асосан жаррохлик пичоғи, минкор искана ва штургардандан фойдаланмоқдалар. Мактабда дастлабки ганчкорлик сирларини ўрганиш учун асосан жаррохлик пичоғи ва искана керак бўлади. Ганч ўйиш ва пардозлаш учун ишлатиладиган асбоблар билан яқиндан танишамиз. Жаррохлик пичоғи -пўлатдан ясалади ва хар хил ўлчамли бўлади. Ундан хозир ганч ўймакорлигида кенг фойдаланилаяпти. Ўймани катта ёки кичиклигига қараб усталар хал хил ўлчамдаги пичоқ ишлатадилар. Ундан фойдаланишдан аввал уни чархлаб, дастасини қўлга ботмайдиган қилиб икки томонтига юпқа фанер қўйиб, изолента ўраб олади. Бу пичоқ ўйилаётган гулни чизишда, кесишда, ўйишда ва пардоз беришда ишлатилади. Умуман бу асбоб ўймакорликдаги турли ишларни бажаришда қўл келади. Искана -дурадгорликда ишлатиладиган оддий асбоб, унинг учи оғма холатда кесик бўлиши ҳам мумкин. Исканалар хар хил катталикда бўлади, кичиги майда ўймаларда, каттаси йирик ўймаларда ишлатилади. Искананинг узунлиги 7 см. дан 10 см гача бўлиши мумкин. Исканани мактаб устахонасида ҳам ясаб олиши мумкин. Штургардан -ганч ўймакорлигида асосий ўйма асбоб, бел қисми туя бўйинга ўхшаш 90 0 бурчак остида қайрилган бўлгани учун у штургардан яъни, туябўйин ҳам деб юритилади. Ясси пўлатдан ясалган кескич қисмининг тиғи учли бўлиб, тенг ёнли учбурчакга ўхшайди. Штургардан нақшларнинг контур чизиқларини кесишда ва ўйма рельфига пардоз беришда ишлатилади. Ўймага қараб штургарданнинг катта кичиклиги танланади. Чунончи, катта штургардан нақшларнинг контурларини

ўйишда ва чуқур заминли ўймаларда, ўртачаси ўймага пардоз беришда, кичик штургардан эса, майда ўйма ишларни бажаришда ишлатилади. Пух қалам - ханжарга ўхшаган икки томонга қиялаб кетган ўткир учли (учи ёй шаклидаги илмоққа ўхшаш қайрилган бўлади) асбоб. кескич қисмининг узунлиги 10 см дан 18 см гача бўлиши мумкин. Пух қалам эгри сиртларни текислашда, пардозда наво очишда ишлатилади. Бу асбоб ҳам хар хил катталикда бўлади. Минкор - узун ўқли уч қисмига учбурчак куракчали кескич 90 0 бурчак остида ўрнатилган бўлиб, ўйма замини тозалашда ва чуқурлашда ишлатиди. Морпеч қалам -ўйилган нақшларнинг четларига ярим доира, бўртиқ хосил қилиш,хамда рельфга лула пардоз беришда,ўйилган нақшларнинг четларида занжира, хошич атрофларида турли кўринишдаги нақшлар чизиш, ярим доиралар, нуқталар чиқаришда ишлатиладиган ганч ўймакорлиги асбобидир. Морпеч қалам тузилиши жихатдан юмалоқ бўлиб, ирт кесиш учун ишлатилади, у пўлат андазали танадан ва ёғоч банддан иборат. Лух -ярим цилиндир сиртларни хосил қилишда ишлатиладиган ганч ўймакорлиги асбоби. Кескич қисми япалоқ, ясси шаклда бўлиб, учи 90 градус бурчак остида букланган бўлади. Қалам -ханжар шаклида бўлиб, баъзиларининг учи қайрилган бўлади, тахта ёрдамида туширилган нақшларнинг учиб кетмаслиги учун тирнаб чизиб чиқишда ишлатилади. Плита қалам -ганч ўймакорлик асбобининг бир тури, унинг учи қайрилган бўлади, у ярим айлана шаклдаги рельфлар хосил қилишда ишлатилади. Патак бинни -штургарданнинг бир тури, у рахларни учли қилиб кесишда ва ўйишда ишлатилади.

Нова -искана кўринишда бўлиб, учи эгри ички учи илмоқ ингари букланган, ўткир учли ганчкорлик асбоби, Рельфларни юмалоқ қилиб кесишда ишлатилади. Қалам шкуфта -айлантирилиб тешик очиш ва чизиқ чизишда ишлатилади. Шарафа қалам -учи қайрилган искана майда мукарнасларни ўйишда ишлатиладган ганч ўймакорлик асбоби. Ганч ўймакорлик асбобларини махсус қаламдонга солиб юрган маъқул.

O'xshashlar

Кесиш назарияси ва асбоблар

Уймакорликда ишлатиладиган ёгоч материаллари

Қуймачилик.Қуйма олиш учун материаллар ва асбоблар

Занжира турлари

Легирланган пўлатлар1