Узликни англаш бахти - Manaviyat asoslari - Referatlar

Узликни англаш бахти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

59.5 KB

Ko'chirib olish

Ўзликни англаш бахти Ҳар бир халқнинг тақдирида муҳрланиб қоладиган тарихий ҳужжатлар миллат равнақи, давлатчилик пойдеворининг мустаҳкам бўлиши учун хизмат қилганлиги билан аҳамиятлидир. Зеро, аҳамияти жиҳатидан асрларга татигулик ҳуқуқий ҳужжатлар қаторида “Мустақиллик декларацияси”, “Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллигини эълон қилиш тўғрисидаги” Қарор, “Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллиги асослари тўғрисида”ги Қонун ва Ўзбекистон Республикасининг Конституциясини алоҳида эҳтиром билан тилга оламиз. Жаҳон конституциявий тажрибасида алоҳида ўрин тутувчи, ҳуқуқий прецедент ҳисобланган ушбу ҳужжатларнинг яратилиш даври ўта мураккаб тарихий жараёнлар силсиласига тўғри келди. XX асрнинг 90-йилларида Ўзбекистоннинг сиёсий тизимида вужудга келган мураккаб ижтимоий муносабатлар мамлакат раҳбарияти зиммасига жиддий синовларни олиб келди: собиқ “марказ” қонунлари ва республика қонунлари орасида жиддий зиддият ва тафовутлар мавжудлиги туфайли қонунлар амалда ишламас, ўз қонунларимизни қабул қилиш учун эса муайян вақт талаб қилинарди. Бундай ҳолат ҳокимият парокандалиги, миллатлараро алоқаларнинг кескинлашувига олиб келди. Бунинг натижаси ўлароқ, республиканинг иқтисодий аҳволи анча оғир, қимматчилик ва етишмовчилик тўхтовсиз кўтарилиб бораётган, ишсизлар сони ошиб, турли даражадаги қонун бузилиш иллатлари ортиб, шаҳару қишлоқларимизда айрим кимсалар томонидан аксилинсоний хатти- ҳаракатлар, зўравонлик тобора авж олаётган, етим-есирлар, ногиронлар, кўп болали оилаларнинг иқтисодий аҳволи кескин оғирлашиб бораётган, бир сўз билан айтганда, долзарб ижтимоий муаммолар ҳал этилмаган, халқимиз зиддиятли вазиятни бошидан кечираётган давр эди. Ичимлик суви танқислиги, суғориладиган ерларнинг етишмаслиги, озиқ-овқат моллари ва саноат маҳсулотларининг ташқаридан олиб келиниши, ишсизлик – аҳолининг 45 %дан кўпроғини танг аҳволда ҳаёт кечиришига

сабаб бўлган эди. Инсон амалда жамият тараққиётининг марказига эмас, балки чеккасига қўйилиб, унга муносиб турмуш ва меҳнат шароити, ижтимоий адолат, сиёсий эркинлик, шахснинг ҳар томонлама камол топиши ва маънавий жиҳатдан юксалиши тўғрисидаги масалалар реал ҳаётда ҳал қилинмаган эди. Ҳатто, мулкчилик масаласида республика ўз ҳудудидаги ер ости, ер усти бойликларига эгалик қилолмас, ўзи улардан ва ишлаб чиқариладиган маҳсулотларидан эркин фойдалана олмас эди. Ана шундай таҳликали ва хатарли шароит, ижтимоий-сиёсий вазиятда давлат мустақиллиги учун кураш, Ўзбекистон Республикасининг мустақил давлат сифатидаги тарихи 1990 йил 20 июнда Ўзбекистон ССР Олий Советининг иккинчи сессиясида тасдиқланган “Мустақиллик декларацияси”дан бошланди. Айнан шу ҳужжат асосида Ўзбекистон Республикасининг мустақил давлат сифатидаги мақомини тасдиқлаш учун кураш янада авж олди. 1991 йилнинг март ойида ўтказилган референдум (биринчи референдум) натижаларига асосан собиқ иттифоққа бирлашган республикаларнинг иттифоқ шартномасини тузишга оид ижтимоий фикрни чалғитишга қаратилган турли хилдаги фикр-мулоҳазалари янграётган бир пайтда, бир гуруҳ амалпарастларнинг 1991 йилнинг 19-21 август кунлари амалга оширган жинояткорона давлат тўтаришининг барбод бўлишига доир воқеалар, аниқроғи, уларнинг такрорланиши мумкинлигига доир мулоҳазалар Ўзбекистоннинг ўз тараққиёт йўлини танлаб олишида туб бурилиш ясади десак, асло муболаға бўлмайди. 1991 йилнинг 31 августида “Ўзбекистон Республикасининг Давлат мустақиллиги асослари тўғрисида”ги Қонун қабул қилинди. Унга асосан Ўзбекистон Республикаси суверен республика деб эълон қилинди. Суверенитет – бу муайян давлатнинг ўзига тааллуқли бўлган барча масалаларни мустақил ҳал этишидир. Республика суверенлигини эълон қилиш мустақилликка қўйилган дастлабки қадамлардан бири эди. Чунки суверенитетнинг ўзига хос сиёсий, юридик ва иқтисодий таркибий қисмлари

мавжуд. Ўзини суверен деб эълон қилган ҳар бир республика ушбу таркибий қисмларни ўзида, албатта, мужассамлаштириши зарур ҳисобланади. Суверенитетнинг сиёсий таркиби давлат суверенлигини характерловчи сиёсий ҳокимиятнинг шундай ташкилоти мавжудлигини назарда тутадики, бу – кучли давлат аппарати, давлатнинг шаклланган механизми, миллий армия, давлат рамзлари, давлат сиёсати билан боғлиқ омиллар бўлса, давлат суверенитетининг юридик таркиби суверенитетнинг легитимлаштирилиши, яъни қонунийлигини назарда тутади. Бунда суверенитетнинг халқаро ҳамжамият, БМТ ва бошқалар томонидан тан олиниши асосий омил ҳисобланади. Суверенитетнинг иқтисодий таркиби давлатнинг иқтисодий тизимини ривожлантиришга хизмат қиладиган муносабатларнинг мустақил равишда амалга оширишини назарда тутиб, миллий бюджет тизими, миллий валюта, мулкий муносабатлар ва бошқа омиллар етакчи ўринни эгаллайди. “Ўзбекистон Республикасининг Давлат мустақиллиги асослари тўғрисида”ги Қонуни “давлат суверенитети”, “халқ суверенитети” каби тушунчаларни эътироф этиш билан бир қаторда, 15-моддада “Ўзбекистон Республикасининг барча фуқаролари миллатидан , элатидан, ижтимоий келиб чиқишидан, қайси динга мансублигидан ва имон-эътиқодидан қатъи назар бир хил фуқаролик ҳуқуқларига эгадирлар, республика Конституцияси ҳамда унинг қонунлари ҳимоясида бўладилар” деган норма мустаҳкамланди. Демак, Ўзбекистон миллат суверенитетини қонунчилик доирасида белгилаб, мамлакатдаги барча миллат-элат ва халқларнинг ҳуқуқ ҳамда манфаатларини, объектив тарихий ҳолатларини ҳисобга олган ҳолда миллий, сиёсий, иқтисодий, ижтимоий-маданий ва бошқа характердаги масалаларни ҳал этиш масъулиятини ўз бўйнига олди. Собиқ иттифоқдаги кўпчилик республикалар ўртасидаги муносабатлар чок-чокидан сўкилаётган, миллатлараро можаролар авж олган бир пайтда, жумладан, Фарғона, Паркент, Ўшдаги воқеалар аҳолининг муайян қисми ўртасида эртанги кунга ишончсизлик туғдирмаслиги

мақсадида мустақил Ўзбекистонда миллат суверенитетининг эълон қилиниши айни муддао бўлди. Суверенитетнинг барча талабларига риоя этиш масъулиятини ўз зиммасига олган Ўзбекистон учун ортга қайтишга йўл йўқ эди. Мустақил Ўзбекистоннинг сиёсати – инсонийлик ва эзгулик қонунларига асосланиши ҳамда фуқароларнинг осойишталиги ва миллий муроса сиёсатига таянганлигини давлатимиз амалда исботлаши заруриятга айланди. Боз устига, “Ўзбекистонда тақчиллик, ишсизлик, аҳолининг асосий қисми – ўзбекларнинг қашшоқлигига Ўзбекистоннинг ҳозирги ҳукумати айбдор” 1 тарзида отилаётган ҳар хил маломат тошларига Ўзбекистон ҳукумати қатъий ҳаракатлар билан жавоб бериши талаб этиларди. Бунинг учун ҳуқуқий базани янгилаш, давлатдаги мавжуд муаммоларни ҳал қилишга қаратилган қонунлар қабул қилиш зарурияти туғилди. Ушбу йўналишда дастлабки эълон қилинган “Ўзбекистон Республикасида аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида”ги, “Ногиронларни ижтимоий ҳимоялаш тўғрисида”ги, “Ўзбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари тўғрисида”ги қонунлар ўша давр кун тартибидаги долзарб масалалар ечимини топишга қаратилган эди. 1990 йилнинг июнь ойида республика Олий Кенгашининг иккинчи сессиясида янги Конституция лойиҳасини тайёрлаш учун конституциявий комиссия тузилди. Собиқ империя даврида бундай дадил сиёсий қадамни қўйишнинг ўзи катта шижоат ва мардликни талаб қилар эди. Мазкур комиссия Конституция лойиҳасини умумхалқ муҳокамасига қўйиш тўғрисида қарор қабул қилди ва у 1992 йил 26 сентябрда матбуотда эълон қилинди. Ушбу лойиҳа бўйича умумхалқ муҳокамаси кенг жамоатчилик доирасида жуда қизғин ўтказилди. Билдирилган таклифлар инобатга олиниб, 1992 йилнинг 21 ноябрида Конституция лойиҳаси иккинчи бор матбуотда эълон қилинди. Натижада, олти мингдан ортиқ таклиф ва мулоҳазалар билдирилди ва лойиҳага қатор тузатиш ҳамда аниқликлар 1 Абдураззоқов М. Ўзбекистонни тинч қўйинг. // “Халқ сўзи” газетаси. 1991 йил, 1 октябрь.

киритилди. Илгари одамларнинг ҳаётий манфаатларига дахлдор масалалар ҳаммадан пинҳон тутиб тайёрланар ва қабул қилинар, жамоатчилик фикри эса ҳисобга олиниши у ёқда турсин, ҳатто писанд ҳам қилинмасди. Мустақиллик халқимизнинг орзу-умидларини ўзида мужассам қилган қадрият сифатида, биринчи галда, республика фуқароларининг сиёсий фаоллиги ва демократик жараённинг натижаси сифатида майдонга келди. Мустақилликнинг ижтимоий-сиёсий қадрини мустаҳкамлаш учун республикада демократик кўппартиявийлик, партиялараро мулоқотга кенг йўл очилиб, халқнинг сиёсий фаоллигини оширишга хизмат қиладиган барча тадбирларнинг қонунга асосланиб, қонун доирасида олиб борилишига эришилди. 1992 йил 8 декабрь куни Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ўн биринчи сессиясида Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси қабул қилинди. Конституциямизнинг диққат марказига инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари қўйилиб, ушбу ҳуқуқларни таъминлаш давлатимиз олдида турган олий масъулият эканлиги унинг асосий ғояси сифатида танлаб олинди. Конституциямиз, биринчи навбатда, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг қатор ҳужжатлари, Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси, халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган қоидалари ва ўзбек халқининг бой тарихий тажрибасига асосланди. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Конституциямизда “Жамики дунёвий неъматлар ичида энг улуғи – инсон деган фикрни илгари сурдик ва шу асосда “фуқаро – жамият – давлат” ўртасидаги ўзаро муносабатнинг оқилона ҳуқуқий ечимини топишга интилдик” 2 , деб таъкидлашига тўла асос мавжуд. Зеро, инсонни улуғлаш руҳи Ўзбекистон Конституциясининг бутун мазмун-моҳиятига сингдирилди. Мустақил Ўзбекистон Конституциясига мувофиқ, миллий қонунчилик тизими ҳам аста-секин қаддини ростлай бошлади. Мустақилликка эришган кунимиздан то ҳозирга қадар инсон қадр-қиммати билан боғлиқ бўлган 400 2 Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. 1-жилд. – Т.: “Ўзбекистон”, 1996. 124 -б .

дан зиёд қонунлар миллий парламентимиз томонидан қабул қилинди. Дастлабки йилларда инсоннинг ижтимоий ҳимояси билан боғлиқ омиллар долзарб ҳисобланган бўлса, сўнгги йилларда инсон қадр-қимматининг барча жабҳаларига эътибор кучайтирилди. Мазкур қонунларнинг орасида ўлим жазосини бекор қилиш, “Хабеас корпус” акти, бола ҳуқуқларининг кафолатлари, сиёсий партиялар ролини кучайтиришга доир норматив- ҳуқуқий ҳужжатлар, диққатга сазовордир. Шу боис, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 12 июндаги “Ўзбекистон Республикаси давлат мустақиллигининг йигирма икки йиллик байрамига тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш тўғрисида”ги Қарори яқин ўтмишдаги тарихимизни эслаш орқали эришилган ютуқларимиз, ўтказган таҳлилларимизни сарҳисоб қилиш ва олдинда амалга оширилиши зарур бўлган масалаларимиз талайгина эканлигини унутмаслигимиз лозимлигини назарда тутади. Ўзбекистонда қабул қилинган конституциявий қоида ҳамда меъёрларга асосланган қонунлар ва фармонлар ислоҳотларга, мамлакатнинг бутун ижтимоий тизимини янгилашга, одамларнинг турмуш тарзини ўзгартиришга қаратилди. Уларнинг мазмунига қуйидаги негиз ва принциплар киритилди: Биринчидан , жаҳоннинг юксак даражада тараққий этган демократик давлатлари томонидан эътироф этилган инсон ҳуқуқлари ва давлат суверенитети ғоялари ҳамда принципларига содиқлик намунасини кўрсатишдек масъулиятни ўз зиммамизга олдик. Зеро, ҳаётда инсон, унинг ажралмас ҳуқуқлари ва эркинликлари энг олий қадрият ҳисобланади. Иккинчидан , демократия ва ижтимоий адолат ғояларига садоқатимизни намоён қилиб, халқ ҳокимиятчилигини мустаҳкамлаш, халқ вакиллиги институтларини ривожлантириш, референдум ва сайловлар асосида давлат ва жамият ҳаётига оид муҳим масалаларни ҳал қилиш, демократия ўчоғи саналган миллий қадрият – маҳалла институти орқали ҳар бир инсоннинг сиёсий-ҳуқуқий қарашларини юксалтириш бош вазифа

сифатида қаралмоқда. Бунда ижтимоий адолатни тарғиб қилиш ҳамда унга амал қилиш баробарида жамият аъзолари ўртасидаги тинчлик ва осойишталикни таъминлаш, уларда бир-бирига меҳр-мурувват ҳиссини уйғотиш, кам таъминланган, парваришга муҳтож, ногирон ва боқувчиси бўлмаган инсонларни ижтимоий ҳимоя қилиш каби инсоний фазилатларга таянишни муҳим омил, деб ҳисобладик. Учинчидан , Ўзбекистон фуқароларининг фаровон ҳаёт кечиришларини таъминлаш мақсадида иқтисодиётни бозор муносабатлари принциплари доирасида эркинлаштириш, барча мулк шаклларининг муқаддас ва дахлсиз эканлигини эътироф этиш, меҳнат қилиш ва тадбиркорликни рағбатлантириш, истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш каби қоидалар ўрнатилишига эришилди. Бундан кейин ҳам фуқароларнинг моддий турмуш тарзини янада юксалтириш давлатимизнинг бош вазифаларидан бири бўлиб қолади. Тўртинчидан , инсонпарвар демократик ҳуқуқий давлатни барпо этишни кўзлаб, ҳамма нарса инсон учун, инсон бахт-саодати учун яратилишини англаган ҳолда қонунларимиз руҳига инсонпарварлик ғояларини сингдириш, жамият ҳуқуқий тафаккурини юксалтириш, қонунларни ҳурмат қилиш ва уларга итоатда бўлиш талабларини жорий этиш орқали фуқаролик жамиятини шакллантиришга эришишни давр талаби, деб билдик. Бешинчидан , фуқаролар тинчлиги ва миллий ҳамжиҳатлигини таъминлаш орқали давлатнинг олдида турган асосий функциясини бажариш мақсадида ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларини, мудофаа ва хавфсизлик идораларини таъсис этишни муҳим восита деб билдик. Бунда миллий ҳамжиҳатликни, бағрикенгликни, халқимизнинг осойишталигини сақлаш бош мезонимиз бўлиб қолади. Олтинчидан , миллий хусусиятларимиз – қадриятларимиздан келиб чиқиб, ҳозирги ва келажак авлодлар олдидаги юксак масъулиятимизни англаб, аждодларимиз қолдирган бой меросни ўрганиш, маънавиятимиз ва

қадриятларимизни янада юксалтириш асосида бугунги ва келажак авлодларимиз дунё ҳамжамиятида ўзининг муносиб ўрнига эга бўлиши учун жон куйдирдик. Еттинчидан , халқаро ҳуқуқнинг умумътироф этилган қоидалари устунлигини тан олган ҳолда, миллий манфаатларимизни кўзлаб, халқаро ҳамжамият билан ўзаро тенглик асосида сиёсий, иқтисодий, маънавий ва маданий ҳамкорлик қилиш, халқаро муносабатларда тўла ҳуқуқли аъзо сифатида ҳар томонлама шериклик қилиш, миллий ҳуқуқ тизимимизни халқаро ҳуқуқ талаблари даражасида шакллантиришни мажбурият, деб қабул қилдик 3 . Шу ўринда “Ижтимоий фикр” жамоатчилик фикрини ўрганиш маркази томонидан 2010 йилда ўтказилган сўровга эътибор қаратмоқчимиз. Респондентларга “Сизнингча, мамлакатимиз фуқароларининг инсон ҳуқуқлари ва эркинликларига бўлган муносабати қандай ўзгарди: уларни ҳурмат қилиш ошдими ёки камайдими?” деган савол билан мурожаат этилганда, респондентларнинг 74,6 фоизи “инсон ҳуқуқларига ҳурмат ошди”, дея фикр билдирган. Демак, Ўзбекистонда инсон ҳуқуқларига бўлган ҳурмат барқарор ошиб бормоқда. Тўғри, олдимизда ҳали амалга оширилиши зарур бўлган ишларимиз кўп, лекин, энг муҳими, давлат, жамият ва шахс ҳаёти қонун негизида ҳал этилаётир. Мустақиллик туфайли эришилган мазкур ҳуқуқлар ҳар бир киши, оила, аҳоли ва бутун халқимизнинг кайфиятини белгилаб берадиган ҳаётий муҳим эҳтиёжларни қондиришга йўналтирилганлиги билан аҳамиятлидир. 3 Ўзбекистон Республикаси Конституци я сига шарҳ . –Т.: “Ўзбекистон”. 2012. 14-б.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. –Т.: “Ўзбекистон”. 2008. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. 1-жилд. -Т.: “Ўзбекистон”, 1996. 3. Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. 2 -жилд . – Т.: “ Ўзбекистон ” , 1996. 4. Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. 3-жилд. –Т.: “Ўзбекистон”, 1996. 5. Каримов И.А. Бунёдкорлик йўлидан. 4-жилд. –Т.: “Ўзбекистон”, 1996. 6. Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш – давр талаби. 5 -жилд . – Т.: Ўзбекистон, 1997. 7. Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлидан. 6 -жил д. –Т.: “Ўзбекистон”, 1998. 8. Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. 7-жилд. –Т.: “Ўзбекистон”, 1999. 9. Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт – пировард мақсадимиз. 8-жилд. –Т.: “Ўзбекистон”, 2000. 10. Каримов И.А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъулмиз. 9-жилд. –Т.: “Ўзбекистон”, 2001. 11. Каримов И.А. Хавфсизлик ва тинчлик учун курашмоқ керак. 10-жилд. –Т.: “Ўзбекистон”, 2002.

O'xshashlar

Маънавият ва миллий менталитет

Ахлокшунослик фанининг предмети, тадкикот доираси ва фалсафий мохияти

Istiqlol g‘oyalarini shuurlarga, dillarga naqshlaylik!

Ахлокшуносликнинг асосий тушунчлари

Қадимги Шарқдаги дастлабки ахлоқий ғоялар