Тотемистик диний эътиқодларнинг инсоният тарихида тутган ўрни - Manaviyat asoslari - Referatlar

Тотемистик диний эътиқодларнинг инсоният тарихида тутган ўрни

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

87.5 KB

Ko'chirib olish

Тотемистик диний эътиқодларнинг инсоният тарихида тутган ўрни Режа: 1. Тотемистик диний эътиқодларнинг инсоният тарихида тутган ўрни 2. Гопатшох - Борлиқ яратилиши ҳамда ўсимлик ва чорванинг мўл- кўлчилик тотеми, 3. Инсон-хайвон тимсоллари турли эътиқод тушунчаларини 4. Офиолатрия (Қадимги юнонча ofis - илон ва аtrеia -сиғиниш )- илонга СИҒИНИШ эътиқоди

Тотемистик диний эътиқодларнинг инсоният тарихида тутган ўрни Шим олий Америка қабилаларида ҳар бир уруғ ўз ном ини аж дод и деб билган муайян ҳайвон, ўсимлик ёки нарса номидан оли б, бир уруғ ичида ўзаро турмуш қуриш ман этилган. Мазкур о дат "ототем" деб номлангани асосида европалик олимлар уруғ нинг ўз аждодларига биноан бўлиниш тизимини илм-фанга “то темизм" атамаси билан киритади. Бир уруғ ичидаги қондош-қари ндошлар, ўзида одам ва уруғ тотеми муайян ҳайвон ёки ўси мликнинг хосиятларини мужассамлаштирган бир аждоддан ке либ чиққанига ишонишган. Яъни улар ўзларини ярим инсон-яримҳ айвон ёки яриминсон-яримўсимлик деб ҳисоблаганлар. Бундай тасав вурларга биноан, ҳар бир уруғ ўз тотемининг номини олган ва унга сиғинган. Ҳозирги давр олимларининг фикрича, анимизм энг биринчи диний эътиқод бўлмаган, чунки ибтидоий инсон бу қадар абстракт олаш қобилиятига эга бўлмаган. Кўпчиликнинг фикрича, илк "эътиқод тотемизм бўлган, чунки инсон шу орқали ўзининг атрофборлиқ билан боғлиқлиги ва алоқадорлигини англаган. Бунга мисол ёмон руҳлардан сақлаш ва яхши рухларнинг ҳимоясига эришишучун б олаларга уруғнинг Тотем исми берилган. Бизнинг фикримизча, иккала эътиқод биргаликда ривожланиб , кейинги, юқорироқ поғона тафаккурига йўл очган. Анимизм кўпроқ , ибтидоий инсонлар тўп-тўп яшайдиган даврга мансу бўлса, тотемизм уруғлар пайдо бўлиб, уларнинг ўзгалардан ва бегоналардан ўзини фарқлайди. Шу асосда, "ўзимизники" ва "бегона " деган тушунча шаклланиб боради. Аввалига, қадимги одамлар ўзининг тотем хайвони ёки ўсимликни овқатга ишлатишган. Аммо инсоннинг хайвонга ва аксинча, хайвоннинг инсонга айланишига ишонч пайдо бўлгач, тотемни истеъмол этиш ман этилади ва "табу" ман этилган нарса тушунчаси юзага келади. Табу уй дахлсизлиги ва ўзга нарса ларнинг химоя остида эканлигини билдирган. Табуни бузиш муқаррар ўлим жазосига келтирган. Шу тариқа, ибтидоий

қоида- тартибот вужудга кела бошлаб, пировардида, бундай холат инсо ниятни илк давлатчилик тамойилларига олиб келган, десак хам бўлади. Замонлар ўтиши билан тотем тушунчасидан муайян соха илохларига диний эътиқод келиб чиқади. Масалан, қадимги Мисрда фаровонлик илохи хўкиз сиймосида тасвирланган, ов илохи - лочин сиймосида, осмон илохаси - сигир ёки шохли аёл сиймосида, сув илохи -- тимсох ёки тимсох бошли одам сифатида гавдаланган. Ҳозиргача Қадимги Мисрнинг ўша пайтларда муқаддас саналган мушук, шоқол ва қирғий мумиялари сақланиб қолган. Қадимги Ҳиндистонда хам шундай эътиқодлар сақланиб, сигирга тегмаслик табуси - шулардан бири хисобланади. Шунингдек, Хонумон - илох- маймунга аталган ибодатхоналар ва бутлар хам мавжуд бўлган. Европада «Айиққ эътиқоди» муомалада бўлган, дейишади, чунки ғорларда кўплаб айиқ суяклари топилган. Аммо бу табиий холат бўлиши мумкин ва афсона қандай яратилишини кўрсатади, холос. Ўлкамизда геометрик рамзлар билан бир қаторда, хайвонлар, қ ушлар ва бошқа мавжудотларнинг тасвирлари мухим ўрин эгаллаб, ибтидоий даврда уларнинг аждод сифатидаги тотем мохияти билан боғлиқ бўлган. Кейинчалик, бу рамзлар хосилдорлик эътиқоди, космик илохлар мажмуасининг сехрли рамзларига айла нади. Тошкент вилоятининг Ғазалкент шахри ёнидаги 1800 та петроглифда камончилар, тоғ эчкилари, туялар, от, ит, йиртқич хайвонлар, илон, соляр рамзлар акс этган. Ўзбекистонда илк бор шу ерда икки ғилдиракли аробаларга от қўшилган тасвирларни кўришимиз мумкин. Хоразмнинг эрамиздан олдинги III аср ва эрамизнинг I асрларига доир сопол хайкалчаларида от, туя, қўй, аждархо, қадимги идишларнинг дасталарида эса, шер тасвирлари бор. Эрамиздан олдинги III асрга мансуб идиш бўлагида йўлбарс ва жайрон тасвирланган. Буларнинг хаммаси, ўлкамизда тотемизм ривожланганидан далолат беради. Мазкур жараённи барча халқлар бошидан кечириб, Ю. Рапо портнинг таърифига кўра, массагетлар тотемизмига иккита тасаввур хос бўлган: 1) бола туғилиши аёл баданига тотем кириши билан тушун тирилади; 2) ўлим эса, тотем

хайвонга айланиш, яъни аслига қайт иш, деб хисобланади. Эхтимол, шунинг учун ҳам, Хоразмнинг қ адим ҳукм ронларини қабила тотем и хисобланган буқа -терисига ўраб кўмишган. т Тотем деганда, қабила- уруғнинг аждод асоскори назарда тути либ, шу билан бирга, тотем дунёнинг яратилиши, илохий амрва панохнинг вакили хам бўлгани, кўпинчалик унутилади. Биз тотем ҳайвонларнинг шу хусусиятларини тахлил этишга харакат қиламиз. Гопатшох - Борлиқ яратилиши ҳамда ўсимлик ва чорванинг мўл- кўлчилик тотеми, Дрваспа — Анахита ва Изида илоҳаларининг "аждоди", Авестонинг энг қадимти қисмлари Эронда эмас, Хоразм ва Сўғд территориясида вужудга келган, Сўғд минтақаси "но-Эрон", яъни "Турон", Амударё илоҳининг номи - "Вахшу", Ўзбекистон шатранж ўйин турининг иккинчи Ватани, Жўмард — қассобларнинг ҳомий пири, олов-грифон коинотни қайта янгиловчи тотем, "грилл" тотеми, "Хоразм фантастик қуши" - Коинот рамзи, Бактрия тилласининг тоте- ми, шер-грифон (қанотли шер) ва бургут-грифон (қуш бошли қ анотли хайвон), тилка-пора этиш мавзуси Коинот яратилиши тотемига боғлиқ, хайвонларнинг бир-бирини қувлаши ёки овчилар қувиши космогоник тотемдир, Сенмурв ер — осмон - сув мухитларининг қурама тотеми, Бау, Сирин — одам бошли қ уш ва фаришта (гений) — қуш қанотли одам, Сфинкс - хтоник посбон тотеми, дунё яратилиши ва уни қўриқлаш тотеми сифа- тидаги Аждархо ва илонлар, дунёнинг илк сувлардан ярати- лиш тотеми Макара, нилуфар тўпбарги тотеми, Ажидахак- Аж дар хақидаги афсона Орол денгизи ва Сирдарё билан Амударёда кўплаб учраган осётр балиги билан боғлиқ, балиқ - марҳумлар сукутининг хтоник тотем рамзи, офиолатрия - илонга сиғиниш, тритонлар одам-илон тотемининг рамзи ҳисобланган. Инсон-хайвон тимсоллари турли эътиқод тушунчаларини ўзида бирлаштириб, қурама тотем сифатида турли халқларда мавжуд бўлган. Бу

тасаввур дунё яратилишида хилма-хил кучлар иштирок этганини таъкидлашга йўналтирилиб, олий илохлар мақоми томон қўйилган яна бир қадам бўлган. Шундай иккитомон-лама тотемлардан бири - Гопатшоҳ — одам-буқа бўлиб, Борлиқ яратилишининг тотемизм билан боғлиқлигига ёрқин мисол - зардуштийлик эътиқоди бўйича, хоразмликларнинг тотеми - буқа бўлганида намоёндир. Туркий сулолаларни яратган илк аждод Ўғузхон сиймоси хам буқа билан боғланади. Авестода илк одам муқаддас буқа билан боғлиқ Гавумард (Каюмарс) — танасининг ярмигача одам - ярмигача буқа сиймоси мавжуд бўлиб, ўлганида ерга тушган уруғидан одамзоднинг илк аждодлари бўлмиш бир эркак ва бир аёл униб чиққан экан. Мазкур тотем тасвири эрамиздан олдинги мингйилликлардаёқ ўлкамизда собит рамзга айланиб, Хоразмнинг Шовот туманидаги эрамиздан олдинги V асрга оид шахристондан унинг хайкалчаси топилган. Самарқанднинг Талли-Барзу масканидан топилган катта идиш синиғидаги буқа танали ва соқолли бошли инсон тасвирини эса, К. Тревер Гопатшоҳ - шоҳ-чўпон, деб номлайди ва бу атама фанга киради. Дунёнинг яратилиши билан боғлиқ мазкур тотем эътиқоди ўлкамизда кенг тарқалиб, сиймоси турли жойларда акс этган. Масалан, Ўзбекистон тарих музейида сақланувчи эрамиздан олдинги У-1У асрларга мансуб бўлган тош муҳрда Гопатшохнинг тасвири мавжуд. Авесто барча борлиқ ибтидоси сифатида илк буқани ва унинг эгизаги Гайомарт - илк одамни атайди. Зардуштийлик гимнларида мазкур илк буқа ва одам борлиқ негизида жойлашиб, Ахриман ёмонлиги натижасида ўлганидан кейин, буқа баданидан 55 тур дон, 12 тур шифобахш ўсимликлар ўсиб чиқиб, ўз насл уруғидан эса, буқа ва сигир пайдо бўлиб, улардан 272 тур фойдали хайвонлар дунёга келадп. Гайомарт баданидан эса турли темирлар вужудга келиб, насл уруғидан илк эркак ва аёл юзага келади. Гайомарт илохий поғона баландлигидан илк одам ва нихоят, илк подшох даражасига ўтади ва одамлар яшаши у чу н да ст ла бк и ш ах ар ла рн и б ун ёд эт ад и. Т у рк ий қа би ла ла р фольклорида ўрта асрларда бу сиймо "Буха-

ноин" ва "Буқа-хон" номлари билан сақланиб келган. К. Тревер шу тахлил асосида ўзининг қ уйидаги энг мухим хулосасига келади: Авестонинг энг қадимги қ исмлари Эронда эмас, Сўғд территориясида вужудга келган. Махаллий ахоли чорва касалининг олдини олиш ва тўхтатиш Шамуннаби авлиёга эътиқод билан боғлиқ бўлган турли -маросимлар ўтказган ва уни олимлар Библиядаги Самсон билан тенгла штиришади. Амударёнинг чап қирғоғида Шиш пайғамбар (насрон ийларда Сиф) мақбараси бўлиб, рўпарасидаги ўнг қирғоқд аги Кофирқалъа хам унинг хақидаги ривоятлар билан боғланаган . Мазкур обидаларнинг барчаси, - дея хулоса қилади С.Толстов ~ Гавумард (Каюмарс) билан боғлиқ бўлиб, унинг хамрохи э са , А ве ст од а ном ла нг ан м уқ ад да с Да йт ия ( Ам у да рё ) да рё си нинг қирғоғида яшаган. Шу билан бирга, Борлиқ яратилишининг тотем рамзлари бошқа м авж удотлар билан хам боғлиқ бўлган. Бунга мисол Хоразм нинг эрамиздан олдинги 1У-Ш асрларга мансуб сопол сувдо нлари ва ритонларидаги от танали, бургут бошли, қанотли гриф он тасвирлари. Шулардан бири, Қўйқирилганқалъа сидан топилган IV асрга мансуб сувдондаги тасвирлар дунё яратилиши хақидаги энг қадимги тотемистик диний тасаввурларни ифодалайди. Ю но н м у ар ри хл а рининг маълумотларига кўра, ахамоний шохлар тиллани Бактрия ва Ҳин дистондан олганига асос ланиб, Л. Альбаум, грифон ва бошқа тасвирлар тилла буюмлар билан Эронга кириб борган ва у ерда ўзлаштирилган, деб хулоса қилади. Бақтрия тилласи Персеполда сақлангани туфайли, грифонларнинг у ердаги тасвири Бақтрияни забт этиш ва тиллани қўриқлаш мавзуини намойиш этган. Хоразмнинг эрамиздан олдинги IV асрига мансуб Қалъалиқир ибодатхонасидан хам грифон хайкалчаси топилган бўлиб, кейинчалик, грифон ижобий хайвон тусини олиб. одамларга ёрдам бергани афсоналардан Будда динига сингиб ўтади. Масалан, Термиз Фаёзтепасидаги Будда ибодатхонасидан топилган лавхдаги грифон тасвири 1- 111 асрларга мансуб.

Ўлкамизда турли хайвонлар ва инсон танаси қисмларини ўзида бирлаштирган фантастик хайвонларнинг тасвирлари қадимда кўп учрайди. Умуман олганда, қанотли хайвонлар қадимда Шарқ, Византия, Русь, Шарқий ва Ғарбий Европани қамраб олган. Юнонларда грифон икки хил қиёфада тасвирланган. Бири - Бактриядан келган қанотли, бургут бурунли, аммо танаси шерга ўхшаш махлуқот бўлиб, олтинни қўриқлайди. Ҳомий илохи - Аполлон. Иккинчи сиймоси Мисрдан келиб, "Зевс худосининг учли бурунли сукут сақловчи итлари" дейилади. : Ўлкамизда хам қадимда икки тур грифон кенг тарқалган: шер- грифон (қанотли шер) ва бургут-грифон (қуш бошли қанотли ҳайвон): яъни хайвон - ер рамзи бўлиб, қуш - самони ифодалаган ва, айни пайтда, иккалови хам ўз турининг хукмрони сифатида Қуёш рамзи бўлган. Шулар қаторида бургут бошли ва шер танали грифон қадим Шарқда алохида ўрин тутиб келганлиги эрамиздан олдинги III мингйилликдан яхши маълум. Ўлкамизда эса, Бақтрия Сополлитепасидан топилган мухрларда тасвирланган грифонлар эрамиздан олдинги II мингйиллик ўртасига мансублиги билан чуқур тахлилга йўл очади. " Яъни ўлкамиз грифонларининг Шарқда кенг тарқалган сиймодан фарқ қилиши маҳаллий санъат ва эътиқодл арига таянганидан далолат беради. Эрамиздан олдинги III асрга мансуб кумуш лаганда бургут бошли ва йўлбарс танали грифон тасвирланганига асосланиб, Г. Пугаченкова Шарқда шер грифон маҳаллий шароитда Амударёбўйи йиртқичи – йўлбарсга а лмаштирилганига эътибор қаратади. Ҳаким ат-Термизий - мақбараси ёнида топилган грифон тасвирланган рельеф ҳам ўзига хослиги билан ажралиб туради: грифон боши жаҳлдор бульдогга ўхшаш пт шаклида ифодаланган. А лқисса, эрамиздан олдинги 1У-Ш асрларда Бақтрия ва н грифон сиймоси кўчманчи сак ва скиф қабилалари Семиречье ва Олтойга тарқаган ҳамда шу асосда Жанубий Сибир рь ва Қозоғистонда "ҳайвонлар услуби" ривожланган, деб ҳисоблайди олима. Шулардан бир намуна сифатида Туркий хоқонлик даврига оид Семиреченск

қурбонгоҳларидаги тасвирларни эслатиб ўтиш мумкин. Нисада топилган грифонлар эса Аршакий лар сулоласининг рамзи ва айни пайтда, ёмонликдан сақловчи эътиқод тумори сифатида кўрилиши мумкин. Эрондаги зардушт ийлик даврига хос Сенмурв эса, Бақтрия- Тоҳаристоннинг грифонлари таъсири остида ривожланган бўлиши эҳтимол. Дунёнинг турли м ухитларини ўзида мужассам лаштирган грифонлар билан курашувчи шох сахналари яхшилик ва ёмонлик орасидаги курашда дуализм ғояларини ифодалаб, дунёнинг яратилиш ва янгиланиш жараёнларини рамзий маънода билдиради. Шу билан бирга, турли даврларда турли халқларда грифон баъзан - ёмонлик, баъзан эса - яхшилик хомийси бўлган. Грифонлар мухрлар ва жомларда тасвирланганидан Г. Пугаченкова грифон ёмон кучлар ва сехр-жодуга қ арши тумор сифатида хам қўлланган, деб хисоблайди. Одамларни кўтариб учаётган химоячи қуш мавжудотлар тасвиридан ташқари, одам-шер, одам-йўлбарс, одам-бўри ва шунга ўхшаш шакллардаги Сфинкс номли сиймо бўлиб, қадимги Мисрда ва ўрта асрларда Европа хамда мусулмон дунёсида юзага чикади. Миср сфинкси - шер танали, эркак бошли махлуқот бўлиб, юнон сфинкси аёл бошли ва кўкракли, қанотли мавжудотдир. Қадим Ўрта Осиё афсоналари ва эътиқодларида уларнинг иккала тури хам мавжуд бўлган. Масалан, Холчаён саройидаги деворий тасвир ларда шер танали сфинкс тасвири мавжуд. ХП-Х1П асрларда Самарқанд ва Фарғона минтақаларида аёл-сфинкс тимсоли тарқа лади. Умуман олганда, аёл-хайвон худди аёл-қуш сингари афсунгар сиймодир. Сфинкснинг кичик чинни хайкалчалари мархум билан қабрга хам қўйилиб, Қадимги Мисрда улар қўриқчи ва ёмон кучлардак сақловчи вазифасини ўтагани улардаги ёзувданоқ маълум бўлади: "Ё, Априй (Миср фиръавни), мен сенинг маконингни қўриқламоқ даман, мен сенинг дарвозангни ёпаман, мен ташқаридан хуруж қ илувчини қуваман, мен душманларни ханжарлар билан халок этаман, мақбаранг остонасида ёмонликни тубан этаман, мен сенинг душманларингни (ўз) маконида

пароканда этаман ва абадул-абад ўша ердан чиқмасликлари учун тамбалаб ташлайман". Шунмнг учун хам, қадимги мисрликлар сфинксни бел-хит, яъни "посбон" деб атаган. Қохира музейида сақланувчи тилла билагузукдаги бир жуфт сфинкс хам тумор сифатида қўриқловчи вазифасини ўтагани аён. Мисрдан сфинкс Юнонга "кўчиб ўтади" ва Ўрта Осиёга қаер дан келгани аниқ эмас. Бироқ эрамиздан олдинги У1-У асрларда Миср маданияти Бақтрия ва Сўғд билан алоқада бўлганлиги тасдиқланган далилдир. Ўлкамизда хам сфинксга ўхшаш фан тастик мавжудотлар қўриқловчи ва ёмон кучлардан асровчи вазифаларига молик бўлганлиги азалдан маълум бўлиб, Авестода тилга олинган қуш шамойилидаги Иштар илоха ана шулардан биридир. Шундай тотем химоячиларидан бири Самарқанднинг VI-VIII асрларга мансуб сфинкснинг сопол хайкалчаси ва Амударё хазинаси буюмлари орасидаги тилла нишонадаги сфинкс тасви ридир. Шулар қаторида дунё яратилиши ва уни қўриқлаш тотемл сифатидаги Аждарҳо ва илон тасвирлари ўлкамизда кенг тарқалиб айрим тимсоллари қурама мохиятга эгадир. Масалан, Бухоро рисолаларидан бири бўлмиш "Ихтиёроти бадиий" номли асарнинг (1541 йил) миниатюрасидан Аждархо сиймоси ўлкамизда қадим замонларда қанотсиз, ўрта асрларда - қанотли ва кеч ўрта аср ларда - тўрт панжали илон танали хайвон шаклида ифодалангани аёнлашади. Мазкур "кўп қисмли" махлуқотлар турли мухитлар рамзларини ифодалаган: қаноти – самони катта очилган хайбатли дахани - оловни, илон бадани эса - ер ости ва сувни. Шунингдек, Қадимги Турон афсоналарида Аждар - Ажидахак сезиларли ўрин эгаллаб, "Шохнома"да Рустамнинг аждоди хисоб- ланади. Рустам эса, онаси Рудобанинг шажарасига кўра, Заххокнинг авлоди сифатида бутпараст бўлиб, зардуштийликка қарши чиқади. Бу борада, "Шохнома"да Рустам аввалига, аждархо-илон томонида бўлиши, кейинчалик эса, унга қарши курашувчи қахрамон сифа- тида куйланиши дивдатга сазовор.

Офиолатрия (Қадимги юнонча ofis - илон ва 1аtrеia -сиғиниш )- илонга СИҒИНИШ эътиқоди ибтидоий ва қадимги элат ларга хос бўлиб, қадимги дунё динларида илон дунёнинг яратилиши жараёнида ёруғлик ва яхшилик рамзи бўлиб, хтоник - нариги, ер ости дунёсининг рамзи сифатида турли илохлар ттиши хисобланган. Бу борада Далварзинтепада тасвирланган илоҳа ёнидаги кохинанинг қўлидаги илон шаклидаги билагузук хто ник элемент сифатида рамзий маъно касб этади. Тошкент тарих музейи даги оссуарийда марҳумни қўлидан ушлаб илохлар хукмига е таклаб кетаётган илоха тасвири хам унинг хтоник мохиятига ишора э тади. Илоннинг қўрғошиндан ишланган танаси Ерқўрғондан гопилиб, Сўғд шаҳристонларидан биридаги деворий расмда илоха устида турибди, бош кийимида чўтир илон ўрнашган, эса, қўриқчиси -қанотли бўри тасвирланган.Умуман илон ҳам, аждарҳо сингари, сув илоҳасининг ҳамрохи бўлиб, унинг энг муҳим вазифаси ер ҳосилдорлигини таъминлаш бўлган. Илон ҳосилдорлик рамзи сифатида эркакка хос яратув чанлик моҳияти билан боғлиқ бўлиб, қадимда Ўрта Ер денгизидан то Узоқ Шарққача турли халқларда ҳосилдорлик билан боғлиқ бўлганига Зевс илон қиёфасида маъбудалар олдига кириши ва Александр Македонскийни онаси илондан туққани ҳақидаги афсоналарни эслаш кифоя. Мисдан ясалган илон бути эса, XX асргача Хитойда император каналининг ҳомийси ҳисобланган. Шош воҳасига тегишли Қовунчи маданиятига мансуб жомда ҳам ингичка илон тасвири топилгани эҳтимол, олов эътиқоди билан ҳам боғлиқ бўлган бўлиши мумкин, чунки айрим оташгоҳлар тагламасининг икки томонида илон тасвири бор. Бунга қиёсий мисол - Бухоро воҳасининг Қизилқирида IV-V асрларга мансуб шундай таглама топилган. Оролбўйи Еттиосор маданиятига хос сопол буюмларда ҳам илонларнинг ёпиштирилган тасвирлари кўплаб учраши

хионитқ ларнинг ҳукмронлик даврига мос келиб, Сирдарёбўйи қабилалари Сўғд ва Хоразм воҳаларига сингиб ўтади ва Бактрия ҳқамда Фарғонага сезиларли таъсир ўтказади. "Нахшаб маданиятида Еттиосор маданияти таъсири устувор турса, Кеш, Самарқанд ва Бухоро моддий маданиятида Қовунчи маданиятининг таъсири кўпроқ сезилади". Александр Македонский босқинидан кейин ўлкамизда элли низм таъсирида сув эътиқодида тритонлар — одам-илон тотемининг рамзий тасвири пайдо бўлиб, бунга Панжикент девор расмлари мисол бўла олади. Шаҳар ҳомийси бўлган сув илоҳаси тритонлар қуршовида тасвирланиб, тахмин бўйича, улар дарё рамзи бўлган.Шу тариқа, қадимий эътиқодий рамзлар асрлар ва динлар узра ўзининг сирлм моҳиятини сақлаб келади ва улкан халқ оммаларининг улкан масофаларда силжиши жараёнида ўз изини қ олдиради. Ўрта Осиё территориясида қабилалар шимолдан жануби-ғарбга силжигани сайин махаллий қадимги эътиқодлар келгинди диний тасаввурлар билан қоришиб, бир қатор тотем ҳ айвонлар ва улар билан боғлиқ илоҳа- маъбудлар ўзининг айрим хусусиятларини йўқотади ва айни пайтда, ўзга белги-рамзларни касб этиб боради. Энг мухимиқ Яқин Шарқ тотем рамзларининг махаллий тимсоллар билан қурамаси эрамиздан олдинги I минг- йиллик бошида содир бўлиб, хали эллинизм кириб келмаган эди. Яъни мазкур эътиқод ва тасвирлар ўзимизнинг махаллий заминда вужудга келгани тан олинган.

Адабиётлар: 1. Бромлей. Ю.В. Очерки теории этноса. – М.,1983. 2. Леви-Строс К. Структурная антропология. – М., 1983. 3. Орлова Э.А. Введение в социальную и культурную антропологию. - М.,1994. 4. Этнология /Под. ред. Г.Е. Маркова и В.В. Пименова. – М., 1994. 5. Лурье С.В. Историческая этнология. – М., 1998. 6. Садохин.А.П. Этнология. М., – 2000.

O'xshashlar

Инсоният тарихида ибтидоий диний эътиқодларнинг ўзига хос тарихий аҳамияти

Анимистик диний эътиқодларнинг пайдо бўлиши ва унинг илмий аҳамияти

Маънавият асосларини ўқитиш методикасининг таълим жараёнида тутган ўрни ва вазифалари

Қадимий диний эътиқодлар излари

Қадимги Миср, Месопотамия, Юнон ва Рим динлари