Mustaqillikni mustahkamlash-har bir fuqaroning burchi - Manaviyat asoslari - Referatlar

Mustaqillikni mustahkamlash-har bir fuqaroning burchi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

30.23046875 KB

Ko'chirib olish

Mustaqillikni mustahkamlash- har bir fuqaroning burchi Jumladan, O'zbekiston xalqlariga ham mustaqillikka erishish g'oyasi azaldan merosdir. Chunki jannatmakon yurtimizga bostirib kelib, uni egallash uchun xorijiy bos qinchilar qadimdan qattiq urinishgan. Xalqimiz eron axamoniylariga, grek-makedonlarga, arab istilochilariga, mo'g'ul-tatar bosqinchilariga, chorizm mustamlakachiligiga va, nihoyat, sho'ro totalitar tuzumiga qarshi milliy ozodlik kurashlari olib bordi. Chunki mustaqillik xalqimizning or-zusi edi. Bu tuyg'u ajdodlardan avlodlarga meros bo'lib o'tgan buyuk tuyg'udir. To'maris, Shiroq, Spitamen, Muqanna, Mahmud Torobiy, Jaloliddin Manguberdi singari xalq qahramonlari, Najmiddin Kubro, Amir Temur kabi daholarimiz vatanparvarligi, Mirzo Bobur qalbidagi Vatan tuyg'usi, Qurbonjon dodho, Dukchi Eshon va Po'latxondek ozodlik yalovbardorlari bilan barchamiz faxrlanamiz. Cho'lpon, Abdulla Qodiriy, Fitrat, Usmon Nosir kabi qalam ahllari erksevarhgini hech qachon unutmaymiz. Xitoy donishmandi Konfutsiy 2700 yil oldin o'z impe-ratoriga: «Xoqonim, agar biror mamlakatni bosib olib, u yerda uzoq hukmronlik qilmoqchi bo'lsangiz, dastawal o'sha yerda yashayotgan xalqni o'z tarixiy madaniyatidan mahram eting, ma'naviy bo'hronni kuchaytiring. O'z madaniyatidan bebahra, ma'naviy qashshoqlik holatiga uchragan xalq uyush-maydi, ichki nizolar girdobiga o'raladi, sizga qarshilik ko'rsata olmaydi. Bunday holga kelgan xalqni, mamlakatni idora qilish qiyin bo'lmaydi»,- deb maslahat bergan ekan. Madaniyat va ma'naviyatni barbod etish, milliy til, urf-odatlar kamolotiga yo'l bermaslik itoat ettirilgan xalqni jilov-da ushlab turishning eng zarar va nozik yo'llaridan biri ekanligini istilochi va bosqinchilar juda yaxshi bilgan. Chingizxon ham Movarounnahrni istilo qilayotganida o'z farzandlari va sarkardalariga: bosib olgan yerlaringizda av-valo, shu yerning aqlli, donishmand

kishilarini qiring, shunda xalq birlasha olmaydi, o'z oralaridan chiqqan aqlsiz, nodon, johil, ahmoqlarini boshliq etib tayinlang, ularni qo'llab-quwatlang va ko'klarga ko'tarib maqtayvering. Shunda xalq ma'naviy rahnamolaridan mahram bo'lib, qovusha olmay tarqahb ketadi, degan edi. Tarixiy manbalar buni isbotlab turibdi. Hamma vaqt bosqinchi mamlakatlar hukmdorlari o'zlari bosib olgan mamlakatlarda Konfutsiy va Chingizxon aytgan tarzda siyosat olib borganlar. Bundan Chor Rossiyasi ham mustasno emas. Chor Rossiyasi makkorona siyosatini amalga oshirish uchun Turkistonga ayg'oqchi ekspeditsiyalar yuboradi. Ular orasida yirik sharqshunos olim V. Bartold ham bo'lib, u bu o'lkadagi siyosiy-iqtisodiy vaziyatni o'rganib, Sankt-Peter-burg Fanlar akademiyasi Ilmiy kengashida shunday degan edi: «Biz shu paytgacha madaniy saviyasi o'zimizdan past bo'lgan xalqlarning yerlarini bosib olgandik. Endi bo'lsa, Turkiston misohda tamom teskari holatga duch kelib turib- miz...Turkistonhklar bizning harbiy ustunligimizga tan be-rishadi, ammo ma'naviy ustunligimizni tan olishgani yo'q. Vazifa ana shuni tan oldirishdan iboratdir. To shuni tan ohshmas ekan, biz uzil-kesil g'alaba qozondik, deb ayta olmaymiz».Haqiqatan ham, tarixiy manbalar guvohlik beradiki, chor hukumati olimlar maslahatiga amal qilib, Turkistonning yerli xalqidan o'zlarining «ma'naviy jihatdan ustunligi»ni qanday qiUb bo'lsa-da, isbotlashga va shu zaylda «uzil-kesil» g'alabaga erishishga astoydil kirishgan. Turonzaminni bosib olish siyosati 150 yil davom etdi. XIX asr oxirida chor imperiyasi Yer yuzi quraqlik qismining oltitadan bir qismiga egalik qila boshladi. Bu hududning 95 foizi Turon yerlari edi. Natijada, shu hukmronlik muhiti madaniyat, fan, san'at, adabiyot, ijtimoiy-siyosiy fikri kabi sohalarga o'z ta'sirini o'tkaza boshladi. O'lkada Yevropa turmush tarzi bilan xalqning asriy an'analari yuz-ma-yuz keldi.Turkiston hududidagi johil kuchlar ham Yev-ropaning ilg'or fan va madaniyatiga shunday munosabatda bo'ldilar. Demak, har ikki tarafning reaksion kuchlari milliy madaniyatning barq urib o'sishiga to'sqinlik qildilar. Mus- tamlakachilar o'zlarining madaniyat sohasidagi siyosatida o'lka xalqlarining qalbini zabt etishni ko'zladilar. General- leytenant Matsiyevskiy Sharqshunoslok jamiyati Toshkent bo'limi rahbariyatiga yuborgan yo'riqnomasida:

«Jamiyat Sharqni fan va Sharq uchun emas, balki uning ellarini Rossiyaga singdirib yuborish - ruslashtirish maqsadida o'rganishi lozim», deb ko'rsatgan edi. Aksincha, har ikki tarafning ilg'or kuchlari esa ilm-fan va madaniyatning o'lkada umumiy rivojlanishiga katta hissasini qo'shdi. Chor Rossiyasining Turkistondagi mustamlakachilik siyosatining tub negizi va mohiyatida qanday maqsad yotganhgini xalqimizning bilimli va ma'rifatli kishilari tushunib yetgan edilar. Ana shunday insonlardan biri Abdurauf Fitrat yozadi: «Ko'rdim, kezdim, eshitdim, o'qidim. Mamlakatlar orasida Turkistonimiz kabi baxtsiz bir mamlakat yo'qdir. Rus kapitahstlari bilan ras poplarining sodiq va ishonchli qorovullari bo'lgan eski Rusiya hukumati yil orasida Turkis-tondagi Turk bolalarning foydalariga biror ish ko'rdimi, ko'rmoqchi bo'ldimi? Mana shu savolga - yo'qdan boshqa bir javobimiz yo'qdir...». Chor hukumati Turkistonning tabiiy-iqtisodiy boyliklarini talash bilan kifoyalanib qolmasdan, o'zining mustamlakachi-lik siyosatida tobe xalqlarni bo'g'ishga, ularni siyosiy ongsiz qilib qo'yishga, siyosiy faoliyatdan umuman chetlashtirish-ga zo'r berib tirishdi. Umuman, chor Rossiyasining Turkiston xalqlariga nisbatan tutgan mustamlakachilik siyosati xalqlar o'rtasidagi har qanday davlat kurtaklarini yo'q qilish, ularning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-ma'naviy taraqqiyotini bo'g'ish, ularga erkinhk bermashk, milliy qadriyatlari va milliy g'urarini toptash, qo'rquvda tutishdan iborat edi. Mahalliy xalqlardan talangan barcha boyliklar (paxta, ma'dan, rangli metall, qorako'l teri, pilla, meva mahsulot-lari va boshq.) awallari tuya, ot, aravalar, eshak, ho'kizga yuklangan karvonlarda tashilgan bo'lsa, O'rta Osiyoga temir yo'l o'tkazilgandan keyin ko'plab vagonlardan iborat uzun eshelonlarda chor Rossiyasiga olib ketiladigan bo'ldi. O'rta Osiyoning yer osti va yer usti boyliklari Rusiya imperiya-sining asosiy xomashyo bazasiga aylandi. Turkiston general gubernatori Fon Kaufman imperatorga yo'llagan maktublarining birida istilo O'rta Osiyo xalqla-rining madaniyatini, ijtimoiy taraqqiyotini 300 yilga orqaga surib yuborganhgi to'g'risida maqtanib yozgan.

Inqilobdan awal masjid, maktab, madrasalarda o'qish chegaralangan, arab, fors, tojik va turkiy xalqlar tillarida bitilgan noyob qo'lyozmalar chor ma'muriyati tomonidan kuydirilgan va olib ketilgan, 30-yillardagi qirg'in-barotlar davrida esa ma'rifathlar bilan birga kitoblar ham yo'q qilingandi. Markaz tomonidan yuritilgan davlat siyosati tufayli millatlarning ongi, till, tarixi, urf-odatlari va umu-man, ma'naviyatini rivojlantirishga yo'l qo'ymaydigan muayyan g'oyalar o'ylab chiqila boshlandi. Agar chor Rossiyasi ma'naviyatimizni turg'unlikda tutishga uringan bo'lsa, bolsheviklar mahalliy xalqlarni o'z milliy ma'na-viyatidan, madaniyatidan butkul begonalashtirib, raslashtirish siyosatini olib bordi. Sho'ro tuzumi milliy birdamlik, milliy tuyg'u rivojlanishini millatchilik deb qaradi. Sho'ro hukumatining birinchi kunlaridan boshlaboq milliy ma'naviyatga qarshi kurash, markscha-lenincha mafkura, marksistik-falsafiy fikrning muhim masalalarini targ'ib qilish va omma o'rtasida tezlik bilan tarqatish ishlari avj ola boshladi. 20-yillar oxiri va 30-yillarda sotsializm qurish, uning uzil-kesil g'alabasini ta'minlash uchun kuchayib borayotgan turli sohalardagi sinfiy kurash ma'naviy hayotni, madaniyatni keng qamrab oldi. Kommunistik partiyaning yagona hukmronligi, diktaturasi kuchaya bordi, totalitar rejim mustahkamlanib, odamlarni siyosiy ta'qib qilish avj oldi. Bu hoi, shubhasiz, madaniy hayot, mafkurada ham o'z ifodasini topdi. Sho'ro hukumati xalqning milliy g'urarini poymol qilish maqsadida bir qator tadbirlarni amalga oshirdi. Shular qatorida, milliy ma'naviyatga kuchli ta'sir etadigan Qur'oni karim, Hadisi sharif hamda al-Buxoriy, at-Termiziy, Shayx Najmiddin Kubro kabi yuzlab allomalarning mo'tabar asarlari kuydirib tashlandi, xalqdan yashirildi. Natijada, islom dinini «fosh etish» maqsadida aziz- avliyolarning mozorlariga, masjid-madrasalarga o't qo'yildi. Eski tipdagi maktablarning faoliyat ko'rsatishiga ruxsat berilmadi. Chorakam bir asr davomida diniy-ma'naviy tarbiya beril madi. Prezidentimiz Islom Karimov yozganidek: «Sobiq SSSRdagi hukmron Kommunistik partiyaning qattiqqo'llik siyosati tufayli

diniy jamoalarni xalqlarning aql-idrokini egallash uchun kurashda o'zlarining xavfli raqibi deb hisoblar edi. Ular o'zining butun faoliyati davomida dinni kamsitish, rahoniylarni yo'qotish va omon qolganlarini bo'ysundirish uchun eng keskin choralarni ko'rgan edi». Kommunistlar, rahbar xodimlar ota-onalari, yaqin kishi-lari janozasiga borishdan qo'rqib qolishdi. Shu bilan birga xalq o'rtasida dinsizlikni targ'ib qilish va dinga qarshi mu-rosasiz kurash niqobi ostida o'rta asr me'morchiligining takrorlanmas namunasi bo'lgan, milliy naqshlar bilan jilolanib turgan minglab masjidlar, yuzlab madrasalar, xal-qimizning milliy g'ururi bo'lgan muhtasham qasrlar, tarixiy obidalar, xonlar, amirlar saroylari vahshiylik va yovuzlik bilan buzib tashlandi yoki omborxonalarga, paxta quritadi-gan joylarga aylantirildi. 1931-yilning 12-fevralida XQK (xudosizlikka qarshi kurash) jangovar xudosizlar ittifoqi murojaatnoma bilan chiqib, bu tashkilot a'zolari uchun daftarchalar joriy qilin-ganhgi munosabati bilan shaharlar, rayonlar, sanoat korxo- nalari, jamoa xo'jaliklari, tashkilotlar, maktablar va o'quv yurtlarida ular (xudosizlar) ro'yxatdan o'tishlari va dinga qarshi o't ochishni kuchaytirishlari topshirilgan edi. Madaniy inqilob shiori ostida o'zbek xalqining yuzlab iqtidorh, bilimli, istiqlolchi farzandlari qatag'on qilindi. Ay-niqsa, mash'um 1937-1953-yillarda sodir etilgan bedodlikni tasawur etish uchun O'zbekiston bo'yicha qariyb 100 ming kishi qatag'onga uchrab, 13 ming nafari otib tashlangan-ligini eslash kifoya. «Yuksak ma'naviyat - yengilmas kuch» kitobida aytilganidek: «Insoniyatning ko'p ming yillik tajribasi shundan dalolat beradiki, dunyodagi zo'ravon va tajovuzkor kuchlar qaysi bir xalq yoki mamlakatni o'ziga tobe qilib, bo'ysundirmoqchi, uning boyliklarini egallamoqchi bo'lsa, avvalambor, uni qurolsizlantirishga, ya'ni eng buyuk boyliklari bo'lmish milliy qadriyatlari, tarixi va ma'naviyatidan judo qilishga urinadi». Qisqa vaqt ichida bu borada ulkan ishlar amalga oshirildi. Milliy mustaqillik, Vatan ravnaqi, yurt ozodligi uchun jonini fido aylagan el o'g'lonlarining qutlug' xotirasiga Toshkent shahrida muaz-zam xiyobon yaratildi. 2000-yil 20-mayda

Toshkent shahri markazidan oqib o'tuvchi Bo'zsuv sohilida yodgorlik majmuyining ochilish marosimi bo'lib o'tdi. «Alvasti ko'prik» deb sovuq nom olgan, inson qalbiga qo'rquv soladigan bu qarovsiz joyda xalqimizning minglab asl farzandlari otilgan, bekafan, bejanoza, nom-nishonsiz ko'mib tashlangan edi. Ushbu yodgorlik majmuyining ochilishiga bag'ishlangan marosimda mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimov ta'kidlaganidek, zulm va zo'ravonlikka qurilgan mustabid, beshafqat tuzum davrida o'zligini, millat qadr-qimmatini teran anglagan, ijtimoiy-siyosiy ongi yuksak, xalqni uyg'o-tishga va boshqarishga qodir bo'lgan, ma'rifat va ma'na-viyat yo'lida fidoyilik ko'rsatgan ko'plab aql-zakovat sohiblarining jasadlari mana shu tepalik va jarliklarda nom-nishonsiz qohb ketgan. «Bugun biz, - degan edi I. Karimov, - mo'tabar insonlar siymosida va asrlar davomida yurtimizning chinakam ozodligi uchun qurbon bo'lganlar misolida - ilohim ularning arvohlari shod bo'lsin! – Vatanni ardoqlash, uni yomon o'zlardan va harakatlardan asrab avaylash, himoyalash, kerak bo'lsa, ona yurtimiz uchun jonimizni ham fido qilishdek buyuk insoniy fazilatni o'rganmog'imiz lozim». Mustamlakachilik davrida xalqimizda milliy nomukam-malhk, kamsitihsh tuyg'ularini shakllantirishga zo'r berib urinildi. Shu bois milliy qahramonlarimiz jinoyatchi va qonxo'r jallod deb e'lon qilindi. Milliy g'urarimiz toptaldi. Chorizm davrida go'yoki xalqimizning yoppasiga savodxon bo'lishi uchun 4600 yil kerak ekanligi, Rossiyasiz taraqqi-yotga erisha olmasligimiz kabi g'oyalarni ongimizga singdirishga harakat qildilar. «KPSS tarixi», «Ilmiy kommunizm nazariyasi», «Ilmiy ateizm» kabi siyosat bilan sug'orilgan ilmlar oliy o'quv yurtlari dasturiga kiritilgan. Baynalmilallik bayrog'i ostida haqiqiy milliylikni asta-sekin yo'qotib, millatlarning umumiylashu- vi, markazga bo'ysunuvi targ'ib qilindi. Madaniy merosga KPSSning munosabati nafaqat uni mafkuraviy elakdan o'tkazishda, shuningdek, ilgari arab alifbosidan foydalangan xalqlarning imlosini

o'zgartirishda ham namoyon bo'ldi. Bulardan shunday xulosa chiqarish mumkin: birinchidan, sobiq Sovet davlati insonga yangi sotsialistik jamiyatni qurishning bir g'ishti, vositasi deb qaradi. Bu jamiyatni qurishida u har qanday qurbonlardan tap tortmadi. Esda tuting: Millat oldida turgan navbatdagi vazifa, istibdod davridan qolgan illatlarni bartaraf qilib, O'zbekistonning buyuk kelajagini qurishdir.«Istiqlol sharofati bilan ma'naviyat sharofati buloqlarining ko'zi ochildi, - degan edi. Islom Karimov, - biz bu buloqning zilol suvlaridan bahramand bo'la boshladik. Sho'ro davri da unutilgan qadriyatlarimiz, nomi qoralangan bobokalon-larimizning durdona so'zlarini biz obi kavsardek ko'zimizga surtmoqdamiz». 1991-yili dunyoning oltidan bir qismida 70 yildan ortiq davron surib hukmronlik qilib kelgan Sovet imperiyasi ilk bor parchalandi. Tarixiy manbalarga qaraganda, Rossiya o'zini 1721-yili rasman Imperiya deb e'lon qilgan edi. 1917- yilga qadar ijtimoiy-siyosiy tuzum ana shu Rossiya manfaatlari asosida qurilgan va rivojlangan edi. Shuni ham ta'kidlash joizki, Rossiya va Sovet imperiyasini qo'shib hisoblaganda qozoqlarning ko'pchilik qismi 250-270 yil, ukrainlar 200 yildan ortiq, o'zbeklar, tojiklar, qirg'izlar, turkmanlar 110-130 yil mobaynida ana shu imperiyalar changahda bo'ldilar. Mustaqillik nima? Prezident Islom Karimovning quyidagi so'zlari bu savolga to'la javob beradi: «Biz uchun musta qillik - eng avvalo, o'z taqdirimizni qo'limizga olish, o'zligimizni anglash, milliy qadriyatlarni, urf-odatlarimizni tiklash, hammamiz uchun mo'tabar shu zaminda har bir xonadonda tinchlik-osoyishtalikni, barqarorlikni saqlashdir». Aziz Vatanimizda adolat, insof, din-u diyonat, mehr-u oqibatni qaror toptirishdir, biz uchun mustaqillik -Allohning o'zi el-yurtimizga in'om etgan tabiiy boyliklarga egahk qilish, xalqimiz qudrati, salohiyati, aql-u zakovatiga tayanib, O'zbekistonda yashayotgan har bir inson, har bir oila uchun munosib hayot qurish, kelajak avlodlar uchun ozod va obod Vatan qoldirishdir. Biz uchun istiqlol - millatimiz, mamlakatimizning jahonda obro'-e'tibori, shon- shavkatini ko'taradigan sog'lom avlodni, har jihatdan barkamol va fidoyi o'g'il-

qizlarni tarbiyalash, ularni voyaga yetkazish va baxtini ko'rishdir. Har bir fuqaromiz uchun - millat, irqi va diniy e'tiqodidan qat'i nazar - erkinlik, tenglik, birodarlik, munosib sharoit yaratib berishdir. Biz uchun istiqlol - davlatchihgimizni mustahkamlash, buyuk kelajagimizning poydevorini qurish, milliy ongimiz va faxrimizni yuksaltirish, jahon hamjamiyatida munosib o'rnimizni egallashdir».Bu siyosiy madaniyat, «Ma'naviyat - millat nishoni» kitobida ta'kidlanishicha, «sovet davridagidan farqli o'laroq, bir tomondan, yuksak axloqqa, vatanparvarlikka, ilg'or milliy va zamonaviy an'analarga, fuqaroviy onglilikka tayansa, ikkinchi tomondan, qonunlarga va huquqiy me'yorlar ustuvorligiga, ularning hamma uchun birday majburiyligiga tayanmog'i lozim». Mustaqillikni iqtisodiy jihatdan mustahkamlash ham, sovet davridagidan farqli o'laroq, yangicha iqtisodiy tafakkurni, bozor munosabatlarini yaxshi o'zlashtirishni, bozor va sog'lom raqobat bilan bog'liq holda yangicha tushuniladigan huquqiy va axloqiy me'yorlarni o'zlashtirishni, o'tmishdan bozor munosabatlariga oid ma'naviy qadriyat-larimiz, madaniy merosimizdan foydalanishni taqozo etadi. Mustaqillikning ijtimoiy jihatdan mustahkamlanishi ijtimoiy guruhlar o'rtasidagi mulkiy, iqtisodiy, huquqiy, axloqiy, madaniy, maishiy munosabatlar, turmush tarzining ko'pgina sohalari - ma'naviy me'yorlar, ta'lim-tarbiya, oila, ilm- fan, adabiyot, san'at kabi xalq ma'naviy hayotining eng nozik va ijodiy sohalarini qamrab oladi. Mustaqillikni ma'naviy jihatdan mustahkamlash degan-da ma'naviy hayot rivojiga ta'sir ko'rsatuvchi barcha nomoddiy omillar, jumladan, davlatning ta'lim- tarbiya, madaniyat, mafkura va targ'ibot-tashviqot sohalarida olib borayotgan siyosati ham nazarda tutiladi. Mustaqillikning ma'naviy mustahkamligini ta'minlash uchun umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik, xalqimizning ma'naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish, inson-ning o'z imkoniyatlarini erkin namoyon qilishi va vatanparvarhkni kuchaytirish zarar. Demak, buning uchun quyidagilarni amalga oshirish zarar:

1. Ijtimoiy ongga oid hodisalar: tushunchalar, g'oyalar, baholar, me'yorlar, omillar doirasida falsafiy ong, axloq, ishonch, estetik ong, huquqiy ong, diniy, yangicha dunyo-qarash va uning alohida tarkibiy qismi sifatida milliy is-tiqlol mafkurasi ta'kidlab ko'rsatilishi kerak. Ongning ikki darajasi - psixologiya va mafkura ham bir-biridan farqla-nishi maqsadga muvofiq. 2. Ma'naviy madaniyat, shu jumladan, madaniy meros. Bu yerda esa siyosiy madaniyat, axloqiy madaniyat, huqu-qiy madaniyat hamda san'atning muayyan turlari - badiiy, teatr, haykaltaroshlik, rassomlik, naqqoshlik, dizayn, mu-siqa, kinochilik va shu kabilar alohida ajratilishi mumkin. 3. Ma'naviy funksiyalarni boshqaravchi ijtimoiy muas-sasalar. Bunga xalq ta'limi tizimi va turlari (davlat, nodav-lat, ilmiy-pedagogik muassasalar, ta'lim sohasidagi davlat boshqaruv organlari; ta'lim turlari: maktabgacha ta'lim, umumiy o'rta, o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi, oliy o'quv yurtlaridan keying! ta'lim - kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash, maktabdan tashqari ta'lim); ilmiy tadqiqot tizimi (ilmiy ishlab chiqarish birlashmalari, ilmiy tekshirish institutlari, O'zR Fanlar akademiyasi va shu ka bilar); ijodiy uyushmalar (yozuvchilar uyushmasi, rassom-lar, kompozitorlar, kinochilar, teatr arboblari va boshqa ijodiy soha xodimlarining turli uyushmalari; matbuot, matbaa va ommaviy axborot tizimi (gazeta-jurnallar, radio va te-levideniya, noshirlik faoliyati va shu kabilar; tarbiyaning turli tizimlari va tashkilotlari, maskanlari (shu jumladan, diniy tashkilotlar) faoliyati, urf-odatlar, an'analar hamda oilaning tarbiya va ma'naviyatga tegishli jihati kiradi. Ko'rsatilgan sohalarda ishlarni yanada jonlantirish, uni milliy g'oya asosida tashkil etish, mustaqillikni ma'naviy mustahkamlashning bosh omili hisoblanadi. Shunga ko'ra, ma'naviy siyosatning konseptual asoslari-ni yaratishda quyidagi 4 ta asosiy mezonga tayanildi: 1) insonparvarlik; 2) taraqqiyparvarhk; 3) xalqchillik; 4) vatanparvarhk va yurt tinchligi.

Aynan shu mezonlar majmuasi yordamida haqiqiy qadriyatlarni soxta qadriyatlardan farqlash mumkin . Shuni ham unutmashk kerakki , milliy ma ' naviyatimizni tiklash va uni rivojlantirish yangi demokratik , huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini barpo etishning muhim qonuniyatidir . Busiz jamiyatni barpo etish mumkin emas . Prezidentimizning « O ' zbekistonning o ' z istiqlol va taraqqiyot yo ' li », « O ' zbekistonning siyosiy - ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari » risolalarida ma ' naviyat o ' z mohiyati bilan kelajak poydevori ekanligi atroflicha asoslab berildi . 1. Ma ' naviyat va axloqiylikni qayta tiklash . 2. Xalqimizning milliy madaniyati va o'ziga xosligini ifoda etuvchi vosita bo'lmish o'zbek tilini rivojlantirish, bu tilning davlat maqomini izchil va to'liq ro'yobga chiqarish. 3. Hurfikrlilik, vijdon va din erkinligi qoidalarini qaror toptirish. Islom Karimovning «O'zbekiston XXI asrga intilmoq-da» asarida ikkinchi ustuvor yo'nalish - jamiyat ma'na-viyatini yanada yuksaltirishdan iborat qilib qo'yildi. Bu borada 2000-yil 22-yanvarda ikkinchi chaqiriq Oliy Maj-hsning 1- sessiyasida Prezident Islom Karimovning «Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot - pirovard maqsa-dimiz» ma'razasida va «Yuksak ma'naviyat - yengilmas kuch» asarida ma'naviyat sohasida asosiy vazifa aniq ko'rsatib berildi. Xullas, milliy ma'naviyat va ma'rifatning rivojlanishi tarixining qisqacha tahlili shuni ko'rsatib turibdiki, u ijobiy ma'noda shakllansa, rivojlansa, quyidagi tamoyillarga asos-lanadi: 1. Milliy ma'naviyat va ma'rifatning birdan-bir maqsadi aholiga bilim berish, ma'naviy qarashini yuksaltirish, ichki ruhiy kechinmalarini boyitish, ular olgan ana shu bilimlarini hayotda qo'llay olishga o'rgatish. 18 - Ma'naviyat asoslari Odamlarda tegishli ko'nikma hosil qildirish, ijobiy ijtimoiy fazilatlarni shakllantirish va rivojlantirish. 2. Sadoqatlilik , vafodorlik , odob va axloqiylik , mehnat - sevarlik , mehmonnavozlik , iymon va e ' tiqod tuyg ' ularini yosh avlod ongiga singdirish .

3. Ta ' lim - tarbiyada oddiydan murakkabga , ma ' lumdan noma ' lumga , umumiydan xususiyga borish , ko ' rgazmalilik va uzluksizlikka amal qilish , ular olgan ana shu bilimlarni tushunarli tilda , hayotiy misollarda hamda zamonaviy usullarda bayon qilish . 4. Ma'naviy tarbiya vositalari bo'lgan ibrat, iroda va mehr-murawatdan unumli foydalanish. Lekin demokratiyada zid, mustabid tuzum davrida inson ma'naviyati tubanlashishi va jaholatga yo'l ochilishi ham mumkin. O'zbek xalqi azal-azaldan ma'naviyat va ma'rifat tu-shunchalarini qadrlagan hamda ilmli, ma'rifatli bo'lishni targ'ib qilgan. Vatanimizning gullab- yashnayotganligi, uning jahon hamjamiyatiga yuz tutayotgani, urf-odatlarimizni, qadriyatlarimizni, milliy udumlarimizni qaytadan tiklayot-ganimiz va bularni davlat siyosati darajasiga ko'targanimiz bizning ma'naviyatli xalq ekanimizdan dalolat beradi. Prezident Islom Karimov «Yuksak ma'naviyat - yengilmas kuch» asarida bu ichki tahdidlarni batafsil bayon qilgan. Bular quyida-gilardan iborat: 1. Xudbinlik, loqaydlik va befarqlik - xalqimizning, millatimizning taraqqiyotiga, gullab-yashnashiga to'sqinlik qiladigan noma'qul odatlardir. Prezidentimiz Islom Karimov mashhur faylasufning quyidagi fikrlarini keltiradi: «Befarq odamlardan qo'rq - ular seni o'ldirmaydi ham, sotmaydi ham, faqat ularning jim va beparvo qarab turishi tufayli yer yuzida xiyonat va qotilliklar sodir bo'laveradi». 2. Qarindosh-urag'chilik va mahalliychilik - jamiyat va mamlakat taraqqiyoti uchun eng xavfli noma'qul odatlardan bo'lib, millat ravnaqiga iqtisod va ijtimoiy hayotga ziyon yetkazadi, kadrlar siyosatini barbod qiladi. Afsuski , bu narsa turmushda juda ko ' p uchrab turibdi . Prezidentimizning viloyatlarga rahbarlarni tayinlash davridagi nutqlarida bunga o ' nlab misollar keltiriladi . Ba ' zi yuqori lavozimda o ' tirgan rahbarlar ham bu kamchiliklari uchun o ' z ishlaridan ozod qihndilar . Ayniqsa , mahalliychilikning o ' quvchi va talabalar orasida yoyilmasligi choralarini ko ' rish , uning xavfini tushuntirish dolzarb vazifalardan biridir . 3. Korrapsiya va manfaatparastlik - jinoyat olami bilan davlat xodimlarining

o ' zaro til biriktirishi natijasida kelib chiqadi va mamlakat taraqqiyotiga rahna soladi . Davlatda qonunlar ishlamaydi . Natijada odamlar o ' rtasida davlat siyosatiga ishonmaslik fikrlari paydo bo ' ladi va jinoyatchi , mafioz to ' dalarning qudratiga sajda qilib , ularga sig ' inish kuchayadi . Bu esa , davlatni zaiflashtiradi , demokratiya tag - tugi bilan qo ' porib tashlanadi , fuqarolar faqat qo ' rquv ostida yashaydilar . Prezidentimiz bu illatning tag-zaminini yo'q qilib tashlash uchun barcha choralarni ko'rmoqdalar. Bu illat yildan yilga kamayib bormoqda. 4. Sotqinlik va boshqalarni mensimaslik - ma ' naviy hayotga jiddiy xavf soluvchi , ezgulik va haqiqatga sadoqatli bo ' lmaslik , jamiyat uchun xavfli bo ' lgan noma ' qul odat . Prezidentimiz Islom Karimov : « Shaxsan o ' zim bu illatdan jirkanaman . Bu illatga chalingan odamni ko ' rarga ko ' zim yo ' q . Bu - sotqinlikdir», deb ta'kidlaydi. Sotqinlik har qanday yovuzlikni keltirib chiqaradi. Tariximizda ne-ne ulug' zotlar sotqinlik qurboni bo'lganlar. Sotqinlik nafaqat davlatning qudratiga, balki ijtimoiy hayotga ham zarar keltiradigan xavfli odatdir. Sotqinlik natijasida do'stlar ajrashadi, oilalar buziladi, rishtalar zaiflashadi. Boshqalarni mensimaslik odati barcha qatlamlarda uchraydi. Biroq, mansabdorning bolalari bo'lgan talabalar kambag'alroq oiladan chiqqanlarni mensimaydi. Biron kishi amalga chiqsa, o'zining do'stlarini ham mensimay qo'yadi. Shuning uchun xalqimizda «odamni sinamoqchi bo'lsang mansab berib ko'r» deb bekorga aytishmaydi. Boshqalarni mensimaslik illati ba'zan yoshlarning sevgi-muhabbatiga ham jiddiy zarar yetkazadi. Xalqimiz bag'ri keng, halol-pok, vijdonh, mehr-oqibath, el-yurt g'am-u tashvishi bilan yashay-digan kishilarni boshiga ko'taradi. Ular oddiy mehnatkash oilalarni g'am-g'ussaga botirib, onalarning va jajji farzandlarning ko'z yoshlarini daryodek oqizib, begu-noh insonlar umriga zomin bo'ldilar. Eng asosiysi shundaki, yurtimizda bunday fojialar takror-lanmasligi uchun, avvalo, xavfsizlikni va barqarorlikni ta'minlash barchamizning hayotiy ishimiz ekanligini anglashimiz zarar.

Yurtboshimiz «O'zbekiston XXI asr bo'sag'asida: xavfsiz-likka tahdid, barqarorhk shartlari va taraqqiyot kafolatlari» kitobida barchamizni ogoh bo'lishga da'vat etib: «...eng murakkab savollardan biri shuki, bizdagi barqarorlik va xavfsizlikka tahdid solayotgan muammolarni anglab yetayap-mizmi? Xavfsizligimizga tahdid solayotgan muammolarga nimani qarshi qo'ya olamiz? Jamiyatimiz to'xtovsiz va barqaror rivojlanishiga, biz istiqomat qilayotgan mintaqada jo'g'rofry-siyosiy muvozanat saqlanishiga nimalar kafolat bo'la oladi?» - deb yozgan edi. Chindan ham, qo'yilgan savollar g'oyat murakkab. Har kirn bu masalaga o'z saviyasiga ko'ra yondashishi turgan gap. Lekin eng muhim xulosa shuki, yoshlarning ta'lim-tarbiyasiga katta e'tibor berishimiz, g'oyaviy bo'shliq bo'l- mashgini ta'minlashimiz, kishilar, ayniqsa, yoshlar ongiga o'z xalqining qoni evaziga siyosiy shuhratparastlikdan, boylik orttirishdan ham toymaydiganlar diniy murosasizlik, millatchihk, separatizm, fashizm, ekstremizm kabi «g'oya» va «g'oyacha»lar bilan ta'sir etishiga yo'l qo'ymasligimiz lozim. Ular o'zlarining manfur niyatlarini qanday amalga oshirishlarini hammamiz 1999-yil 16-fevralda Toshkent shahrida, 2000-yil kuzida Uzun va Sariosiyo tumanlarida, 2004-yil bahorida Toshkent shahri, Toshkent viloyati va Buxoro viloyatida, shu yil iyul oyi oxirida Toshkentda, 2005-yil Andijonda sodir bo'lgan voqealarda ko'rdik. Bunday fo-jialarning qaytarilmashgi uchun hammamiz bor imkoniyat-larimizdan foydalanishimiz, qo'ldan kelguncha harakat qili-shimiz lozim. Chunki mustaqillik - bu nafosat, ozodlik va suverenlik. Mustaqillik - bu hurriyat, milliy davlatchilik, ozod va obod Vatan. Mustaqillik - bu jamiyatimizning, xalqimizning emin-erkin yashnab yashashi, ijod qilishi, ishlashi. Mustaqillik - har bir insonning shu vatanda kamol topib, o'zini to'la namoyon qila olishi. Mustaqillik - bu asriy orzuyimiz. Mustaqillik - avlodlarimizning asrlardan buyon tashna bo'lib kelgan istiqboli va istiqlolidir. Savobni har kirn qilishi kerak, savobni har kuni qilish kerak, deganlaridek, mustaqilligimizni har bir fuqaro mus- tahkamlashi va rivojlantirishi, uni har kuni mustahkamlash va rivojlantirish darkor. Zotan, biz nafaqat ozod va obod, kelajagi buyuk Vatanda yashamog'imiz, balki

Ozod va Obod Vatanni yaratmog'imiz, uni bizni ko'ra olmaydigan turli xil tashqi va ichki yovuz kuchlardan himoya qilishimiz, far-zandlarimizga, kelajak avlodga o'zimizdan Ozod va Obod Vatanni meros qoldirmog'imiz darkor. Buning uchun hozirgi globallashuv jarayonida o'zligimiz-dan judo qilishga, xalqimiz orasiga parokandalik solib, yoshlarimizni hissiz manqurtga aylantirishga, mehr-murav-vatdan, hayodan bebahra qilishga, oqibatda vatandan ko'ra boylikni, iymondan ko'ra yovuzlikni afzal biladigan hissiz, milUy g'urarsiz kosmopolitlarga aylantirishga harakat qilayotgan turli xil ma'naviy tajovuzlardan, missionerlardan himoya qilishimiz lozim. «Yuksak ma'naviyat - yengilmas kuch» kitobida keltirilgan «Globallashuv jarayonining yana bir o'ziga xos jihati shundan iboratki, hozirgi sharoitda u mafkuraviy ta'sir o'tkazishning nihoyatda o'tkir quroliga aylanib, har xil siyosiy kuchlar va markazlarning manfaatlariga xizmat qilayotganini sog'lom fikrlaydigan har qanday odam, albatta, kuzatishi muqarrar... bugungi zamonda mafkura poligonlari yadro poligonlaridan ham ko'proq kuchga ega». Demak, qisqacha xulosa qilib shuni aytish kerakki, hozirgi globallashuv sharoitida ilmiy tahlillar shuni ko'rsatmoqdaki, yuksak ma'naviyat va qudratli milliy g'oyaga e'tiqod taraqqiyotning asosiy vositalaridan biri bo'lib qolmoqda. Chunki rivojlanishning mohiyati, uning sur'ati jamiyat taraqqiyotining barcha davrlarida insonlarning ma'naviy kamoloti darajasiga bog'liq bo'lgan. Qayerda ma'naviy rivojlanish yuksak bo'lib, ma'rifiy-tarbiyaviy ishlar oqilona yo'lga qo'yilgan bo'lsa, shu yerda jamiyat ijtimoiy adolat mezonlari asosida tez taraqqiy qilganligi tarixdan ma'lum. Biz qurayotgan demokratik-huquqiy davlatning uch muhim tomoni bor. Bu - iqtisodiyot, siyosat va ma'naviyat. Shu uch omil qanchalik mustahkam va o'zaro kuchli dialektik aloqada bo'lsa, kelajagimiz ravnaqi ham shunchalik ishonchli bo'ladi. Jamiyat tez rivoj topadi. Yuksak ma'naviy burchlar kecha yoki bugun o'ylab topilgan emas. Ular insoniyatning necha-necha asrlik hayotiy tajribasi davomida yuzaga kelgan. Ma'naviyat insonga ona suti, ota namunasi, o'giti bilan singib kelgan. Mustaqillikdan keyin ma'naviyat, iqtisod va siyosat soha-sining barcha hayotiy masalalari o'zaro bog'liqligini hisobga olib, xalqimiz rahiyati, turmush tarzi, urf-

odati va an'analariga mos ravishda har tomonlama o'ylangan islohotlar amalga oshirildi va uni butun dunyo tan oldi. Mamlakatimiz oldida juda buyuk vazifalar turibdi. Prezidentimiz aytganidek: «Biz xalqimizning dunyoda hech kimdan kam bo'lmasligi, farzandlarimizning bizdan ko'ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli bo'lib yashashi uchun bor kuch va imkoniyatlarimizni safarbar etayotgan ekanmiz, bu borada ma'naviy tarbiya masa- lasi, hech shubhasiz, beqiyos ahamiyat kasb etadi. Agar biz bu masalada hushyorlik va sezgirligimizni, qat'iyat va mas'uliya-timizni yo'qotsak, bu o'ta muhim ishni o'z holiga, o'zibo'lar- chilikka tahlab qo'yadigan bo'lsak, muqaddas qadriyatlarimizga yo'g'rilgan va ulardan oziqlangan ma'naviyatimizdan, tarixiy xotiramizdan ayrilib, oxir-oqibatda o'zimiz intilgan umumba-shariy taraqqiyot yo'lidan chetga chiqib qolishimiz mumkin». Xalqimizning birligi, jipsligi, ongliligi, birdamligi, o'zaro yordami, ittifoqi, vatan manfaati yo'lida fidoyiligi har qachongidanhamzamr.

Adabiyotlar ro'yxati 1. Qur'oni Karim (Abdulazim Mansur tarjimasi). - Т .: «Cho'lpon», 1992. 2. Imom Buxoriy. Hadis (Jome' as-sahih). - Т .: Qomuslar Bosh tahririyati. 1991- 1997. 3. O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. - Т .: «O'zbekiston», 2007. 1. Karimov I. Istiqlol va ma'naviyat. - Т .: «O'zbekiston», 1994. 4. Karimov I. O'zbekistonning o'z istiqlol va taraqqiyot yo'li. 1-jild. -Т.: «O'zbekiston», 1996. 6. Karimov I. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild. - Т .: «O'zbekiston», 1996. 7. Karimov I. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jild. -Т.: «O'zbekiston», 1996. 8. Karimov I. Yuksak malakali mutaxassislar - taraqqiyot omili. 4- jild. -Т.: «O'zbekiston», 1996. 9. Karimov I . Yuksak ma ' naviyatsiz kelajak yo ' q . 5-jild. -Т.: «O'zbekiston», 1997.

O'xshashlar

Islom Karimovning milliy – ma'naviy tiklanish kontsеptsiyasi va uning milliy mustaqillikni mustahkamlashdagi ahamiyati

Milliy о‘zlikni anglash, millatlararo totuvlikni ta’minlash, huquqiy savodxonlik, davlat tizimiga hurmat va fuqarolik burchiga sadoqat

Sinov va qiyinchiliklarni matonat bilan yengib

Bilim inson ma’naviy kamolotiga omili

Mustaqillik – bu huquq