Ma’naviyatning siyosat, huquq va ularning hokimiyatdagi о‘rni. Ma’naviyatda milliylik va umuminsoniylik - Manaviyat asoslari - Referatlar

Ma’naviyatning siyosat, huquq va ularning hokimiyatdagi о‘rni. Ma’naviyatda milliylik va umuminsoniylik

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

91 KB

Ko'chirib olish

Ma’naviyatning siyosat, huquq va ularning hokimiyatdagi о‘rni. Ma’naviyatda milliylik va umuminsoniylik REJA 1. Ma ’ naviyat va siyosat. Siyosat va siyosiy qarashlarning ma’naviyatga ta’siri. 2. Ma‘naviyat va huquq. Huquqiy madaniyatni rivojlantirishda ma’naviy omillarning roli. 3. Ma’naviyat va jamiyat. Jamiyat hayotida ma’naviy omillarning o’rni.

4.1 . Siyosat – yunoncha s о ‘z b о ‘lib, mazmuni davlat yoki jamoat ishlarini bildiradi. Siyosat katta ijtimoiy guruhlar , millatlar, davlatlar ichki va tashqi munosabatlari sohasidagi faoliyatini anglatadi. Keng ma’noda siyosat muayyan davlatlar, siyosiy partiyalar, ijtimoiy-siyosiy harakatlar, jamoat tashkilotlarining jamiyat hayotining turli jabhalarida paydo b о ‘ladigan ziddiyatlarni bartaraf etish, murakkab vazifalarni hal etishga, aniq maqsadlarga erishishga qaratilgan mamlakat ichki hayotida va tashqi xalqaro maydonda, millatlar, ijtimoiy guruhlarning maqsad va manfaatlarini amalga oshirish va himoya qilishga qaratilgan faoliyatidir. Siyosat har qanday jamiyatda ham davlat faoliyatini ifoda etadi. Chunki jamiyatdagi barcha jarayonlar va muammolarning q о ‘yilishi hamda ularning qanday hal etilishi davlat olib boradigan siyosat bilan bog‘liq b о ‘ladi. Siyosatni olib borish, hayotga tatbiq etish о ‘ta murakkab jarayondir. U yuksak ma’naviyatni talab etadi. Bu haqda Prezidentimiz Islom Karimov mustaqilligimizning dastlabki yillaridayoq: «Davlatimiz olib borayotgan siyosatning mazmuni shuki, yurtimizda yashayotgan barcha millat vakillarining manfaatlari va huquqlarini himoya qilib, ularning madaniyati, tili, milliy urf-odatlari va an’analarini saqlash hamda rivojlantirishga, ularning davlat tuzilmalari ishida va jamoat turmushida faol qatnashishiga kafolat beriladi», - deb ta’kidlagan edi. Demak, ma’naviyat taraqqiyotida davlat tomonidan olib boriladigan siyosatning roli nihoyatda kattadir. Qaysi mamlakatda ma’naviyat va ma’rifatni yuksak daraja g a k о ‘tarish, u haqida g‘amx о ‘rlik qilish davlat siyosat i darajasiga k о ‘tarilgan b о ‘lsa, о ‘sha mamlakatda tinchlik, barqarorlik vujudga keladi, ilm-fan, ma’naviyat, ma’rifat va madaniyat rivojlanadi. Bu о ‘z navbatida mamlakat oldida turgan turli eng murakkab muammolarni ham hal etish imkonini yaratadi. Bu holatni t о ‘g‘ri anglagan mamlakatimiz rahbariyati, xususan Prezidentimiz I slom Karimov mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq ma’naviyat va ma’rifatni rivojlantirishga alohida ahamiyat berib, unga rahnamolik qilib kelayotirlar.

Yurtboshimizning biror nutqi, asari y о ‘qki ularda u yoki bu jihatdan ma’naviyat va ma’rifat masalalariga yondoshmagan b о ‘lsinlar. 1994 yil 23 aprelda «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazini tashkil etish t о ‘g‘risidagi; 1996 yil 9 sentabrdagi «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazi faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish t о ‘g‘risida gi Prezidentimiz farmonlarini; О ‘zbekiston Respubliyekasi Vazirlar Mahkamasi ning 1998 yil 25 iyuldagi «Ma’naviy – ma’rifiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish va uning samaradorligini oshirish chora tadbirlari t о ‘g‘risida» qarori; Respublika Oliy Majlisi birinchi chaqiriq t о ‘qqizinchi sessiyasida qabul qilingan «Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi va umumiy о ‘rta ta’limni isloh qilish t о ‘g‘risida» qabul qilingan qonunni va boshqalarni k о ‘rsatishimiz mumkin. Keyingi о ‘tgan davr m o b a ynida yuqorida qabul qilingan farmon va qarorlarni, jumladan qonunlarni bajarish yuzasidan bir qator ijobiy ishlar amalga oshirildi. Xalqimizning azaliy qadriyati, sevimli bayrami «Navr о ‘z» 1991 yildan boshlab Prezidentimiz Farmoniga k о ‘ra, 21-mart umumxalq bayrami sifatida nishonlanadigan b о ‘ladi. 1993 yil buyuk mutasavvu f Baxouddin Naqshband xazratlari tavalludining 675 yilligi nishonlandi. 1994yil Ulug‘bek yili deb e’lon qilinib tavalludining 600 yilligi nishonlandi, asarlari nashr etilib, u barpo etgan rasadxona ta’mirlandi. 1996 yil mamlakatimizda va jahon miqyosida Amir Temur yili sifatida nishonlandi. Muxtasham “ Temuriylar tarixi davlat muzeyi ” tashkil etildi. 1997 yil esa mus u lmon dunyosida «Islom dining gumbazi»deb tan olingan qadimiy Buxoro; ochiq osmon ostidagi muzey shahar b о ‘lmish Xiva shaharlarining 2500 yilligi; 1998 yil buyuk muxaddis Imom al-Buxoriy tavalludining 1225; ulug‘ astranom Ahmad al-Farg‘oniyning 1200 yilliklari tantana qilindi. 1999 yilda esa «Alpomish» xalq eposining 1000; buyuk sarkarda Jaloliddin Manguberdi tavalludining 800 yilligi nishonlangan b о ‘lsa, 2000 yilda Abu Mansur M o t u rudiyning 1130; islom huquqshunosligining peshvosi Burxoniddin Marig‘iloniyning 910 yilligi nishonlandi. 2001 yilda esa о ‘lkamizda buyuk davlat, buyuk madaniyat, buyuk ma’naviyat b о ‘lganidan guvohlik beruvchi,

ajdodlarimizning biz avlodlarga qoldirgan ma’naviy-tarixiy merosi «Avesto»ning 2700 yilligi nishonlandi . 2003 yilda Naqshbandiya tariqatining asoschisi Aduxoliq G‘ijduvoniyning 900 yilligiga, 2004 yilda X о ‘ja Axror Valiyning 600 yilligi nishonlandi. Mustaqillik yillari ulug‘ ajdodlarimiz abadiy qо‘nim topgan joylar obodonlashtirilib, maqbaralar ta’mirlanib xalqimizning ziyoratgohiga aylantirildi. Bunday ezgu ishlarga davlatimiz rahbari Islom Karimov boshchilik qilib kelmoqda. Yuqorida keltirilgan misollar mustaqil О‘zbekiston davlatimiz ma’naviyatimizni tiklash va rivojlantirish borasida olib borayotgan siyosati borasidagi yutuqlarimizdan bir nishona xalos. Siyosat eng yirik ikki yо‘nalishga – tashqi va ichki siyosatga bо‘linadi. О‘z navbatida ular ham о‘zining bir necha tarmoqlariga bо‘linadilar. Bu yerda gap uning tarmoqlari haqida emas, balki siyosatning ma’naviyat bilan munosabatlari haqida bormoqda. Siyosat mamlakat ichki hayotida ikki yо‘nalishda olib borilishi mumkin. Ularning biri taraqqiyparvar, insonparvar, adolatli siyosat bо‘lsa, ikkinchisi adolatsiz, reaksion siyosatdir. Yaqin о‘tmishda sobiq shо‘ro davlatining mahalliy xalqlarga, jumladan о‘zbek xalqining milliy ma’naviyatiga nisbatan olib borgan adolatsiz siyosati uning ma’naviyatiga salbiy ta’sir kо‘rsatadi. Natijada ma’naviy merosimiz butunlay kamsitildi. «Proletar madaniyati», «madaniyat va ma’naviyatga partiya rahbarligi», «shaklan milliy, mazmunan sotsialistik madaniyat», «milliy madaniyatlarning bir-biriga yaqinlashuvi va kelajakda qо‘shilib ketishi» kabi kelajagi yо‘q, sohta g‘oyalar xalqlar ongiga majburlab singdira boshlandi. Bu xalqlar, millatlar ma’naviyatiga nisbatan yuritilgan adolatsizlikka asoslangan zо‘ravonlik, siyosatidir. Bu siyosat milliy urf-odatlarga qarshi qaratilgan bо‘lib, u mahalliy xalqlar ma’naviyati va ma’naviy merosini, milliyligini kamsitish va yо‘q

qilishga qaratilgan edi. Siyosatni ma’naviyat bilan bog‘lanishi tо‘g‘risida hatto sо‘z yuritilmasdi. Mamlakatda olib boriladigan bunday adolatsiz, reaksion siyosat nafaqat uning ichdan yemirilishiga, balki xalqaro munosabatlarda ham obrо‘-e’tiborning tushishiga olib keladi. Xullas, bunday siyosatning olib borilishi mamlakatni tanazzuli va halokatiga olib keladi. Adolatsiz, reaksion siyosatga qarama-qarshi о ‘laroq taraqqiyparvar, insonparvar, ma’rifatparvar siyosat mamlakat va uning xalqi manfaatlariga xizmat qiladi. Bunday siyosat eng avvalo inson zotini ulug‘lashni, uning moddiy va ma’naviy manfaatlarini himoya qilishni, mamlaktda tinchlik, barqarorlikni ta’minlashni maqsad qilib oladi. Davlat taraqqiyotparvar, insonparvar, ma’rifatparvar siyosat olib borishni maqsad qilib olgan va unga amal qilgan b о ‘lsa, u albatta tashqi siyosatda ham о ‘zga xalqlarning yerlarini tortib olish, ularni asoratga solish, talonchilik qilish kabi tajovuzkor siyosatni emas, balki barcha davlatlar bilan tinch-totuv yashash, о ‘zaro hamkorlik qilish siyosatni olib boradi. Tashqi siyosatda bunday y о ‘lni tutgan davlatlar qurollanish uchun ketadigan xarajatlarni mamlakatning ma’naviy va ma’rifiy rivojlanishiga sarflaydi. Mustaqil О ‘zbekiston Prezidenti Islom Karimovning bevosita rahnamoligida ham ichki ham tashqi siyosatda taraqqiyotparvar, insonparvar va ma’rifatparvar siyosat olib borilmoqda. Buning natijasida О ‘zbekistonning xalqaro maydonda obr о ‘-e’tibori tobora oshib bormoqda. U tanlagan y о ‘l jahondagi mamlakatlar tomonidan tan olinmoqda. 1997 yil mamlakatimizda «Inson manfaatlari» yili, 1998 - «Oila» yili, 1999 - «Ayollar yili» , 2000 - «Sog‘lom avlod» yili, 2001- “ Onalar va bolalar yili ” , 2002- “ Qariyalarni qadrlash ” yili, 2003- “ Obod mahalla ” yili, 2004- “ Mehr-muruvvat ” yili, 2005- “ Sihat-salomatlik ” yili, 2006- “ Xomiylar va shifokorlar ” yili, 2007- “ Ijtimoiy himoya ” 2008-yil “ Yoshlar yili ” , 2009-yil “ Qishloq taraqqiyoti va faravonligi” yil i, 2010-yil “Barkamol avlod ”yil lari sifatida iz qoldirdi. 2011-yil esa “ Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik” yili sifatida о‘tmoqda.

О‘z navbatida fuqarolarning yuksak ma’naviyatga va ma’rifatga ega bо‘lishlari mamlakatning har tomonlama rivojlanishiga о‘zining ijobiy ta’sirini kо‘rsatadi. Ma’naviyat va ma’rifatga tayangan mamlakatda tinchlik, barqarorlik xukmron bо‘ladi va u taraqqiy qilib boraveradi. Ma’naviyat о‘zining salohiyati bilan xalq va mamlakat hayotida siyosatni tо‘g‘ri, adolatli, insonparvarlik yо‘nalishida olib borishda katta ahamiyatga egadir. Davlatning kuch-qudrati, uning yuksakligini ta’minlashning muhim omillaridan biri siyosatni ana shu yо‘nalishda olib borish sanaladi. Ayni vaqtda ma’naviyat va ma’naviy tadbirlar davlat siyosatini ommaga yetkazib turishga yaqindan yordam beradi. 4.2 . Huquq – yuridik ma’noda davlat hokimiyati tomonidan belgilanadigan va qо‘riqlanadigan, jamiyatda kishilarning о‘zaro munosabatlarini tartibga soladigan qonun-qoidalar, normalar majmuini ifodalaydi. Shuningdek, huquq kishilarning, mamlakat fuqarolarining biror ish-harakat qilish uchun berilgan, davlat qonunlari yoki boshqa xil qonun-qoidalar bilan mustahkamlangan, garantiyalangan imkoniyatlari, erklari, ixtiyorlarini bildiruvchi keng ma’noli tushuncha.Chunonchi, saylash va saylanish huquqi, mehnat qilish huquqi, bilim olish huquqi, dam olish huquqi va boshqalar. Ma’naviyat iqtisod, siyosat qatori huquq bilan ham bog‘liqdir. Chunonchi, huquq va ma’naviyat ikki yondosh soha bо‘lib, bir-biriga ta’sir kо‘rsatib turadi. Ularning tutashuv о‘rinlari benihoya kо‘p. Huquq va ma’naviyatning eng umumiy tomoni har ikkisining jamiyatda muvozanat va uyg‘unlikni saqlashga xizmat qilishidadir. Jumladan, huquqiy jamiyatdagi turli ijtimoiy qatlamlar, fuqarolar, millarlararo muvozanat va uyg‘unlikni, ma’naviyat esa inson ruhidagi uyg‘unlikni ta’minlashga xizmat qiladi. Ular о‘rtasidagi farq shundaki, huquq qonun yо‘li bilan mustahkamlanadi. Qonunning yana bir xususiyati uning jamiyatda adolat tarozusi vazifasini bajarishda namoyon bо‘ladi. Shu xususiyati bilan jamiyatda mо‘tadillikni saqlashga xizmat qiladi.

Huquqiy davlat, erkin fuqarolik jamiyati bir qator о‘ziga xos ma’naviy xislat va fazilatlari bilan ajralib turadi. Fuqarolik jamiyatida inson, uning hayoti, ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy – ma’naviy va siyosiy manfaatlari, ya’ni, qadr- qimmati, qadriyatlari, huquqlari va erkinliklari muqaddas sanalib, ular davlat tomonidan qonun orqali kafolatlanadi. Huquqiy davlatning, shuningdek erkin fuqarolik jamiyatining о‘ziga xos xususiyatlardan biri huquqning oliy hukumronligidir. Huquqiy davlatda hamma narsa, har qanday masala qonunlar, huquqiy meyorlar asosida adolatli yо‘l bilan hal etiladi. Huquqiy davlatda birinchi navbatda davlatning о‘zi, uning barcha tuzilmalari, mansabdor shaxslar ham qonunga itoat etishlari majburiyligi Asosiy qonunimizdir belgilab qо‘yilgan. Uning 15-moddasida «О‘zbekiston Respublikasida О‘zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi va qonunlarining ustunligi sо‘zsiz tan olinadi. Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitusiya va qonunlarga muvofiq ish kо‘radilar» deyilgan. Qonun huquqiy davlatning poydevori bо‘lsa, qonuniylik uning asosiy tamoyili, sharti ekanligi haqidagi masalaga Prezidentimiz asarlarida, nutqlarida katta e’tibor berilgan. Uning «О‘zbekiston –bozor munosabatlariga о‘tishining о‘ziga xos yо‘li” asarida bu haqda shunday deyilgan:-“Qonunning ustuvorligi – huquqiy davlatning asosiy prinsipidir. U hayotning barcha sohalarida qonuning qat’iyan hukmronligini nazarda tutadi. Hech bir xо‘jalik yurituvchi va ijtimoiy – siyosiy tashkilot, hech bir mansabdor shaxs, hech bir kishi qonunga bо‘ysunish majburiyatidan xalos bо‘lishi mumkin emas. Qonun oldida hamma barobardir. Qonuning ustivorligi shuni bildiradiki, asosiy ijtimoiy, eng avvalo, iqtisodiy munosabatlar faqat qonun bilan tartibga solinadi, uning barcha qatnashchilari hech bir istisnosiz huquq normalarini buzganligi uchun javobgar bо‘ladi”. Qonun ustuvorligi fuqarolarning haq-huquqlarini, qadr-qimmati, erkinligini, sha’ni, g‘ururini himoya qilishga, ijtimoiy adolatni qaror toptirish va mustahkamlashga qaratilgandir. Qonuning kuch-qudrati, ta’siri, amaliy ahamiyati hayotda uning halol, odilona tatbiq etilishiga bog‘liq.

Qonun ustuvorligiga asoslangan davlatda chiqariladigan har bir hukm tо‘g‘ri va adolatli bо‘lmog‘i lozim. Shunday qilinsa, g‘irromlik, ijtimoiy adolatsizlik, poraxо‘rlik, davlat mulkini talash, tanish-bilishlik, urug‘-aymoqchilik qilishlar, mansab lavozimlaridan shaxsiy boylik orttirish yо‘lda foydalanishga urinish kabi salbiy illatlarning oldi olinadi. Bu esa xalqning ruhini kо‘taradi, davlatimiz va qonunlarimizga bо‘lgan ishonchni mustahkamlaydi. Qonunga bо‘ysunish hamma uchun majburiyligini, qonun oldida barchaning tengligini, qonunlarimizni nazar-pisand qilmagan, ularni oyoq osti qilgan kishilar millati, jinsi, katta – kichikligi, e’tiqodi va mansabidan qat’i nazar jazo olishi, qonun oldida javob berishini har bir shaxsning ongiga chuqur singdirish hamda e’tiqodiga aylantirish о‘ta muhimdir. Davlat va jamiyat doirasida huquq meyorlarining belgilanishi odamlarning qay darajada ma’naviyatga ega bо‘lishlariga bog‘liqdir. Mamlakat miqyosida qabul qilinadigan konstitutsion va boshqa normativ hujjatlarning darajalari shu mamlakat fuqarolarining ma’naviyati va siyosiy madaniyatini ifoda etadi. Bu masalaning bir tomoni. Ikkinchidan, konstitutsion qonunlar va boshqa normativ hujjatlar fuqarolarning huquq va erkinliklari, burchlarini va davlat siyosatining yо‘nalishlarini fuqarolarning ma’naviyati rivojlanishi darajalariga mos ravishda rasman belgilab beradi. Ammo shuni alohida ta’kidlash lozimki, yuqoridan turib qonun qabul qilish har qanday yuksak darajadagi qonun va normativ hujjatlar faqat fuqarolarning ma’naviy salohiyati va siyosiy ongi darajasidagina amal qiladi, undan nariga о‘ta olmaydi. Aslini olganda, odamlarning ma’naviyati va siyosiy ongi qabul qilinadigan qonunlar va boshqa hujjatlarda belgilanadigan rasman normalardan yuqori bо‘lishi kerak. Ana shundagina fuqarolar jamiyatning taraqqiy qilishida faol ishtirok etadilar. Mustaqil О‘zbekiston davlati Prezidentimiz Islom Karimov rahbarligida fuqarolarning ma’naviyati, siyosiy va huquqiy ongini о‘stirish sohasida doimiy

g‘amxо‘rlik qilib kelmoqda. Buni mustaqil Vatanimizning asosiy qonuni hisoblangan Konstitusiyamizda yaqqol kо‘rishimiz mumkin. Bu Konstitusiyamizda mamlakatimizda qurilmoqchi bо‘lgan adolatli, demokratik, huquq ustivorligiga asoslangan jamiyat qurishning yо‘nalishlari belgilab berilgan. Mustaqilligimizning mohiyati va imkoniyatidan kelib chiqib fuqarolarimizning huquqlari, erkinliklari, burchlarining normalari belgilab qо‘yilgan. Mazkur hujjatda milliy xususiyatlarimiz va qadriyatlarimizdan kelib chiqib, bir qator huquqiy normalar belgilanganki, u xalqimiz ma’naviyati, qalbi va ruhiyati qirralarini о‘zida ifoda etgan. Jumladan, «Voyaga yetmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolg‘iz keksalarning huquqlari davlat himoyasidadir»(45-modda), «Xotin-qizlar va erkaklar teng huquqlidirlar»(46-modda), «Oila jamiyatning asosiy bо‘g‘inidir, hamda jamiyat va davlat muhofazasida bо‘lish huquqiga ega»(63- modda), «Davlat va jamiyat yetim bolalarni boqish, tarbiyalash va о‘qitishni ta’minlaydi, bolalarga bag‘ishlangan xayriya faoliyatini rag‘batlantiradi»(64- moddaning 2-qismi), «Onalik va bolalik davlat tomonidan muhofaza qilinadi»(65- moddaning ikkinchi qismi). Kо‘rinib turibdiki, Konstitusiyadan keltirilgan har bir moddada davlatimizning fuqarolar huquqlari, erkinliklarini ta’minlash, ularni moddiy va ma’naviy jihatdan ta’minlash tо‘g‘risida kо‘rsatayotgan g‘amxо‘rligi о‘z ifodasini topgan. Mamlakatimizda fuqarolarning huquqiy bilimlarini oshirish tо‘g‘risida izchil siyosat olib borilmoqda. Jumladan, 1996 yil 11-13 sentabrda Toshkentda inson huquqlarini ta’minlovchi milliy muassasalarning faoliyatiga bag‘ishlangan xalqaro seminar о‘tkazildi. Bu seminarda inson huquqlarini ta’minlashdek eng dolzarob masala muhokama etildi. Prezidentimiz farmoni bilan inson huquqlari b о ‘yicha О ‘zbekiston Respublikasi milliy Markazi tashkil etildi. Bu davlatimizning umuminsoniy ma’naviy qadriyatlarni ta’minlash y о ‘lidagi dadil qadamidir.

Mamlakatimizda ma’naviyatimizning muhim omili sifatida milliy tilimizning yoshlarimiz tomonidan chuqur о ‘zlashtirilishi, uning chinakam davlat maqomini olishi zarurligi muntazam ta’kidlanib kelinmoqda. Haqiqatda bu borada juda katta ishlar amalga oshirildi. Davlat tili t о ‘g‘risida qonun qabul qilinganligiga (1989yil 21oktabr’) 1 9 yil bо‘layapti . Tilimizga beriladigan bunday imkoniyat uchun qanchadan-qancha millatparvar odamlarimiz kurash olib bordilar. Lekin vaqt о ‘tishi bilan «his – hayajonlarimiz» s о ‘nib bormoqda. Bir qator joylarda davlat tilini joriy qilish qoniqarsiz ahvolda ekaniga achinasan kishi. Xususan, hujjatlar rus tilida t о ‘ldiriladi, hisobotlar rus tilida talab qilinadi, majlis bayonlari rus tilida olib boriladi, k о ‘chalardagi reklamalarda g‘aliz jumlalar k о ‘zga tashlanadi. Demokratik, huquqiy va fuqarolik jamiyati qurish jarayonida huquqiy madaniyatning roli ortib boradi. Binobarin, jamiyatda qabul qilingan qonunlarga nisbatan hurmat bilan qarash har bir fuqaroning shaxsiy e’tiqodiga, ma’naviy burchiga aylanishi kerak. Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganidek: “ Huquqiy madaniyatning yuqori darajada b о ‘lishi huquqiy davlatning о ‘ziga xos xususiyatidir. Bozor iqtisodiyotini shakllantirish sharoitida huquqiy madaniyatni oshirishi muhim ish hisoblanadi. Shu bilan birga huquqiy madaniyat saviyasi qabul qilingan qonunlar soni bilan emas, balki ushbu qonunlarning barcha darajalarda ijro etilishi bilan belgilanadi. Ushbu muhim ishda odamlarda qonunlarga va normativ huquqiy hujjatlarga nisbatan chuqur hurmat hissini tarbiyalash alohida ahamiyatga egadir ” Kо‘rinib turibdiki, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan huquqiy islohot va uning huquqiy talablari har bir fuqaroning ongiga yetib borishiga, etiqodiga aylanishiga, eng muhimi kundalik turmushdagi amaliy faoliyati mezoni bо‘lib qolishiga, ya’ni turmush tarziga aylanishiga xizmat qilishi zarur. Bu nafaqat siyosiy-huquqiy, ayni vaqtda ma’naviy taraqqiyot ehtiyoji ifodasi hamdir.

Yurtboshimiz Islom Karimov siyosiy-huquqiy munosabatlarda, inson va davlat о‘rtasidagi о‘zaro aloqalarda inson manfaatlari ustivor bо‘lishiga alohida e’tibor qaratib kelmoqda. Fuqarolarning huquqiy madaniyatini yuksaltirish lozimligini ta’kidlab: «Huquqiy madaniyat darajasi faqatgina qonunlarni bilish, huquqiy ma’lumotlardan xabardor bо‘lishdangina iborat emas. U- qonunlarga amal qilish va ularga bо‘ysunish madaniyatidir. U-odil sudni hurmat qilish, о‘z haq- huquqini himoya qilish uchun sudga murojaat etish ehtiyoji demakdir. Huquqiy madaniyat degani – turli mojarolarni hal qilishda qonunga hilof kuchlardan foydalanishni rad etish demakdir», - degan edi. Hullas, huquqiy madaniyat, uning mohiyati va mazmunini ma’naviyatsiz tushunib bо‘lmaydi. Qonunlarni bilish, ularga itoat etish, о‘z huquqlarini, erkinliklarini va burchlarini tushunib yetish har bir fuqaroning yuksak ma’naviy fazilati. Bu adolatli, demokratik, huquq ustivorligiga asoslangan yangi jamiyat qurishning ham kafolatidir. Xuddi shu ma’noda yoshlarimiz, talabalarimiz huquqiy bilimlarni chuqur о ‘zlashtirishlari va siyosiy onglarini rivojlantirishlari bugungi kunimizning eng dolzarb muammosi hisoblanadi. 4.3. Hokimiyat о‘z mohiyati va maqomiga kо‘ra rahbarlik va xukumronlik qilish munosabatlarini ifoda etuvchi tushunchadir. Hokimiyat alohida shaxs, guruh, odamlar, tashkilot, siyosiy partiya, davlatning ijtimoiy hamkorlikning boshqa ishtirokchilariga kuch ishlatish yoki kuch ishlatmaslik vositalari va uslublari yordamida о‘z irodasini о‘tkazish va ularning harakatlarini boshqarishni anglatadi. О‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, davlat hokimiyati va boshqaruv idoralarini yangidan tashkil etdi. Natijada yangi davlat organi-viloyat, shahar va tuman hokimligi boshqaruvi vujudga keltirildi. Hokimlar о‘z faoliyat doirasida О‘zbekiston Respublikasi qonunlarini, Prezident farmonlarini, davlat hokimiyati yuqori organlarining huquqiy hujjatlarini amalga oshiradilar, respublika va mahalliy ahamiyatiga molik masalalarni muhokama etish, hayotga joriy etishda

bevosita ishtirok etadilar. Shu jumladan, hokimliklar davlatning ma’naviyat va ma’rifat sohasidagi siyosatini amalga oshirishga ham mas’uldir. Ma’naviyat hokimiyat tizimida turli tabaqa, turli toifadagi aholining umumiy manfaatlarini о‘zida mujassam etib, ularning bir mamlakat fuqarosi sifatida umumiy ehtiyojlarini qondirishning muhim omili sanaladi. Mustaqil О‘zbekiston xalqi о‘z oldiga huquqiy demokratik davlatni qurishni maqsad qilib qо‘ygan. Bu maqsadning samarali amalga oshishi davlat boshlig‘i va joylardagi hokimlarning dunyoqarashi, og‘ir vaqtlarda eng maqbul va eng tо‘g‘ri yо‘nalishni tez anglab olish qobiliyati bilan bog‘liq. Rahbar shaxsning ma’naviy, ijtimoiy – siyosiy barkamolligi, qanday maqsad va g‘oyalar bilan yashayotganligi muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun ham Sharq donishmandlari hokimiyat tepasida turgan kishi qanchalik dono, aqlli va sezgir bо‘lsa, bu о‘sha davlat, uning xalqi uchun ham shunchalik katta baxt deyishgan. Biz bu о‘rinda buyuk mutafakkir va davlat arboblarining rahbar kishilar, mansabdorlarning hokimiyatni boshqarishda о‘zlari amal qilgan ma’naviy – axloqiy meyorlari va bu borada qoldirgan ba’zi meroslari haqida batafsilroq sо‘z yuritishni lozim topdik. Zero, bu bugungi kunimiz uchun nechog‘li muhim ahamiyatga ega ekanligini anglab olishimizga hech bir shubhasiz yaqindan yordam beradi. Amir Temur ham о‘zi barpo etgan buyuk davlatni milliy, islomiy, axloqiy qadriyatlariga tayanib idora qildi. Bu esa jamiyatni adolat, insonparvarlik mezonlari asosida boshqarishga, mamlakatda osoyishtalik, tinchlik, totuvlik saqlanib turishiga olib keldi. Temurning yuksak axloqiy fazilatlari ham ulkan imperiyani yaratish, uni rivojlantirish, jahondagi eng qudratli davlatlardan biriga aylanishiga asos bо‘lgan ma’naviy omildir. Temur о‘z qо‘li ostidagi rahbarlardan, sarkardalardan ham axloqli, odobli, adolatli bо‘lishni talab qildi. U о‘zining «Tuzik»larida rahbarlarning axloqli, adolatli bо‘lishi jamiyat, davlat va millat uchun qanday katta ahamiyatga ega ekanini kо‘rsatib, amaldor-mansabdorlarning

quyidagi vazifalarini belgilagan: «Sulton har narsada adolatpesha bо‘lsin, qoshida insofli, adolatli vazirlarni saqlasin, toki podsho zulm qilgudek bо‘lsa, odil vazir uning chorasini topsin. Agarda vazir zolim bо‘lsa, kо‘p vaqt о‘tmay saltanat uyi qulaydi». Buyuk saltanat sohibi bо‘lgan Amir Temurning davlat ishini tо‘g‘ri odilona boshqarishiga asos bо‘lgan ma’naviy – ahloqiy fazilatlari quydagilardan iborat bо‘lgan: aqli raso, xushyor kishilar bilan bamaslahat ish yuritishi; ishbilarmon, tadbirkor, mard, shijoatli, xushyor kishilarni qadrlash; odamlarga rahm – shafqatli bо‘lish; odamlarni rozi qilish; yomonlik qilib, keyin tavba qilganlarni kechirish;gina va adovat saqlamaslik; jasur, shijoatli kishilarni dо‘st tutish; hech kimga g‘azab bilan qattiq muomala qilmaslik; ulug‘larni og‘a qatorida, kichiklarni farzand qatorida kо‘rish; xalqqa zulm qilgan kishilarni kechirmay jazolash; olim-u fozillar ijodiga yо‘l ochish; sarmoyasiz qolgan savdogarlarga, dehqonchilik qilishga qurbi yetmay qolgan kishilarga yordam berish; har kimning sо‘ziga quloq solish va о‘z aqli bilan xulosa chiqarish; ig‘vogar va tuxmatchilarning sо‘zlariga quloq solmaslik; zarur bо‘lib qolsa, qat’iy choralar kо‘rish; mehnatsevar, hayr – ehsonli kishilarni qо‘llab – quvvatlash va boshqalar. U hatto о‘z farzandlariga qoldirgan vasiyatida ham xalqning, davlatning, jamiyatning ma’naviy – axloqiy kamolotini davlat barqarorligi va rivojlanishining asosiy omillaridan biri deb qaragan. Bu uning о‘z farzandlariga qarata aytgan quydagi sо‘zlarida kо‘rinadi: «Millatning dardlariga darmon bо‘lmoq vazifangizdir. Zaiflarni qо‘ring, yо‘qsillarni boylar zulmiga tashlamang. Adolat va ozodlik dasturingiz, rahbaringiz о‘lsin». Buyuk mutafakkir Abu Nasr Farobiy «Fozil kishilar shahri» nomli asarida davlatni boshqaruvchi rahbar shaxsning о‘n ikki fazilatini sanab о‘tadi. Uning fikriga kо‘ra, rahbar avvalo sog‘lom, aqlli, xushyor, zakovatli odam bо‘lishi, qalbida adolat tuyg‘usi jо‘sh urib turishi, dо‘stu dushmanni, rost va yolg‘onni ajratadigan bо‘lishi kerak. Davlatni fozil kishilar boshqarishi lozim. Fozil kishilar kо‘paygan shaharlarda osoyishtalik, farovonlik ham bо‘ladi, deb kо‘rsatadi.

Buyuk bobokalonlarimizning yuqorida keltirilgan fikrlarida mansabdor inson faoliyatiga asos bо‘ladigan mukammal ma’naviy – ahloqiy qadriyatlar tizimi bayon etilgandir. Yuqoridagilardan kelib chiqadigan bо‘lsak, hozirgi mustaqillik davrida davlat rahbaridan, hokimiyat tizimida ishlayotganlardan juda katta mas’uliyat va fidoyilik hamda ma’naviylik talab etiladi. Hokimiyat tizimidagi har bir rahbar shaxs butun hayot zavqini mashaqqatga almashtirgan, о‘z hayoti va jonini mamlakat va xalq hayoti yо‘liga tikkan vatanparvar, xalqparvar, halol, pok, tо‘g‘ri, adolatli – qо‘yingchi har tomonlama yuksak ma’naviyatli, barkamol inson bо‘lishi kerak. Rahbar xodimlar о‘z hayot faoliyatlarida davlatchilik, el-ulusni boshqarishda adolat, vatan, xalq manfaatini har narsadan ustun qо‘yish tamoyillariga amal qilishlari yuksak ma’naviylik mezonlariga mos tushadi. Agar rahbar xodim ayshu- ishratga berilib, о‘zining talabchanlik, tashkilotchilik va rahbarlik burchini unutib qо‘ysa, о‘sha joyda qonunga rioya qilish, tartib-intizom masalalari qolipdan chiqib ketishi tabiiy hol. Rahbar о‘z faoliyatida mahalliychilik, oshna-og‘aynigarchilik, qarindosh-urug‘chilik kabilarga yо‘l qо‘ysa, bu taraqqiyotimiz va tinch-farovon hayotimizga xavf soladigan tahdidga aylanadi. Hokimiyat tizimidagi rahbar xodimlarning ma’naviy qiyofasidagi bunday salbiy illatlar jamiyatimiz, mustaqilligimiz uchun katta xavf ekanligi Islom Karimovning «О‘zbekist on XXI asr bо‘sag‘asida: xafsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» asarida keng, atroflicha bayon qilib berilgan. Gap shundaki, hokimiyatning boshqaruv tizimida ishlayotgan rahbar xodimlar amaldan mag‘rurlanib, boshi aylanib, о‘z faoliyatida mahalliychilik, oshna og‘aynichilik, urug‘-aymoqchilik illatiga yо‘l qо‘ysa, bunday rahbar xudbinlik kasaliga duchor bо‘lib, oyog‘i yerdan uziladi. El-ulus nazaridan qoladi. Prezidentimiz aytganidek, rahbarlar kelib ketadi, el, xalq qoladi. Lekin ana shu rahbar xalq k о ‘nglidan о ‘ziga joy topa oladimi? Esda qoladigan biror h ayrli ish qila oldimi?

Kimdan bog‘ qoldiyu, yaxshi nom, yaxshi xotira qolayaptiyu, kimdan yomon nom, dog‘, isnod qolyapti, buni odamlarning о ‘zlari ajratib oladi. Xulosa shuki, mustaqilligimizni mustahkamlash, xalq ishonchini qozonish uchun hokimiyatni boshqaruv tizimiga ma’naviy barkamol shaxslarni jalb qilish taraqqiyotimizning muhim sharti hisoblanadi. Mavzuga oid tayanch iboralar: Ma'naviyat, siyosat, ijtimoiy hodisa, ma'naviyat va siyosat ularning o’zaro bog’liqligi, siyosiy partiyalar, siyosat va adolat, siyosatning ma'naviyatga ta'siri, ma'naviyat va huquq, qonun va qonun ustuvorligi, huquqiy madaniyat, konstitutsiya, dеmokratik huquqiy davlat, fuqarolik jamiyati, shariat, fiqx ilmi, huquqiy poydеvor, xokimiyat, jamiyat boshqaruv tizimi, xokimiyatga ma'naviy barkamol shaxslarni jalb qilish, ma'naviyat va mafkura, milliy istiqlol g’oyasi, fuqarolarni umumiy maqsadi va muddaosi, milliy ong, milliy madaniyat, o’zlikni anglash.

O'xshashlar

Jadidchilarning ma’rifatparvarlik harakatlari va uning xalq ma’naviyatini kо‘tarishda tutgan о‘rni

Islom Karimovning milliy – ma'naviy tiklanish kontsеptsiyasi va uning milliy mustaqillikni mustahkamlashdagi ahamiyati

Mustaqillik – bu huquq

Ma`naviyat, iqtisodiyot va ularning o’zaro bog’liqligi

Ma’naviy barkamol, komil inson tushunchalari va ularning sharqona ta’rifi