logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Manaviyat asoslari
  4. Ma'naviyat va ma'rifat bilim olish hamda kasb-hunar egallash-ma'naviy yuksaklik belgisi

Ma'naviyat va ma'rifat bilim olish hamda kasb-hunar egallash-ma'naviy yuksaklik belgisi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

31.888671875 KB
Ko'chirib olish
Ma&#39;naviyat va ma&#39;rifat bilim olish hamda kasb-hunar egallash-ma&#39;naviy yuksaklik belgisi Yuqoridagi mavzularda aytilganidek, qalb quyoshi bo&#39;lgan ma&#39;naviyat - insonning rahiy va aqliy olamining yig&#39;indisi-dir. Ma&#39;naviyat jamiyatning, millatning yoki ayrim bir kishining ichki hayoti, rahiy kechinmalari, aqliy qobiliyati, idrokini mujassamlashtiruvchi tushuncha. Ma&#39;naviyat inson va jamiyat madaniyatining negizi, inson va jamiyat hayoti ma&#39;lum yo&#39;nalishining bosh omilidir. U muayyan iqtisodiy-ijtimoiy hayot tizimining shakllanishi, o&#39;zgarishi yoki inqi- rozga yuz tutishiga kuchli ta&#39;sir ko&#39;rsatadi. Ma&#39;naviyat boyib borsa, jamiyat ravnaq topa boradi va, aksincha, ma&#39;naviyat qashshoqlashsa, jamiyat bora-bora tanazzulga yuz tutadi. Prezident Islom Karimov Oliy Majlis 14-sessiyasida «ma&#39;naviyat» so&#39;ziga izoh berib ta&#39;kidlaganidek, «Ma&#39; naviyat... insonni rahiy poklanish va yuksalishga da&#39;vat eta-digan, inson ichki olamini boyitadigan, uning iymon-iro-dasini, e&#39;tiqodini mustahkamlaydigan, vijdonini uyg&#39;otadigan qudrath botiniy kuchdir... Erkin fuqaro ma&#39;naviyatini, ozod shaxsni shakllantirish masalasi oldimizda turgan eng dolzarb vazifadir. Boshqacha aytganda, biz o&#39;z haq-huquqlarini taniydigan, o&#39;z kuchi va imkoniyatlariga tayanadigan, atrofida sodir bo&#39;layotgan voqea-hodisalarga mustaqil mu-nosabat bilan yondashadigan, ayni zamonda shaxsiy man-faatlarini mamlakat va xalq manfaatlari bilan uyg&#39;un holda ko&#39;radigan erkin, har jihatdan barkamol insonlarni tarbiya-lashimiz kerak». Yuqorida aytib o&#39;tilganidek, ma&#39;naviyat tushunchasi keng tushuncha bo&#39;lib, u ma&#39;rifat, madaniyat tushunchalarini ham qamrab oladi. Ma&#39;rifatli degani bilimli, muayyan sohada ma&#39;lumoti bor, degani bo&#39;lib, insonparvarlik ma&#39;naviyati zaminidagina o&#39;z mohiyatiga ega bo&#39;ladi. Kishilarning bilimini, madaniyatini oshirishga qaratilgan ta&#39;lim-tarbiyaga ham ma&#39;rifat deb qaraladi. Bu so&#39;z ilm-u urfon ma&#39;nolarida ham ishlatiladi. Boshqacha aytganda, ma&#39;rifat bilim va madaniyatni yoyish va yuksaltirishning hamma turlari va sohalarini o&#39;ziga qamrab oladi. Ma&#39;rifat - kishilarning ong-bilimini, madaniyatini oshirishga qaratilgan ta&#39;lim-tarbiya, maorif hamdir. Maorif umumiy va o&#39;rta maxsus ta&#39;lim beravchi maktab va o&#39;quv yurtlari tarmoqlarini qamrab oladi. Ma&#39;rifat tushunchasi kengroq bo&#39;lib, bilim va ma&#39;na-viyatni yoyish va yuksaltirishning hamma turlari va soha larini o&#39;zida uyushtirgan. Lekin ma&#39;naviyat bilan ma&#39;rifat, maorif tushunchalarini izohlaganda, ular o&#39;rtasiga «Xitoy devori»ni qo&#39;yib ham bo&#39;lmaydi, ya&#39;ni ular bir-birini to&#39;ldiruvchi, mukammallashtiruvchi tushunchalardir. Prezidentimiz Islom Karimov «...ma&#39;naviy jihatdan mukammal rivojlangan insonni tarbiyalash, ta&#39;lim va maorifni yuksaltirish, milliy uyg&#39;onish g&#39;oyasini ro&#39;yobga chiqaradigan yangi avlodni voyaga yetkazish davlatimizning eng muhim vazifalaridan biri bo&#39;lib qoladi», deya ta&#39;kidlab, «bizga bitiruvchilar emas, maktab ta&#39;limi va tarbiyasini ko&#39;rgan shaxslar kerabligini aytgan edi. Ma&#39;rifat atama sifatida tabiat, jamiyat va inson mohiyati haqidagi turli-tuman bilimlar, ma&#39;lumotlar majmuasini anglatadi. Yunon-rim falsafasida ma&#39;rifat so&#39;zi tafakkur va sof bilim deya ifodalangan. Aristotel bilimni insonning eng shirin va yaxshi faoliyati deb ta&#39;riflagan. Platonning: «Mukammal bilimning, ya&#39;ni men egallagan bilimning birdan-bir turi men o&#39;zim bilmagan narsalarni bilishimdir», - degan falsafiy iborasi zamirida o&#39;rganishning, bilimlar-ning cheksizhgini anglatuvchi haqiqat yotadi. Bu muhim va juda katta mavzuni o&#39;rganishda o&#39;rta asrlardagi islom ilm-fanida ma&#39;rifat tushunchasi ilohiyot bilan bog&#39;lanib, katta bilimdonlikni, o&#39;qimishlilikni bildir-ganligini e&#39;tirof etmoq lozim. Kishilarni ma&#39;rifatli qilish va ularni ma&#39;naviy barkamol etib tarbiyalashda ilohiyotning ta&#39;siri beqiyos bo&#39;lgan. Buyuk ajdodlarimizdan Imom Buxoriy, Hakim Termiziy, Ahmad Yassaviy, Bahouddin Naqshband, Moturidiy kabi allomalar o&#39;zlarining beqiyos bilimlari bilan umuminsoniy madaniyatning rivojlanishiga ulkan hissa qo&#39;shib ketganlar. Hakim Termiziy «Kitob bayon-al-ilm» nomli risolasida ma&#39;rifatni nur, yorag&#39;likka qiyos- lagan. Arab, xususan, Markaziy Osiyodagi ilohiyot fanida, «ma&#39;rifat», «ilm», «amal», «odob» tushunchalari o&#39;zaro bog&#39;liq tushunchalar hisoblangan. O&#39;rta asr musulmon olami olimlari nuqtai nazarlariga ko&#39;ra kishining odobi, xulqi uning ma&#39;rifati, bilimdonligi bilan chambarchas bog&#39;liq bo&#39;lib, inson qanchalik ma&#39;rifatli bo&#39;lsa, uning xulqi shunchalik yaxshi va mukammal hisoblan gan. Masalan, Rohib Isfahoniyning fikricha, ilm, amal, adab yuksak unvonga, olijanob nasabga va boylikka tengdir. Bu uchta unsurga Sharqda ham, G&#39;arbda ham katta e&#39;tibor bilan qaralganhgini hisobga olsak, bilishning salohiyati, uning mo-hiyatini yanada chuqurroq his qilish mumkin. «Ma&#39;rifat nima?» nomli maqolasidan (1784-yil) so&#39;ng ilm-fanda uzil-kesil qaror topgandir. G&#39;arbning tarixiy va falsafiy fanida «ma&#39;rifat» deganda inson aql-idroki, kuch va bilimlari tan-tanasiga cheksiz ishonch anglashilgan. Madaniyat tushunchasi ham ma&#39;rifat bilan chambarchas bog&#39;liq bo&#39;lib, u keng va tor ma&#39;noda ishlatiladi. Keng ma&#39;noda madaniyat - insoniyatning butun tarixiy taraqqiyot jarayonida yaratgan moddiy va ma&#39;naviy boylik-larining yig&#39;indisidir. Tor ma&#39;noda «madaniyat» tushunchasi jamiyatning ma&#39;naviy hayotini ko&#39;rsatish uchun qo&#39;llaniladi. Madaniyat atamasi keng ma&#39;noda qo&#39;llanilib, jamiyatning ishlab chiqa-rish, ijtimoiy va ma&#39;naviy hayotida qo&#39;lga kiritilgan yutuq-lar majmuyini, biror ijtimoiy gurah yoki xalqning ma&#39;lum davrda qo&#39;lga kiritgan shunday yutuqlari darajasini, o&#39;qi-mishlilik, ta&#39;lim-tarbiya ko&#39;rganlik, ziyolilik va ma&#39;rifatlilikni hamda turmushning ma&#39;rifatli kishi ehtiyojlariga mos keladigan sharoitlari majmuyini bildiradi. Demak, madaniyat so&#39;zi, tushunchasi ham ma&#39;rifat singari ma&#39;naviyatni mukammallashtirishga xizmat qiladi va bir-birini to&#39;ldiravchi, boyituvchi, shaxsning komil inson bo&#39;lib voyaga yetishuvidagi asosiy shartlardan biridir. Ma&#39;naviy nur, ma&#39;naviyatli shaxs - dilida haqiqat nuri aks etgan, o&#39;zligini anglagan, o&#39;zining borliqdagi o&#39;rni va vazifasini tushunib yetgan, haqiqat oldidagi o&#39;z maqomiga loyiq bo&#39;lish va burchini ijro etish mas&#39;uliyatini zimmasiga ola biladigan insondir. Millat ma&#39;naviyati tarixiy shakllangan o&#39;z qiyo-fasiga ega, shu bilan birga, mohiyatan umumbashariy qadriyatlarga aslo zid emas, balki muvofiqdir. Chunki sog&#39;lom odamda tinmay bilim olib turish ehtiyoji mavjud bo&#39;ladi. Bilim kishilarning tabiat va jamiyat hodi-salari haqida hosil qilingan to&#39;g&#39;ri ma&#39;lumotlari, ko&#39;nikmasi, insonning ilgarigi tajribalari asosida muayyan faoliyat yoki harakatni bajarish va boshqarish jarayonlarining zamonaviy-lashuvidir. Bularning hammasi amaliy faoliyatga mos mutaxassislar yetishib chiqishiga xizmat qiladi. Bilimlar - ilohiy, insoniy va irfoniy turlarga bo&#39;linadi. Bu bihmlarni egallagan kishigina o&#39;ta komillikka erishadi. Bilim olish - milliy g&#39;urarni shakllantirish yo&#39;nalish-laridan biri. Chunki inson kamolotida bilim egallash ulkan vazifalardan biri hisoblanadi. Prezidentimiz «Yuksak ma&#39;na-viyat - yengilmas kuch» asarida aytganidek, «shuni unut-mashgimiz kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargoh-larida yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni qanday bo&#39;lishi farzandlarimizning bugun qanday ta&#39;lim va tarbiya olishiga bog&#39;liq». Bilk olgan kishi har tomon-lama rivojlangan, odobli, axloqli, kamtarin, komil inson bo&#39;ladi. Har qaysi insonning bilim darajasi jahon talablari darajasida, ya&#39;ni fan-texnikaga, bozor iqtisodiyoti madani-yatiga javob beradigan holda bo&#39;lishi kerak. O&#39;sha komil inson, uning olgan bilimi hayot yo&#39;llarida tayanch, yolg&#39;iz damlarida yo&#39;ldosh, baxtiyor daqiqalarida rahbar, qayg&#39;uli damlarida madadkor bo&#39;ladi. Bilim insonni aql-idrokli, bilimdon, hunarmand, irodali, e&#39;tiqodli qiladi. Komil insonni tarbiyalashning birdan-bir yo&#39;li ana shu bilimda, deb bil-ganlar. Bu haqda ko&#39;plab ma&#39;lumotlar keltirish mumkin. «Qur&#39;on»da musulmonlarga narsani dalil-isbotsiz qabul qilmaslik buyuriladi, ilm doimo aniqlikni talab etishi, haqiqiy ilmiy narsalarga tayanishi kerakligi, gumonga er-gashmaslik haqida ta&#39;lim beriladi. «Qur&#39;on» insonni aql ish-latishga chaqiradi. Unda aql insonga berilgan buyuk ne&#39;mat, deb ta&#39;riflanadi. Aqlni ishlatmaslikning yomon oqibatlari xususida so&#39;z yuritiladi. Islomda bilim, aql inson kamolotining mezoni hisob-lanib, inson ko&#39;rish, eshitish, aqlni ishlatish vositasida bilish qobiliyatiga ega bo&#39;ladi, deyiladi. «Qur&#39;on»da dunyoviy ilmlar, tibbiyot, rahshunoslik, geografiya, sotsiologiya hamda diniy ilmlarni o&#39;rganish targ&#39;ib etilgan. «Qur&#39;oni karim»da «ilm» so&#39;zi - «alima» - bilmoq fe&#39;li negiziga tayangan kalimalar 750 marotaba uchrashi ilmiy tadqiqotlarda aytilgan. «Qur&#39;oni karim»da har bir mo&#39;min-musulmon bajarishi zarur bo&#39;lgan yaxshi xulqlar insonni haqiqiy kamolotga undovchi insoniy fazilatlardir, deb tushuntiriladi. Chunki islom dinining asosiy maqsadi ham yomonlikning oldini olish, kishilarga yomonlikning xunuk oqibatlarini tushuntirish hamda ularni doimo to&#39;g&#39;ri yo&#39;lda yurishga chaqirishdan iboratdir. Hadisi sharifda: «Kimki dunyoni xohlasa, ilm olsin, kimki oxiratni xohlasa, ilm olsin», - deyiladi. Aslida, hadislar o&#39;z mohiyatiga ko&#39;ra «Qur&#39;on»dan keying! ikkinchi muqaddas manba, eng mo&#39;tabar va bebaho hikmatlar majmuasidir. Shuningdek, hadislar ko&#39;p hollarda «Qur&#39;on»-ning turii oyatlarini tushuntirib, ularni to&#39;ldirib ham beradi. Hadislarda ilm poklik, halollik, kishilarni yaxshilik sari boshlovchi, qorong&#39;ilikda yo&#39;l ko&#39;rsatuvchi mash&#39;al tariqasida talqin qilinadi. Ilm - bu hikmat, poklik ramzi, ilmsizlik johillikdir. Ilm, awalo, e&#39;tiqoddir. Iymon bilan ilm egizak. Har qanday ilmli odam o&#39;z bilimiga amal qilishi, undan kelib chiqib, kishilarga to&#39;g&#39;ri yo&#39;l ko&#39;rsatishi maslahat beriladi. Dinning asosini iymon, e&#39;tiqod tashkil etadi. Shuning uchun hadislarda dinning ofati uchta, deb ko&#39;rsatiladi: 1) beamal olim; 2) zolim hokim; 3) bilmasdan fatvo aytuv-chi ulamo. Ilm olijanob va savob ish. Hattoki, ilm olish ibodat, taqvodan afzal. Chunki ilm dinning asosini, ustuni-ni tashkil etadi. Ilm hikmat, ilm fazilat, ilm dinning rivojini, uning tarqalishini ta&#39;minlaydi. Ilmni o&#39;qish, takrorlash, yozish bilan mustahkamlash, chuqurlashtirish lozim. Ilm yangilanib turmasa, foydasiz. Ilmni yangilash uni quraq yodlash, takrorlash bilan emas, sadoqat, e&#39;tiqod bilan bo<-ladi. Ilm, hikmat kishini turli порок ishlardan asraydi, hattoki, «bir soat ilm o&#39;rganish kechasi bilan namoz o&#39;qib chiqqandan afzaldir. Bir kim ilm o&#39;rganish bir oy ro&#39;za tutgandan yaxshiroqdir», deyiladi. Ilm kishilarga naf keltirishi lozim. Olimlar bu yo&#39;lda rahnamo bo&#39;lishi kerak. «Ilm ikki xildir, biri qalbda bo<-ladi - uni ilmi note&#39; (foydali) deyiladi, ikkinchisi tilda bo&#39;ladi - u Alloh taoloning odam bolasiga yuborgan hujjatidir». Ilm foydali bo&#39;lishi uchun u odamlarga o&#39;rgatilishi kerak. Ilmli inson sadoqatli bo&#39;lishi, kishilarga yaxshilikni o&#39;rgatishi kerak. Ilm bilimli, sadoqatli inson uchun fazilat bo&#39;lsa, bu holatni u boshqalarga singdirishi zarar. Hadislarda ilmli kishi mevali daraxtga o&#39;xshatiladi. Ilm - bu ma&#39;rifat, fazilat. Ilmsiz mamlakatda fitnalar kuchayadi, qotilhk avj oladi. Umuman, islomda ilm-fanni egallash, ma&#39;rifatli bo&#39;lish juda savobli ish ekani qayta-qayta ta&#39;kidlanadi. Beshikdan to qabrgacha ilm izlash lozimligi qayd qilinishining o&#39;zi katta tarbiyaviy ahamiyatga egadir. Hadislarda «sadaqaning afzah mo&#39;min kishi ilm o&#39;rganib, so&#39;ng boshqa mo&#39;min-larga ham o&#39;rgatishidir», deyiladi. Din -rahiyatimiz tarbiyachisi, ilm - dunyoni va oxiratni bilish quroh, inson ikkalasini ham egallamog&#39;i kerak. Muhammad Xorazmiy, Ahmad Farg&#39;oniy, Abu Nasr Forobiy, Beraniy, Ibn Sino, Imom al-Buxoriy, Imom at-Termiziy, Abu Yazid Tayfur al-Bistomiy, Imom G&#39;azzoliy, Mahmud Koshg&#39;ariy, Yusuf Xos Hojib, Ahmad Yassaviy, Yusuf Hamadoniy, Xoja Abdulxoliq G&#39;ijduvoniy, Bahoud-din Naqshband, Mirzo Ulug&#39;bek, Ali Qushchi, Bobur Mirzo, Alisher Navoiy, Behbudiy, Munawarqori kabi ulug< zotlar hayot tarzi, ilm uchun fidoyiligi, e&#39;tiqodining pokligi bilan barchaga ibrat bo&#39;lganligini bilib olish mumkin. Demak, diniy va dunyoviy ma&#39;rifatni jam qilgan, ana shu har ikki ilmni egallagan kishining ikki dunyosi oboddir. Islomni faqat aqida deb qaramaslik kerak, balki u, av-valo, ma&#39;rifat, ilmdir. Islom tarixi shundan dalolat beradiki, Muhammad Payg&#39;ambarimizgacha bo&#39;lgan davr arablarda «johiliya» davri deb atalgan. Forobiyning ta&#39;kidlashicha, «johiliya» nodonlik davri bo&#39;lib, islom ana shu nodonlik davri o&#39;rniga keng ma&#39;noda ma&#39;rifatni, madaniyatni vujudga keltirdi, ilm-fan, falsafa va san&#39;atni rivojlantirdi, o&#39;ziga xos ma&#39;naviyat va ma&#39;rifatni yaratdi. Mustaqillik tufayli farzandlarimizni dunyoviy bilimlar bilan bir qatorda, Imom Buxoriy to&#39;plagan hadislar, Naqsh band ta&#39;limoti, Termiziy o&#39;gitlari, Yassaviy hikmatlari, Imom G&#39;azzoliyning din va dunyo haqidagi qarashlari, Yusuf Hamadoniyning tasavvufi, Imom Moturidiyning hidoyat kalomi, G&#39;ijduvoniyning ta&#39;lim-tarbiyaga oid o&#39;gitlari asosida tarbiya qilish imkoniga ega bo&#39;ldik. Bilimdonlik - ma&#39;naviy barkamollikka erishishning muhim shartlaridan biri. Bilim - kishilarning tabiat va jamiyat hodisalari haqida hosil qilgan to&#39;g&#39;ri ma&#39;lumotlari, ko&#39;nikma - insonning ilgarigi tajribalari, malaka - muayyan ish yoki harakatni amalga oshirish qobiliyati va boshqarish jarayonlarining zamonaviylashuvidir. Bularning hammasi amaliy faoliyatga mos mutaxassislar yetishib chiqishiga xizmat qiladi. «Ilm - dunyoning izzati, - degan edi Abdulla Avlo-niy. - Ilm inson uchun g&#39;oyat oliy va muqaddas bir fazi-latdir. Zeroki, ilm bizga o&#39;z ahvolimizni, harakatimizni oyna kabi ko&#39;rsatur. Zehnimizni, fikrimizni qilich kabi o&#39;tkir qilur». Bir kuni ilm ohshning fazilatlari va davlat haqidagi suhbat chog&#39;ida yahudiylar Hazrat Aliga bitta savol bilan murojaat qiladilar. U ma&#39;naviy-axloqiy, falsafiy- ijtimoiy, madaniy-ma&#39;rifiy jihatdan puxta javob beradi. Javoblar: 1. Ilm afzaldir , chunki ilm insonni yorug &#39; likka olib chiqadi , davlat esa zulmatga . 2. Ilm afzaldir , chunki ilmli kishining do &#39; sti ko &#39; payadi , davlatli kishining esa dushmani ko &#39; p bo &#39; ladi . 3. Ilm afzaldir , chunki ilmni qancha ishlatsa , ko &#39; paya - veradi , davlatni ishlatsa kamayadi va yo &#39; qoladi . 4. Ilm afzaldir , chunki ilmni hech kirn o &#39; g &#39; irlay olmay - di , davlatni esa o &#39; g &#39; irlaydi . 5. Ilm ko&#39;paygan sari kishining qalbi nurlanib, jilolanib boradi. Davlat ko&#39;paysa, kishining qalbi qorayib, tuman-lashadi. 6. Ilm ko&#39;paysa, ko&#39;ngil hamisha xotirjam, davlat ko&#39;paysa, tun-u kun behalovat bo&#39;lur. 7. Ilm qadimdan meros, janob Payg&#39;ambarimiz sallal-lohu alayhi va sallamdan meros. 8. Ilm ko&#39;paysa u dunyoda javob berilmas, davlat ko&#39;paysa, hisob berilur. 9. Davlat ko&#39;payib ketsa, Fir&#39;avndek xudolikni da&#39;vo qilur, ilm ko&#39;paysa, yolg&#39;iz Alloh taolodan qo&#39;rqur. Hamma Alloh taoloni ilmiga qarab taniydi. 10. Ilm riyozatga, halollikka, davlat esa zalolat, harom- likka olib boradi. Demak, ilm hayot va turmushda orttirilgan tajribalarning amaliy va umumiy - nazariy natijasidir. Inson ilm tufayli har qanday qiyinchilikdan oson chiqib ketishi mumkin. Zukkolik, topqirhk, aql-zakovat, hozirjavoblik, donolik va donishmandhk, chechanlik kabi fazilatlar ilm-idrokning kuchhhgi bilan bevosita bog&#39;liq. Ha, aql chirog&#39;i ilmdir. «Qur&#39;oni karim» va hadisi shariflarda bilim egallash -jamiyatga va o&#39;ziga foyda keltiravchi shaxs bo&#39;lib yetishishda muhim omil, deb qayd qilingan. Tolibi ilm bo&#39;lish farzdir. Bihmsizlik kishilarni nodonlikka olib keladi. Bilimsiz jami-yatda esa jaholat, razolat hukmronlik qiladi. Islom dinida: «Bilimning ofati unutishdir. Uni noahil kishiga gapirish esa uni zoye qilishdir», «ilm-u hunarni Chin (Xitoy)da bo&#39;lsa ham borib o&#39;rganinglar», - deb da&#39;vat etiladi. Shunga ko&#39;ra, «ohm bo&#39;l, yo bo&#39;lmasa bilimga va ilm ahliga muhabbatli bo&#39;l. Beshinchisi bo&#39;lma, halok bo&#39;lasan», deyilgan. Muhammad alayhissalom aytadilar: «Ilm - ibodatdan afzal», «Ibodat fazilatidan ko&#39;ra ilm fazilati menga sevim-liroqdir». Imom G&#39;azzoliy (XI-XII asrlar) aqlni (va fikrni) asrash borasida ilm va ilm olishning ahamiyati katta deb, aqlning 4 ma&#39;noda kelishini bayon etgan: a) aql insonni hayvonlardan ajratgan nafs bo&#39;lib, inson aqli bilan nazariy ma&#39;lumotlar va fikriy jarayonlarni o&#39;rganish qobihyatiga ega bo&#39;ladi; b) aql, aqhni tanigan bolaning zotida vujudga kelgan «imkonsiz - zarariy - mumkin» haqidagi ma&#39;lumotlardir. Bir ikkidan kichikdir, bir narsa ayni paytda ikki joyda bo&#39;lmaydi, kabi; d) tajriba bilan qo&#39;lga kiritilgan ma&#39;lumotlarga ham aql deyiladi; e) insonning oldinni ko&#39;rib, shunga ko&#39;ra sabot bilan chora-tadbir ko&#39;ra olishiga ham aql deyiladi. Aql bir daraxt, ilm uning mevasidir. Aql bihm mevasini berishi uchun ishonchli bir sharoitda hur va erkin bo&#39;lishi, tanqid va tortishish haqiga ega bo&#39;lishi lozim. Arastudan keyin jahon ilmida «Ikkinchi ustoz» («Mual-hmi soniy») deb tan olingan yurtdoshimiz Abu Nasr Forobiy (873-950) o&#39;z davri jahon ilmining yutuqlariga tayanib, birinchi eng mukammal ilmlar tasnifmi yaratdi va bu haqda qator asarlar yozdi. Forobiy ilmlarni inson o&#39;zlashtirishi nuqtai nazaridan 3 darajaga taqsimlaydi: 1. Dastlabki bilimlar majmuyi bo&#39;lib, har bir inson uchun o&#39;z hayotini tartibga solishda birinchi darajali ahamiyatga ega bo&#39;lgan o&#39;qish va yozish, hisoblash, lug&#39;atshunoslik va grammatika, oldi- sotdi ilmi, tarix kabi eng muhim bilimlarni o&#39;z ichiga oladi. 2. Shariat ilmi («Qur&#39;on» va uning tafsiri, hadis ilmi, fiqh, ya&#39;ni huquqshunoslik). 3. Eng yuqori bosqichda falsafiy bilimlar majmuyi tura-di. Beraniy (973-1048) fikricha, ilm-fan, shu jumladan, uning tarixi, inson uchun borliq haqida aniq va to&#39;g&#39;ri ma&#39;lumot berishi bilan birga, uning ma&#39;naviy qadriyatlari, ma&#39;naviy dunyosi shakllanishiga, axloqiy barkamollikka, xususan, yaxshilik va yomonlikni ajratishga qaratilgan muhim vosita va ma&#39;naviy me&#39;yor deb ta&#39;riflanishi kerak. Ibn Sino (980-1037) - falsafiy ilmlarni, awalo, 2 ga: nazariy va amaliy ilmlarga bo&#39;ladi. Nazariy bilimlar ha-qiqatni bilishga, amaliy bilimlar esa yaxshi ishlarni bajarishga qaratilgan. Falsafaning nazariy qismi 3 ga bo&#39;linadi: quyi daraja-dagi ilm - tabiatshunoslik; o&#39;rta darajadagi ilm - mate-matika; oliy darajadagi ilm - metafizika. Falsafaning amaliy qismi ham 3 ga bo&#39;linadi: shaxs haqidagi ilm; insonning o&#39;zaro munosabatlari haqidagi ilm; davlatni, mamlakatni boshqarish ilmi. Shuningdek, Ibn Sinoning «Aqliy bilimlar tasnifi» asarida bulardan tashqari o&#39;sha davrda mavjud ilmi nujum -munajjimhk, ilmi falakiyot - astronomiya, handasa - geo-metriya, tib - tibbiyot kabi 29 ilm tarmog&#39;i tilga olinadi. Mantiq ilmi xatoliklardan saqlanish quroli, deb ta&#39;riflanadi. Bilim olishda ma&#39;lumot muhim ahamiyat kasb etadi. Ma&#39;lumot so&#39;zi ikki xil ma&#39;noda ishlatilib, ikkalasi ham ma&#39;rifatga tegishlidir. 1. Xabar, axborot - o&#39;qish jarayoni-da amalga oshuvchi vosita. Bilimli kishining unga ega bo&#39;lmagan odamga ma&#39;lum qilish orqali bildirishi, yetka-zishidir. Ma&#39;lum qilish til va ko&#39;rgazmalar yordamida uni boshqalarga bildirishdir. 2. Bilim darajasi. Ko&#39;rish, bilish, ya&#39;ni borhqdagi obyektiv mavjud qonuniyatlarni his qilish natijasida olingan bilimlar yig&#39;indisi - past ma&#39;lumotli, o&#39;rta va yuqori ma&#39;lumotli va hokazo. Ta&#39;lim - ma&#39;lumotni ma&#39;lum bir tartibda berish va uni olish jarayoni sifatida qaraladi. Bu jarayon bir qator ma&#39;rifiy usul va uslublar orqali amalga oshiriladi. Ta&#39;lim turlari ko&#39;p: axloq-odob ta&#39;limi; tabiiy bilimlar bo&#39;yicha ta&#39;lim; texnika ta&#39;limi; kasb ta&#39;limi; akademik ta&#39;lim va boshqalar. Tarbiya - keng qamrovli tushuncha bo&#39;lib, uning uch xil talqini mavjud. 1. Bolani boqib, voyaga yetkazish. 2. Par-varish, qarov. Tarbiyalab o&#39;stirish. 3. Kishi olgan bilim-larini amaliyotda qo&#39;llay olishga o&#39;rganishi. Masalan, odob va axloqqa o&#39;rganishni axloqiy tarbiya, kasb-hunarga o&#39;rganishni kasb tarbiyasi, shariat qoidalariga o&#39;rgatishni shariat tarbiyasi va hokazo deyish mumkin. Tarbiya ta&#39;limsiz amalga oshmaydi. Ta&#39;lim berishdan maqsad uning ketidan tarbiya berishdir, ya&#39;ni ta&#39;lim orqali egallangan bilimlarni amaliyotda qo&#39;llay olishni o&#39;rgatish. Ta&#39;lim va tarbiya tu-shunchalari o&#39;zaro uzviy bog&#39;liqdir. «Ma&#39;lumki, - deyiladi «Yuksak ma&#39;naviyat – yengilmas kuch» asarida, - ota- bobolarimiz qadimdan bebaho boylik bo&#39;lmish ilm-u ma&#39;rifat, ta&#39;lim va tarbiyani inson kamoloti va millat ravnaqining eng asosiy sharti va garovi deb bilgan». Chuqur bilim olgan va yaxshi tarbiya ko&#39;rgan komil in-sonni, kelajagimiz egasini voyaga yetkazish uchun «Ta&#39;lim to&#39;g&#39;risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» qabul qilingandan so&#39;ng respublikamiz butun ta&#39;lim tizimini tubdan isloh qihshning aniq strategik yo&#39;nalishlariga ega bo&#39;ldi. 1997-yil 6-oktabrda O&#39;zbekiston Prezidentining «Ta&#39;lim-tarbiya va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qihsh, barkamol avlodni voyaga yetkazish to&#39;g&#39;risida»gi Far-moni bilan bu masala davlat siyosatining ustuvor yo&#39;nalishi qilib belgilandi. Mazkur hujjatlarda Dasturni uch bosqichda amalga oshi-rish ko&#39;zda tutildi. Birinchi, o&#39;tish davridagi bosqich 1997-2001-yillarga, ya&#39;ni 4-yil davomida joriy etish mo&#39;ljallandi. Bu bosqichda ta&#39;lim faoliyatidagi ilg&#39;or tajribalarni saqlab qolgan holda uning rivojlanishi uchun huquqiy, ilmiy-me-todik, moliyaviy-moddiy shart- sharoitlar yaratildi. Bilim olishga, erkin tafakkur qilishga imkoniyat vujudga keldi. Ikkinchi bosqich 2001-2005-yillarga mo&#39;ljallangan belgilovchi bosqich bo&#39;lib, bunda dastur g&#39;oyalari va qoi-dalari Milliy dasturni keng miqyosda to&#39;liq amalga oshi-rish, mehnat bozorini hisobga olib, ijtimoiy-iqtisodiy sha-roit nuqtai nazaridan zarariy o&#39;zgarishlar bilan to&#39;ldiriladi. Dunyo standartlari asosida bilim olish va erkin fikrlash rag&#39;batlantirib boriladi. Bu bosqich, yurtimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy sharoitni hisobga olib, 2009- yilgacha o&#39;zgartirildi. 2009-yilga borib barcha 9-sinf bitiruvchilari akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari bilan qamrab olinadi. Uchinchi bosqich, 2009 va undan keying! yillarga mo&#39;ljallangan. Bu bosqichda ushbu sohada erishilgan tajri-balar tahlil etilib va umumlashtirilib, xulosalanadi hamda tajribalar asosida takomillashtirilib, kadrlar tayyorlash ti-zimi ijtimoiy- iqtisodiy shart-sharoitlar negizida uyg&#39;un-lashtiriladi. Har bir inson uchun bilim sohasida juda keng imkoniyatlar yaratiladi. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da ta&#39;lim tizimlarini, uning mazmunini boshqarish va rivojlantirishni ta&#39;minlashni tubdan isloh qilish yo&#39;llari ko&#39;rsatiladi. Umumiy o&#39;rta va o&#39;rta maxsus, kasb-hunar ta&#39;limi 4+5+3 tarkibida, boshqacha aytganda, 9+3 = 12 yil qilib belgilab berildi. Bu narsa fuqarolarning to&#39;laqonli bilim olishi va biron kasbni egallashi uchun yetarlidir. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning asosiy tarkibiy qismlari: shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta&#39;lim, fan va ishlab chiqarish asosida amalga oshirilishi ko&#39;rsatib berildi. Bu narsa buyuk davlat qurishning negizini tashkil qiladi. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning hayotga tatbiq etilishi pirovard natijada bilimdon, erkin hamda har to-monlama kamol topgan mas&#39;uliyatli shaxsni shakllantirishni ta&#39;min etadi. «Milliy dasturni amalga oshirish, hayotga tatbiq etish, - degan edi Prezidentimiz, - hech bir mubolag&#39;asiz, strategik maqsadlarimiz - farovon, qudratli, demokratik davlat, erkin fuqarolik jamiyati barpo etishning asosi bo&#39;lmog&#39;i zarar». Kadrlar tayyorlash milliy dasturini to&#39;laqonli amalga oshirish uchun mamlakatimiz Prezidenti tomonidan «Umid», «Iste&#39;dod», «Ustoz» jamg&#39;armalarini tashkil etish to&#39;g&#39;risida farmonlar chiqarildi. Yoshlar «Kamolot» ijtimoiy harakati tashkil etildi. Natijada, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da belgilan-gan vazifalarning amalga oshirilishi barkamol shaxsni -insonni va shu tariqa ongli jamiyatning shakllanishiga, ya&#39;ni yangicha ongga, tafakkurga ega bo&#39;lgan shaxslarning ko<- payishiga va bu, o&#39;z navbatida, ijobiy ma&#39;nodagi «portlash effekti»ning sodir bo&#39;lishiga olib keladi. Islom Karimov so&#39;zi bilan aytganda: «Ta&#39;limning yangi modeli jamiyatimizning potensial kuchlarini ro&#39;yobga chiqarishda juda katta ahamiyat kasb etadi. Har qaysi insonda muayyan darajada intellektual salohiyat mavjud. Agar shu ichki quwatning to&#39;liq yuzaga chiqishi uchun zarar bo&#39;lgan barcha shart-sharoit yaratilsa, tafakkur har xil qotib qolgan eski tushuncha va aqidalardan xalos bo&#39;ladi. Va har qaysi inson Alloh taolo ato etgan noyob qobiliyat va iste&#39;dodini, awalo, o&#39;zi uchun, oilasining, millati va xalqining, davlatining farovonligi, baxt-saodati, manfaati uchun to&#39;liq baxshida etsa, bunday jamiyat shu qadar kuchli taraqqiyotga erishadiki, uning sur&#39;at va samarasini hatto tasawur qilish ham oson emas. Oldimizda turgan buyuk maqsadlarga erishishda jamiyatimizning har bir a&#39;zosi qo&#39;shadigan hissa shu hisobdan beqiyos bo&#39;lishi muqarrar. Men «portlash effekti» deganda aynan shunday holatni nazarda tutmoqdaman». Demak, har bir mamlakatda ma&#39;rifatli shaxsning, xalq-ning, jamiyatning ma&#39;naviyatini shakllantirish, kishilarning ong va tafakkurini rivojlantirish - ularning borliqqa, ha- yotga bo&#39;lgan munosabatini ijobiy tomonga yo&#39;naltirish vositasidir. Jamiyat rivojlanib borar ekan, hayot davom etar ekan, ilm-ma&#39;rifatga bo&#39;lgan ehtiyoj kuchayib boradi. Shu sababli «Kuch - bilim va tafakkurda» tamoyili kelgusida ijtimoiy hayotning barcha jabhalarini qamrab oladi. Ma&#39;rifat jaholatning, xurofotning kushandasi ekanligi ya-qin tarixdan ma&#39;lum. Shu sababli Prezident Islom Karimov ta&#39;kidlaganidek: «Jaholatga ma&#39;rifat bilan qarshi kurashmoq kerak». Bihmh, dono, ilmiga amal qilgan insonlar johillik, befarqlik, yalqovlik kabi illatlardan xalos bo&#39;ladi, tinmay mehnat qiladi, yaratadi va kishilar o&#39;rtasida hurmat-e&#39;tibor qozonadi. Sharq xalqlari qadimdan texnika taraqqiyotida katta yutuqlarga erishgan. Lekin XVII-XIX asrlarda G&#39;arbning texnika taraqqiyoti olg&#39;a ketganligi munosabati bilan «Sharq xalqlari, jumladan, o&#39;zbeklar texnika taraqqiyoti yutuqlarini egallashga moyil emasligi xususida farazlar» paydo bo&#39;ldi. Sho&#39;ro davrida esa bu narsa ataylab kuchaytirildi. O&#39;zbekistonda faqat yig&#39;uv zavodlari barpo etilib, detal-larni yasash markazda amalga oshirildi. Lekin kimyo, astronomiya, mexanika, me&#39;morchilik, hatto kemasozlik-ning poydevori Sharqda qo&#39;yilgani ma&#39;lum. O&#39;zbek olim-lari ham keying! yuz yillikda jahonshumul kashfiyotlar qil-dilar. O&#39;zbek yigiti fazoga uchdi. Yuzlab uchuvchilar, tank-chilar urash yillarida jasorat ko&#39;rsatdilar. Mustaqillikdan keyin O&#39;zbekistonda avtomobilsozlik, to&#39;qimachilik va boshqa sohalarda yangi yo&#39;nalishlar paydo bo&#39;ldi. O&#39;zbeklar o&#39;zlarining texnikani yarata olishlarini isbot qildilar. Respubhkamizda g&#39;alla, neft, samolyotsozlik, qishloq xo&#39;jaligi mashinasozligi, qurilish industriyasi, yo&#39;lsozlikni rivojlantirishning istiqbolh rejalari mavjud. Qishloq infra-tuzilmasini tubdan o&#39;zgartirish, maishiy xizmat, axborot tar - moqlarini jahon andozalariga tenglashtirish uchun juda ko&#39;p ishlar qilinishi lozim. Zero, inson uchun eng muhim narsalardan biri hunar egallamoq. Har qanday nar- saning mohiyatini anglash, jahondagi voqealarning yaxshi-yomon tomonini bilib olish, odamlarning qadr-u qimmatini to&#39;g&#39;ri tushunish, oilaning farovon yashashini to&#39;g&#39;ri tashkil qilish, qisqasi, har tomonlama mukammal inson bo&#39;lish uchun ilm va hunar o&#39;rganish zaruriy ehtiyojdir. Har kimning zari bo&#39;lmasa-da, ammo hunari bo&#39;lsa, dunyoda hech bir qiyinchilik chekmaydi. Donolar deydi: Oltin topmagin-u o&#39;rgangin hunar, Hunaring oldida xasdir oltin-zar. (Jomiy). Quyoshliq istasang kasbi kamol et, Kamol gar kasb etarsan bemalol et. (Navoiy). Shuning uchun kishi hunar ziynati bilan bezanmog&#39;i lo zim. Hunarsiz kishi quraq savlatdir. Quraq savlat qotib turgan suratga o&#39;xshaydi. Surat odamga o&#39;xshasa-da, jonsiz bo&#39;ladi, daraxt ham mevasiz bo&#39;lsa, qadr topmaydi. Qalam garchi cho&#39;p bo&#39;lsa- da, ilm-u hunarni oshkor qilgani uchun azizdir. Oyna esa go&#39;zallar yuzini ko&#39;rsatgani tufayli qo&#39;lda yuradi. Bir rivoyat: aytishlaricha, Gushtasb Qustantaniya shah-riga kelib qolibdi. Uning yonida biror tiyin ham yo&#39;q edi. Yeyishga biror narsa topolmay, och qoldi. Birovdan so&#39;ray desa, izzat-nafsi yo&#39;l qo&#39;ymas edi. Xuddi shu tob-da uning yodiga yoshligi tushdi. U bolalik paytida maktab-ga borarkan, yo&#39;l chetida joylashgan temirchi do&#39;koni ol dida biroz to&#39;xtab, temirchilarning pichoq va bolta yasash-larini tomosha qilar va uning siridan birmuncha voqif bo&#39;lib qolgan edi. Gushtasb ko&#39;p o&#39;ylab o&#39;tirmay, temirchilar oldiga bordi va ularga dedi: - Ey, birodarlar, men ham temirchilik siridan ancha xabardorman, meni ham o&#39;zlaringizga sherik qilib olsala-ringiz. Temirchilar rozi bo&#39;lishdi. Gushtasb bir necha muddat ishlab, pul yig&#39;di. So&#39;ng vataniga qaytib bordi. U martabaga erishgan paytida barcha yosh-u qarini kasb- hunar o&#39;rganishga da&#39;vat etdi. Bolalarga kunning avvalida o&#39;qib, ikkinchi qismida hunar o&#39;rganishga farmon berdi. Demak, eng halol va yoqimli yeyish va kiyish hunar-lardan hosil bo&#39;ladi. Hunar - yashirin xazina. Kuni kelib, kishi dunyo tasodiflari tufayli mol-mulkdan ajralsa ham, hunardan hech qachon ajralmaydi. Hunar doimiy hamroh, madadkordir. O&#39;zbek xalqining hunarmandchilik tarixi qadimiydir. Yerning ust va tuproq osti qismi ulkan bir muzey. Samar-qand, Buxoro, Xiva, Termiz, Toshkent, Farg&#39;ona vodiysi va boshqa joylardagi har bir tarixiy obida milliy hunar-mandchihkning yuksak namunasidir. Milodning boshlarida va IX-X asrlarda Turonda hu narmandchilik jadal rivojlandi. Me&#39;morlikda g&#39;isht qadab naqsh solish yuksak darajada taraqqiy etdi. Binolarning ichki tomonlariga ganch, yog&#39;och o&#39;ymakorligini qo&#39;llash yuksak rivoj topdi. Ayniqsa, maqbaralarning peshtoqlari, devor va ravoqlari ganch naqshlar bilan juda nafis bezatildi. Temuriylar davriga kelib shaharsozlik yanada rivoj topdi. Tosh va g&#39;isht yo&#39;llar, keng ravon ko&#39;chalar, bir-biridan mahobath binolar barpo etildi. Samarqandning Registon maydonidagi Ulug&#39;bek, Sherdor va Tillakori madrasalari, Shohi Zinda va Go&#39;ri Amir maqbaralari, Bibixonim masjidi, Buxorodagi Ismoil Somoniy maqbarasi, Toshkentdagi Ko&#39;kaldosh madrasasi, Shahrisabzdagi Oqsaroy va boshqalar bugungi kunda dunyoga mashhurdir. Temuriylar davrida xalq hunarmandchiligi juda rivoj topdi. Temurning amri bilan turli mamlakatlardan ustalar, me&#39;morlar olib kelinib, ajoyib takrorlanmas binolar qurildi. Odamning barkamol va badavlat bo&#39;lishi uchun kasb-u hunardan qimmatroq mato yo&#39;q va ulug&#39;lik hamda saodat osmoni uchun esa qobiliyatdan yorqinroq yulduz yo&#39;qdir. Hunar suvi bilan sug&#39;orilmagan kishi hidsiz va rangsiz gulga monanddir. Bilim va haqiqat bog&#39;ining bog&#39;bonlari kasb-u hunarsiz kishilarni jamiyatning razil va pastkash kishilari deb hisoblaganlar. Kasb-u kamolsiz kishining muhabbati hech bir dildan joy topmaydi va hech kim kasb-u hunarsiz kishiga yordam qo&#39;lini cho&#39;zmaydi. Hayot mazmunini ilm va hunarda deb bilgan insonlar uchun saodat xazinasining kaliti doimo muyassardir. XVIII-XIX asrlarda Buxoro, Qo&#39;qon, Farg&#39;ona va boshqa joylarda yetuk xalq ustalari yetishib chiqdi. Mis-karlik, naqqoshlik, ganchkorlik va boshqa san&#39;at turlari rivojlandi. Hunarmandlar mahalla-mahalla bo&#39;lib yashay boshladilar. Har bir mahallada ustalar o&#39;rtasida raqobat paydo bo&#39;ldi. Chunki kimning mahsuloti sifatli bo&#39;lsa, xalq o&#39;shaning ishlab chiqargan mahsulotini sotib olgan. Shu-ning uchun har bir usta sifatli mahsulot tayyorlagan. Qadimda hunarmandlar o&#39;z kasbining sir-asrorini yozib qoldirmaganlar. Uni faqat shogirdlar bilgan. Shogirdlar usta bo&#39;lganlaridan so&#39;ng, ular ham o&#39;zlariga qarashli shogirdlarga o&#39;rgatganlar. Shunday qilib hunarmandchilik an&#39;ana tariqasida rivojlanib kelgan. Hunarmandlar shogirdlikka o&#39;z bolasini yoki qarindosh-urag&#39;larning bolalaridan olganlar. Shogirdlikka bolalar 7-8 yoshdan olinib, 10-12 yil hunar o&#39;rganganlar. Ustoz shogirdlari bilan kunduzi ishlagan. Kechquran esa ustoz rahbarhgida xat- savod chiqarilgan. Ustozlar har tomonlama yaxshi bihmga ega bo&#39;lganlar. Ustoz shogirdga qattiqqo&#39;l va talabchan bo&#39;lgan. Kasb o&#39;rgatish tekin olib borilgan.Hunar o&#39;rganish uchun sabr-toqat va nozik did talab etilgan. Ustalar shogirdlar uchun maxsus odob talablarini ishlab chiqqanlar. Masalan, ular shogirddan pokizalikni, ish vaqtida chalg&#39;imaslikni, egri va noma&#39;qul ishlarga yaqin yo&#39;lamas-likni, ustoz raxsatisiz biror ishga qo&#39;l urmaslikni qat&#39;iy talab qilganlar. Usta shogirdiga hunar sirini o&#39;rgatishidan tash-qari, uy-yumush ishlarini bajarishga ham tayyorlab borgan. Shogird hunarni puxta egallagandan so&#39;ng unga oq fotiha berilgan. Marosimda ustozga shogird bosh-oyoq sarpo in&#39;om etgan. Ustalarining kattasi, ustakalon usta nomini olayotgan shogirdning boshiga salla o&#39;ragan. Chopon kiyg&#39;izib, beliga qiyiqcha bog&#39;lagan va unga arra hamda tesha qistirib qo&#39;yilgan. Shundan so&#39;ng shogirdni ustalar va do&#39;stlari tabriklaganlar. Keyin katta usta dasturxondan yopgan non ohb shogirdga bergan va uni duo qilgan. Shundan so&#39;ng usta mustaqil ish boshlagan. Har bir davrda kasb-hunar juda ham ulug&#39;langan. Xalq donishmandlaridan biri: «Ey farzand, agar oqil va dono bo&#39;lay desang, hunarmand bo&#39;lishni o&#39;yla. Hunarmandchi-lik sababidan izzat va hurmatga erishasan, agar hunardan bebahra bo&#39;lsang, quraq soyasiz daraxtga o&#39;xshab qolasan. Ey farzand, aqlli, farosatli va ilm- u hunarli kishilar bilan do&#39;st bo&#39;l, hunarsiz kishida xosiyat bo&#39;lmaydi. Mehnatdan, ilm-hunar o&#39;rganishdan uzoqlashma»,- deydi. Axloqshunos olim Majid Havofiy hunarmandchilik to&#39;g&#39;risida shunday deydi: «Kasb va hunarmandlarni e&#39;zozla. Hunarmandchihkka raju qo&#39;ygan xalqning hurmat va e&#39;tibori oshadi». Juda ko&#39;p ulug&#39;lar hunarmand bo&#39;lganlar, jumladan, payg&#39;ambar hazrati Dovud alayhissalom - temirchi, Forobiy - bog&#39;bon, Sakkokiy - pichoqchi, Zavqiy - mahsido&#39;z bo&#39;lgan. Xoja Bahouddin Naqshband miskarlik bilan tirikchilik qilgan. Rus olimi Mendeleyev - ajoyib chamadonchi bo&#39;lgan. Hozirgi davrda yer yuzida 500 mingdan ortiq kasb bo&#39;lib, barchasi odamlar uchun xizmat qiladi. Yoshlar shu hunardan bir nechtasini o&#39;rganib, el-yurt oldida o&#39;z kasbining ustasi bo&#39;lsa, ularning rizqi butun bo&#39;ladi. Ota-bobolarimiz «bir yigitga yetmish hunar oz» deb bejiz aytmaganlar. Chunki hunarmandning el oldida obro&#39;si baland, iqtisodi yaxshi. Usta Shirin Murodov, Mirvohid Usmonov, Mo&#39;min Sultonov va boshqalarni xalqimiz ardoqlaydi. Ularning shogirdlari bugun ulug&#39; an&#39;anani davom ettirmoqdalar. Buyuk Navoiy «Farhod va Shirin» dostoni-da: «Hunarni asrabon netgumdir, oxir. Olib tuproqqamu ketgumdir, oxir», - deb bejiz aytmagan. Mustaqillikdan keyin yoshlarga kasb-hunar o&#39;rgatish jiddiy masala sifatida kim tartibiga qo&#39;yildi. Chunki sho&#39;ro davrida bu ishga panja orasidan qaraldi, ras bo&#39;lmagan xalqlarning mentaliteti hisobga olinmadi. Natijada, bola-larimiz hunarsiz qoldi. Bu nuqsonlarni yo&#39;qotish, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da belgilangan vazifalarni ro&#39;yobga chiqarish maqsadida 1998-yil 24-fevralda O&#39;zbekiston Respubhkasi Vazirlar Mahkamasining «Akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarini tashkil etish va ularning faoliyati to&#39;g&#39;risida»gi Qarori qabul qilindi. Vazirlar Mahkamasining «O&#39;zbekiston Respublikasida o&#39;rta maxsus, kasb-hunar ta&#39;hmini tashkil etish chora-tadbirlari to&#39;g&#39;risida»gi Qaroriga muvofiq 1998-yilda akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari tajriba tariqasida tashkil etildi. Ana shu o&#39;tgan davr mobaynida, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ga muvofiq, 75 mingdan ortiq o&#39;quvchiga mo&#39;ljallangan 100 dan ortiq akademik litsey, 1 mln dan ortiq o&#39;quvchiga mo&#39;ljallangan 1000 dan ortiq kasb-hunar kolleji ishga tushirildi. Umumiy o&#39;rta, o&#39;rta maxsus, kasb-hunar ta&#39;limi 9+3=12 tarzida yoki shu asosda faoliyatini yuritmoqda. Kasb-hunar kollejlarida fundamental umumta&#39;lim tayyorgarligi bilan birgahkda, o&#39;quvchilar tekinga 2-3 ta zamonaviy kasblarni egallab, umumkasbiy va maxsus sohalar bo&#39;yicha chuqur nazariy va amaliy bilimlar bilan qurollanmoqda. Har ikkala: akademik litsey va kasb-hunar kollejlarini bitiravchilar uchun oliy o&#39;quv yurtlariga kirish huquqi saqlanib qoladi. Demak, xulosa qilib shuni aytish mumkinki, insoniylik-ning eng muhim shartlaridan biri, bu ma&#39;naviy va ma&#39;rifiy bilim olish hamda kasb-hunar egallash bo&#39;lib, yoshlarni komil inson qilib tarbiyalash, voyaga yetkazishda muhim omillardan hisoblanadi. Zero, hozirgi vaqtda Prezidentimiz yoshlar ta&#39;lim- tarbiyasiga katta ahamiyat berayotganligining boisi ham shunda ko&#39;rinadi. Umuman, ma&#39;naviyat-ma&#39;rifat va madaniyatning asosiy belgilaridan biri - savodxonlik ham ilm bo&#39;lib, bular ma&#39;naviy boyligimizning poydevori hisoblanadi. Hozirgi paytda O&#39;zbekiston aholisining 99,06 foizi savodli. Kishilarga bilim berish jarayonining kechish qonuni-yatlarini aniqlab beruvchi inson faoliyati turiga ma&#39;naviyat ilmi (didaktika) deyiladi. Ma&#39;naviyat ilmi aniqlagan qonuniyatlar asosida ta&#39;lim-tarbiyani amalga oshirish uslublarini yaratuvchi ilm-fan turiga uslubiyat (metodika) deyiladi. Ma&#39;rifat ilmi aniqlangan qonuniyatlar va shu qonuniyatlar asosida yaratilgan ta&#39;lim hamda tarbiya berish usullarini ma&#39;rifiy jarayonda qo&#39;llash ma&#39;rifat (pedagogika) fani tomonidan o&#39;rgatiladi. Bilim olish va uning afzalliklari haqida Sharqda qadim-qadimdan fikrlar bildirib kelingan. Har bir davrda bu fikr-lar yangi-yangi qarash va g&#39;oyalar bilan boyitib kelinmoqda. Chunki, bilish falsafaning ham asosiy muammolaridan biri sanaladi. Zero, bilim olish va, o&#39;z navbatida, kasb egallash shaxs ma&#39;naviyatini yuksaltiradi, jamiyatdagi o&#39;rnini topishga yordam beradi. Prezidentimiz I. Karimov 1996-yilda ma&#39;naviyat va ma&#39;rifatni davlat siyosatining ustuvor yo&#39;nalishlaridan biri, deb hisoblab, uni isloh qilishning muhim vazifalarini belgilab bergan edi. «Ta&#39;lim to&#39;g&#39;risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyor- lash milliy dasturi» shu tariqa yuzaga keldi va bugungi kunda bu sohaga davlat jiddiy e&#39;tibor berayotganligi bejiz emas. Chunki «Yuksak ma&#39;naviyat - yengilmas kuch» kitobida aytilganidek: «Istiqlol davrida barpo etilgan, barcha shart- sharoitlarga ega bo&#39;lgan akademik Utsey va kasb-hunar kollejlari, oliy o&#39;quv yurtlarida tahsil olayotgan, zamonaviy kasb-hunar va ilm-ma&#39;rifat sirlarini o&#39;rganayotgan, hozirdanoq ikki-uch tilda bemalol gaplasha oladigan ming-minglab o&#39;quvchilar, katta hayotga kirib kelayotgan, o&#39;z iste&#39;dodi va salohiyatini yorqin namoyon etayotgan yosh kadrlarimiz misolida ana shunday orzu- intilishlarimiz bugunning o&#39;zida o&#39;z hosilini berayotganining guvohi bo&#39;lmoqdamiz». Adabiyotlar ro&#39;yxati 1. Qur&#39;oni Karim (Abdulazim Mansur tarjimasi). - Т .: «Cho&#39;lpon», 1992. 2. Imom Buxoriy. Hadis (Jome&#39; as-sahih). - Т .: Qomuslar Bosh tahririyati. 1991- 1997. 3. O&#39;zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. - Т .: «O&#39;zbekiston», 2007. 1. Karimov I. Istiqlol va ma&#39;naviyat. - Т .: «O&#39;zbekiston», 1994. 4. Karimov I. O&#39;zbekistonning o&#39;z istiqlol va taraqqiyot yo&#39;li. 1-jild. -Т.: «O&#39;zbekiston», 1996. 6. Karimov I. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild. - Т .: «O&#39;zbekiston», 1996. 7. Karimov I. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jild. -Т.: «O&#39;zbekiston», 1996. 8. Karimov I. Yuksak malakali mutaxassislar - taraqqiyot omili. 4- jild. -Т.: «O&#39;zbekiston», 1996. 9. Karimov I . Yuksak ma &#39; naviyatsiz kelajak yo &#39; q . 5-jild. -Т.: «O&#39;zbekiston», 1997.

O'xshashlar

Ma'naviyat va inson faoliyati
Ma'naviyat shakllanish jarayonlari
Jadidchilik va jadidlarning ilm-ma'rifat yo'lidagi harakatlari
Tabiatni asrash-inson ma'naviyatining muhim belgisi
Bilim inson ma’naviy kamolotiga omili