O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi inson huquq va erkinliklarining kafolati - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Referatlar

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi inson huquq va erkinliklarining kafolati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

70 KB

Ko'chirib olish

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi inson huquq va erkinliklarining kafolati Reja: 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining mazmun-mohiyati. 2. Konstitutsiyaning asosiy prinsiplari.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining mazmun-mohiyati. O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov Konstitutsiyaning 8 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimda shunday degan edi: “Men Konstitutsiyani bolalar bog‘chasidan boshlab o‘rganishni, maktablarda darslik tariqasida o‘qitishni, oliy o‘quv yurtlarida mahsus bir dars sifatida o‘rganishni bugun barcha mutassaddi raxbar va tashkilotlarimizga topshiriq tariqasida aytmoqchiman. Toki unib – o‘sib kelayotgan yosh avlodimiz Konstitutsiyaning mazmun-mohiyatini, u xalqimizning istiqlol yillarida erishgan ulkan tarixiy yutuq ekanini teran anglab yetsin”. Maqsad yagona, o‘sib kelayotgan yosh avlodning huquqiy savodxonligi qancha erta shakllantirilsa, huquqiy madaniyati ham shunchalik yuqori bo‘lishiga sabab bo‘ladi. “Konstitutsiya” atamasi lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, “o‘rnatish”, “belgilash” degan ma’nolarni anglatadi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali tadbirda Prezident Shavkat Mirziyoyev Asosiy qonunimizning ahamiyati haqida gapirib, quyidagilarni ta’kidlagan edi: “Xalqimizning ongu tafakkuri, dunyoqarashi va butun hayotini tubdan o‘zgartirgan ushbu muhim siyosiy hujjatni ishlab chiqishda Islom Abdug‘aniyevichning konseptual ahamiyatga ega, teran fikrlari mustahkam zamin bo‘ldi. Oliy Kengash deputati sifatida men ham Konstitutsiyaviy komissiya tarkibida Bosh qomusimizni yaratish va qabul qilish jarayonida bevosita ishtirok etganimni doimo faxrlanib eslayman. Konstitutsiyamizning qanday qilib hozirgi mazmun va shaklga kelgani, bu murakkab jarayonda kechgan qizg‘in tortishuv va bahs- munozaralar bugungidek yodimda. Haqiqatan ham, 90-yillardagi o‘ta og‘ir davrda Asosiy qonunimiz loyihasini ishlab chiqishda Islom Abdug‘aniyevichdek keng miqyosda, strategik fikrlaydigan, uzoqni ko‘ra oladigan buyuk siyosiy arbobning bu ishga rahbarlik qilgani hal qiluvchi ahamiyat kasb etdi.

Yosh davlatimiz endigina oyoqqa turib kelayotgan qaltis va nozik bir vaziyatda turli tor manfaatlar, mahalliychilik, separatizm va millatchilik kabi salbiy holatlarga mutlaqo yo‘l qo‘yib bo‘lmasdi. Asosiy qonunimizda umume’tirof etilgan demokratik prinsiplar bilan birga, xalqimizning bebaho qadriyatlari va boy davlatchilik tajribasini ifodalash muhim edi. Aynan Birinchi Prezidentimizning sa’y-harakatlari bilan Konstitutsiyamizda “Inson va uning qadr-qimmati” degan ulug‘ tushuncha markaziy o‘ringa qo‘yildi. Muhtaram Islom Abdug‘aniyevich Konstitutsiyamizning loyihasi bo‘yicha 1992- yil 8-dekabrda, Oliy Kengashning tarixiy sessiyasida so‘zlagan nutqida quyidagi fikrni alohida ta’kidlagan edilar: “Biz so‘nggi yetmish yil mobaynida davlatga qaramlik va sig‘inish holatida yashadik. Mamlakatning, undagi barcha boyliklarning, mulkning egasi davlat, deb hisoblab keldik. Ana shu masalada ham Konstitutsiyada tub burilish yasalgan. YA’ni, Asosiy qonunimizga “davlat, uning idoralari va mansabdor shaxslari jamiyat va fuqarolar oldida masuldirlar”, degan modda kiritilgan. Endilikda inson, uning hayoti, ozodligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa ajralmas huquq hamda erkinliklari muqaddas sanalib, ular davlat tomonidan kafolatlanadi”. Birinchi Prezidentimizning ana shu fikrlari u kishining davlat, jamiyat va inson hayoti bilan bog‘liq har bir masalaga naqadar teran yondashganidan, shu asosda Konstitutsiyamizda eng murakkab savollarga ham javob topish mumkin ekanidan dalolat beradi. Bir so‘z bilan aytganda, Islom Karimovni haqli ravishda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining muallifi, deb e’tirof etish uchun barcha asoslarga egamiz. Mustaqil taraqqiyot yillarida Konstitutsiyamiz yurtimizda huquqiy demokratik davlat, kuchli fuqarolik jamiyati, erkin bozor munosabatlari va xususiy mulk ustuvorligiga asoslangan iqtisodiyotni qurish, xalqimiz uchun tinch, obod va farovon hayot barpo etish, O‘zbekistonning xalqaro maydonda munosib o‘rin egallashida mustahkam poydevor bo‘lib xizmat qilmoqda. Asosiy qonunimiz fuqarolik jamiyatining tarkibiy qismi bo‘lgan nodavlat notijorat tashkilotlari va siyosiy partiyalarning shakllanishi, ularning erkin faoliyat

yuritishi uchun keng imkoniyatlar yaratdi, saylov tizimining asosiy tamoyil va qoidalarini mustahkamladi. Bosh qomusimiz Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va boshqa asosiy xalqaro hujjatlar talablariga to‘la mos holda, inson va fuqarolarning shaxsiy huquq va erkinliklari, siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy huquqlarini kafolatlab berdi. Insonning ma’naviy kamol topishi va har tomonlama uyg‘un rivojlanishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratdi. O‘tgan davr mobaynida Konstitutsiyamizda muhrlab qo‘yilgan tamoyil va qoidalar negizida yurtimizda milliy qonunchilik tizimi barpo etildi. Mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va harbiy salohiyati yuksalishiga, hayotimizning barcha sohalarida amalga oshirilgan samarali islohotlarga asos bo‘ldi. Fuqarolarimiz huquqiy ongi va madaniyatini yuksaltirish, ularning siyosiy faolligini oshirishda ham Konstitutsiyaning o‘rni va ahamiyati beqiyos ekanini alohida ta’kidlash joiz”. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 25 yilligiga bag‘ishlangan tantanali tadbirda davlat rahbari - Prezident Shavkat Mirziyoyev: “To‘la ishonch bilan aytish mumkinki, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi xalqimiz siyosiy-huquqiy tafakkurining yuksak namunasidir. U hech kimga qaram bo‘lmasdan, erkin va ozod, tinch va osoyishta, farovon yashashning qonuniy kafolati bo‘lib kelmoqda. Bozor munosabatlariga asoslangan huquqiy demokratik davlat, kuchli fuqarolik jamiyati barpo etish borasida mustahkam poydevor bo‘lib xizmat qilmoqda. Konstitutsiyamiz asosida mamlakatimizda milliy qonunchilik tizimi, davlat organlari, fuqarolik jamiyati institutlari shakllandi. Bugungi kunda barcha jabhalarda keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda. Ijtimoiyiqtisodiy, siyosiy va harbiy salohiyatimiz yuksalib, fuqarolarimizning dunyoqarashi tobora o‘sib bormoqda. Bularning barchasi, eng avvalo, Bosh qomusimizning hayotbaxsh kuch- qudrati natijasidir”,- degan fikrni bildirdi. O‘zbekiston Prezidentining ushbu ma’ruzasi “Konstitutsiya— erkin va farovon hayotimiz, mamlakatimizni yanada taraqqiy ettirishning mustahkam poydevoridir” deb nomlangan bo‘lib, ma’ruzada Konstitutsiyaning qabul qilinish

tarixi, fuqarolarning huquq va erkinliklarini himoya qilish, mamlakatimizda Konstitutsiya va qonunlar asosida amalga oshirilayotgan islohotlar va istiqboldagi vaziflar to‘g‘risida to‘xtalib o‘tilgan. Jumladan, “Yigirma besh yil – tarix uchun bir lahza, xolos. Shu qisqa davrda jonajon O‘zbekistonimiz mustaqil va suveren davlat sifatida shakllanib, jahon hamjamiyatidan munosib o‘rin egalladi, tom ma’noda ulkan taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tdi. Ana shu mashaqqatli va sharafli yo‘lda erishgan barcha yutuqlarimizni, eng avvalo, Konstitutsiyamiz bilan bog‘lashimiz, albatta, bejiz emas. Nega deganda, Asosiy qonunimiz xalqimiz uzoq yillar orzu qilgan milliy mustaqilligimiz va rivojlanish yo‘limiz, inson huquq va erkinliklari kafolatlarini belgilab berdi”, - deyiladi ma’ruzada. Shuningdek, ma’ruzada Konstitutsiya yaratilishda unutilmas xizmat qilgan inson – Birinchi Prezident Islom Abdug‘aniyevich Karimov tilga olingan. Ushbu ma’ruzada: “1990 yil iyun oyida tuzilgan Komissiyaning ikki yillik mashaqqatli mehnati natijasida Konstitutsiyaning birinchi, ikkinchi va so‘ngra uchinchi loyihalari ishlab chiqildi. Ushbu Komissiya a’zosi sifatida men ana shu tarixiy jarayonda bevosita ishtirok etganimni doimo faxr bilan eslayman. Konstitutsiyaning yaratilishi bilan bog‘liq qizg‘in bahs-munozaralar, turli g‘oya va fikrlar hali ham xotiramda. Asosiy qonunimiz ikki marta – 1992 yil sentabr va noyabr oylarida umumxalq muhokamasiga olib chiqildi. Loyihalar muhokamasida keng jamoatchilik, butun xalqimiz faol ishtirok etib, mamlakatimizning taraqqiyot yo‘li, uning kelajagiga daxldor ko‘plab fikr-mulohazalar va takliflar bildirdi. Umumxalq muhokamasi yakunlariga ko‘ra, Bosh qomusimiz loyihasiga 100 ga yaqin tuzatishlar kiritildi va 1992 yil 8 dekabr kuni Oliy Kengash sessiyasida O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilindi”, dedi Shavkat Mirziyoyev. Prezident o‘z ma’ruzasida Konstitutsiyaga amal qilinishining kafili sifatida jamiyatimizda qonun ustuvorligini ta’minlashni, har bir fuqaroning huquq va

erkinliklarini himoya qilishni o‘zining nafaqat vazifasi, eng avvalo, muqaddas burchi, deb hisoblashini ta’kidlagan. Ma’ruzaning tahlili uni quyidagi ustuvor yo‘nalishlarni o‘z ichiga qamrab olganligini ko‘rsatmoqda. I. Konstitutsiyaviy prinsiplarning samarali tatbiq etilishini ta’minlash; II. Inson huquqlari va erkinliklari ustuvorligini so‘zsiz ta’minlash; III. Qonun ustuvorligini ta’minlash va adolatli sud tizimini shakllantirish; IV. Davlat iqtisodiy faoliyati, tadbirkorlik erkinligi, xususiy mulk daxlsizligi kafolatini ta’minlash; V. Fuqarolarimizning ijtimoiy va madaniy huquqlarini ta’minlash; VI. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish. Konstitutsiyaviy - huquqiy normalar yordamida inson, jamiyat va davlat hokimiyatini amalga oshirish jarayonida vujudga keladigan ijtimoiy munosabatlar tartibga solinadi. Konstitutsiyaviy huquq normalari inson, jamiyat va davlat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarni tartibga soladi va ta’minlaydi. Bundagi ustuvor yo‘nalishlarni va oliy qadriyatlarni aniqlaydi va Konstitutsiyaviy amaliyotni belgilab beradi. Konstitutsiyaning asosiy prinsiplari. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining birinchi bo‘limida asosiy prinsiplar e’lon qilingan bo‘lib, ular quyidagilardan iborat : 1. Davlat suvereniteti 2. Xalq hokimiyatchiligi 3. Konstitutsiya va qonunlarning ustunligi 4. Tashqi siyosat. 1. Davlat suvereniteti tushunchasi va mohiyati "Suverenitet" atamasi ilk bor Fransiyada (XVI) vujudga kelgan. Bu atama lotincha so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, aslida "eng oliy", "oliy hokimiyat" degan ma’noni anglatadi.

Suverenitet har qanday mustaqil davlatning umumiy va ajralmas belgisi bo‘lib, uning to‘la huquqliligini hamda ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatga qaram emasligini anglatadi. Suveren davlat o‘z ichki va tashqi ishlarini boshqa davlatlarning huquqlarini, shuningdek xalqaro huquq prinsiplari va normalarini buzmagan holda, o‘zi xohlagancha hal qiladi. Asosiy Qonunning 5-moddasida "O‘zbekiston Respublikasi qonun bilan tasdiqlanadigan o‘z davlat ramzlari – bayrog‘i, gerbi va madhiyasiga ega deb ko‘rsatilgan. Davlat ramzlari - bayroq, gerb madhiya O‘zbekiston xalqining shonsharafi, g‘ururi, tarixiy xotirasi va intilishlarini o‘zida mujassamlashtiradi. Mana shu ramzlarni e’zozlash - o‘zining qadr-qimmatini, o‘z mamlakatiga va shaxsan o‘ziga bo‘lgan ishonchni mustahkamlash demakdir. “O‘zbekiston Respublikasining davlat bayrog‘i to‘g‘risida”gi Qonun 1991 yil 18 noyabrda qabul qilingan. "O‘zbekistonning davlat bayrog‘i mamlakatimiz hududida ilgari mavjud bo‘lgan g‘oyat qudratli saltanatlar bayrog‘iga xos bo‘lgan eng yaxshi an’analarni davom ettirgan holda respublikaning bugungi tabiatiga muvofiq keladigan xususiyatlarni, xalqimizning milliy va madaniy sohalardagi o‘zligini ham aks ettiradi. Bayroqdagi yarim oy - o‘zbek xalqining ko‘p asrlik an’analariga muvofiq keladi. Chunonchi, yarim oy va yulduzlar musaffo osmonning, tinchlikning ramzidir. O‘n ikki raqami - qadimdan xalqlarimiz orasida mukammallik timsoli bo‘lib kelgan. Shu boisdan ham bayrog‘imizga o‘n ikki yulduzning tasviri tushiriladi. Davlat bayrog‘i bizning ko‘hna o‘tmishimiz, bizning bugungi kunimiz va buyuk kelajagimizning ramzidir. 1992 yilning 2 iyulida O‘zbekistonning davlat gerbi to‘g‘risidagi Qonun qabul qilingan. 1992 yilning 10 dekabrida O‘zbekiston Respublikasining davlat madhiyasi tasdiqlangan. Davlat madhiyasining she’rini Abdulla Oripov yozgan, musiqasini esa Mutal Burhonov bastalagan.

2. Xalq hokimiyatchiligi va uni amalga oshirish shakllari "Xalq hokimiyatchiligi" atamasi yunoncha "demokratiya" ("demokratia") so‘zining aynan tarjimasi bo‘lib, bu ibora ilk bor yunon shahar-davlatida paydo bo‘lgan va keyinchalik butun dunyoga tarqalgan hamda siyosiy lug‘atdan mustahkam o‘rin olgan. Demokratiya so‘zi "demos" ("demos") xalq va "kratos" ("kratos") hokimiyat so‘zlarining birikmasidan tuzilib, "xalq hokimiyatchiligi" deganidir. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining "Xalq hokimiyatchiligi" deb nomlangan ikkinchi bobi davlatimizning demokratik tabiatini ifodalaydi va O‘zbekistonni suveren demokratik respublika ekanligini tasdiqlaydi. "Xalq hokimiyatchiligi" prinsipi har qanday demokratik davlat Konstitutsiyaviy tuzumining asosiy shartlaridan biridir. O‘zbekiston Konstitutsiyasining 7-moddasida mamlakatimizdagi xalq hokimiyatchiligi prinsipi quyidagicha ochib berilgan: “Xalq - davlat hokimiyatining birdan-bir manbai” ekanligi qayd etilgan. Referendum so‘zining lug‘aviy ma’nosi lotincha “ma’lum qilinishi lozim bo‘lgan narsa” deganidir, ya’ni davlatda hal qilinishi lozim bo‘lgan muhim masalalar xalqqa ma’lum qilinadi va uning ovoz berishi orqali hal etiladi. O‘zbekiston fuqarolari referendumda ixtiyoriy ravishda qatnashadilar. Referendumga qo‘yiladigan masalalar xalq, jamiyat, davlat manfaatlaridan kelib chiqqanligi uchun unda fuqarolarning aksariyati doimo faol ishtirok etadi. Masalan, 2002 yil 27 yanvarda o‘tkazilgan referendumda ikki palatali parlament va Prezident vakolati muddatini uzaytirish masalasi qo‘yilibgan. O‘zbekistonda fuqarolarning barcha darajadagi hokimiyat tuzilmalariga yakka tartibda va jamoa bo‘lib murojaat qilishlari huquqi ta’minlangan. Bu ham bevosita demokratiyaning, xususan, fuqarolarning davlat ishlarini boshqarishda ishtirok etishining shakllaridan biridir. Masalan, Konstitutsiyaning 35-moddasiga binoan, har bir shaxs bevosita o‘zi va boshqalar bilan birgalikda vakolatli davlat organlariga, muassasalariga yoki xalq vakillariga ariza, taklif va shikoyatlar bilan murojaat qilish huquqiga ega.

Arizalar, takliflar va shikoyatlar qonunda belgilangan tartibda va muddatlarda ko‘rib chiqilishi shart. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning murojaatlari to‘g‘risida"gi (O‘zR 13.12.2002 y. 447-II) Qonunida " O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari davlat va jamoat ishlarini boshqarishda ishtirok eta borib, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va boshqa qonunlarida o‘zlariga berilgan huquqlar va erkinliklarni ro‘yobga chiqara borib; o‘zlarining qonuniy huquqlari va mafaatlarini himoyalab murojaat qilishga; davlat va jamoat birlashmalarining vakolatli organlari buzilgan huquqlarini tiklashiga haqlidirlar" deyiladi (1-modda). O‘zbekiston Konstitutsiyasining muhim demokratik jihatlaridan biri shundaki, uning 10-moddasida butun hokimiyat xalq qo‘lida ekanligi qonuniy rasmiylashtirilibgina qolmay, O‘zbekiston xalqining ushbu hokimiyatni qanday tartibda amalga oshirishi ham aniq ko‘rsatib qo‘yilgan: “O‘zbekiston xalqi nomidan faqat u saylagan Respublika Oliy Majlisi va Prezidenti ish olib borishi mumkin. Jamiyatning biron-bir qismi, siyosiy partiya, jamoat birlashmasi, ijtimoiy harakat yoki alohida shaxs O‘zbekiston xalqi nomidan ish olib borishga haqli emas.” Vakillik demokratiyasining namoyon bo‘lishi ayniqsa O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi faoliyatida ko‘zga yaqqol tashlanadi. Oliy Majlis haqida shuni aytish mumkinki, u O‘zbekiston Respublikasining oliy vakillik muassasasi, qonun chiqaruvchi organi, ya’ni parlamentidir. O‘zbekiston Oliy Majlisi bevosita xalq tomonidan tashkil etilib, uning vakillik organi hisoblanadi. Unga deputatlar xalq tomonidan umumiy, teng, to‘g‘ridan-to‘g‘ri, yashirin ovoz berish yo‘li bilan saylanadi. Demak, O‘zbekiston xalqi o‘z ichidan munosib nomzodlar tanlab, ularni Oliy Majlisga vakil sifatida saylaydi. Ularga vakolat berib qo‘yadi va xuddi shu tariqa hokimiyatga egalik qiladi. Biroq faqat shugina emas. Xalqning hokimiyatga egalik qilishi boshqa vositalar orqali ham amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining

tashkil etilishi, vazifalari, tuzilishi va faoliyati haqida Konstitutsiyaning XVIII bobi, 78-88-moddalarida batafsil ko‘rsatib berilgan. O‘zbekistonda Prezidentlik boshqaruvining tashkil etilishi, vazifalari va vakolatlari haqida Konstitutsiyaning XIX bobi, 89-97moddalarida atroflicha ma’lumotlar berilgan.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasining “Yoshlarga oid davlat siyosati to‘g‘risida”gi Qonuni. 2016 yil 15 sentabr Xalq so‘zi gazetasi. 2. O‘zbekiston Respublikasining “Bolalarni ularning sog‘lig‘iga zarar yetkazuvchi axborotdan himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonuni. 2016 yil 9 sentabr 3. O‘zbekiston Respublikasining “Korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida” gi Qonuni. 2017 yil 4 yanvar Xalq so‘zi gazetasi. 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi 4947-son Farmoni.

O'xshashlar

Konstitutsiya va qonunning ustunligi prinsipi

O‘zbekiston Respublikasining maktabgacha ta’lim sohasiga oid me’yoriy huquqiy hujjatlari

Bola huquqlari kafolatlarining xalqaro va milliy huquqiy asoslari

Qonunlar va qonunosti hujjatlari

Maktabgacha ta’lim tizimi davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishida