Nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalar idrokining xususiyatlari - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Referatlar

Nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalar idrokining xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75.5 KB

Ko'chirib olish

Nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalar idrokining xususiyatlari Reja: 1.Idrok – psixologik tavsif sifatida. 2. Idrokning shakllanishi. 3.Nutq buzilishlarida uchraydigan idrok jarayonining alohida xususiyatlari.

Idrok – psixologik tavsif sifatida Idrok - bu axborotlarni qabul qilish va egallash jarayonlari tizimi bo‘lib, organizmga uni o‘rab turgan borlig‘i va obyektiv mavjudligini ta’minlovchi yo‘nalishdir. Qabul qilish xis qilish bilan birgalikda bilish jarayonida asosiy qism bo‘lib, berilayotgan materialni xis qilishni ta’minlaydi. Bilish jarayonining sharti sifatida, qabul qilish jarayoni fikrlash jarayoni bilan birga kelib, amaliyotda tekshiriladi. Bunday birga kelmaslik esa, qabul qilishni tekshirishda asosiy manba sifatida o‘rin olishi mumkin, shuningdek yo‘qolish- illyuziyalarda ham kuzatilish mumkin. Qabul qilishning bir necha xil turlari mavjud bo‘lib, ular belgilangan shakllari bo‘yicha birlashtiriladi. 1. Yetakchi analizatorlar bo‘yicha: ko‘ruv, eshituv, teri-tuyish, xid bilish, kinestetik 2. Materiyaning mavjudligi shakliga ko‘ra: atrof-borliqni idrok etish, vaqtni idrok etish, harakatlarni idrok etish 3. Ruhiy faollik mosligiga ko‘ra: oldindan o‘ylangan, oldindan o‘ylanmagan Insonda insonning psixolog xarakteristikasi singari uning xususiyatlari mavjud. 1. Aralash va umumlashtirish: predmet va hodisalarni idrok etar ekan, inson nimalarni idrok etayotganini tushunadi va anglaydi. 2. Predmetlilik: predmetlarning psixolog obrazlarini kishi obraz sifatida emas, balki real predmetlar sifatida anglaydi. 3. Yaxlitlilik: borliqdagi predmet va hodisalarning alohida sifatlari va belgilari doimiy mustaxkam bog‘liqlikda bo‘ladi. Idrokda predmet yoki hodisa komponentlari o‘rtasida mustahkam bog‘liqliklar ifodalanadi. 4. Tizimlilik: kishi turli obyektlarni ularning belgilarini mustahkam tizimga ko‘ra anglaydi. 5. Tanlamoq: bir necha predmetlar va ko‘rinishlar orasidan inson faqat bir nechtasinigina ajratib oladi, bu uning qanday faoliyatga qaratilganini, kerakli narsalar va qiziqishlariga bog‘liq bo‘ladi.

6. O‘zgarmaydigan: xuddi o‘sha predmetlar inson tomonidan o‘zgargan sharoitlarda qabul qilinadi (turli xil yoritilishida, turli xil qarashlarda, turli masofalarda). Lekin predmetlarning obyektiv xususiyatlari o‘zgarmagan holda qabul qilinadi. Idrokning shakllanishi His qilishning shakllanishi – bolalarda qabul qilish jarayonining shakllanishi va predmetlar, o‘rab turgan atrof borliq haqida tasavvurlarni xosil bo‘lishi. Bola dunyoga kelganda xis qilish tuyg‘ulari shakllanib bo‘lgan bo‘ladi. Lekin ularning normal funksiyasini atrof – borliqni qabul qilishlarini ta’minlab beradi. His etish jarayoni to‘g‘ri shakllanishi uchun, maqsadga yo‘naltirilgan xissiy tarbiya zarur va muhimdir. Bolaga ko‘rishni, barmoqlar bilan paypaslashni, obyektlarni eshitishni o‘rgatish kerak, ya’ni unda qabul qilish harakatlarini shakllantirish kerak. Lekin predmetni tekshirish, ko‘rish, paypaslash yetarli emas. Bunda predmetni bir qancha belgilarini aniqlash bilan birga, ularni boshqa predmetlar bilan belgilarning munosabatlarini aniqlash zarurdir. Buning uchun bolaga kerakli o‘lchovlarni berish kerak, bunla bola nimani qabul qilayotganligini biladi. Bu xis qilishning asosiy tushunchalari bo‘lib, tarixiy ko‘rinishga ega bo‘lib, qabul qilish jarayonida taqqoslashni ta’minlab beradi. Ularga geometrik shakllarning tartiblari, kattaliklarning shkalalari, og‘irlik o‘lchovlari, yuqori tovushlar qatori, ranglar jilosi, ona tilining fonetik tarkibi kiradi. Yuqorida ko‘rsatilgan hamma tushunchalar bola tomonidan o‘z vaqtida egallangan bo‘lishi zarur. Qabul qilish jarayonida bola asta sekinlik bilan ko‘rish, eshitish, harakat, bilish obrazlarini orttirib boradi. Lekin bunda bola predmetlarning munosabati va belgilarini qabul qilish jarayonida, bu munosabatlar va belgilar so‘zlar bilan izohlangan bo‘lishi kerak. Bu esa predmetning obrazlari haqida tasavvurlarni mustahkamlaydi, ularni yana ham aniqlashtiradi. Agar qabul qilish obrazlari so‘zlar bilan mustahkamlangan bo‘lsa bir qancha vaqt o‘tishiga qaramay bola tasavvurlarida uyg‘otish mumkin. Buning uchun kerakli so‘zga javob beradigan – birikmani aytish kifoyadir.

Nutq buzilishlarida uchraydigan idrok jarayonining alohida xususiyatlari Idrok qilishning fonematik buzilishi nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalarning hammasida belgilanadi, bunda nutq eshitish va nutq harakat analizatorlari orasidagi bog‘liqlik bo‘lmasligi kuzatiladi. Ma’lumki, dizartriya va rinolaliyada uchraydigan nutq harakat analizatori funksiyasining buzilishi, tovushlarni eshitish orqali qabul qilishga ta’sir qiladi. (G.F.Cergeyeva). Bunda har doim ham tovushlarni talaffuz qilishida buzilishlar va qabul qilishidagi buzilishlar uchramaydi. Nutq nusoniga ega bo‘lgan bolalarda tovushlarni ajratishda qiyinchiliklar uchraydi, bu esa nutqning tovush tomonini rivojlanishiga o‘z tasirini ko‘rsatadi. Bular yana ikkilamchi nuqson sifatida tovushlarni talaffuz qilishga ham o‘z tasirini ko‘rsatadi. Bunday bolalar nutqidagi kamchiliklar, artikulyatsion apparati kamchiliklari asosida tovush talaffuz qilishdagi o‘zgarishlar, ko‘pgina almashtirishlar, artikulyatsion apparat o‘z funksiyasini to‘lik bajarmasligi natijasida fonematik qabul qilishiga birinchi o‘rinda tasir qilib, uning shakllanishiga yo‘l qo‘ymaydi. Bazida bunday bolalarda ba’zi-bir tovushlarni eshitib, ajratish kuzatilishi mumkin, lekin bu tovushlar talaffuz etilishida to‘sqinliklar bo‘lmaydi, boshqa hollarda esa oson talaffuz etiladigan xuddi shunday tovushlar talaffuzida qiyinchiliklar kuzatilishi mumkin. har holda bu yerda nisbiylashtirilgan aniqliklar mavjud: qanchalik tovushlar talaffuzida ko‘proq shakllansa, shunchalik tovushlarni eshitib, ajratish muvaffaqiyatli amalga oshadi. Qanchalik tovushlarni talaffuz qilishda tayanch kam bo‘lsa, shunchalik fonetik namunalarni shakllanishiga sharoit bo‘ladi. Fonematik eshitishning shakllanishi tug‘ri manoda bolaning nutq tomonlarini hammasiga tasir etadi, bolaning umumiy rivojlanishiga bog‘lik bo‘ladi. Ko‘rish orqali qabul qilishni tekshirish ishlari bizga shunday xulosalar chiqarishni beradiki, nutqida nuqsoni bo‘lgan maktab o‘kuvchilarida bu funksiya o‘z normasida qoladi va ular obrazlarni yaxlitligicha idrok etadi. (YE.M.Mastyukova). Tekshirishlardan ko‘rinishicha, bor obektlarni va tasvirlarni ko‘rib, bilish bu bolalarda normadagi bolalardan farq qilmaydi.

Vazifalar murakkablashtirilganida qiyinchiliklar paydo bo‘ladi (predmetlar qo‘yilgan holatda bo‘lganida). Nutqi to‘liq rivojlanmagan bolalar predmet obrazlarini belgilangan sharoitlarda belgilangan sharoitlarda belgilangan kiyinchiliklar bilan qabul qiladilar, qarorni qabul qilish vaqti cho‘ziladi, bolalar o‘z javoblariga ishonmay ikkilanadilar, tanishda xatoliklar belgilanadi, axborotlar ortgan sari predmetning belgilarini ajratish xam kamayadi. Bu turga kiruvchi bolalar sog‘lom bolalarga karaganda, nutqi bilan ajralib turib, ularga qaraganda oddiy yunalishli tushunchalarni tanlashadi. Ko‘pchilik nutqi to‘liq rivojlanmagan bolalar figuralarni ko‘rish jarayonida uning shakliga emas, rangiga ahamiyat beradilar. Kichik maktab yoshidagi nutqi to‘liq rivojlanmagan bolalarning ko‘rib idrok etishini tekshirish jarayonida dizartriya, alaliya turidagi nutq buzilishlari o‘ziga tegishli bo‘lgan belgilari o‘rganildi: Optik-atrof-muhitga tegishli bo‘lgan belgilar, atrof-muhitga tegishli bo‘lgan tasavvurlar, yuzga tegishli bo‘lgan belgilar, barmoklar va og‘iz orqali, taktil-harakat azolari orqali idrok etish (L.S.Svetkova, T.M.Pirsxalayshvili). Optik-atrof-muhitni idrok etishning buzilishi bosh miyasi organik jaroxatlangan bolalarda uchrashi ahamiyatlidir. L.Bender metodikasi buyicha o‘rganish natijasida, kichik maktab yoshidagi bolalarda, nutq nuksoni bilan birga ular faoliyatida, xususan, rasm chizish jarayonida konstruksiyalar yasash jarayonida, grammatikani o‘rgatish jarayonida, sog‘lom rivojlanayotgan tengdoshlariga nisbatan ularda bu faoliyatlar pastligi kuzatilgan. Atrofmuhitni idrok etish jarayoni nutqi to‘liq rivojlanishi orqada qolgan bolalar va alaliya bolalarda birmuncha yaxshiroq rivojlanadi. Optik-atrof-muhitni idrok etish jarayonini buzilish darajasi, shuningdek boshqa idrok jarayonlari to‘lik bo‘lmasligidan ham shakllanmaydi, alohida atrof- muhitni tasavvur qilishning shakllanishi bu jarayonda ahamiyatlidir. Nutqi to‘liq rivojlanmagan maktab o‘kuvchilarini tekshirish jarayonida, bu bolalar xarflar belgilarga ega ekanliklari aniqlangan: ular qiyinchiliklar bilan xarflar yozishni egallaydilar, xarflarni tanimaydilar, bir-biriga quyish, xarflarni

nomini aytish va taqqoslash jarayonida qiyinchiliklar kuzatiladi, grafik chiqarilgan, xatto bosma shriftlarni betartib berilishida ayta olmaydilar. Bu bilan bog‘langan holda bolalar xat yozuvga tayyor emasliklari aniqlanadi. Nutqi to‘liq rivojlanmagan bolalarning atrof-muhitda mo‘ljal olishlarini jarayonida, shu narsalar aloxida aniqlanganli, ular asosan “o‘ng” va “chap” tushunchalarini tartiblashtirishda qiynaladilar, obektning turar jo‘yini aniqlashda, shuningdek ular o‘z tanalarida mo‘ljal ola bilmaydilar. Atrof-muhitni idrok etish xozirgi vaqtda turli xil analizatorlarning birgalikda faoliyat ko‘rsatish deb qaraladi. Bunda bosh miya qismlarining sog‘lom funksiyasiga katta ahamiyat beriladi. Asosan ko‘p tarqalgan nuqsonlar nutq maktablarining 1-sinfida va tayyorlov sinflarida o‘kiyotgan bolalarda uchrashi aniq tarqalgan holdir. Idrok etishning buzilishi bolalarning rasmlarni chizishida saqlangan bo‘ladi: rasm va tasvirlar kambag‘alligi bilan ajralib turadi, detallar miqdorining kamligi, oddiyligi, soddaligi, murakkab emasligi, shuningdek optik-atrof-muhitni idrok etishdagi buzilishlarning mikdori xarakterlidir( alaliya bolalarda). Lekin nutq buzilishlariga ega bo‘lgan bolalarda atrof-muhitni idrok etishning buzilishi belgilangan tartibdagi xarakterni kasb etadi, kompensatorlik vazifasi belgilanadi. Atrof-muhitni idrok etishning buzilishi ayrim hollarda yozuv nuqsonlari bilan kuzatilishi mumkin ( Disleksiya va disgrafiya) sanashning buzilishi, bu kabi holatlar nutq buzilishlarida kuzatiladi. Tadqiqotlar ko‘rsatishicha, predmetlar orasidagi aloqalar, ular orasidagi faoliyati impressiv nutqning saqlanganligini bildiradi. Lekin ekspressiv nutqda bolalar og‘ir nutq nuqsonlarigi ega bo‘lgan holda, nutqiy muloqot vositalarini bu munosabatlarda notug‘ri ifodalaydilar. Bu ular tilda semantik tartibini saqlanganligi bo‘lmasligi bilan bog‘langandir. Yuz belgilarini tekshirish jarayonida (Tara metodikasi bo‘yicha) bu buzilish (asosan og‘iz azolari muskullari bilan bog‘lik) tovushlarni talaffuz qilishdagi og‘ir nuqsonlar bilan bog‘langan bo‘ladi. Asosan, bu turdagi yuz belgilari-dizartriya va alaliya bolalarda uchraydi.

Taktil-harakat azolari orqali idrok etish va og‘iz nuksonlari umumiy metodikalar orqali tekshirilgan, shuningdek adabiyotlarda ham yozilgan bo‘lib, R.L.Ringel metodikasi yordamida, bolaga predmetning shaklini aniqlash beriladi, bu predmetlar esa og‘izga joylashtirilgan bo‘ladi. Ko‘pgina tasvirlangan nuqsonlar asosan qo‘pol, ekspressiv nutq buzilishlarida uchraydi. (ayrim hollarda alaliyada dizartriya bolalarda nutqning fonetik tomoni buzilganligida ko‘rinadi). Sezilarli buzilishlar taktil-harakat azolarida yuzdagi qo‘pol belgilar bilan bolalarda barmoqlarda belgilar topilmagan. Turli xil dizartriya nuqsonli bolalarda, nutqi rivojlanishi orqada qolgan bolalarda ko‘rish orqali idrok etishning orqada qolishi va rivojlanishi birlamchi intellektual buzilishlari bilan birga ko‘rsatiladi va boshka tadqiqotlar ishlari olib boriladi. Nutqi buzilgan hamma bolalarda fonematik idrokning buzilishi, shubhasiz nutq-eshitish va nutq-harakat qilish analizatorlarining aloqasida kuzatiladi. G.F.Sergeyevaning belgilashicha, dizartriya va rinolaliyada nutqharakat qilish funksiyalarining buzilishi eshitishning idrok fonemasiga juda ta’sir ko‘rsatadi. Bunda tovushlarni talaffuz qilishning buzilishi va idrokning buzilishi orasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri bo‘ysunish kuzatilmaydi. Bunda tovush talaffuz qilishni va idrok qilishning buzilishi orasidagi to‘g‘ri bo‘ysunish hamisha ham kuzatilmaydi. Shunday qilib qator hollar talaffuzga qarshi qo‘yilmaganlari o‘sha fonemalarning eshitish bilan farqi kuzatiladi, boshqa hollarda esa talaffuz paytida ajraladigan fonemalar farqlanmaydi. Shunga qaramasdan bu yerda aniq mutanosiblik kuzatiladi: talaffuzda qanchalik ko‘p tovushlar soni ajralsa, o‘shancha fonemaning eshitishdan farqi muvaffaqiyatli ro‘y beradi. Talaffuzda qancha “kam suyanchiq” bor bo‘lsa, fonematik obrazlarning shakllanishi uchun shunchalik sharoit yomonlashadi. Fonematik eshitishning rivojlanishi esa nutqning har tomonlama rivojlanishi bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqasidan tashkil topgan, bu esa o‘z o‘rnida bolaning umumiy rivojlanishiga sabab qilib olingan. Agar nutqida kamchiligi bor maktab yoshiga yetmagan bolalarda shu psixik funksiya o‘z rivojlanish me’yoridan orqada qolsa predmetning yaxlitligi obrazini

yetarlicha shakllanmaganligi bilan xarkterlanadi. Tadqiqotlar bu bolalarda aniq obyektlarni va ularning tasvirini sodda ko‘rish qobiliyati bilan tanib qolishni farq qilmasligini ko‘rsatadi. Qiyinchiliklar vazifalar murakkablashganida kuzatiladi (shovqin ko‘tarilgan holatlarda, narsalar bog‘langan holatda bo‘lsa tanib qolish). Nutqi to‘liq rivojlanmagan bolalar predmet obrazini murakkab sharoitda muayyan qiyinchiliklar bilan qabul qiladilar: qaror qabul qilish vaqti cho‘zilib ketadi, bolalar o‘zlarining javoblarini to‘g‘riligiga ishonch hosil qilmaydilar, tanib qolishda xatolar belgilanadi. Narsalarning axborot belgilari kamayishi natijasida, tanib olingan xatolarning soni ko‘payadi. Bu toifadagi bolalar ko‘pincha (yetalonga tenglashtirish) perseptiv harakat bo‘yicha etalonda qo‘llanadigan mo‘ljallangan vazifalarni oddiy turlaridan foydalanadilar, ko‘pincha nutqi me’yordagi bolalardan farqli ko‘rish qobiliyatining o‘zaro munosabatida foydalanadilar. Nutqi rivojlanmagan bolalar shakllarni ularning turiga emas, balki rangiga qarab tenglashtirishni mo‘ljallaydilar. Ko‘pincha o‘g‘il bolalarning natijalari qiz bolalarnikiga qaraganda ancha past bo‘ladi (L.I.Belyakova, Y.F.Garkusha, O.N.Usanova, E.L.Figeredo). Ko‘rish idrokini tadqiq qilishda (YE.M.Mastyukova) kichik maktab yoshidagi bolalarda nutq rivojlanishining to‘xtab qolishi (NRT), dizartriya va alaliya xilidagi nutq buzilishida quyidagi gnostik funksiyalar o‘rganilgan: optikfazoviy gnozis, fazoviy tasavvurlar, yuz gnozisi, barmoq va oral stereognozi. Bolalar savodini chiqarishda optik-fazoviy gnozisni rivojlantirish zarur shartdir. Ko‘p bolalar uchun miyaning organik shikastlanganligi ko‘rsatilgan funksiyalarning buzilishi xarakterli hisoblanadi. L.Benderning optik-fazoviy gnozis metodikasini o‘rganish yordami natijasida, hamda nutqida patologiyasi bor bolalarni rasm chizish, konstruksiya qilish jarayonini va savod chiqarish faoliyatini kuzatish davomida aniqlanishicha, kichik maktab yoshidagi bolalarda bu funksiya me’yorda rivojlanayotgan tengdoshlariga taqqoslanganda ancha past darajani tashkil etadi. Fazoviy idrokning rivojlanish dinamikasini kuzatish jarayonida aniqlanishicha, bu dinamikaning nutqi to‘liq rivojlanmagan bolalarda qulayligi ko‘proq, alaliyada esa qulayligi kamroq ekan.

Optik-fazoviy gnozisning buzilish darajasi idrokning boshqa jarayonlarini ayniqsa fazoviy tasavvurlarning yetishmasligiga bog‘liq. A.P.Voronova (1993) nutqi to‘liq rivojlanmagan maktab yoshiga yetmagan bolalar ustidagi tadqiqotlarida qayd qilishicha, bu toifadagi bolalar ko‘p hollarda harfiy gnozisning past rivojlanish darajasiga ega bo‘ladilar: ular harflarni qoidali va silliq yozishni qiyinchilik bilan farqlaydilar, birbirini ustiga qo‘yilgan harflarni tanimaydilar, ularda grafik tomondan to‘g‘ri keladigan, harflar nomini atash va solishtirishda, va xatto bosma harflarning nomini atashda qiyinchilik kuzatiladi. Shunga ko‘ra ko‘p bolalar xat yozuvni egallashga tayyor bo‘lmaydilar. Ma’lum bo‘lishicha nutqi rivojlanmagan bolalarning o‘zi turgan joyni aniqlash xususiyatini o‘rganishda obyektni joylashgan jo‘yini bildiruvchi «o‘ng tomon» va «chap tomon» tushunchalarini ajratib olishda qiynaladilar, hamda o‘z badanining jo‘yini aniqlashda, ayniqsa vazifalar murakkablashganda qiyinchiliklar kuzatiladi. Borliqni idrok qilish hozirgi vaqtda turli analizatorlar qo‘shma faoliyatining natijasi sifatida ko‘rilyapti. Shunga ko‘ra miyaning tepa qismi me’yorda ishlab turishiga muhim ahamiyat qaratiladi. YE.M.Mastyukovaning ma’lumotlariga ko‘ra, aniq fazoviy buzilishlarning ko‘pchiligi nutq maktablarining tayyorlov va birinchi sinf bolalarida belgilanadi. Fazoviy buzilishlar, ayniksa, odam suratini chizishda yaqqol ko‘rinadi: tasvirlash qashshoqligi bilan, detallar sonining kamligi va oddiyligi, hamda o‘ziga xos optik-fazoviy buzilishlarning mavjudligi bilan ajralib turadi (alaliyali bolalarda). Biroq, nutqi buzilgan bolalarda fazoviy buzilishlar aniqlanuvchi jo‘shqinlik, kompensiyali fikr bilan xarakterlanadi. Fazoviy buzilishlarda yozma nutq tartibsizligi qattiqligining ifodalanishini alohida o‘rni borligi (disleksiya va disgrafiya), nutq tartibsizligida kuzatilishi mumkin bo‘lgan hisobning buzilishi deb topildi. Amaliypredmet faoliyatida fazoviy munosabatlarning muhit ko‘rinishlari o‘rtasidagi o‘rnatilgan tadqiqotlar qobiliyatini va impressiv nutqda ularni tushunish qobiliyatlarining saqlanganligi ko‘rsatilgan, lekin ekpressiv nutqda, nutqida og‘ir patologiyasi bor bolalarda munosabatlarini aks ettirish uchun til vositalarini topa

olmaydilar yoki noto‘g‘ri til vositalaridan foydalanadilar. Bu ularda saqlangan semantik dasturning til ko‘rinishiga qayta kodlashtirish jarayonining buzilishi bilan bog‘liq. Yuz gnozisining tadqiqi (Tarde metodikasi yoramida) ifodalanish va bo‘ysunish orasidagi yuz gnozisining buzilishini (ayniqsa, oral muskullari doirasida) va tovush talaffuzi buzilishlarining og‘irligini ko‘rsatadi. Yuz gnozisining ko‘proq ifodalangan buzilishlari dizartriya va alaliyali bolalarga xos. Oral va barmoq stereognozisining buzilishi rus adabiyotlarida ta’riflangan umumiy metodika asosida tadqiq qilingan. (A.R. Luriya va b.), hamda R.L.Ringel metodikasi yordamida, bolaga og‘ziga solingan narsalarning shaklini aniqlash taklif qilingan. Olingan ma’lumotlarning tahlilida belgilanishicha, ekspressiv nutqi qo‘pol buzilgan bolalarda oral ostereognozning buzilishlari ko‘proq belgilanadi (nutqning fonetik tomoni buzilishini ayniqsa, alaliyali va dizartriyali bolalarda). Bundan tashqari oral stereognozisning ifodalangan buzilishlari yuz gnozisi qo‘pol buzilgan bolalarda ham kuzatiladi. Nutqi buzilgan bolalarda barmoq stereognozisining buzilishi aniqlanmagan (YE.M.Mastyukova, 1991). Birlamchi intellektual buzilishlarning yo‘qligida nutq rivojlanishining to‘xtab qolishi bilan turli xil shakldagi dizartriyali bolalarda ko‘rish qobiliyatining va narsalar obrazini ko‘rishning rivojlanishini orqada qolishini boshqa tadqiqotlar ham ko‘rsatadi (L.S.Svetkova, T.M.Pirsxalayshvili). Bu tadqiqotlarda ko‘rsatilishicha, nutqi patologiyali bolalarda ko‘rish doirasining buzilishi asosan obrazlarni qurishning qashshoqligi va farq qilolmaslik, ko‘rish izlarining sustligi va mahkam emasligi, hamda predmetni ko‘rish tasavvurining so‘z bilan aloqasi mustahkamligi va aynanligining yo‘qligi aniqlandi. Nutqida kamchiligi bor maktab yoshiga yetmagan bolalar uchun ko‘rish idrokining va narsalar obrazini ko‘rishning va kam darajada ko‘rish operativ xotirasining buzilishi ko‘proq xos bo‘ladi, ko‘rish idroki intellektual kamchiligi bor bolalarda qo‘pol buzilgan bo‘lishi mumkin, garchi ko‘rish idroki bu guruh bolalarida kamroq buzilgan bo‘ladi.

Adabiyotlar: 1. Axmedova Z., Ayupova M., Xamidova M. Logopedik o‘yin. Toshkent2013. 2. M.Ayupova. Logopediya. Toshkent-2007. 3. I.G. Veretennikova. Logopedicheskaya rabota s detmi doshkolnogo vozrosta. Toshkent – 1998. 4. Nurkeldiyeva D.A., Ayupova M.Y., Axmedova Z.M. Barmoqlar mashqi va logopedik o‘yinlar. Toshkent “Yangi asr avlodi” 2007. 5. Seliverstov V.I. Zaikaniye u detey. -M.: Vlados, 1994.

O'xshashlar

Nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalar diqqatining xususiyatlari

Nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalar tafakkurining xususiyatlari

Nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalar mnestik faoliyatining xususiyatlari

Nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalarning tavsifnomasi

Nutqida kamchiligi bo‘lgan bolalar bilan olib boriladigan psixokorreksion ishlar