Мактабгача таълим муассасасида декоратив расм чизишга ўргатишнинг вазифалари - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Referatlar

Мактабгача таълим муассасасида декоратив расм чизишга ўргатишнинг вазифалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

181.5361328125 KB

Ko'chirib olish

Мактабгача таълим муассасасида декоратив расм чизишга ўргатишнинг вазифалари Режа: 1. Ўрта гуруҳда декоратив расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. 2. Ўрта гуруҳда декоратив расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. 3. Ўрта гуруҳда декоратив расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. 4. Тайёрлов гуруҳда декоратив расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари.

Мактабгача таълим муассасасида декоратив расм чизишга ўргатишнинг вазифалари Декоратив расм чизиш тасвирий фаолиятнинг бошқа турлари каби болада эстетик туйғуни ривожлантиради. Болаларни халқ амалий санъати намуналари билан таништиришда тарбиячи уларда ватанпарварлик руҳини шу санъат асарларини яратаётган одамларнинг меҳнатига ҳурмат каби туйғуларни тарбиялаш керак. Декоратив расм чизиш қуйидаги умумий вазифаларни ўз ичига олади. Нақшнинг турлича шаклларини боғлиқ ҳолда композицион ҳисни болаларда шакллантириш. Ранг қобилиятларини ривожлантириш. Халқ амалий санъатининг стилларининг фарқлашга ва уларнинг алоҳида элементларини болаларнинг ўз ижодида фойдаланишга ўргатиш. Қалам ва мўйқалам билан чизишнинг техник кўникмаларини мустаҳкамлаш. Болаларни декоратив расм чизишга ўргата туриб, педагог болаларда бутун нақш компонентлари, ранглари, композициялари, шакл элементлари ўртасидаги боғлиқликни кўра олиш малакасини ривожлантириши зарур. Бола предметни шаклига ва нима мақсадда ишлатилишига қараб, уни безайдиган орнаменти, нақши ўзгаришини ҳис қилиши ва албатта, тушуниши зарур. Шундан келиб чиққан ҳолда, у нақш билан безашнинг аҳамиятини, мақсадга мувофиқлигини, шакл билан мазмун ўртасидаги боғлиқликни билиб, тушуниб боради. Болаларни декоратив расм чизиш билан таништира туриб, ритм нима ва симметрия нималиги ҳақида тасаввур ҳосил қилишга ўргатиш зарур. Чунки декоратив санъат олами ритм ва симметриясиз мавжуд бўла олмайди. Декоратив расм чизишда асосий вазифалардан бири – рангни ҳис қилишни ривожлантиришдир. Ранг – нақш орнаментида композиция билан

чамбарчас боғланган, нақш безагида уларни бир-биридан ажратиб бўлмайди. Мактабгача ёшдаги болалар рангларнинг бир-бирига мос келиб уйғунлашишининг барчасини ўзлаштира олмайдилар. Лекин, ранг ҳисси уларда боғчагача бўлган ёшдан бошлаб ривожлана бошлайди. Декоратив расмда ранглардан фойдаланиш вазифаси ҳар бир гуруҳда мураккаблашиб боради: ёрқин, контраст рангларнинг мослашувидан бошлаб, илиқ ва совуқ ранглар жилоси (оттенок) нинг турли уйғунлашувига қадар. Бу вазифани амалга оширишни болалар энг содда тасвирий шаклларни чизишни ўрганиб бўлганларидан кейингина, болалар диққатини янги вазифага концентрациялаш, яъни қаратиш лозимдир: бу – шу оддий - содда шаклларни нақш ҳосил қилиш учун маълум бир кетма-кетликда жойлаштиришдир. Бошлангич тасвирлаш кўникмаларга болалар биринчи ва иккинчи кичик гуруҳда эга бўладилар. Иккинчи кичик гуруҳда айрим вазифалар декоратив характерга эга. Масалан: “Рўмолчанинг четини чизиқлар билан беза”. Лекин бундай машғулотнинг асосий мақсади – нақш ҳосил қилиш эмас, тўғри чизиқларни турли йўналишда ўтказиш малакасини мустаҳкамлашдир. Ўрта гуруҳда декоратив расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. Декоратив расм чизиш болаларга 4 ёшдан бошлаб ўргатилади. Ўрта гуруҳда декоратив расм чизишга ўргатишнинг вазифалари қуйидагилар: Чизикда, квадратда, доирада шаклларни ритмик жойлаштиришнинг композицион малакасини ривожлантириш; Ранглар ҳиссини ривожлантириш,яъни контраст, ёрқин рангларни чиройли мослаштириш; Турли йирик ва майда шаклларни – нақшнинг содда элементларини чиза олиш малакасини ривожлантириш; Мўйқаламдан фойдаланишнинг техник кўникмаларини ривожлантириш, қоғозга енгил текказиб, нуқталар ҳосил қилиш;

Мўйқаламнинг бошчасидан тўғри чизиқлар ўтказишда ҳамда доғчалар ҳосил қилиш усулида мўйқаламдан тўлиқ фойдаланиш; ранг – нақш орнаментида композиция билан чамбарчас боғланган, нақш безагида уларни бир-биридан ажратиб бўлмайди. Мактабгача ёшдаги болалар рангларнинг бир-бирига мос келиб, уйғунлашишини албатта, барчасини ўзлаштира олмайдилар. Лекин, ранг ҳисси уларда боғчагача бўлган ёшдан бошлаб ривожлана бошлайди. Декоратив расмда ранглардан фойдаланиш вазифаси ҳар бир гуруҳда мураккаблашиб боради: ёрқин, контраст рангларнинг мослашувидан бошлаб, илиқ ва совуқ ранглар жилоси (оттенок) нинг турли уйғунлашувига қадар. Бу вазифани амалга оширишни болалар энг содда тасвирий шаклларни чизишни ўрганиб бўлганларидан кейингина, болалар диққатини янги вазифага концентрациялаш, яъни қаратиш лозимдир: бу–шу оддий-содда шаклларни нақш ҳосил қилиш учун маълум бир кетма-кетликда жойлаштиришдир. Бошланғич тасвирлаш кўникмаларга болалар биринчи ва иккинчи кичик гуруҳда эга бўладилар. Иккинчи кичик гуруҳда айрим вазифалар декоратив характерга эга. Масалан: «Рўмолчанинг четини чизиқлар билан беза». Лекин бундай машғулотнинг асосий мақсади – нақш ҳосил қилиш эмас, тўғри чизиқларни турли йўналишда ўтказиш малакасини мустаҳкамлашдир. Ўрта гуруҳда декоратив расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. Декоратив расм чизиш болаларга 4 ёшдан бошлаб ўргатилади. Ўрта гуруҳда декоратив расм чизишга ўргатишнинг вазифалари қуйидагилар: - чизикда, квадратда, доирада шаклларни ритмик жойлаштиришнинг композицион малакасини ривожлантириш; - ранглар ҳиссини ривожлантириш, яъни контраст, ёрқин рангларни чиройли мослаштириш; - турли йирик ва майда шаклларни – нақшнинг содда элементларини чиза олиш малакасини ривожлантириш; - мўйқаламдан фойдаланишнинг техник кўникмаларини

ривожлантириш, қоғозга енгил текказиб, нуқталар ҳосил қилиш; - мўйқаламнинг бошчасидан тўғри чизиқлар ўтказишда, ҳамда доғчалар ҳосил қилиш усулида мўйқаламдан тўлиқ фойдаланиш;

- ўрта гуруҳда декоратив расм чизишнинг композицион вазифаси тайёр шаклларни елимлашга ўхшашдир. Бошланғич машғулотларда, болалар мўйқалам билан текис чизиқлар чизиб, уларнинг орасида мўйқалам ёрдамида доғчалар ҳосил қилишни, нуқталар ҳосил қилишни ўрганадилар. Бунда доғчаларнинг рангларини ва нақш мураккаблашган сари, ўрнини ўзгартирадилар. Мўйқалам ёрдамида доғчалар ҳосил қилиш усули (мазок) бажариш учун енгил бўлган декоратив элементдир. Бу аниқ бир ҳаракатни талаб қилмайди ва мўйқаламни қоғозга ботириб олишдан ҳосил бўлади. Шунинг учун нақш чизишда аввал ботириб олиш усули киритилади, сўнг нуқта ҳосил қилиш усули киритилади. Нуқта ҳосил қилиш мўйқалам билан ишлашда янги усулни талаб қилади: мўйқаламни вертикал ҳолатда ушлаш лозим, шу билан бирга болада координацион ҳаракат етарлича ривожланган бўлиши керак, чунки мўйқалам қоғозга фақатгина учи билангина теккизилади. Бошланғич расмларнинг композицияси ҳам соддадир: биргина элементни ритмик қайтариб, нақш чизиш. Фақатгина инсонлар учун хос бўлган қўлнинг ритмик ҳаракати ана шу машқларни қайтаришни енгиллаштиради ва тасвирий шаклдаги ритмни етказиб беришга ёрдам беради. Алмашинув – композициянинг мураккаблашган усулидир. Чунки у бир нечта шаклларнинг ўзаро мослашувига асосланади. Ўрта гуруҳдаги болалар учун иккитагина элементни шакли ва ранги билан навбатма- навбат алмаштириш етарли бўлади. Дастурдаги материалнинг

мукаммаллашиб бориши мураккаброқ композиция билан нақшда янги тасвирий элементларни киритиш ҳисобидан ҳосил бўлади. Нуқталар чизиш ва мўйқаламни ботириб олиш усулидан ташқари, болалар нақшда доирачалар, халқалардан фойдаланиб чизишни ўрганадилар. Бу элементларни болалар кичик гуруҳларда тасвирлашни ўрганганлар. Декоратив расмда бу шаклларни чизиш анча ўзгаради: улар анча кичик ҳажмда, чизаётганда шакллар бир-бирига ҳажми жиҳатдан мос бўлиши керак; ундан ташқари, бу шакллар предмет образи билан боғлиқ эмас, бу албатта бола учун тасвирий жараённи мураккаблаштиради. Болалар яна нақшни фақат бир чизиқда эмас, балки тўртбурчак шаклида, доирада ҳам жойлаштиришни ўрганадилар. Бу шакллар нақшда бошқа композицияни талаб қилади. Квадратда, тўғри чизиқда жойлаштирилган нақшни чизиш ярамайди, чунки квадратнинг тўртта томони, бурчаги, маркази мавжуд; доирада эса марказ билан чекка айлана чегараси бор. Қуйидаги вазифаларни ўз ичига олади. - Айлана, квадрат, тўғри тўртбурчак ичига нақш чизишда шаклларнинг ритмик жойлаштиришда қўлланадиган композицион қобилиятни ривожлантириш. - Ранг қобилиятини ривожлантириш, контраст рангларни мос ҳолда ишлатишни ўргатиш. - Нақшнинг оддий элементларини чизишга ўргатиш. - Мўйқаламдан фойдаланишнинг техник кўникмаларини ривожлантириш (қоғозда енгил юрғизиш, нуқталар қўйиш, чизиқлар чизаётганда мўйқаламнинг бутун усти билан чизиш). - Аввал болалар мўйқалам билан тўғри чизиқларни чизишни ва уларни орасига нуқталар қўйиши, рангларни кетма-кет алмаштириб чизишни ўргатадилар. Ундан ташқари болалар, думалоқ ва айлана шаклларни чизишга ўрганадилар.

Катта гуруҳда декоратив расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. Беш ёшдаги болалар учун декоратив расмда анча мураккаброқ топшириқларни бериш мумкин. Чунки бу ёшда болаларнинг эстетик ҳиссиётларининг ривожланиш даражаси анча юқоридир. Болаларга қуйидагиларни ўргатиш зарур: - Қоғоз шаклига ёки ҳажмли предметга нисбатан нақшни симметрик жойлаштириш; - Нақшда турли хил тўғри, доирасимон чизиқлардан, шакллардан ҳамда ўсимлик элементларидан фойдаланиш; - Асос (фон)га нисбатан рангларнинг чиройли мослашувини топиш; - Мўйқаламдан маҳорат билан фойдаланиш (учи билан чизиш, бошчаси билан тўлиқ чизиш, мўйқаламни турли йўналишда ҳаракатлантира олиш). Бошланғич машғулотларда ўрта гуруҳда ҳосил қилинган малакалар мустаҳкамланади. Улар қуйидагилардан иборат: турли шаклларда мўйқалам ёрдамида тўғри чизиқ чизиш, ботириб олиш усули билан чизиш, нуқталар чизиш. Бу - ўрта гуруҳ материалини оддийгина қайтариш эмас. Болаларнинг ихтиёрига бир неча хил ранглар ҳамда нақшда бир-бирига мослашадиган элементларнинг турли ҳажмлари ҳавола қилинади. Йилнинг бошида болаларга доира ичида нақшни чизишнинг янгича усули ўргатилади, яъни марказ ҳамда концентрик айлана бўйлаб симметрик элементлар чизилади. Доира ва квадратдан ташқари нақшни тузиш учун

болаларга–овал, учбурчак, розета (тўпбарггул шаклидаги безак), олтибурчак каби шакллар берилади. Катта гуруҳда композицион усул сифатида элементларни навбат билан алмашиб чизиш принципидан фойдаланилади; бундай усул нақшни янада декоративлаштиради. Навбат билан алмашиб чизишда нақш ўз ичига турли хил шаклдаги ва рангдаги 2-3 хил элементни олиши мумкин. Нақшнинг безак элементи сифатида болалар турли чизиқ шаклларидан (энли ва энсиз чизиқлар, ботириб олиб чизиш, нуқталар, доирачалар, айланалар чизиш) ва мураккаброқ бўлган – ўсимлик шакллари (барглар, мевалар, гуллар) дан фойдаланишни ўрганадилар. Бундай ўсимлик шаклидаги элементларни бир неча марта қайтариб чизиш болалар учун анча мураккаблик қилади. Болаларга яна мўйқаламдан фойдаланишнинг янгича усули кўрсатиб берилади, яъни қоғозга мўйқаламни ён томони билан ботириб олиш усулидир. Бундай ботириб олиш натижасида ҳосил бўладиган босмалар барг шаклида бўлади ва улардан гулларнинг, баргларнинг нақшини чизишда фойдаланиш мумкин. (мўйқаламнинг рақамини инобатга олган ҳолда: № 3, № 5, № 6.) Катта гуруҳда болалар рангли фонга мослаштирган ҳолда турли ранглар жилосидан фойдаланишни ўрганадилар. Декоратив расмда мазмунли расмга нисбатан фоннинг ранги жуда ҳам турли хил бўлиши мумкин. Ёрқин рангларнинг мослашувидан ташқари, болалар рангларнинг чиройини маълум бир ранглар мажмуи (гамма) да (кўк, ҳаво ранг, оқ, қизил, олов ранг, сариқ ва ҳоказолар) кўришни ўрганадилар. Болалар бир хил рангдаги, сидирға нақшларни ҳис қилиш лаёқатига эгалар. Масалан: қор парчасининг нақши, турнинг жимжимадор нақши. Катта гуруҳда болаларни ҳажмли буюмларда нақшларни ҳосил

қилишга ўргатилади. Бундай расм чизишнинг мураккаблиги шундаки, нақш композициясини кузатиш қийин, негаки чизувчи уни қисман кўра олади ва нақш элементларининг шакли буюмнинг юзаси қавариқлигидан озмунча ўзгаради. Масалан: кўзани ёки бирор ўйинчоқни безатиш. Шунинг учун болаларга нақш билан безаш учун бериладиган ҳажмли буюмлар содда шаклга эга бўлиши керак. Масалан: Ҳамро буви ўйинчоқлари намунаси асосида лойдан ясалган – қушлар, отлар. Ҳамро буви ўйинчоқларининг нақши содда ва ритмикдир – турли кенгликдаги тўғри ва тўлқинсимон чизиқлар билан нуқталарнинг, доирачаларнинг, халқачаларнинг мослашувидан иборат. Бу орнаментлар ранги жиҳатдан оқ фоннинг бир неча асосий ёрқин ранглар билан оддий контраст (кескин) мослашувини беради. Болаларни қуйидаги вазифаларга ўргатиш керак. - Варақнинг шаклига мос қилиб нақшни симметрик чизиш. - Нақшда турли тўғри, эгри чизиқ ва шакллардан ўсимлик элементларидан фойдаланиш. - Фондан келиб чиқиб, рангларнинг турли жилоларидан фойдаланиш. - Мўйқалам билан ишлаш (учи билан, бутун учи билан, турли йўналишларда эркин ҳаракатлантириш). Болалар тўғри тўртбурчакка, айланага, квадратга нақшни чизишни

ўрганиб борадилар. Булардан ташқари овал, учбурчак ва олтибурчак ичига нақш чизишни ўрганади. Тайёрлов гуруҳда декоратив расм чизишга ўргатишнинг мазмуни ва вазифалари. Олти ёшдаги болаларни декоратив расм чизишга ўргатиш вазифалари қуйидагича: - Композициялаш ҳиссини ривожлантириш: ясси ва ҳажмли шаклларда предметнинг аҳамиятлилигига ва белгиланган мақсадига нисбатан нақшларни тузиш. - Ранглар ҳиссини ривожлантириш: турли хилдаги ранглардан, уларнинг нозик ранг жилоси (оттенок) дан турли мослашувларда фойдаланиш.(Қизил- пушти ранг; кўк–мовий ранг; яшил–оч яшил ранг; қора–кул ранг). -Халқ декоратив нақшларининг турли кўринишларининг аҳамиятини кўра олишни ўргатиш; расмларда халқ нақшининг алоҳида элементларидан фойдаланиш; -Қалам ва бўёқлар билан чизиш техник кўникмаларини такомиллаштириш. Мактабга тайёрлов гуруҳига юмалоқ тўғри бурчакли шаклларда нақш чизишнинг асосий принциплари билан таниш бўлган болалар келади. Уларга янги шакллар – тўғри тўртбурчак ва кўпбурчак, ҳамда турли хилдаги ясси шаклли предметлар – вазалар, кўза (кувшин) лар, пиёла (чашка) лар, қўлқоплар, шапкалар ва ҳоказолар тавсия қилинади. Бу предметлар тўғри геометрик шаклга эга эмас, ва уларда нақш чизиш турли принциплардан фойдаланишни талаб қилади. (Масалан: кўзача бўйнининг четига–чизиқли орнамент (нақш) чизилса, юмалоқ қисми эса–марказда чизиладиган нақшдан фойдаланилади). Ундан ташқари симметрия ҳақидаги тушунча ҳам мураккаблашади. Бир хил шаклни чап ва ўнг томонга жойлаштириш билан танишадилар. Ундан сўнг болалар тўрсимон безак принципи асосида бир

турдаги нақш билан– элементларни шахмат кетма-кетлигида қайтариб, галма-гал чизиш билан бутун шаклни тўлдириш усулини эгаллайдилар. Болалар матолар учун, қўғирчоқнинг кўйлаги учун турли нақшларни чизадилар. Учбурчакдаги нақш фақат четларида, бурчакларида бўлмай, балки бир бурчакдан бошланиб, бутун учбурчак бўйлаб тарқалиши мумкин. Бундай ҳолларда тенг томонли учбурчак шакли эмас, балки ён томонлари тенг бўлиб, тугри ёки утмас бурчакли учбурчак шакли олинади. Болалар уларда учбурчак шаклга эга бўлган рўмолча нақшини чизадилар. Нақшни чизиш учун болалар турли табиий шакллардан (ўсимликлар, ҳайвонлар) фойдалана бошлайдилар. Мактабга тайёрлов гуруҳ болалари халқ декоратив нақш безакларининг элементларидан ўз нақшларида фойдаланишлари мумкин. Бунда асосий усул сақланиб қолиши керак. Тарбиячи болаларни халқ санъатининг намуналарига қараб, нақш жимжималарини, майда ва йирик шаклларни ўзаро мослаштиришни, уларни ўтсимон безак билан безашни, берилган нақшга ҳос равишда ранглардан маълум мослашувда фойдаланишни ўргатади. Хамро буви уйинчоклари намунасида лойдан ясалган ўйинчоқларни безашдан ташқари, болалар яна папье– машедан ясалган катта-кичик ликобчаларни, пиёлаларни нақшлар билан безашлари мумкин. Тайёрлов гуруҳда болалар фақат бўёқдан эмас, балки рангли қаламлардан ҳам фойдаланишни ўрганадилар. Кичикроқ гуруҳларда рангли қаламлардан фақат мазмунли расм машғулотларида фойдаланилар эди, чунки болалар қалам билан керакли рангларни меъёрига етказа олмасдилар; бу эса декоратив расмда жуда катта аҳамиятга эга. Озода, бир текисда ёрқин штрихлаш каби техник қийинчиликлар кўпгина диққатларини ва кучларини олиб қўяр эди. Тайёрлов гуруҳидаги болаларда маълум кўникмалар мавжуд бўлиб, улар қаламдан турли ранг жилоларини ҳосил қила оладилар. Масалан: гулнинг ҳар бир гулбаргини марказдан қалам билан турли хил босимда штрихланади. Болалар фақат ёрқин рангларнинг мослашув гўзаллигини эмас, балки нозик, сокин ва бир вақтнинг ўзида кўзлар

учун ёкимли бўлган рангларнинг гўзаллигини кўришга ўрганадилар. Тайёрлов гуруҳида бу вазифа қалам ҳамда бўёқлар билан чизишда хал қилинади. Декоратив расмда барча гуруҳларда фақатгина гуашьдан фойдаланилади, чунки гуашьда бир ранг устига бошқа ранг билан чизиш имкони бор; декоратив расмда кўпинча бундай устма-уст чизиш талаб қилинади ва акварель бўёқ бундай имконга эга эмас.

Адабиётлар рўйхати: 1. Такомиллаштирилган “Болажон” таянч дастури. Т.: 2016. 2.Мактабгача таълимга қўйиладиган давлат талаблари. Т.: 2017 “Билимдон” дастури. Т.: 2014 3.Амирова. Г.А., Сулаймонов А.П., Джураева Б .Р. Мактабгача таълим муассасаларда аппликация машғулотлари. Т., 2014. 4.Д.Т Сабирова. Мактабгача ёшдаги болаларда тасвирий саводхонлик элементларини шакллантириш. (13.00.01.-Педагогика назарияси ва тарихи ихтисослиги бўйича ёзилган диссертациянинг автореферати). Т.2007 5.“Бола шахсини ривожланишининг долзарб муаммолари”. Халқаро илмий- амалий анжуманининг тезис ва мақолалар тўплами. 2008 йил.

O'xshashlar

Мактабгача ёшдаги болаларни расм чизишга ўргатиш

Мактабгача ёшдаги болаларни расм чизиш фаолиятига ўргатиш (4-амалий машғулот)

Мактабгача таълим талаблари асосида мактабгача таълим муассасасида боланинг мактабга тайёрлаш

Мактабгача таълим муассасада аппликация ишига ўргатишнинг вазифалари ва турлари (6-амалий машғулот)

Мактабгача таълим муассасаларида жисмоний тарбия йўриқчисининг вазифалари