Ҳаракатли ўйинларни ташкил этиш ва ўтказиш методикаси - Maktabgacha va boshlang'ich ta'lim - Referatlar

Ҳаракатли ўйинларни ташкил этиш ва ўтказиш методикаси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

26.8896484375 KB

Ko'chirib olish

Ҳаракатли ўйинларни ташкил этиш ва ўтказиш методикаси Режа: 1. Ҳаракатли ўйинларни ўтказиш методикаси. 2. Мактабгача ёшдаги болалар учун спорт ўйинлари.

Ҳаракатли ўйинларни ташкил этиш ва ўтказиш методикаси Тарбиячининг ўйин жараёнига раҳбарлик қилиши методикасини эгаллаган бўлиши ўйинларни муваффақиятли ўтказишнинг асосий шарти ҳисобланади. Ҳаракатли ўйинларни танлаш ва режалаштириш дастурга мувофиқ амалга оширилади. Бунга ҳар бир ёш груҳнинг иш шароити ҳисобга олинади, чунончи болаларни жисмоний ва ақлий ривожланишининг умумий даражаси ҳаракат кўникмаларининг ривожланиши, ҳар бир бола соғлиғининг аҳволи, ўзига хос хусусиятлар, йил фасли, кун тартиби, уйини ўтказиш ўрни, шунингдек болалар қизиқишларини ўзига хос хусусиятлари. Ҳаракатли ўйинлар дастур талабларига мувофиқ аста-секин мураккаблаштириб борилади, болалар онгини ўсиши, улар тўплаган ҳаракат тажрибасини, мактабга тайёрлаш заруриятини ҳисобга олган ҳолда ўзгартириб турилади. Кичик гуруҳда мазмуни ва қоидасига кўра содда бўлган мазмунли ва мазмунсиз ҳаракатли ўйинлар ташкил этилади. Бу ўйинларда барча болалар бир хил рол ёки ҳаракат топшириғини тарбиячининг бевосита иштирокида (барча болалар – қушчалар, тарбиячи – она қуш бўлади…) бажарадилар. 3 ёшли болалар аста-секин якка ҳолда ролларни бажаришга ўргатиб борилади (барча болалар қушлар, битта ёки иккита бола автомобил бўлади). Ўрта гуруҳда энг оддий мусобақа усулидаги ўйинларни якка тарзда ҳам, жамоа тарзда ҳам ўтказиш мумкин. Катта гуруҳда болалар учун ҳаракатли ўйинлар ўз мазмуни, қоидалари, ролларнинг миқдори, топширишни жамоа мусобақасига жорий этишга кўра мураккаблаштирилади. Мактабга тайёрлов гуруҳи болалари бирмунча мураккаб ҳаракатли ўйинлар, шунингдек жамоа мусобақаларидан иборат жамоа ўйинларни, ўйин эстафетаси, спорт ўйинларини ўйнайдилар. Буларнинг ҳаммаси чаққонлик, тезкорлик, чидамлиликни ривожланиши, ҳаракат кўникмалрининг такомиллашувига, ахлоқий-иродавий сифатларни тарбиялашга ёрдам беради.

Болаларни янги ўйин билан таништириш. Унинг мазмуни ва қоидаларини тушунтириши тарбиячидан пухта тайёргарлигини талаб этади. Айрим ўйинларнинг мазмуни олдиндан бўладиган суҳбатлар асосида болаларни билимларини ойдинлаштириш мумкин. Уларнинг тасаввурлари аниқлашади, ўйин образларга нисбатан муносабат таркиб топади, асосий хаёл ўсади. Ўйинларни тушунтириш уларнинг турларига кўра ҳар-хил ўтиши мумкин, бироқ бу тадбир доимо эмоционал жиҳатдан қизиғарли, болаларни қувноқ ўйин фаолиятига тайёрлайдиган, ўйинни тезроқ бошлаш истагина туғдирадиган ва ўйин топшириқларини иштиёқ билан бажаришга ундайдиган бўлиши керак. Мазмунсиз ўйинни тушунтириш қисқа, аниқ ва ифодали оҳангда бўлиши лозим. Тарбиячи ўйин ҳаракат изчиллигини тушунтиради, болалар ва ўйин атрибутларининг жойлашиш ўрни (кичик ва ўрта гуруҳда буюмларни мўлжаллаб, катта гуруҳларда эса мўлжалга олмай кўрсатади) фазо иборасидан фойдаланган ҳолда кўрсатади ва қоидаларни аниқлаштиради. Шундан сўнг тарбиячи болаларга бир неча саволлар беради. Ўйинни қоидаси болаларга тушунарли бўлсагина ўйин қувноқлик ва уюшқоқлик билан билан ўтади. Мусобақа элементлари мавжуд ўйинларни ўтказишда тарбиячи ўйинни тушунтираётиб қоидаларни, ўйин усулларини, мусобақа шартларини аниқлаштиради, болаларни топшириқларни яхши бажаришга ҳаракат қилишлар ва яхши уддалашга ишонч билдирган ҳолда рағбатлантиради. Тарбиячи болаларнинг жисмоний комолоти ва якка ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда мусобақалашаётган кучлари тенг гуруҳлар – командаларни бирлаштиради; ўзига ишончсиз, тортинчоқ болаларни фаоллаштириш мақсадида уларни жасур, фаол болалар билан қўшиб қўяди. Баъзан ўйинга спорт кўринишини бериш учун команда сардорлари, ҳакам ва унинг ёрдамчиларини сайлаш мумкин.

Мазмунли ўйинларни тушунтириш . Тарбиячининг вазифаси болалар кўзи ўнгида ўйин вазиятининг кўргазмали манзарасини гавдалантиришдан, ўйин образларини ёрқин тасвирлашдан, болалар тасаввури ва ҳисларига таъсир этишдан, уларнинг ижодий ташаббусни фаоллаштиришдан иборатдир. Бунинг учун кичик груҳларда ўйинчоқ ва ҳикоядан фойдаланиши мумкин. Ўрта гуруҳларда – таниш ўйинни таклиф этиб, қоидаларини эслатиб ўтиш билан чекланиши кифоя. Катта гуруҳларда ўйин мазмуни эслашни болаларнинг ўзларига таклиф этиш мақсадга мувофиқдир. Улардан бири ўйин ҳаракатларининг боришини баён қилади, иккинчиси қоидаларни санаб беради. Кейинчалик болалар ўзлари тарбиячининг ёрдамисиз ўйинни ташкил эта бошлайдилар. Ўйинда ролларни тақсимлаш . Тарбиячи педагогик вазифаларга амал қилиб (янги келган болани рағбатлантириш ёки аксинча, фаол бола мисолида ботир бўлиш қанчалик муҳим эканлигини исботлаш ёки ўзига ишонган бола илтимосини рад этиб, бу ролни қўрқиб турган тортинчоқ болага топшириш) бошловчи тайин этиши ёки болаларни ҳурсанд қилган ҳолда ўйинга ўзи киришиб ўз зиммасига бошловчи ёки оддий иштирокчи ролини олади. Шунингдек бошловчи сайлашни болаларни ўзига хавола этиши ва улардан бу ролни мазкур болага нима учун топширганларини тушунтириб беришларини сўраши мумкин. Кичик гуруҳда бошловчи ролини тарбиячини ўзи бажаради. Ўйин жараёнида тарбиячи болалар ҳаракати ва ўзаро муносабатлар, қоидаларини бажарилишини кузатиб боради, қисқача кўрсатмалар беради, болаларнинг ҳиссий ҳолатларини бошқариб боради. Қоиданинг айрим болалар томонидан бузилиши ҳақида ўйинни қайта ўтказишдан олдин гапиради. Ўйинни якунлаш . Ҳаракатли ўйин жисмоний юкламани камайтирадиган холга келтирадиган умумий юриш билан тугалланади. Юришни аҳамиятига к ўра бир хил бўлган кам ҳаракатли ўйин билан алмаштириш ҳам мумкин.

Ўйин тугаган заҳоти уни якунини чиқариш керак эмас, боланинг тез ҳаракатдан дам олишга аста-секин ўтмаслиги юрак фаолиятини ва бутун организмига нохуш таъсир этади. Тарбиячи ўйинни баҳолашида унинг ижобиий томонларини таъкидлайди, ўз ролларини муваффақиятли бажарган, жасурлик, чидамлилик, ўзаро ўртоқлик ёрдами кўрсатган болалар номини айтади ва қоидаларнинг бузилиши ҳамда болаларнинг шу билан боғлиқ ҳаракатини куйиниб кўрсатиб ўтади. Катта гуруҳларда тарбиячи болаларни ҳаракатли ўйинларни мустақил ташкил этишга тайёрлайди, бунда ўйинларнинг боришини ва айниқса, қоидаларни бажарилишини ҳамда болалар ўртасидаги муносабатларни кузатиб боради. У болаларга ҳаракатли ўйин вариантларини унинг мазмуни, қоидасини, ўйин ҳаракатларини ўзгартирган ҳолда ўйлаб топиш, кейинчалик янги ўзи ўйлаб ўйин топиш каби топшириљлар беради. Катта гуруҳ болаларида мустақиллик, ташкилотчилик малакасини тарбиялаш мақсадида тарбиячи уларга кичик груҳ болалари билан ўйин ташкил этишини таклиф этади. Ўйин кичик гуруҳ тарбиячиси кузатуви остида ўтказилади. Ҳаракатли ўйинлар болаларни ҳар томонлама тарбиялашда муҳим аҳамиятга эгадир. Ўйин фаолияти қайси шаклда ифодаланмасин болани қувонтиради, уларда ижобий ҳисларни уйғотади. Ҳаракатли ўйинлар бола дунёқарашини кенгайтиради, атроф-муҳитни билишида ўзига хос восита ҳисобланади. Ҳаракатли ўйинлардаги қоидалар ўйиннинг боришини белгилайди, болалар ҳаракат фаолиятини, ўзаро муносабатларини йўлга солади, ахлоқийиродавий сифатларни тарбиялашга ёрдам беради. Ҳар бир боланинг ўйин қоидасини англаши ва унга риоя қилишда катталарнинг раҳбарлиги катта аҳамиятга эгадир. Ўйинлар орқали болаларда ҳалоллик, адолатлилик, дўстлик, ботирлик, ўзини тута билиш, қатъиятлик каби ахлоқий сифатлар тарбияланади.

Ўйин фаолиятида диққатни, идрокни ривожлантириш, тафаккур, тушунча ва мўлжал олишни аниқлаштириш учун қулай шароит яратилади, ўйинлар ижодий ҳаёл, хотира, топқирлик, фикр юритиш фаоллигини ривожлантиришга ёрдам беради. Шундай қилиб ҳаракатли ўйинлар боланинг ақлий ривожланишига ёрдам беради. Бола ўйин фаолияти туфайли фазо ва буюм воқелигини амалда ўзлаштиради, шу билан бирга фазони идрок этиш механизмини ўзи ҳам жуда такомиллашади. Масалан, бола томонидан ҳаракат йўналишини мустақил танлаш ва ҳаракатини ўйин қоидасида қатъий белгиланган йўналишда бажариши бир томондан ўйин вазиятини (бевосита идрок қилинадиган) ва кўриш-мотор реакциясини (ўйин ҳаракатларини) дарҳол баҳолашни, иккинчи томондан ўз ҳаракатларини фазо-ўйин муҳитида англаш ва тасаввур қилишни талаб этади. Ҳаракатли ўйинлар болаларда оддий вақт мўлжалини шакллантиради. Улар қуйидагиларда ифодаланилади: ўйин ҳаракатларининг изчиллигини тушуниб олишда аввал, сўнг, бундан кейин, бундан олдин, барини бир вақтда каби ўйин топшириқларини сигналга кўра, болалар учун белгиланган муддат доирасида тез бажаришида кўринади. Бу ўйинларга болалар фазода мўлжал олишни, ҳаракатлар изчиллиги ва уларга вақт давомида амал қилишни машқ қилади. Ўйинлар мазмунини, бутун ўйин вазиятини, унинг қоидаларини, персонажлар ҳаракатини мустақил тушунтириш, болаларнинг жойлашиш ўрнини, ўйин атрибутларини ва ҳаракат йўналишларини фазовий ибораларни ишлатган холда кўрсатиш, ўтказилган ўйинга баҳо бериш болаларнинг ақлий ривожланишига хизмат қилади. Ҳаракатли ўйинлар катта ёшидаги болаларда ижодийликни ривожланиши учун қулайлик яратади. Бунда болалар эшитган эртаклари мазмуни асосида кичик ўйинлар ўйлаб топишлари мумкин ҳаракатли ўйинлар ўз мазмуни ва шаклига кўра эстетик фаолият ҳисобланади. Ўйин ҳаракатларининг рангбаранглигини уларни болалар аниқ чаққонлик билан,

ўзига хос ифодали бажаришларида ифодаланади. Ҳаракатли ўйинларда мусиқани қўллаш катта эстетик аҳамиятга эгадир. Ҳаракатли ўйинларни ўтказишда ҳаракатлар гўзаллигини ва маданиятини унутмаслик керак: диққатни ҳаракатлари бирмунча ифодали болаларга қаратиш, образларни ифодали, муваффақиятли бера олганларни рағбатлантириш керак. Бу турли эмоционал ҳаракатлардан иборат мураккаб фаолиятдир. Бу фаолият белгиланган қоидалар асосида тўсатдан ўзгарадиган шароит ва вазиятларда бажарилади. Ҳаракатли ўйин шуғулланувчилар фаолиятини ташкил этиш ва бошқариш хусусиятлари билан фарқланади. Ўйин давомида тўсатдан ўзгарадиган вазиятларда ҳаракат қилиш ва тезкорлик, чаққонлик (чалғитиш, «тузоқ» дан қочиш каби жисмоний фазилатлар намоён бўлади. Ўйин пайтида болалар фаолияти образли сюжет ёки ўйин вазифалари асосида ташкил этилади ва бу боланинг жисмоний машқларни иштиёқ билан ва узоқ муддат бажариши учун ижобий ҳислар уйғотади. Бу ўз навбатида уларнинг организмга таъсирини кучайтиради, чидамлиликни ривожлантиришга ёрдам беради. Ўйин қоидаларига риоя қилиш, ахлоқий фазилатлар (ўзаро ёрдам, онгли интизом  ) ни тарбиялашга ёрдам беради. Ўйин фаолиятида мажмуа характерига эга турли ҳаракатлар уйғунлиги (югуриш, сакраш  ) кўрилади. Ўйинлардан айниқса мактабгача тарбия ёшидаги болалар билан олиб бориладиган ишда фойдаланиш яхши натижаларни беради. Ҳаракатли ўйинлар муҳим аҳамиятга эга бўлган комплекс таълим- тарбия жараёнидир. Бу жараённинг асосини ташкил этувчи болаларнинг ҳаракат фаолияти жисмоний ривожланишга, ҳаракат кўникмалари ва жисмоний сифатларнинг шаклланишига, организмнинг функционал фаолиятини оширган ва эмоционал қувноқлик туйғуларини кучайтирган ҳолда саломатликни мустаҳкамлашга ижобий таъсир этади. Ҳаракатли ўйинлар жисмоний тарбиянинг асосий воситалари ва методларидан бири

сифатида юқорида санаб ўтилган вазифаларни самарали ҳал этишга ёрдам беради. Ҳаракатли ўйинларни ўтказишда эришиладиган соғломлаштириш самараси болаларнинг ўйин фаолияти жараёнида юзага келадиган ва бола психикасига яхши таъсир этадиган ижобий эмоциялар билан узвий боғлиқдир. Эмоционал кўтаринкилик болаларда барча учун умумий бўлган мақсадга эришишга интилиш уйғотада ва у вазифаларни аниқ тушунишда, ҳаракатларнинг ўзаро мослигида, фазода ва ўйин шароитларида аниқ мўлжал олишда, топшириқларни тезлаштирилган суръатда бажарилишида ифодаланади. Болаларнинг мақсадга эришишга нисбатан кучли иштиёқи ва завқли интилиши асносида турли тўсиқларни енгиб ўтишга ёрдам берувчи ироданинг роли ошади. Ҳаракатли ўйинлар болалар томонидан аввал эгалланган ҳаракат кўникмаларини такомиллаштириш ва жисмоний сифатларни тарбиялаш методи бўлиб хизмат қилади. Ўйин жараёнида бола ўз эътиборини ҳаракатни бажариш усулига эмас, балки мақсадга эришишга қаратади. У ўйин шартларига мувофиқ ҳаракат қилади, бунда чаққонлик кўрсатади ва шу аснода ҳаракатларни такомиллаштиради. Шунинг учун, масалан, «Бўри жарликда» ўйини болалар югуриб келиб узунликка сакрашни билиб олганларидан кейин берилади. Ҳаракат фаолияти сифатида ҳаракатли ўйин муайян махсус хусусиятларга эга: у боладан сигнал ва ўйинда тўсатдан бўладиган ўзгаришларга тезда жавоб беришни талаб қилади. Ўйинда юз берадиган турли вазиятлар, ҳаракатлар мускул таранглиги даражасининг ўзгариши заруратини келтириб чиқаради. Масалан «Тузоқ» ўйинида ҳар бир бола бошловчи ҳаракатини диққат билан кузатиб бориши лозим: бошловчи унга яқинлашганда қарама-қарши томонга шитоб билан қочиб ўтади; ўзини хавфсиз сезгач, секин ҳаракат қилиб, тўхтаб туради; бошловчи яқинлашганда яна ҳаракатини тезлаштиради.

Деярли ҳар бир ҳаракатли ўйинда ҳаракатлар ва болалар ҳаракатига оид сигналлар мавжуд. Бундай актив ҳаракат фаолияти бола қўзғолиш ва тормозланиш жараёнларини такомиллаштирган ва мувозанатлаштирган ҳолда нерв тизимни машқ қилдиради, шунингдек кузатувчанлик, топқирлик, ўзгарувчан атроф-муҳитда мўлжал олиш қобилияти, юз берган мушкул ҳолатдан қутилиш йўлини топиш, тезда қарор қабул қилиш ва уни амалга ошириш, ботирлик, чаққонлик ташаббус кўрсатиш, мақсадга эришишнинг мустақил усулини танлашни тарбиялайди. Ҳаракатли ўйинларнинг келиб чиқиши қадим халқ педагогикасига бориб тақалади. Илк ёшли болалар оилаларда боланинг дастлабки ҳаракати билан боғлиқ овунмачоқлар, эрмак ўйинлар ёрдамида тарбияланганлар. Ундан каттароқ ёшдаги болалар ҳаётида ранг-баранг ҳаракат мазмунига эга бўлган (ўз ичига болаларни ром қилувчи ўйин бошланмалари, хиргойилари, санашмачоқларни олувчи) халқ ўйинлари катта ўрин олган. Буларнинг ҳаммаси ҳозирга қадар бадиий жозибадорлигини, тарбиявий аҳамиятини сақлаб келмоқда ва қимматли ўйин фольклорини ташкил этади. Ҳаракатли ўйинларни ўтказиш методикаси. Тарбиячининг ўйин жараёнига раҳбарлик қилиши методикасини эгаллаган бўлиши ўйинларни муваффақиятли ўтказишнинг асосий шарти ҳисобланади. Ҳаракатли ўйинларни танлаш ва режалаштириш дастурга мувофиқ амалга оширилади. Бунга ҳар бир ёш груҳнинг иш шароити ҳисобга олинади, чунончи болаларни жисмоний ва ақлий ривожланишининг умумий даражаси ҳаракат кўникмаларининг ривожланиши, ҳар бир бола соғлиғининг аҳволи, ўзига хос хусусиятлар, йил фасли, кун тартиби, уйини ўтказиш ўрни, шунингдек болалар қизиқишларини ўзига хос хусусиятлари. Ҳаракатли ўйинлар дастур талабларига мувофиқ аста-секин мураккаблаштириб борилади, болалар онгини ўсиши, улар тўплаган ҳаракат тажрибасини, мактабга тайёрлаш заруриятини ҳисобга олган ҳолда ўзгартириб турилади.

Кичик гуруҳда мазмуни ва қоидасига кўра содда бўлган мазмунли ва мазмунсиз ҳаракатли ўйинлар ташкил этилади. Бу ўйинларда барча болалар бир хил рол ёки ҳаракат топшириғини тарбиячининг бевосита иштирокида (барча болалар – қушчалар, тарбиячи – она қуш бўлади…) бажарадилар. 3 ёшли болалар аста-секин якка ҳолда ролларни бажаришга ўргатиб борилади (барча болалар қушлар, битта ёки иккита бола автомобил бўлади). Ўрта гуруҳда энг оддий мусобақа усулидаги ўйинларни якка тарзда ҳам, жамоа тарзда ҳам ўтказиш мумкин. Катта гуруҳда болалар учун ҳаракатли ўйинлар ўз мазмуни, қоидалари, ролларнинг миқдори, топширишни жамоа мусобақасига жорий этишга кўра мураккаблаштирилади. Мактабга тайёрлов гуруҳи болалари бирмунча мураккаб ҳаракатли ўйинлар, шунингдек жамоа мусобақаларидан иборат жамоа ўйинларни, ўйин эстафетаси, спорт ўйинларини ўйнайдилар. Буларнинг ҳаммаси чаққонлик, тезкорлик, чидамлиликни ривожланиши, ҳаракат кўникмалрининг такомиллашувига, ахлоқий-иродавий сифатларни тарбиялашга ёрдам беради. Болаларни янги ўйин билан таништириш. Унинг мазмуни ва қоидаларини тушунтириши тарбиячидан пухта тайёргарлигини талаб этади. Айрим ўйинларнинг мазмуни олдиндан бўладиган суҳбатлар асосида болаларни билимларини ойдинлаштириш мумкин. Уларнинг тасаввурлари аниқлашади, ўйин образларга нисбатан муносабат таркиб топади, асосий хаёл ўсади. Ўйинларни тушунтириш уларнинг турларига кўра ҳар-хил ўтиши мумкин, бироқ бу тадбир доимо эмоционал жиҳатдан қизиғарли, болаларни қувноқ ўйин фаолиятига тайёрлайдиган, ўйинни тезроқ бошлаш истагина туғдирадиган ва ўйин топшириқларини иштиёқ билан бажаришга ундайдиган бўлиши керак. Мазмунсиз ўйинни тушунтириш қисқа, аниқ ва ифодали оҳангда бўлиши лозим. Тарбиячи ўйин ҳаракат изчиллигини тушунтиради, болалар

ва ўйин атрибутларининг жойлашиш ўрни (кичик ва ўрта гуруҳда буюмларни мўлжаллаб, катта гуруҳларда эса мўлжалга олмай кўрсатади) фазо иборасидан фойдаланган ҳолда кўрсатади ва қоидаларни аниқлаштиради. Шундан сўнг тарбиячи болаларга бир неча саволлар беради. Ўйинни қоидаси болаларга тушунарли бўлсагина ўйин қувноқлик ва уюшқоқлик билан билан ўтади. Мусобақа элементлари мавжуд ўйинларни ўтказишда тарбиячи ўйинни тушунтираётиб қоидаларни, ўйин усулларини, мусобақа шартларини аниқлаштиради, болаларни топшириқларни яхши бажаришга ҳаракат қилишлар ва яхши уддалашга ишонч билдирган ҳолда рағбатлантиради. Тарбиячи болаларнинг жисмоний комолоти ва якка ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда мусобақалашаётган кучлари тенг гуруҳлар – командаларни бирлаштиради; ўзига ишончсиз, тортинчоқ болаларни фаоллаштириш мақсадида уларни жасур, фаол болалар билан қўшиб қўяди. Баъзан ўйинга спорт кўринишини бериш учун команда сардорлари, ҳакам ва унинг ёрдамчиларини сайлаш мумкин. Мазмунли ўйинларни тушунтириш. Тарбиячининг вазифаси болалар кўзи ўнгида ўйин вазиятининг кўргазмали манзарасини гавдалантиришдан, ўйин образларини ёрқин тасвирлашдан, болалар тасаввури ва ҳисларига таъсир этишдан, уларнинг ижодий ташаббусни фаоллаштиришдан иборатдир. Бунинг учун кичик груҳларда ўйинчоқ ва ҳикоядан фойдаланиши мумкин. Ўрта гуруҳларда – таниш ўйинни таклиф этиб, қоидаларини эслатиб ўтиш билан чекланиши кифоя. Катта гуруҳларда ўйин мазмуни эслашни болаларнинг ўзларига таклиф этиш мақсадга мувофиқдир. Улардан бири ўйин ҳаракатларининг боришини баён қилади, иккинчиси қоидаларни санаб беради. Кейинчалик болалар ўзлари тарбиячининг ёрдамисиз ўйинни ташкил эта бошлайдилар. Ўйинда ролларни тақсимлаш. Тарбиячи педагогик вазифаларга амал қилиб (янги келган болани рағбатлантириш ёки аксинча, фаол бола мисолида

ботир бўлиш қанчалик муҳим эканлигини исботлаш ёки ўзига ишонган бола илтимосини рад этиб, бу ролни қўрқиб турган тортинчоқ болага топшириш) бошловчи тайин этиши ёки болаларни ҳурсанд қилган ҳолда ўйинга ўзи киришиб ўз зиммасига бошловчи ёки оддий иштирокчи ролини олади. Шунингдек бошловчи сайлашни болаларни ўзига хавола этиши ва улардан бу ролни мазкур болага нима учун топширганларини тушунтириб беришларини сўраши мумкин. Кичик гуруҳда бошловчи ролини тарбиячини ўзи бажаради. Ўйин жараёнида тарбиячи болалар ҳаракати ва ўзаро муносабатлар, қоидаларини бажарилишини кузатиб боради, қисқача кўрсатмалар беради, болаларнинг ҳиссий ҳолатларини бошқариб боради. Қоиданинг айрим болалар томонидан бузилиши ҳақида ўйинни қайта ўтказишдан олдин гапиради. Ўйинни якунлаш. Ҳаракатли ўйин жисмоний юкламани камайтирадиган холга келтирадиган умумий юриш билан тугалланади. Юришни аҳамиятига к ўра бир хил бўлган кам ҳаракатли ўйин билан алмаштириш ҳам мумкин. Ўйин тугаган заҳоти уни якунини чиқариш керак эмас, боланинг тез ҳаракатдан дам олишга аста-секин ўтмаслиги юрак фаолиятини ва бутун организмига нохуш таъсир этади. Тарбиячи ўйинни баҳолашида унинг ижобиий томонларини таъкидлайди, ўз ролларини муваффақиятли бажарган, жасурлик, чидамлилик, ўзаро ўртоқлик ёрдами кўрсатган болалар номини айтади ва қоидаларнинг бузилиши ҳамда болаларнинг шу билан боғлиқ ҳаракатини куйиниб кўрсатиб ўтади. Катта гуруҳларда тарбиячи болаларни ҳаракатли ўйинларни мустақил ташкил этишга тайёрлайди, бунда ўйинларнинг боришини ва айниқса, қоидаларни бажарилишини ҳамда болалар ўртасидаги муносабатларни кузатиб боради. У болаларга ҳаракатли ўйин вариантларини унинг мазмуни, қоидасини, ўйин ҳаракатларини ўзгартирган ҳолда ўйлаб топиш, кейинчалик янги ўзи ўйлаб ўйин топиш каби топшириљлар беради. Катта гуруҳ болаларида мустақиллик, ташкилотчилик малакасини тарбиялаш мақсадида тарбиячи уларга кичик груҳ болалари билан ўйин

ташкил этишини таклиф этади. Ўйин кичик гуруҳ тарбиячиси кузатуви остида ўтказилади. Ҳаракатли ўйинлар болаларни ҳар томонлама тарбиялашда муҳим аҳамиятга эгадир. Ўйин фаолияти қайси шаклда ифодаланмасин болани қувонтиради, уларда ижобий ҳисларни уйғотади. Ҳаракатли ўйинлар бола дунёқарашини кенгайтиради, атроф-муҳитни билишида ўзига хос восита ҳисобланади. Ҳаракатли ўйинлардаги қоидалар ўйиннинг боришини белгилайди, болалар ҳаракат фаолиятини, ўзаро муносабатларини йўлга солади, ахлоқийиродавий сифатларни тарбиялашга ёрдам беради. Ҳар бир боланинг ўйин қоидасини англаши ва унга риоя қилишда катталарнинг раҳбарлиги катта аҳамиятга эгадир. Ўйинлар орқали болаларда ҳалоллик, адолатлилик, дўстлик, ботирлик, ўзини тута билиш, қатъиятлик каби ахлоқий сифатлар тарбияланади. Ўйин фаолиятида диққатни, идрокни ривожлантириш, тафаккур, тушунча ва мўлжал олишни аниқлаштириш учун қулай шароит яратилади, ўйинлар ижодий ҳаёл, хотира, топқирлик, фикр юритиш фаоллигини ривожлантиришга ёрдам беради. Шундай қилиб ҳаракатли ўйинлар боланинг ақлий ривожланишига ёрдам беради. Бола ўйин фаолияти туфайли фазо ва буюм воқелигини амалда ўзлаштиради, шу билан бирга фазони идрок этиш механизмини ўзи ҳам жуда такомиллашади. Масалан, бола томонидан ҳаракат йўналишини мустақил танлаш ва ҳаракатини ўйин қоидасида қатъий белгиланган йўналишда бажариши бир томондан ўйин вазиятини (бевосита идрок қилинадиган) ва кўриш-мотор реакциясини (ўйин ҳаракатларини) дарҳол баҳолашни, иккинчи томондан ўз ҳаракатларини фазо-ўйин муҳитида англаш ва тасаввур қилишни талаб этади. Ҳаракатли ўйинлар болаларда оддий вақт мўлжалини шакллантиради. Улар қуйидагиларда ифодаланилади: ўйин ҳаракатларининг изчиллигини тушуниб олишда аввал, сўнг, бундан кейин, бундан олдин, барини бир вақтда

каби ўйин топшириқларини сигналга кўра, болалар учун белгиланган муддат доирасида тез бажаришида кўринади. Бу ўйинларга болалар фазода мўлжал олишни, ҳаракатлар изчиллиги ва уларга вақт давомида амал қилишни машқ қилади. Ўйинлар мазмунини, бутун ўйин вазиятини, унинг қоидаларини, персонажлар ҳаракатини мустақил тушунтириш, болаларнинг жойлашиш ўрнини, ўйин атрибутларини ва ҳаракат йўналишларини фазовий ибораларни ишлатган холда кўрсатиш, ўтказилган ўйинга баҳо бериш болаларнинг ақлий ривожланишига хизмат қилади. Ҳаракатли ўйинлар катта боғча ёшидаги болаларда ижодийликни ривожланиши учун қулайлик яратади. Бунда болалар эшитган эртаклари мазмуни асосида кичик ўйинлар ўйлаб топишлари мумкин ҳаракатли ўйинлар ўз мазмуни ва шаклига кўра эстетик фаолият ҳисобланади. Ўйин ҳаракатларининг ранг-баранглигини уларни болалар аниқ чаққонлик билан, ўзига хос ифодали бажаришларида ифодаланади. Ҳаракатли ўйинларда мусиқани қўллаш катта эстетик аҳамиятга эгадир. Ҳаракатли ўйинларни ўтказишда ҳаракатлар гўзаллигини ва маданиятини унутмаслик керак: диққатни ҳаракатлари бирмунча ифодали болаларга қаратиш, образларни ифодали, муваффақиятли бера олганларни рағбатлантириш керак. Мактабгача ёшдаги болалар учун спорт ўйинлари. Болаларнинг ҳаракат фаолиятини ташкил этишда спорт ўйинлари ва машқларига катта ўрин берилади. Чанғида юриш, конькида, чанада учиш, велосипедда, самакатда, спорт роллерда юриш, шунингдек сузиш спорт машқларига мансубдир. Уларнинг барчаси асосий мушак груҳларини мустаҳкамлашга, суяк, юрак-томир, нафас олиш ва нерв тизимларининг ривожланишига ёрдам беради. Бундан ташқари машғулотлар жараёнида болаларда жисмоний сифатлар (чаққонлик, тезкорлик, чидамкорлик…), шунингдек, ритмлилик, ҳаракатлар

координацияси, фазода мўлжал олиш малакаси ривожланади. Велосипедда юриш, конькида учиш вестибуляр барқарорликни ривожлантиради. Тегишли кийимда турли температурада тоза ҳаводаги машғулотлар қуёш нурида, шунингдек сувда чиниқиш модда алмашишини кучайтиради ва чиниқтиришга хизмат қилади. Спорт машғулотларидан иборат машғулотлар болаларга табиат ходисаларини билишга (қор, шамол, муз, сув…) сирғалиш, тормозланиш ҳақидаги тушунчаларни, шунингдек спортроллер, велосипед тузилиши ҳақидаги билимларини эгаллашига имкон беради. Спорт машқлари – мушакларни мустаҳкамлашга, суяк, юрак, қон- томир, асаб тизимини ривожлантиришга ёрдам берадиган машқлардир. Очиқ ҳавода ташкил этиладиган жисмоний тарбия машғулотларида болаларни спорт машқлари ва спорт ўйинлари элементларига ўргатади. Бу ишни асосан тарбиячи олиб боради, лекин болаларнинг спорт машқларини бажариш малакаларини эгаллаб ва спорт ўйинларини ўйнашни билиб олишлари учун уларни доимо сайрлар вақтида такрорлаш ва мустаҳкамлаб бориш керак. Об-ҳаво шароити, спорт жиҳозларининг бор-йўқлиги, болаларнинг у ёки бу спорт ўйини ва машқларини эгаллаб олиш даражасига қараб, тарбиячи режада кўрсатилагн спорт турларини ҳафта бўйича (эрталабки ва кечки) ҳамма сайрларга тақсимлайди. Айрим ҳолларда болалар бир неча ўйин турларини машқ қилишлари мумкин. Масалан: баъзи бирлари велосипед учадилар, айримлари стол тенниси ва бадминтон ўйнайдилар кейин эса улар ўзаро ўрин алмашадилар, Дастлаб тарбиячи спорт ўйинлари ва машқларида иштирок этишга жисмоний тарбия машғулотларида машқни етарлича ўзлаштирмаган болаларни жалб этади. Кейинроқ эса ҳамма болаларнинг фаол бўлишига ҳаракат қилиши керак. Болалар фақат спорт ўйинлари элементини ўзлаштириб олишлари эмас, балки уларнинг асосий қоидаларини фойдаланаётган спорт

инвентарларининг қисмлари номини, уларни асраб-авайлаб сақлашни билишлари лозим. Агар тарбиячининг ўзи спорт ўйинларида фаол иштирок этса, болаларнинг хатти-ҳаракатига раҳбарлик қилса, спорт ўйинларига ўргатиш анча тезлашади.

Адабиётлар рўйхати: 1. Саломова Р.С. «Жисмоний тарбия назарияси ва услубияти» Т.: 2014. 2. Махкамджонов К.М. Жисмоний маданият назарияси ва методикаси. - Т.: “Иқтисод-молия”, 2008. 3. Нуриддинова М.М. «Мактабгача таълим муассасаларида жисмоний тарбия йўриқчилари учун меъёрий ҳужжатлар мажмуи». -Т.: “Мухаррир”, 2013. 4. Файзуллаева М. ва бошқ. “Соғ танда-соғлом ақл”. Т.: 2014 Усмонхўжаев Т. ва бошқ. “500 ҳаракатли ўйинлар”. -Т.: “Янги аср авлоди”, 2014.

O'xshashlar

Ҳаракатли ўйинлар ҳақида тушунча унинг ўзига хослиги ва ўтказиш методикаси

Болалар луғатини бойитишда таълимий ўйинлар

Мактабгача таълим муассасаларида жисмоний тарбия йўриқчисининг вазифалари

Мактабгача ёшдаги болаларнинг жисмоний ривожланишида ҳаракатли ўйинларнинг мазмуни ва методикаси (3-амашлий машғулот)

Мактабгача таълим муассасаларига жисмоний тарбия машғулотларини режалаштириш ва ташкил этиш методикаси (5-амалий машғулот)