Карьер элементлари ва асосий контехник тушунчалар. Карьернинг бош параметрлари

Карьер элементлари ва асосий контехник тушунчалар. Карьернинг бош параметрлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

262 KB

Ko'chirib olish

Карьер элементлари ва асосий контехник тушунчалар. Карьернинг бош параметрлари Режа: 1. Карьер ҳ а қ ида тушунча. По ғ она элементлари 2. Карьер элементлари ва асосий контехник тушунчалар 3. Карьернинг бош параметрлари

Карьер ҳ а қ ида тушунча. По ғ она элементлари. 1 . Ернинг устки қ исмида очи қ кон ишлари олиб борилиши натижасида катта чу қ урликлар пайдо б ў лади. Чу қ урликларнинг йигиндиси карьер (очи қ кон ишлари корхонаси) деб айтилади. Бу чу қ урликларнинг к ў ндаланг кесими чегараси туташмаган б ў лади. Маъмурий-х ў жалик тушунчасида эса карьер деб конни очи қ усулда қ азиб олишни ташкил этадиган кон корхонасига айтилади. Кў мир саноатида ва сочилма конларни очи қ усул билан қ азиб олишда карьерни кесим (разрез) деб аталади. Фойдали қ азилмаларни, қ опловчи ва ў з ичига олувчи то ғ жинсларини қ азиш ишлари таба қ аланган ҳ олда ю қ оридан пастга қ араб олиб борилади. Натижада қ азиш ишлари олиб борилаётган то ғ жинслари массиви по ғ она шаклини эгаллайди. Ало ҳ ида қ азиш, юклаш ва ташиш воситаларига эга б ў лган (таъминланган) ва по ғ она шаклидаги ишчи юзага эга б ў лган то ғ жинси қ атламининг бир қ исмига по ғ она дейилади. Ҳ ар бир по ғ она унда транспорт воситаларининг горизонт б ў йича жойлашувига мос келувчи баландлик белгиси билан характерланади. По ғ она белгилари абсолют, яъни мутла қ (денгиз сат ҳ ига нисбатан) ёки шартли (юзадаги доимий пунктга нисбатан) б ў лиши мумкин. Ало ҳ ида қ азиш воситалари билан қ азиб олинадиган, лекин барча по ғ оналар учун умумий б ў лган транспорт воситалари билан хизмат к ў рсатиладиган по ғ онанинг баландлиги б ў йича қ исмига по ғ онача дейилади. Поғоналарнинг иш олиб бориладиган ва иш олиб борилмайдиган турлари мавжуд. Иш олиб бориладиган поғонада қопловчи тоғ жинсларини олиб ташлаш ёки фойдали қазилмаларни қазиб олиш ишлари амалга оширилади.

По ғ она остки ва устки майдончалар, қ иялик ва бровкалардан иборат (4.1 расм) бў лади. 4.1- р асм. Поғона элементлари По ғ онанинг қ азиб олинган томони б ў йича р  бурчак остида чегараловчи f қ иялик по ғ она қ иялиги дейилади. По ғ она қ иялигини унинг остки ва устки майдончалари билан кесишган чизи ғ ига мос равишда устки (с) ва остки ( d ) бровкалар дейилади. По ғ она баландлиги Н у иш олиб бориш хавфсизлигини ҳ исобга олган ҳ олда ў рнатилади ва экскаватор ў лчамлари ҳ амда то ғ жинсларининг физика- техник хусусиятларига бо ғ ли қ б ў лади. К ў плаб карьерларда по ғ она баландлиги 10-15 м ни ташкил этади, баъзан эса 20-40 м га етади. Иш олиб бориладиган по ғ онанинг р қ иялик бурчаги одатда 65-80˚ га тенг, иш олиб борилмайдиган по ғ онада бу к ў рсаткич 45-60˚ ни ташкил этади. Иш олиб бориладиган по ғ онани унинг баландлиги буйича чегараловчи горизонтал юзага устки (а) ва остки (в) майдончалар дейилади. Қ азиб олиш учун м ў лжалланган жи ҳ озлар (бур ғ улаш дастго ҳ лари, экскаваторлар, транспорт воситалари ва б.) жойлашган майдон ишчи майдон дейилади. Ишчи майдон кенглиги 40-70 м ни ташкил этади. Агар майдонда кон ишлари т ў хтатилса, у ҳ олда иш олиб борилмайдиган майдон дейилади.

По ғ она одатда кетма-кет равишда параллел й ўлаклар, 10-20 м кенгликдаги баъзан эса ундан кенгро қ б ў лган заходка лар билан қ азилади. Заходкаларнинг боши берк қ исми (е) ковжой (забой) дейилади. Забойда бевосита фойдали қ азилма ёки қ опловчи жинсларни қ азиш-юклаш ишлари амалга оширилади. Натижада забой силжиб боради ва заходка қ азиб олинади, с ў нгра эса янги заходкага ў тилади. Карьер элементлари ва асосий контехник тушунчалар. Карьернинг иш олиб бориладиган ва иш олиб борилмайдиган бортлари мавжуд.(4.2 расм) 2-расм. Карьернинг иш олиб бориладиган ва иш олиб борилмайдиган бортлари Ю қ ори по ғ онанинг ю қ ори бровкасини қ уйи по ғ онанинг қ уйи бровкаси билан бо ғ ловчи чизи қ лар орасидаги бурчак р иш олиб бориладиган бортнинг қ иялик бурчаги , н эса иш олиб борилмайдиган бортнинг қ иялик бурчаги дейилади.

Иш олиб бориладиган бортнинг по ғ оналарини ажратувчи ишчи майдонларда то ғ жинслари ёки фойдали қ азилмаларни қ азиб олиш ишлари амалга оширилади. Ишчи майдон кенглиги В р.п =40-80 м, ишчи борт қ иялик бурчаги эса р =7-15˚ ни ташкил этади. Иш олиб борилмайдиган бортни ташкил қ илувчи по ғ оналар кичик кенгликдаги майдончаларга: тран с порт в ва химояловчи пв майдончаларга б ў линади. Иш олиб борилмайдиган борт қ иялик бурчаги 35-45˚ ни ташкил этади. Карьернинг ишчи борти пастки горизонтда жойлашган траншеяни ў тиш ҳ исобига шаклланади. По ғ оналарда заходкаларнинг қ азиб борилиши билан биргаликда карьернинг ишчи борти ҳ ам силжиб боради ва карьернинг чегара контурига я қ инлашади, с ў нгра ишсиз ҳ олатга келади. Ишчи майдон эса ҳ имоя ёки транспорт майдонига айланади. Иш олиб борилмайдиган бортни ташкил қ илувчи по ғ оналар иш олиб борилмайдиган по ғ оналар дейилади. Транспорт майдончалари в т карьердаги ишчи майдонларни юза билан бо ғ ловчи транспорт й ў ллари жойлашиши учун хизмат қ илади. Транспорт майдончаларининг кенглиги 10-25 м ни ташкил этади. Ҳ имояловчи майдончалар в п борт тур ғ унлигини ошириш ва шамол таъсирида по ғ оналарнинг емирилиши натижасида ў пирилиб тушадиган то ғ жинслари б ў лакларини ушлаб қ олиш учун хизмат қ илади. Бу майдончалар кенглиги 3-5 м ни ташкил этади. Одатда карьер шакли (планда) овалсимон б ў лади. Карьер узунлиги 0,5 км дан 5 км гача б ў лади, баъзан эса ундан ҳ ам ю қ ори, кенглиги эса 2-4 км ни ташкил этади. Ҳ озирги ва қ тда карьерларнинг чу қ урлиги бир неча ў нлаб метрдан 300-450 м гача етади. Лойи ҳ аларда ва исти қ болли карьерларда

техник-и қ тисодий ҳ исобларда карьерларнинг охирги чу қ урлиги 500-900 м гача етади. Карьерда б ў ш то ғ жинслари ва фойдали қ азилманинг умумий ҳ ажми (кон массаси ҳ ажми) унинг ў лчамларига бо ғ ли қ ва бир неча ў н минг дан юз миллион метр кубгача етади. Ёти қ қ атламларни қ азиб олишда, фойдали қ азилмани қ азиб олгандан с ў нг карьерда ҳ осил б ў лган майдон қ азиб олинган майдон дейилади. Агар техник жи ҳ атдан мумкин б ў лса, бу майдонга қ опловчи жинсларни жойлаштириш ёки фойдали қ азилма ва қ опловчи жинсларни ташиш учун қў лланиладиган транспорт коммуникацияларини жойлаштириш учун фойдаланиш мумкин. Очи қ кон ишлари ер юзасини ва ер майдонидан фойдаланишни бузилиши билан бо ғ ли қ . Шунинг учун очи қ кон ишларини атроф мухитга таъсирини й ўқ отиш ёки камайтириш ма қ садида, қ азиб олиш жараёнида ва кондан фойдалангандан с ў нг а ғ дармаларни, қ азиб олинган майдонни ва бошка ер юзасидаги бузилган участкаларни, рекультивация килиш ишлари амалга оширилади. Очи қ кон ишлари натижасида қ азиб олинган ва кераксиз б ў лган то ғ жинслари ва нокондицион фойдали қ азилма бойликлари т ў планадиган жойга а ғ дарма деб айтилади. Агар, а ғ дарма олдин қ азиб ў тилган карьер майдонида жойлашган б ў лса ички а ғ дарма , карьер чегарасидан таш қ арига жойлашган б ў лса таш қ и а ғ дарма деб айтилади. Конни ёки унинг бир қ исмини битта карьер билан қ азиб олинса, у карьер майдони деб айтилади. Карьер майдонининг пландаги ва чу қ урликдаги ў лчамларини тавсифловчи геометрик шакл унинг ҳ ажми ҳ исобланади. Унинг таркибига карьер таш қ арисига чи қ ариб ташланган қ опловчи жинслар, саноат майдончаси ва бош қ а ишлаб чи қ ариш қ урилмалари жойлашган чегара, яъни карьернинг ер шахобчаси киради.

Бир ва қ тда карьер ичида қ азиш ишлари олиб борилаётган по ғ оналар йи ғ индисига карьернинг ишлаш зонаси дейилади. Ишлаш зонаси ҳ олатини карьернинг иш олиб борилаётган устки ва остки по ғ оналари пастки горизонтал майдончалари (ани қ ва қ т мобайнида) белгилари билан ани қ ланади. Карьер кон ишлари фронти узунлиги ҳ амма иш олиб борилаётган по ғ оналар кон ишлари фронти узунлиги йи ғ индисидан иборат. Янги по ғ онани ишга тушириш учун унга транспортни келишини таъминлаш ва иш майдончасига мос келадиган иш фронти яратиш лозим. Янги по ғ онадан ер юзасига ёки тепада жойлашган по ғ она кон массасини ташишни амалга оширувчи транспорт коммуникациясини жойлаштириш учун янги по ғ она очиш керак, яъни ер юзасидан ёки тепада жойлашган по ғ онадан пастки по ғ онага махсус (очувчи) кон лахимларини ў тказиш керак. К ў п ҳ олларда бу лахимлар ҳ ар хил баландлик белгиларида жойлашган пунктларини бирлаштиради (агар битта по ғ она очилса, унда баландлик белгилари фар қ и по ғ она баландлигига тенг), шунинг учун ма қ садли нишабликка ( i ) эга. Очувчи лахимлар қ ир қ имда трапеция ёки учбурчак кесимли к ў ринишга эга б ў лади ва мувофи қ ҳ олда капитал траншея ва ярим траншея деб аталади. Очилган по ғ онада бошловчи иш фронтини яратиш учун (по ғ онани қ ир қ иш) очувчи лахимдан трапеция (учбурчак) к ў ндаланг кесим ў лчамлари билан узунлиги буйича анча фар қ қ иладиган горизонтал кон лахимларини— қ ир қ им траншея (ярим траншея) ёки узунлиги ва кенглиги бир ў лчов тизимига эга кесма чу қ урликни ў тказиш керак. Карьернинг бош параметрлари. Охирги чу қ урлик —бу қ ия ва тик жойлашган уюмларни қ азиб олишда, карьернинг ишлаб чи қ ариш қ уввати, унинг майдондаги ў лчамлари, қ азиб олинадиган кон массаси жами ҳ ажми ани қ ланади. Горизонтал ва о ғ ма

уюмлар учун охирги чу қ урлик табиий шарт-шароитлар билан ани қ ланади ва карьерни бутунлигича қ азиб олиш даврида озгина ў згаради. Охирги чу қ урлик карьерни лойихалаштириш ва қ тида ў рнатилади. Ҳ озирги ва қ тда жа ҳ онда карьерларнинг чу қ урликлари 400 метрларни ташкил этади. Лойихаларда 700 метргача чу қ урликда очи қ кон ишларини олиб бориш м ў лжалланмо қ да. Ер юзасида уюмнинг ч ў зилиши ва к ў ндаланг й ў налиши б ў йича карьернинг к ў рсаткичлари , уюмнинг ў лчамлари яъни карьернинг туби, чу қ урлиги ва унинг борти қ иялик бурчаги ў лчамлари билан ани қ ланади. Улар чизма тасвир ҳ олида ёки аналитик ў рнатилади. Пландаги карьернинг шакли к ў пинча овальсимон шаклга эга б ў лади. Карьернинг узунлиги 100 метрдан 8 км.гача масофага, кенглиги эса коннинг тузилишига қ араб 4 км.гача узунликда ў згариб туради. Карьер ости ў лчамлари , карьернинг охирги чу қ урлик белгисида қ азиб олинаётган уюм қ исми билан чегараланади. Карьернинг остки минимал ў лчамлари пастки по ғ онада олиб борилаётган жинсларни хавфсиз қ азиб олиш ва юклаш шарт-шароитлари билан ани қ ланади (кенглиги буйича камида 20 метр, узунлиги буйича 50 метрдан кам б ў лмаслиги керак). Карьер бортининг қ иялик бурчаги борт ёнба ғ ири массиви жинслари муста ҳ камлиги ва транспорт коммуникацияларининг жойлаштирилиши шарт-шароитлари билан ани қ ланади. Қ опловчи то ғ жинсларини қ азиб олишни камайтириш ма қ садида бортларнинг қ иялик бурчакларини иложи борича тикро қ қ илиб олинади. Карьер чегарасидаги бутун кон массаси ҳ ажми , корхонанинг ишлаб чи қ ариш қ увватини, унинг қ азиб олиниш муддатини ва бош қ а бир қ анча к ў рсаткичларни белгиловчи зарур к ў рсатгич ҳ исобланади. Ер юзаси рельефи текис б ў лганда карьер майдонидаги бутун кон массаси ҳ ажмини (м 3 ) қ уйидаги формула ёрдамида ани қ ҳ исоблаш мумкин:

     срккк ctg S V  2 2 1 срк ctg   23 3   Фойдали қ азималарни карьер чегарасидаги захиралари — қ азиб олиш мумкин б ў лган чегарани , карьернинг қ азиб олиш муддатини ва қ азиш ишлари и қ тисодий натижаларини ани қ ловчи асосий к ў рсаткич ҳ исобланади . Ҳ ар бир по ғ она (горизонт) ва карьер майдони чегарасидаги захиралар, конни геологик қ идириш ва қ тида ў рнатилади. Ундан с ў нг лойихалаштириш ва қ тида ва эксплуатация даврида, ва қ ти-ва қ ти билан ў згариб турадиган фойдали қ азилма кондицияси (меъёри) ҳ исобга олиниб карьер чегараси ани қ ланади ва қ айта ҳ исобланади.

Адабиётлар р ў йхати: 1. В.С. Хохряков. Открытая разработка месторождений полезных ископаемых. М. «Недра». -1991 г. 2. Справочник. Открытая разработка месторождений полезных ископаемых. М. «Горное бюро». 1994. 3. Томаков. П.И. Наумов. И.К. Технология механизация и организация открытых горных работ. М., МГГИ, 1992. 4. Анистратов. Ю.И. Технологические процессы открытых горных работ. М., Недра, 1985.

O'xshashlar

Очиш усуллари ва уларнинг классификацияси

Очиқ усулда қазиб олиш тизими ва уларнинг классификацияси

Очиқ кон ишларининг асосий босқичлари

Темир йул ва транспортларининг кон-технологик кулланилиши сохалари

Карьер юклари. Автомобиль трансортининг кон-технологик кўлланилиш сохалари