logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Konchilik ishi
  4. Asl metallar

Asl metallar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

176.5 KB
Ko'chirib olish
Asl metallar Reja: 1. Oltin konlari 2. Kumush konlari 3. Platina konlari Oltin konlari Sof oltin-sariq rangdagi yumshoq, issiqlikni va elektr tokini yaxshi o‘tkazadigan yaltiroq metall. Oltin kislotalarda erimaydi. Ochiq havoda deyarli o‘zgarmaydi. Oltinning erish harorati – 1063° С ,qaynash harorati – 2660° С , solishtirma og‘irligi – 19,6, klarki – 0,00000048. Oltin insoniyatga ma’lum bo‘lgan eng qadimgi metalldir. O‘z xossallariga ko‘ra oltin zebu-ziynat buyumlar tayyorlashda, tangalar zarb qilishda qo‘llanilib kelgan. Hozirgi vaqtda oltin dunyoda qiymatni belgilovchi asosiy mezon hisoblanib, valuta metalldir. Ishlab chiqarishda oltinning asosiy qismi quymalar shaklida saqlanib, davlatlarning oltin zaxiralarini tashkil qiladi. Bundan tashqari oltin–tilla buyumlar tayyorlashda tibbiyotda yuqori aniqlikda ishlashi zarur bo‘lgan asbob- uskunalar ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi. Hozirgi kunda oltinning 22 minerali ma’lum. Ularning asosiylari-sof tug‘ma oltin, elektrum va telluridlardir. Bir yilda, 2005-yil ma’lumoti bo‘yicha, dunyo bo‘yicha 2519 ming t oltin ma’dani qazib olinadi. Shundan 296 t oltinni JAR ishlab chiqaradi. O‘zbekiston oltin qazib olish bo‘yicha dunyo mamalakatlari birinchi o‘nligining to‘qqizinchi o‘rinda turadi. Bir yilda (2005-yil) 79 t oltin qazib olinadi. Oltinning sanoat to‘plamlari deyarli hamma turdagi konlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Ularning asosiylari quyidagilardir. 1. Metamorfizmga uchragan konlar – JARdagi Vitoatersrand rayoni konlari. 2. Tomirsimon kvars sulfidli gidrotermal konlar – Rossiyadagi Berezovsk, O‘zbekistondagi Kauldi koni. 3. Kvars sulfidli gidrotermal shtokverk konlar – O‘zbekistondagi Muruntov koni, Marjonbuloq koni. 4. Kvars-oltinli tomirsimon magmatik konlar – O‘zbekistondagi Zarmiton koni. 5. Sochma konlar – Rossiyadagi Uzoq Sharq konlari. Kumush konlari Sof kumush – yumshoq, juda cho‘ziluvchan, issiqlikni va elektr tokini eng yaxshi o‘tkazadigan metalldir. Erish harorati – 950 ° С , qaynash harorati – 1955 ° С , solishtirma og‘irligi – 10,7, klarki – 0,00007.Kumush ham qadim zamonlardan ma’lum bo‘lib, savdo-sotiq rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan metalldir. Kumush – nodir metallarning eng arzonidir. Kumush yorug‘lik ta’sirini sezuvchi metall. Hozirgi paytda kumush zebu-ziynat buyumlar tayyorlashda, radio va elektr texnikada, fotoplyonkalar, ko‘zgular ishlab chiqarishda, tangalar zarb qilishda qo‘llaniladi (14-rasm). Kumushning dunyo bo‘yicha tabiiy zaxirasi 2005-yil ma’lumoti bo‘yicha 570 ming t. Bir yilda dunyo bo‘yicha 19954 t kumush ma’dani qazib olinadi. Tabiatda 60ga yaqin kumushli minerallar ma’lum. Ularning asosiylari – sof tug‘ma kumush, argentit, prustit, pirargirit, elektrum (17-rasm). Kumush ma’danlarining sanoat turidagi to‘plamlari asosan mis va polimetall konlari bilan uzviy bog‘liqdir. O‘zbekistondagi eng yirik kumush konlari: Kosmanachi, Lashkarak, Okjeptes hisoblanadi. 17-rasm. Qo‘rg‘oshin, rux va kumushning asosiy minerallari. Platina konlari Platina guruhi oq va kumushsimon oq rangdagi 6ta metallni –ruteniy, radiy, palladiy, osmiy iridiy va platinani birlashtiradi. Ular yaqin xususiyatga ega. Ularni bir-biridan ajratish mumkin. Ruteniy klarki 0,0005, solishtirma og‘irligi – 12,4, erish harorati – 2250 ° С , qaynash harorati – 4200 ° С . Radiy klarki 0,00001, solishtirma og‘irligi – 12,5, erish harorati – 1960 ° С , qaynash harorati – 3700 ° С . Palladiy klarki 0,00005, solishtirma og‘irligi – 12, erish harorati – 1550 ° С , qaynash harorati – 2940 ° С . Osmiy klarki 0,0005, solishtirma og‘irligi – 22,5, erish harorati – 3030 ° С , qaynash harorati – 5000 °C. Iridiy klarki 0,00001, solishtirma og‘irligi – 22,4, erish harorati – 2450 ° С , qaynash harorati – 4400 ° С . Platina klarki 0,0002, solishtirma og‘irligi – 21,5, erish harorati – 1770° С , qaynash harorati – 2200 ° С . Platina guruhi metallari kimyoviy ta’sirga juda chidamli. Kislotalarda erimaydi. Bu metallar zargarlikda, kime sanoatida, avtomobilsozlikda, neftni qayta ishlashda qo‘llaniladi. Ruteniy – kimyo sanoatida katalizator sifatida, elektr va radio texnikada qo‘llaniladi. Radiy – kimyo sanoatida va platinali qorishma sifatida, kimyo laboratoriyalari uchun shishalar tayyorlashda ishlatiladi. Palladiy – iridiy bilan qotishma sifatida avtomatik moslamalar tayyorlashda qo‘llaniladi. Osmiy va iridiy ba’zi bir ilmiy asboblar tayyorlashda etalon metr va kg o‘lchovlar tayyorlashda qo‘llaniladi. Platina – zargarlikda kimyoviy ta’sirga chidamli bo‘lgan laboratoriya idishlari tayyorlashda qo‘llaniladi (18-rasm). Tabiatda 60 ga yaqin platina guruhiga kiruvchi metallar birikmalari aniqlangan. Ularning asosiylari: poliksen, osmilit, ferroplatina, kuperit va boshqalar. Platina guruhiga kiruvchi metallarning dunyo bo‘yicha tabiiy zaxirasi 2005 yil ma’lumoti bo‘yicha 71 ming t, shu jumladan, 63 ming t JARda to‘plangan. Bir yilda dunyo bo‘yicha 218 t platina ma’dani qazib olinadi. Shundan 170 t JAR ishlab chiqaradi. Platina guruhiga kiruvchi metallarning sanoat turidagi to‘plamlari quyidagi turlardagi konlar bilan bog‘liq. 1. Magmatik konlar – JAR dagi Bushoit koni, O‘zbekistonda Tebinbuloq, Sintob, Beltov konlari. 2. Likvatsion konlar-Kanadada-Syodberi, Rossiyada- Norilsk. 18-rasm. Platina va uning ishlatilishi. Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va kafolatlari. T. 1997. 2. O‘zbekiston respublikasining yer to‘g‘risidagi qonuni. 3. Betextin A.G. Mineralogiya kursi. T. «O‘qituvchi», 1969. 4. Qo‘shmurodov O., Qodirov M.H. Petrografiya. T. «Universitet», 1994. 5. Qo‘shmurodov O., Umarov A.Z., Ishbayev X.D. Kristallografiya. T. «Universitet», 2004. 6. Qo‘shmurodov O., Koneyev R.I., Umarov A.Z. Mineralogiya. T. «Universitet», 2005. 7. Qodirov M.H., Shorahmedov Sh.Sh. Geolog iyadan amaliy mashg‘ulotlar. Toshkent, «O‘zbekiston», 1994. 8. Qo‘shmurodov O. Foydali qazilmalar (ma’ruzalar matni). «Universitet», 2002. 9. Tursunov M.X. Foydali qazilmalar. TDTU, 2000.

O'xshashlar

Nodir metallar
Rangli metallar
Radioaktiv metallar
Tarqoq metallar
Kamyob va yengil metallar