Uglevodlar. Monosaxarid va polisaxaridlar - Kimyo - Referatlar

Uglevodlar. Monosaxarid va polisaxaridlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

104 KB

Ko'chirib olish

Uglevodlar. Monosaxarid va polisaxaridlar Reja 1. Polisaxaridlar. 2. Oligosaxaridlar .

Uglevodlar xamma organizmlarning xujayra va tukimalarda bor va ular usimliklarda keng tarkalgan. Uglevodlar usimliklarning 70-80% kismini tashkil kiladi. Xayvonot organizmida bulsa kariyb 2% ni tashkil kiladi, bularning asosiy kismi jigarda va muskulda glitseren xolatida uchraydi. Oksil xazm bulib energiya ajratib chikarishi tufayli uglevodlar odam ovkatlanishida muxim rol uynaydi. Undan tashkari uglevodlar kandolat sanoatida, spirt ishlab chikarish va boshka texnologik jarayonlarda ishlatiladi. Kup atomli va ketonlar uglevodlar, deb ataladi. Uglevodlarni asosiy uchta sinfga bulish mumkin. Monosaxaridlarlar, gidrolizlanib oddiy moddalar xosil kilmaydigan uglevodlar xosil kiluvchi strukturaviy birlik xisoblanadi. Murakkab uglevodlar ikkiga bulinadi. Oligosaxaridlar- kup bulmagan monosaxaridlar koldigidan tashkil topgan polisaxaridlar- tarkibida juda kup monosaxarid joyidagi bulgan uglevodlar. Monosaxaridlar tarkmbidagi uglerod atomlari soniga karab trimozatetroza, pentoza, geksoza va geptozalarga bulinadi. Karbonilturushining joylanishiga karab, ular aldoza va ketozalarga bulinadi. Tirik organizmlarda triozalardan glitserin aldegidi va dioksid uchraydi. Н-С=О СН 2 ОН   СНОН aldotrioza С=О ketotrioza   СН 2 ОН СН 2 ОН glitserin aldegidi (GA) dioksiatseton (DA) Triozalar- uglevodlar parchalanishining maxsulotlari, fosforlangan xolda ular fruktozobifosfatning parchalanishida xosil buladi. СН 2 ОРО 3 Н 2 СНО СН 2 ОН    С=О СНОН С=О    СНОН СН 2 ОРО 3 Н 2 СН 2 ОРО 3 Н 2  -----------------  fosfoglitserin dioksiatsetan

СНОН  СНОН fruktoza-1,6,-fosfat aldegid (FGA) fosfat(DA) ( (FRU-1,6-bif) СН 2 ОРО 3 Н 2 Organizm tukimalarida fosfotriozalar izomeraza formenti tasirida bir-biriga utadi. Tetrozalar- tarkibida 4 uglerod atomi bulgan monosaxaridlar. Ularning ichida muxim axamiyatga ega bulgani D-eritrozo-4fosfat. U fotosintez jarayonida uglevodlar parchalanishida xosil buladi. СОН СНО   СНОН СНОН   Д-eritroza-4- СНОН СНОН fosfat (ERF)   СН 2 ОН eritroza СН 2 ОРО 3 Н 2 Xayvonot va usimlik tukimalari murakkab moddalari tarkibiga pentozalar kiradi. Yetilgan mevalar shirasida kam mikdorda uchraydi. Asosan uchta aldopentoza kup tarkalgan: (-arabinoza, (-ksiloza va D-riboza, chiziksimon va xalkali formalarda. СНО СНО СНО СНО     Н- С-ОН С-ОН Н-С-ОН Н-С-Н     НО-С-Н НО-С-Н Н-С-ОН Н-С-ОН     НО-С-Н Н - С -ОН Н-С-ОН Н-С-ОН     СН 2 ОН СН 2 СН СН 2 ОН СН 2 ОН  - arainoza D - ksiloza D - riboza D - dezoksiriboza .

D- arabinoza usimliklarning shilimshiklari gemitselyuloza va pektin moddalari tarkibida uchraydi. Achitkilar arabinozaning bijgita olmaydi. D- kseloza usimliklarning gemitselyulozasi tarkibiga kiradi. U kandolat sanoatida kup ishlatiladi. D-riboza ribonuklein (RNK) kislatasi tarkibiga kiradi, NAD, NADR komponenti xisoblanadi va bu modalar organizm xayotida muxim rol oynaydi. D- desoksiriboza DNK tarkibida D-riboza va sifatining tashki muxitning xarxil bulishiga karamasdan saklanadi. Sugorish ta‘sirida donning kupligi xam uzgaradi u sugorish natijasida kamayadi. Kaliyli ugitlar bugdoy donidagi oksid D-desoksiriboza uglevodlarning pentozali tsiklida parchalanishida oralik modda sifatida rol uynaydi. Monosaxaridlardan tabiatda eng kup tarkalgani geksozalardir. Katta miktorda erkin xolatda va murakab uglevodlar tarkibida D-glyukoza, D- manoza, D- galaktoza va D-fruktozalar uchraydi. Glyukoza eng kup tarkalgan monosaxaridlardan xisoblanadi. U mevalarda kup uchraydi. Polisaxaridlar - kraxmal, glikogen, tsellyuloza glyukoza koldiglaridan tashkil topgan. Glyukoza maltoza,saxaroza, laktoza va raffinoza tarkibiga kiradi. Glyukoza fosforlangan xolatda uglevodlar parchalanishining oralik moddasi sifatida uchraydi. СН 2 ОН Н  О Н  ОН Н  НО   ОН Н ОН glyukoza СН 2 ОН Н  О Н  ОН Н  НО   ОРО 3 Н 2 Н ОН lyukoza-1-fosfat

СН 2 ОРО 3 Н 2 СН 2 ОРо 3 Н 2 Н  О Н  ОН Н  НО   ОН Н ОН glyukoza-6 -fosfat Н  О Н  ОН Н  НО   ОРО 3 Н 2 Н ОН glyukoza,1,6- bifosfat СН 2 ОН Н  О Н  ОН НО  НО   ОН Н ОН D-mannoza D-mannoza turli xil usimlik polisaxaridlari- shilimshiklar, gemitsellyulozalar, tarkibida uchraydi. Achitki xujayralari mannozani bijgitadi. D-galaktoza sut shakari-laktoza va raffinoza, xamda polisaxaridlar- agar,shilimshik, gemitsellyulozalar tarkibiga kiradi. D-fruktoza mevalar tarkibida bor, saxaroza va inulin tarkibida uchraydi. Fruktoza fosforlangan xolatda uchraydi. НОСН 2 О Н  Н НО  НО   СН 2 ОН ОН Н fruktoza НО 3 Н 2 О Н  Н НО  НО   СН 2 ОРО 3 Н 2 НО Н fruktoza-1-fosfat Н 2 О 3 РОСН 2 О Н Н 2 О 3 РОСН 2 О Н

 Н НО  НО   СН 2 ОН ОН Н fruktoza-6-fosfat  Н НО  НО   СН 2 ОРО 3 Н 2 ОН Н fruktoza-1,6-bifosfat Oligosaxaridlar. Olixosaxaridlar dan eng kup tarkalgan disaxaridlardir. Saxaroza kup tarkalgan disaxaridlardan xisoblanadi. U usimlik tanasida ildizida, boshogida, tuganagida, mevasida va bargida uchraydi. СН 2 ОН Н НОС Н 2 Н  О  ОН Н НО   О Н НО О Н Н НО    СН 2 ОН НО Н сахароза Saxaroza gidrolizlanganda xosil buladigan glyukoza va fruktoza aralashmasi invert shakar, dab ataladi. Ari asali asosan invert shakardan tashkil topkan. Saxaroza muxim ovkat moddasi, u xam energetik axamiyatga ega ta‘m berish kobiliyatiga ega. Maltoza kraxmal va glikogenning fermativ gidrolizlanishi natijasida xosil buladi, tabiatda erkin xolda uchramaydi. Maltoza gidrolizlanishi natijasida ikki molekula (-D-glyukoza xosil buladi СН 2 ОН О Н  О  ОН Н НО   Н Н Н ОН Н ОН   Н ОН Н   О ОН СН 2 ОН tsellobioza

Laktoza sut tarkibida uchraydi va sut emuvchi gudak organizmi uchun birdan-bir uglevod manbai xisoblanadi. Laktoza gidrolizlanganda glyukoza va galaktoza xosil kiladi. СН 2 ОН О НО  О  ОН Н Н   Н Н Н ОН Н ОН   ОН ОН Н   О Н СН 2 ОН laktoza. Polisaxaridlar. Ximiyaviy tuzilishiga karab polisaxaridlar ikkiga bulinadi: gomopolisaxaridlar-bir xil monosaxaridlar koldigidan tashkil topgan va geteropolisaxaridlar-xar-xil monosaxarid koldiglaridan tuzilgan. Kraxmal,tsellyuloza, glikogen va inulin polisaxaridlar guruxiga kiradi. Kraxmal-(С 6 Н 12 О 6 ) п -donachalar xolatida usimlik doni, tuganaki va ildizida jamgarma polisaxarid sifatida yigiladi.Bugdoy donida 75% gacha, sholida 80, kartoshkada 25% gacha kraxmal bor. Sanoatda kraxmal olish uchun kartoshka ishlatiladi, chunki u eng arzon xom-ashyo xisoblanadi. Odam ovkatining asosiy uglevodini kraxmal tashkil kiladi. Kraxmalni gidrolizlash yuli bilan patoka, kuyuk shirin sirop, dekstrillar olinadi. Kraxmal bugdoy unini eslatadigan ok amorf birikma (kartoshka uni). Yodning kaliy yodidagi eritmasi (Lyugol eritmasi) bilan kraxmal kuk rang beradi va bu reaktsiya kraxmalni aniklashda kullaniladi. Kraxmal donachalari ikkita asosiy komponentdan tashkil topgan: amiloza va amilopektin. Kushimcha komponent sifatida sifatida oz mikdorda tsikloamiloza xam uchraydi. Ularni kislotali gidrolizlaganda glyukoza xosil buladi va bundan xulosa kilamizki, xar uchala komponent xam poliglyukozid ekan. Amiloza molekulasida glyukoza koldiglari  -1,4-glyukozid boglari birikkan chiziksimon zanjirni xosil kiladi va uning molekulyar ogirligi 100 000 Da va yukori bulishi mumkin. СН 2 ОН СН 2 ОН СН 2 ОН

 О ОН Н О   О Н ОН  О ОН Н   О Н ОН  О ОН Н   О Н ОН Amilopektin molekulasida 1,4-1,6- glyukozid boglari bulishi aniklangan va natijada uning tarmoklangan strukturaga ega bulishini ta‘minlaydi. Xar bir 20-25 ta 1,4- glyukozid bogiga bitta 1,6-bog tugri keladi. Tsikloamiloza xalkali tuzilishiga ega. Amilopektin molekular ogirligi 400.000 va yukori bulishi mumkin. Xarxil usimlik kraxmalida amiloza va amilopektin nisbati xarxil, chunonchi amilopektin mikdori (75-80%) amilozaga (20-25%) nisbatan xamma vakt kup ekanligi aniklangan. Kraxmalni suvda 60-800S gacha kizdirganimizda kleysterlanadi (kraxmal sovuk suvda erimaydi) va bu jarayon amilopektining bukishi va klesterlanishi tufayli kuzatiladi. Yod bilan amiloza va amilopektin xar xil rang beradi: amilopektin -kungir, amiloza bulsa -kuk. Kraxmal kaytaruvchanlik xossasiga ega emas.Tarkibida 10-20% suv bulgan kraxmalni tez kizdirilganda u parchalanib,dekstrinlarni xosil kiladi (kraxmalning dekstrinlanishi).CHukur dekstirlangan kraxmal suvda eriydi va kaytaruvchanlik xossasini namoyon kiladi. Tselyuloza -( С 6 Н 12 О 6 ) p-struktura xosil kiluvchi polisaxariddir va paxta tolasining, usimlik xujayrasi devorini xosil kiladi. Suvda u erimaydi. Gidrolizlaganda glyukozaga parchalanadi.Glikogen -( С 6 Н 12 О 6 ) p- xayvon kraxmali odam va xayvonot organizmining jamgarma uglevodidir. Jigar tarkibida muskul, yurak, achitki va zamburuklarda uchraydi. Glikogen issik suvda eriydi,yod bilan kizil -kungir tuzga kiradi, kaytaruvchanlik xosasiga ega emas. Gidrolizlanishi natijasida a-D-glyukoza xosil buladi. Glyukoza koldiglari glikogen molekulasida 1,4 va 1,6-glyukozid boglari bilan birikkan. Demak, amilopektin

singari glikogen molekulasi tarmoklangan strukturaga ega ,ammo glikogen molekulasida 1,4 va 1,6 -glyukozid boglari bilan birikkan . Demak, amilopektin singari glikogen molekulasi tarmoklangan srukturaga ega, ammo glikogen molekulasi tarmoklangan strukturaga ega, ammo glikogen molekulasida xar bir 10-12 ta 1,4- glyukozid bogiga bitta 1,6-bog tugri keladi. Natijada glikogen molekulasining amilopektinga nisbatan tarmoklanish darajasi yukorida turadi. Glikogenning molekulyar ogirligi 400 000 dan 4 000 000 gacha Da buladi. Inulin- ( С 6 Н 12 О 6 ) п - kup mikdorda nok va boshka mevalar tarkibida uchraydi. Suvda eriydi, gidrolizlanganda fruktoza xosil buladi. Fruktoza koldiglari (28) bir-biri bilan 1,2- glyukozid boglari orkali birikkan: Pektin moddalari mevalar (olma, nok,tsirusli) va sabzavotlar (lavlagi, sabzi) xamda usimlik shirasi tarkibida uchraydi. Saxaroza va kislotalar bilan “studen” xosil kiladi. Pektin moddalari galakturon kislota koldiglaridan tashkil topgan va ular 1,4- glyukozid boglari bilan birikkan. Galakturon kislotasining karboksil guruxi metil spirti bilan kisman efirlangan. Pektin moddalari keng mikyosda kandolat sanoatida ishlatiladi. Н ОН   О ОН Н О  СООН О СООН  О ОН Н   О Н ОН Н ОН  ОН Н   О Н ОН Gemitsellyulozalar geteropolisaxaridlar bulib, xar xil monosaxaridlar koldigidan tashkil topgan. Gidroliz natijasida D- galaktoza,D-ksiloza, D-arabinoza va uron kislotalari xosil buladi. Agar dengizda yashaydigan kizil suv usimligi tarkibida uchraydi, gidrolizlanganda D-galaktoza va sulfat kislota xosil buladi. Agar strukturaviy birligi glyukozid boglari bilan birikkan 6 ta galaktoza koldigining birlamchi spirt guruxiga sulfat kislota koldigi birikkan. Kup mondagi strukturaviy (140) birliklarning kondensatsiyalanishi natijasida agar molekulasi xosil buladi. Sovuk suvda agar erimadi, ammo issik suvda eriydi va eritma sovutilganda “studen” xosil

buladi. Kandolat sanoatida, marmalad; pastida, jele ishlab chikarishda foydalaniladi.

O'xshashlar

Uglevodlar. Monosaxarid va polisaxaridlar

Polisaxaridlar va ularning xususiyatlari. Polisaxaridlar tasnifi

Uglevodlar

Uglevodlar

Uglevodlar