Uchinchi va turtinchi guruh kationlari analizining nazariy asoslari

Uchinchi va turtinchi guruh kationlari analizining nazariy asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

136.5 KB

Ko'chirib olish

Uchinchi va turtinchi guruh kationlari analizining nazariy asoslari Reja : 1. Tuzlarning gidrolizi. 2. Amfoterlik. 3. Oksidlanish- qaytarilish reaktsiyalari. 4. Qo’shalok va kompleks tuzlar. 5. Qolloid eritmalar.

Tayanch iboralar: Gidroliz, gidrooksotuzlar, to’z, asos, Kislota, muvozanat, oksidlanish darajasi, atom. 1. Тузларнинг гидролизи . Kup tuzlar suvdagi eritmalarda gidrolizga uchraydi. Gidroliz – tuz erishidan hosil bo’lgan ionlarning Н + va ОН - ionlari bilan o’zaro ta‘siridan iborat; gidroliz natijasida kupincha eritma muhitning рН si o’zgaradi. Eritmada kuchsiz asos, kuchsiz Kislota, gidro va gidrokso-tuzlar, kam eriydigan birikmalar, ba‘zan komplekslar hosil bo’ladi. Gidroliz tufayli suvning dissotsilanish muvozanati : 2Н 2 О ↔ Н 3 О + + ОН ёки Н 2 О ↔ Н + + ОН - Agar suvning Н + ionlari to’z ionlari bilan biriksa, eritmada ortiqcha ОН - ionlar hosil bo’ladi, bunda muhit ishqoriy bo’lib qoladi (рНŚ>7). Agar tuz ionlari o’ziga ОН - ionlarini biriktirib olsa, eritmada Н + ionlar ortiq bo’lib qoladi. Eritma Kislotali muhit namoyon qiladi (рН 7). Tuzlarning gidrolizi uch tipdan iborat : a ) kation bo ’ yicha gidroliz , b ) anion bo ’ yicha gidroliz , v ) ham kation , ham anion bo ’ yicha ( ya ‘ ni kombinirlangan ) gidroliz . Kuchsiz asos va kuchli qistadan hosil bo ’ lgan tuzlar ( masalan , NH 4 CI , CuSO 4 , ZnCI 2 ) kation bo ’ yicha gidrolizlanadi , ya ‘ ni erigan to ’ z kationi o ’ ziga suvdan gidroksil ionlarini biriktirib oladi , natijada eritmada vodorod ionlari kontsentratsiyasi ortib ketadi . Masalan ; NH 4 CI + H 2 O ↔ NH 4 OH + HCI (molekulyar tenglama) NH + 4 + H 2 O ↔ NH 4 OH + H + (ionli tenglama) Agar tuz kuchli asos va kuchli Kislotadan hosil bo’lgan bo’lsa, kam dissotsilanadigan birikmalar hosil bo’lmaydi, binobarin, gidroliz ham sodir bo’lmaydi. aksincha , to’z kancha kuchsiz Kislota va kancha kuchsiz asosdan hosil

qilingan bo’lsa, uning gidrolizlanish darajasi shuncha kuchli namoyon bo’ladi. Tuzlarni hosil qilgan asos va Kislotaning tabiatiga qarab, ularning gidroliz turlari va eritma muhiti 8 – jadvalda berilgan. Gidroliz qaytar protsesslar jumlasiga kiradi. Xar bir to’zning gidrolizlanishi xar xil bo’lib, uni xarakterlashda gidroliz konstantasi К г va gidroliz darajasi h dan foydalaniladi. Gidroliz darajasi gidrolizlangan tuz kontsentratsiyasining ( С г ) tuzning umumiy kontsentratsiyasi ( С ум ) ga bo’lgan nisbati bilan aniklanadi : C г h = ------ С у NH + 4 + H 2 O ↔ NH 4 OH + H + uchun gidroliz konstantasi :] [ ] [ ] [ 4 4     NH H OH NH Кг Analitik reaktsiyalarni o’tkazishda kupincha tuzlarning gidrolizi sodir bo’ladi. Aksariyat hollarda gidrolizlanish bajarilayotgan analiz protsessiga salbiy ta‘sir ko’rsatadi, shuning uchun gidrolizni vujudga keltirmaslik choralari ko’riladi. Masalan, ikkinchi gruppa reagenti bilan cho’ktirishda aralashmada NH 4 OH bo’lishi kerak, chunki u (NH 4 ) 2 СО 3 + НОН ↔ NH 4 НСО 3 + NH 4 OH muvozanatini chapga siljitadi. Gidroliz mxsuloti NH 4 НСО 3 ikkinchi gruppa kationlarini cho’ktirish uchun yaroksiz, chunki gidroqarbonatlar suvda yaxshi eriydi. Yuqoridagi singari uchinchi gruppa kationlarini gruppa reagenti (NH 4 )S ammoniy sulfid bilan cho’ktirishda ham eritmada NH 4 ОН qo’shib gidrolizni oldini olish, ya‘ni (NH 4 ) 2 S + НОН ↔NH 4 Н S + NH 4 OH muvozanatni chapga siljitish kerak. Ma‘lumki, uchinchi gruppa kationlari (Fe 2+ , Fe 3+ , Cr 3+ , AI 3+ , Ni 2+ , Co va xokazo) ning gidroksidlari kuchsiz asoslar bo’lib, ularning xar qanday tuzlari gidrolizga uchraydi.

Bu kationlarning kuchli Kislotalar ( НС I, Н N О 3 , Н 2 S О 4 ) bilan hosil qilgan tuzlari ko’p tarqalgan bo’lib, ularning suvdagi eritmalari Kislotali muhitga ega. Shuning uchun ham uchinchi gruppa kationlarini cho’ktirishdan oldin eritmani ishqor yordamida neytrallash zarur. Kuchsiz Kislotalarning ( Н 2 S О 3 , Н 3 РО 4 , Н 2 S) uchinchi gruppa kationlari bilan hosil qilgan tuzlari suvdagi eritmalarda deyarli mavjud emas. Uchinchi gruppa kationlari ikki gruppachaga ajraladi. (NH 4 ) 2 S ta‘sirida : a) sulfidlar holida cho’kadigan kationlar; b) gidroksidlar ko’rinishida cho’kmaga tushadigan kationlar (AI 3+ , Cr 3+ ,). CHunki (NH 4 )S ning gidrolizlanishi natijasida hosil bo’ladigan ОН - ionlari kontsentratsiyasi [AI 3+ ]  [ ОН - ] 3 > EK А I(OH)3 [Cr 3+ ]  [ ОН - ] 3 > EK Cr(OH)3 bo’lishi uchun yetarli. Ana shuning uchun AI(OH) 3 va Cr(OH) 3 cho’kmalari hosil bo’ladi. Qolgan kationlarning gidroksidlari esa sulfidlariga nisbatan yaxshi eruvchan suvli eritmadagi AI 3+ ionining (NH 4 ) 2 S ta‘sirida AI(OH) 3 hosil qilib cho’kishi protsessini quyidagi tenglamalar bilan ifodalash mumkin : (NH 4 ) 2 S + 2 НОН ↔ Н 2 S + 2 NH 4 ОН AI С I 3 + 3 NH 4 ОН ↔  AI(OH) 3 + 6 NH 4 С I + 3 Н 2 S yoki 2 AIСI 3 + 3(NH 4 ) 2 S + 6 НОН =  AI(OH) 3 + 6 NH 4 СI + 3 Н 2 S Gidroliz natijasida hosil bo’ladigan moddalardan birini qo’shish bilan gidrolizning oldi olinadi yoki bir kadar to’xtatiladi, aksincha gidroliz maxsulotlaridan birining kam dissotsilanuvchi moddalarga aylantirilishi gidrolizni kuchaytiradi. Analitik gruppaning boshka kationlarini analiz qilishda ham gidroliz sodir bo’ladi. Masalan, birinchi gruppa kationlari aralashmasini analiz qilishda NH + 4 ionini yo’qotish maqsadida eritma bug’latiladi. Hosil bo’lgan ko’ruk qoldiq tarkibida magniy tuzlarining gidrolizlanishi natijasida М g(OH)CI tuzi olinadi. М gCI 2 + НОН ↔  М g(OH)CI + Н CI

Ba‘zan AI 3+ ёки Fe 3+ ionlarini cho’ktirish maqsadida СН 3 СООNа tuzi eritmasi ishlatiladi . Bunda ham gidroliz tufayli urta tuzlar emas, balki asosli tuzlar hosil bo’ladi : 8 – jadval Gidrolizning tuz tabiatiga bog’liqligi. To’z hosil qiluvchi Tu zlar Gidroliz turi Eritmani ng muhiti Kisl ota ass Kuc hli Kuch siz ZnCI 2 ; AICI 3 ; NH 4 NO 3 ; (NH 4 ) 2 SO 4 ; FeSO 4 ; Kation bo’yicha gidroliz Kislotali ( рН 7) Kuc hsiz Kuch li CH 3 COOK , K 3 PO 4 , Na 2 CO 3 , NaCN Anion bo’yicha vujudga keladi. Ishqoriy ( рН >7) Kuc hsiz Kuch siz (NH 4 ) 2 S , (NH 4 ) 2 CO 3 , NH 4 CNS Kombinirl angan gidroliz, kuchli darajada vujudga keladi Neytral ( рН =7) Kuc hli Kuch li NaNO 3 , KCI, K 2 SO 4 , CaCI 2 , KNO 3 Gidroliz sodir bo’lmaydi. Neytral ( рН - 7) Fe(CH 3 COO) 3 + H 2 O ↔ Fe(OH)(CH 3 COO) 2 + CH 3 COOH Fe(OH)(CH 3 COO) 2 + H 2 O ↔ Fe(OH) 2 (CH 3 COO) + CH 3 COOH Tuzlarning gidrolizlanish xususiyatidan sifat analizida foydalaniladi. Aksincha, ba‘zan gidroliz analizga xalal beradi, bunday hollarda unga yul quymaslik kerak.

2. Amfoterlik. Ayrim kationlarning gidroksidlari ham Kislota, ham asos xossalariga ega bo’lsa, ular amfoter moddalar deb ataladi. Ularning asosli xossalari Kislotali muhitda, Kislotali xossalari esa ishqoriy muhitda namoyon bo’ladi. Amfoter gidroksidlarga AI( ОН ) 3 , Cr( ОН ) 3 , Zn( ОН ) 2 , Р b( ОН ) 2 , Sn(OH) 2 ва boshqa birikmalar kiradi. Elektrolitik dissotsiatsiya nazariyasiga ko’ra amfoterlik ayrim gidroksidlarning suvdagi eritmalarida ikkiyunalishda, ya‘ni vodorod ionlarini hosil qilib yoki gidroksil ionlarini hosil qilib dissotsilanishi bilan tushuntiriladi. Masalan, AI( ОН ) 3 , ning tuyingan eritmasiga kattik faza bilan dissotsiatsiya maxsulotlari orasida quyidagi muvozanat mavjud : AI 3+ + 3ОН - ↔ AI (ОН) 3 ↔ AI О - 2 + НО + Н 2 О + Н + Kislotali muhitda ishqoriy muhitda Eritmada ОН - ionlarining kontsentratsiyasi ortganda muvozanat ungga , ya ‘ ni alyuminat ionlari hosil bo ’ lish tomoniga siljiydi . Н + ionlarining kontsentratsiyasi ortganda muvozanat chapga siljiydi , ya ‘ ni AI 3+ kationining eritmadagi kontsentratsiyasi ortadi . shunday qilib , Kislotali eritmalarda alyuminiy AI 3+ kationi ko ’ rinishida , ishqorli ertmalarda esa alyuminat AI О - 2 anioni holida mavjud bo ’ ladi . AI( ОН ) 3 Kislota va ishqorlar bilan quyidagi tenglamalarga muvofiq ta‘sirlashadi: AI (ОН) 3 + НС I = AI С I 3 + Н 2 О AI (ОН) 3 + Na ОН = NaAI О 2 + 2 Н 2 О Gidroksidlarning amfoterlik xossalaridan foydalanib kationlarni bir – biridan ajratish mumkin . Masalan AI 3+ , Zn 2+ va Cr 3+ ionlarining amfoterlik xossalaridan foydalanib, ularni uchinchi gruppaning boshka kationlaridan ajratish mumkin. КОН ta‘sirida uchinchi gruppaning barcha kationlari gidroksidlar ko’rinishida cho’kmaga tushadi, ammo ortiqcha ishqor ta‘sir etganda AI( ОН ) 3 , Cr( ОН ) 3 va Zn( ОН ) 2 gidroksidlar eriydi. Ular eritmada tsinkat Zn О 2- 2 , alyuminat AI О - 2 va xromit Cr О - 2 anionlari holida bo’ladi. Kationlar gidroksidlarining amfoterlik xususiyati bilan III, IV, V gruppa kationlarining xossalarini urganishda anik

misollarga duch kelamiz, ana shunda amfoterlikning analitik ximiyadagi roli yanada ravshan bo’ladi. 3. Oksidlanish- qaytarilish reaktsiyalari. Atomlar yoki ionlarning o’zaro elektronlar berishi yoki qabul qilishi bilan boradigan reaktsiyalar oksdlanish-qaytarilish reaktsiyalari deyiladi. Oksidlanish - qaytarilish reaktsiyalarining elektron nazariyasi rus ximigi L.V.Pisarjevskiy tomonidan taklif etilgan. Reaktsiyada elektron yo’qotgan atom yoki ion oksidlanadi, bunda elementning oksidlanish darajasi musbat qiymatli sonlar tomon oshib boradi. Masalan, quyidagi yunalishga muvofiq o’zgarishlarda marganets oksidlanadi, uning oksidlanish darajasi 2 + dan 7 + gacha ortadi : Mn 2+ O → Mn 3+ 2 O 3 →Mn 4+ O 2 →K 2 Mn 6+ O 4 →KMn 7+ O 4 Atom yoki ionlarning elektron qabul qilishi bilan boradigan protsess qaytarilishdir, bunda elementning oksidlanish darajasi pasayadi (ba‘zan manfiy ishorali sonlar tomon o’zgaradi.) masalan, marganetsning qaytarilishi quyidagi o’zgarishlarga mos keladi: K Mn 7+ O 4 → K 2 Mn 6+ O 4 → Mn 4+ O 2 → Mn 3+ 2 O 3 → Mn 2+ O Marganetsning oksidlanish darajasi qaytarilish tufayli 7 + dan 2 + gacha pasaydi. Oksidlanish – elektronlar yo’qotish, qaytarilish- elektronlar qabul qilish protsesslari bir- biriga bog’liq. Reaktsiyada elektronlar qabul qiladigan atom, ion yoki molekula oksidlovchi deb ataladi. Eng kuchli oksidlovchilarga quyidagilar misol bo’la oladi: Н 2 О 2 , О 2 Na 2 O 2 , KCIO 3 , Na 2 S 2 O 8 , HNO 3 , F 2 , CI 2 , Br 2 , K 2 CrO 4 , K 2 Cr 2 O 7 , MnO 4 , KmnO 4 , KJO 3 va xokazo. Reaktsiyada elektronlar beradigan atom, ion yoki molekula qaytaruvchi hisoblanadi.

Muxim qaytaruvchilarga metallar (Na, K, AI, Ca, Zn va xokazo) turli birikmalar – SnCI 2 , H 2 S, Na 2 S 2 O 3 , HJ, HCI, MnSO 4 , Cr 2 (SO 4 ) 3 singarilar misol bo’la oladi. III gruppa kationlaridan ibort aralashma analiz qilinayotganda oksidlanish- qaytarilish reaktsiyalari Mn 2+ , Cr 3+ , F е 2+ kationlarini aniqlash va ajratishda muvoffakiyat bilan qo’llanilishi mumkin. Masalan, Mn 2+ va F е 2+ larni Zn 2+ va AI 3+ lardan ajratish uchun kationlar aralashmasidan iborat eritmaga Н 2 О 2 va Na ОН qo’shib kationlar oksidlanadi: 2 F е CI 2 + 4 Na ОН + Н 2 О 2 =  2 F е(ОН) 3 + 4 NaCI MnCI 2 + 2 Na ОН + Н 2 О 2 =  Mn О(ОН) 2 + 2 NaCI + Н 2 О F е 2+ ва Mn 2+ oksidlanishidan hosil bo’lgan F е( III ) va Mn ( IV ) gidroksidlari holida cho’kmaga tushadi. Cho ’ kmani tsentrifuga yordamida eritmadan ajratish mumkin . AI 3+ ва Zn 2+ kationlari esa alyuminat AI О – 2 va tsinkat Zn О - 2 anionlariga aylanib eritmada qoladi . Ayrim oksidlanish – qaytarilish reaktsiyalaridan ba‘zi bir ionlarning eritmada mavjudligini bilib olish uchun foydalaniladi. Masalan, Mn 2+ kationini aniqlash protsessi uni nitrat Kislotali muhitda ko’rgoshin (IV) – oksid bilan Mn - 4 ioniga qadar oksidlashga asoslangan: 2Mn(NO 3 ) 2 + 5PbO 2 + 6HNO 3 = 2HmnO 4 + 5Pb(NO 3 ) 2 + 2H 2 O Uchinchi gruppa kationlaridan past oksidlanish darajadagi holatlarida Mn 2+ , Cr 3+ va Fе 2+ ionlari o’zidan elektron berib, boshqa moddalarni qaytara oladi. O’sha elementlar yuqori oksidlanish darajasida bo’lganida (ya‘ni MnО - 4 , CrО 2- 4 va Cr 2 О 2- 7 holatida ) oksidlovchilardir, bo’lar elektronlarni biriktirib oladi va boshka birikma yoki elementlarni oksidlaydi. Turli oksidlovchilar va qaytaruvchilar bir-biriga turlicha ta‘sir etadi. Masalan, yod (J 2 ) ma‘lum sharoitda sulfid (S 2- ) ionini erkin oltingugurt (S о ) gacha oksidlaydi, xlor (CI 2 ) yoki vodorod peroksid ( Н 2 О 2 ) esa sulfid ionini oksidlab sulfat ioni (S О 2- 4 ) ga aylantiradi.

Demak, elementlarning (va birikmalarning) oksidlash yoki qaytarish xususiyati xar xil bo’lib, ular oksidlanish- qaytarilish potentsiali miqdori bilan xarakterlanadi va uning qiymati voltlarda ifodalanadi. Agar biror eritmada ayni elementning oksidlangan va qaytarilgan formalari bo’lsa, bunday eritma oksidlangan va qaytarilgan formalar orasida muvozanat qaror topadi, chunki formalarning biri elektron berishga, ikkinchisi elektron biriktirib olishga intiladi. Oksidlanish – qaytarilish sistemasining potentsialini hisoblashda Peters o’zgartirgan Nernst tenglamasidan foydlanildi:.] [ .] [ кайтар оксидл In nF RT о     bu yerda :  - galvanik elementning oksidlovchi potentsiali, voltlar hisobida  о – standart oksidlovchi potentsiali R – universal gaz doimiysi, 8,313 Joulga teng Т – absolyut temperatura, о К n – oksidlanish –qaytarilish protsesslarida ishtirok etadigan elektronlar soni F – Faradey soni, 96500 kulon [oksidl.] –ayni elementning oksidlangan formasi kontsentratsiyasi [qaytar.] – ayni elementning qaytarilgan formasi kontsentratsiyasi Nernst – Peters tenglamasidagi o’zgarmas kattaliklarni jamlab, natural logarifmlarga unli logarifmlarga o’tilsa, temperatura 25oS bo’lganda quyidagi tenglama kelib chikadi: .] [ .] [ 059,0 кайтар оксидл Ig n о   Bu formuladagi oksidlangan forma kontsentratsiyasining qaytarilgan forma kontsentratsiyasiga nisbati kancha katta bo’lsa, oksidlanish – qaytarilish potentsiali  ham shuncha katta bo’ladi.

4. Qo’shalok va kopleks tuzlar. Tarkibida kompleks ionlar bo’lgan moddalvar kompleks birikmalar deyiladi. Ular qo’shalok tuzlar singari urta tuzlarning o’zaro birikib murakkabrok tarkibli birikmalarga aylanishidan hosil bo’ladi. (NH 4 ) 2 SO 4 + Fe(SO 4 ) 3 = 2NH 4 Fe(SO 4 ) 2 (Qo’shalok to’z) Fe(CN) 3 + 3KCN = K 3 [Fe(CN) 6 ] (kompleks to’z) Kompleks v qo’shaloq tuzlar dissotsilanish xarakteri jixatidan bir- biridan fark qiladi. Qo’shalok to’z 2NH 4 Fe(SO 4 ) 2 dissotsilanganda eritmada NH 4 , Fe 3+ va SO 2- 4 ionlari erkin holda mavjud bo’ladi: NH 4 Fe(SO 4 ) 2 ↔ NH + 4 + Fe 3+ + 2 SO 2- 4 Ushbu xossasi bilan fark qiladigan kompleks tuzlar suvda eritilganda : K 3 [Fe(CN) 6 ] ↔ 3K + + [Fe(CN) 6 ] 3- tenglamaga muvofiq dissotsilanadi. Eritmada К + kationi va [Fe(CN) 6 ] 3- kompleks anionlari mavjud bo’lib, anion tarkibiga kirgan Fe 3+ va CN - ionlarini analitik reaktsiya yordamida aniklab bo’lmaydi, chunki ular eritmada erkin holda uchramaydi. Kompleks ionlar musbat zaryadlangan (kationlar holida) yoki manfiy zaryadlangan (anionlar holida) bo’lishi mumkin, masalan [Ag (NH 3 ) 2 ]CI birikmada [Ag (NH 3 ) 2 ] + kompleks kationi, Na 3 [Co(NO 2 ) 6 ] kompleks tuzida esa [Co(NO 2 ) 6 ] 3- kompleks anion mavjud. A.Vernerning koordinatsion nazariyasiga muvofiq, xar qanday kompleks ion markaziy iondan, ya‘ni kompleks hosil qiluvchi iondan va u bilan bog’langan ligandlar yoki addendlar deb ataladigan zarrachalardan tarkib topadi. Metallarning musbat zaryadli ionlari odatda kompleks hosil qiluvchi vazifasini bajaradi. Kompleks birikmani qo’shalok tuzlardan farqlash maqsadida kompleks ion odatda urta kavsga olib yoziladi. Kompleks ionning zaryadi uni hosil qilgan markaziy ion va ligandlar zaryadlrining algebraik yigindisiga teng.Kompleksda markaziy ion bilan bevosita birikkan anionlar yoki ko’tbli molekulalar orasidagi bog’lanishlar soni kompleks hosil qiluvchi markaziy ionning koordinatsion soni deyiladi. Uning son qiymati metall ionining tabiatiga bog’liq. Kompleks hosil qiluvchi ion bilan

ligandlar birgalikda kompleksning ichki sferasini tashkil etadi. Kompleks ion bilan tutib turiladigan ionlar kompleksning tashki sferasini tashkil qiladi. Kompleksning ichki va tashki sferalarida joylashgan ionlar orasida ionli bog’lanish mavjud. Kompleks ion ichidagi bog’lanish, markaziy ionning ligandlar bilan birikishi koordinatsion yoki boshqacha aytganda donor- aktseptor bog’lanish hisobiga sodir bo’ladi. Ligand tarkibidagi bitta atomning bog’lanishlar hosil bo’lishida ishtirok etmagan elektron jufti hisobiga hosil bo’ladigan bog’lanish donor- aktseptor bog’lanish deyiladi. Barcha kompleks ionlar o’zining barqarorligi jixatidan bir-biridan fark qiladi. Ular kuchsiz elektrolitlar kabi dissotsilanadi. Dissotsiatsiya maxsuloti oddiy yoki neytral molekula (ular kompleks ion tarkibida bo’lgan takdirda ) lardir. Kompleks tuzlar eng oldin tashki sfera ioniga va kompleks ionga dissotsilanadi, bu ajralish xuddi kuchli elektrolitlardagi kabi sodir bo’ladi. Masalan, K[Ag(CN) 2 ] kompleks tuzi quyidagi tenglamaga muvofiq dissotsilanadi: K[Ag(CN) 2 ] ↔ K[Ag(CN) 2 ] - + К + Bu birikma kuchli elektrolit singari amalda tula parchalanadi. Keyin kompleks ion boskichlar bilan dissotsilanadi: birinchi boskich [Ag(CN) 2 ] - ↔ Ag(CN)+ CN - tenglama bilan ifodalanadi, bu qaytar protsess uchun muvozanat konstantasi quyidagicha yoziladi: К [Ag(CN)2] =    ]) ( [ ] [ ] [ 2 CN Ag CN AgCN Ikkinchi bosqich AgCN ↔ Ag + + CN - dan iborat, bu protsess uchun К [AgCN] = ] [ ] [ ] [ AgCN CN Ag    Kompleks xuddi kuchsiz elektrolit kabi oz darajada dissotsilnadi. Kompleksning umumiy ionlanish konstantasi alohida boskichlardagi ionlanish konstantalar yigindisiga teng bo’lib, bu qiymat xar bir kompleks uchun beqarorlik konstant deyiladi.Kompleks ionlarining hosil bo’lishida analiz davomida bir xil ionlarni boshkalardan ajratishda foydalaniladi. Masalan tarkibida Си 2+ va Pb 2+

ionlari bo’lganeritmaga ammiak eritmasi ta‘sir ettirilgnda mis ioni eruvchi kompleks ion [Cu(NH 3 ) 4 ] 2+ hosil qiladi, ko’rg’oshin ioni esa Pb( ОН ) 2 holida cho’kmaga tushadi. To’rtinchi gruppa kationi С d 2+ ni H 2 S yordmida och sarik tusli С d S cho’kma hosil qilish yuli bilan aniqlash mumkin, ammo reaktsiyani eritmada Си 2+ ishtirokida bajarib bo’lmaydi, chunki H 2 S ta‘sirida Си 2+ ioni qora Си S cho’kmasini hosil qiladi, Си 2+ kationi КС N tuzi yordamida kompleks ionga [Cu(CN) 4 ] - 2 o’tkazilsa to’g’ridan –to’g’ri Cd 2+ , ni H 2 S yordamida aniqlash mumkin. Aks holda eritmadan Си 2+ ionini batamom yo’qotish kerak bo’ladi. 2.1. Qolloid eritmalar. Uchinchi gruppa kationlarining sulfidlari va gidroksidlari qolloid eritmalar hosil qilishga moyil, bunday eritma hosil bo’lishi tufayli cho’kma hosil bo’lmaydi yoki eritmani tsentrifugalash yuli bilan undan cho’kmani ajratish mumkin bo’lmay qoladi. Xususan , mishyak va nikel sulfidlari va temir gidroksidlarning qolloid eritmalari juda barqarordir. Qolloid eritmalar chin eritmalardan zarrachalarining ulchami, optik va molekulyar – kinetik xossalari bilan fark qiladi. Chin eritmalarda erigan modda molekulalarga kadar (yoki ionlarga kadar) maydalangan bo’ladi. Ularda dispersionmuhit (ya‘ni erituvchi) va dispers faza (erigan modda) orasida chegara hosil bo’lmaydi. Qolloid eritmalar dispers (maydalanganlik) darajasi bo’yicha dagal dispers sistemalar bilan chin eritmalar urtasidagi oralik holatni egallaydi. Qolloid eeritmalardagi zarrachalarning ulchami 1 nm bilan 100 nm orasida bo’ladi (1nanometr = 10 -9 m). Qolloid zarrachalr ionlar yoki molekulalar majmuidan iborat. Qolloid zarrachalarni ultramikroskop yordamida ko’rish mumkin. Qolloid eritmalar chin eritmalardan o’zining optik xususiyatlari bilan fark qiladi. Agar qolloid eritma orkali yoruglikning kuchli nuri o’tkazilsa, yoruglikning

yoyilishi natijasida korongida yaxshi yorug konus – Tindal effekti xodisasi vujudga keladi. Chin eritmalar orkali o’tayotgan yoruglik sezilarli darajada yoyilmaydi. Qolloid eritmalar oddiy filtr kogozdan o’tadi, ammo yarim o’tkazgich pardalar (pergament kogoz, hayvon pufagi, qollodiy pardalar)orkali o’ta olmaydi. Qolloid eritmalardagi zarrachalar bir xil zaryadlangan,ular o’zaro birikib, yirik agregatlar hosil qilib cho’kmaga tusha olmaydi. Masalan, Fe(OH) 3 ning zarrachalari yuzasida Fe О + ionlari adsorbilanadi va barcha qolloid zarrachalarni musbat zaryadli qilib kuyadi. Buni FeCI 3 tuzi tarkibidagi Fe 3+ ionining gidrolizlanishi natijasida qolloid holatga o’tishi misolida ko’rish mumkin. FeCI 3 tuzining gidrolizlanish tenglamasi: FeCI 3 + НОН ↔ Fe(OH) CI 2 + Н CI Fe(OH) CI 2 + НОН ↔ Fe(OH) 2 CI + Н CI Fe(OH) 2 CI +НОН ↔ Fe(OH) 3 + НCI Oraliq maxsulot Fe(OH) 2 CI bir molekula suvni yo’qotib, FeOCI ga aylanadi va u quyidagicha dissotsilanadi: FeOCI ↔ FeO + + CI - Eritmada FeO + va CI - ionlari pydo bo’ladi. Suvda erimaydigan Fe(OH) 3 gidroksidiga FeO + va CI - ionlarining ta‘sirida quyidagicha tuzilishga ega bo’lgan qolloid zarracha hosil bo’ladi: {[ mFe(OH) 3 ] nFeO + (n- х )CI}xCI - yadro FOYDALANILGAN ABIYOTLAR:

1. M.S. Mirkomilova “Analitik kimyo” O’zbyokiston – 2003 y 2. M.S. Mirkomilova “Analitik kimyo” O’zbyokiston – 2001 y 3. K,Axmerov, R. Sayfiddinov “Umumiy va anorganik kimyo” O’zbyokiston – 2003 y 4. V.P. Vasilev “Analitik kimyo” O’zbyokiston – 2000y 5. SH.Nazarov va boshk “Analitik kimyo” Ukituvchi – 2000 y 6. N.L. Parpiev va boshk. “Anorganik kimyo nazariy asoslari” O’zbyokiston – 2000 y 7. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Uchinchi va turtinchi guruh kationlari analizining nazariy asoslari

Birinchi guruh kationlari analizining nazariy asoslari

Ikkinchi guruh kationlarini analizining nazariy asoslari

Organik kimyoning nazariy asoslari

Beshinchi gruppa kationlari