Tyпpoқ таркибидаги микро элементлар - Kimyo - Referatlar

Tyпpoқ таркибидаги микро элементлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

41.5 KB

Ko'chirib olish

Tyпpoқ таркибидаги микро элементлар Ўсимлик ва хайвон организмлари учун жуда оз миқдорда зарур бўлган мис, рух, кобальт, йод, сингари кимёвий элементларга микроэлемент дейилади. Tyпpoқ таркибида микроэлементларнинг етарли бўлмаслиги ўсимликларнинг ўсиш-ривожланиши хамда хосилнинг сифати ва миқдорига салбий таъсир этади. Тупроқдаги микроэлементлар миқдори она жинсларнинг кимёвий таркибига боғлиқ. Шунингдек, бу элементлар органик моддалар хисобига тупроқнинг чириндили қатламида купроқ тупланади. Шу ўринда ўсимлик ҳамда хайвонот организмлари учун зарур ва яхши ўрганилган микроэлементлар хақида қисқача тўхтаб ўтамиз. Мис (Си). Tyпpоқда органик-минерал бирикма сингдирилган холатда бўлиб, тупроқ минераллари таркибида хам учрайди. Кислотали тупроқларда мис эрувчан шаклда бўлиб, аммо нейтрал ва ишқорий реакцияли тупроқларда эса мис ўсимликлар учун унча етарли даражада булмайди. Тупроқларда мис ўртача (0,002 %) бўлиб, Е.К.Круглованинг маълумотига кўра Мирзачўлдаги экин экилмаган оч тусли бўз тупроқларнинг чириндили қатламида мис 0,002 %, суғориладиган оч тусли буз тупроқларнинг юқopи қаватида (0,0028 %), типик буз тупроқда 0,0031 %, суғориладиган типик бўз тупроқларда 0,0048 %, ўтлоқ тупроқларда эса 0,0031-0,0040 % ни ташкил этади. Мис оксидланиш процессларини юзага келтирадиган ферментлар таркибига кириб, углевод ва оқсилларнинг алмашинувига ижобий таъсир этади, ўсимликларнинг турли касалликларга, жумладан, уларнинг замбуруғли касалликларга чидамлилигини оширади. Рух (Zn). Асосан чириндили қатламда кўпроқ тўпланиб, чиринди билан бирликда мураккаб бирикма ҳосил қилади. Шунингдек, рух минерал коллоидларга сингдирилган: ҳ олатда ва турли минераллар таркибида учрайди. Тупроқларда рух миқдори ў ртача (0,005 %) б ў либ, Е.М.

Круглованинг маълумотига к ў ра б ў з тупро қ ларида рухнинг умумий ми қ дори 0,006 %-0,012 % ни ташкил этади. Одатда су ғ ориладиган б ў з тупроқлар ў тлоқи ва ў тлоқ-ботқоқ тупроқларнинг чириндили қ атламида рухнинг миқдори к ў проқ б ў лади. Рух элементи ў симликда биологик процессларни кучайтиради ва нафас олишини айниқса улардаги ферментлар фаолиятини оширади. Йод ( J ). Тупроқнинг чириндили қатламида к ў проқ т ў планади. Чириндининг к ў пайиши билан йоднинг миқдори хам ошиб боради. Йод тупро қ да ў ртача 0,0005 % ни ташкил этади. Серчиринди т y қ тусли ў тлоқ тупроқларда йоднинг ми қ дори буз тупроқларга нисбатан к ў проқ б ў лади. Йод ў симликларда физиологик процесснинг нормал боришига ёрдамлашади ва бир қанча касалликлардан сақлайди. Кобальт (Со). Тупро қ даги турли алюмосиликатлар таркибида ва коллоид заррачаларга сингдирилган хамда турли органо-минерал бирикма холида б ў лади. T ў қ тусли б ў з тупроқларда унинг ми қ дори к ў проқ. Марганец (Мп). Тупроқларнинг чириндили устки қатлами ва иллю б иал горизонтида т ў планиб, айниқса о ғ ир механикавий таркибли 55ам серчиринди тупроқларда купро қ дир. Ў збекистон террито р иясидаги б ў з тyпpo қл apдa бу элемент 0,6-0,07 %, тусли ў тлоқи тупроқларда аса бундан хам к ў проқдир. Демак, Ў рта осиёдаги гидроморф тупроқларда автоморф тупроқларга нисбатан марганец к ў п экан. Марганец ў симликлар организмидаги ферментлар, фотосинтез фаолиятини кучайтиради хамда о қсиллар пайдо б ў лишида муҳим вазифани шунингдек, каттализато р лик вазифасини хам бажаради. Молибден (Мо). Тупро қ даги чириндили ва бир қанча минераллар таркибида ва сингдирилган холатда б ў лади. Бу молибденнинг тупро қ даги ў ртача миқдори 0,003 % атрофида б ў либ, у ў симликлардаги азот алмашинишида, айниқса азотобактерия ва тугунак бактериялар азотни ушлаш фаолиятини кучайтиришда ва т ў плаш процессида катта роль уйнайди.

Демак, молибден хам м уҳ им биоген микроэлементлик вазифасини бажаради. Бор (В). Тупроқларда ўртача-0,001 % булиб алюмосиликатлар таркибида айниқса чириндили қатламдаги органик бирикмалар таркибида тупланади. Бор Ўрта Осиёдаги бошқа тупроқларга нисбатан бўз тупроқлар ва серчиринди ўтлоқи тупроқларда кўпроқ, яъни 250 мг/кг ни ташкил этади. Бу микроэлемент ўсимликларда углеводлар алмашинишида катта аҳамиятга эга.Тупроқда бор етишмаслиги ўсимликлар касал-ланишига ва ҳосилнинг камайишига сабаб бўлади. Юқоридаги микроэлементлардан ташқари тупроқда барий, хром, селен, фтор, маргимуш, литий, никель, қалай, титан сингарилар ҳам бўлиши мумкин. Tyпpoқ радиоактивлиги. Тупроқ таркибидаги радиоактив кимёвий элементлар таъсирида тупроқ радиоактивлиги вужудга келади. Радиоактивлик табиий ва сунъий бўлади. Табиий радиоактивлик тупроқдаги табиий радиоактив элементлар уран (U 238 , U 235 ), тоғий (Th 232 ), радий (Ra 226 ) ва радон (Рn 222 Рn 220 )-оддий изотоплар калий (К 40 ), рубидий (Rb 87 ), самарий (Sm 147 )-кальций (Са 48 ), цирконий (Zr 96 ), атмосфера космик нурлар таъсирида ҳосил бўлган радиоактив изотоплардан тритий (Н 3 ), бериллий (Ве 7 , Bе 10 ), углерод (С 14 ) ҳамда узоқ давр яшовчи (10 8- 10 16 йил) изотоплардан ҳосил бўлади. Тупроқнинг сунъий радиоактивлиги ҳар хил (атом ва термоядро) бомбаларнинг портлаши ва саноатдаги таркибида радиоактв элементлари бўлган чиқиндиларни ташлаш натижасида тупроқда уран (U 235 , U 233 ) ва плутон (Pu 239 ) лар, биологик нуқтаи назаридан энг хавфли бўлган стронций (Сr 90 ) ва цезий (Cs 137 ) радиоактивлари ҳосил бўлиб, булар ўсимлик ва ҳайвон маҳсулотлари орқали инсоннинг сўнгги ва бошқа организмларида тўпланиб, радиоактив заҳарлайди. Суньий радиоактивлик (Cr 90 ) айниқса тупроқнинг устки О-5 см қатламида жуда кўп (80-90 %) бўлади, ҳолган қисми эса тупроқнинг 25-30 см чуқурлигида бўлади. Бундай ерларга экин экилганда сунъий радиоактивлик ўсимлик илдизи орқали ўтиб ҳосилида тўпланади. Механикавий таркиби енгил ва оз чириндили ва серчиринди тупроқлардагига

нисбатан кўпроқ бўлади.Тупроқ 15да радиоактивликни камайтириш учун унинг унумдо рлигини оширишга доир тадбирларни қуллаш, ўз вақтида ерга органик минерал угитлардан айниқса фосфор ва калий уғитлари солиш, кислотали тупроқларга оҳак солиш, ишқорий тупроқарга гипс солиш зарур.

Адабиётлар: 1.Каримов И.А. “Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид ва барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари.”Т. 1997 105-128 бетлар. 2.Тўхтаев А. “Экология” Т. Ўқитувчи-1998. 3.Ғуломов М. Жўраев Й. “Экология. Жиноят ва жазо” Т. 1991 4.Алимов Т.А. Рафиқов А.А. “Экология хатолик сабоқлари” Т. “Ўзбекистон”1991

O'xshashlar

Тупроқ тупроқнинг пайдо бўлишидаги кимёвий жараёнлар

Микро угитларнинг ахамияти, уларни саклаш, ташиш ва ишлатиш

S - элементлар ва улар бирикмаларининг хоссалари

Тупроқ коллоидлари ва тупроқнинг сингдириш қобилияти

Д.И.Менделеевнинг даврий қонуни ва элементлар даврий системаси