Туйғун Мирзааҳмедович Бобоев - Kimyo - Referatlar

Туйғун Мирзааҳмедович Бобоев

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

31.9814453125 KB

Ko'chirib olish

Туйғун Мирзааҳмедович Бобоев Туйғун Мирзааҳмедович Бобоев 1941 йилнинг 19 мартида Тошкент шаҳрида туғилган. У 1958 йилда ўрта мактабни олтин медаль билан тугатгач, Ўрта Осиё Давлат университетининг кимё факуль- тетига ўкишга киради ва физикавий кимё кафедрасида мазкур соҳа бўйича мутахассис сифатида шакллана бошлайди. Бу вактда университет кимё факультетининг физи кавий кимё кафедрасида ЎзР ФАнинг мухбир аъзоси Ҳ.У. Усмонов раҳбарлигида юқори молекуляр бирикмалар кимёси йўналишида илмий тадқиқотлар бошланган бўлиб, бунга бир қатор талабалар жалб килинган эди. Булар орасида полимерлар кимёсига қизиқиш билдирган Т. Бобоев ҳам бор эди. Навқирон талаба Т. Бобоевга физикавий кимё ва юқори молекуляр бирикмалар кимёси бўйича махсус курслардан ажойиб маърузалари билан академик Ҳ.У.Усмонов ва ёш фан номзоди, полимерлар кимёси фидойиси Ў.Н. Мусаев катта таъсир ўтказган эди. Т. Бобоевнинг илк тадқиқотлари ўша вақтларда кенг урф бўлган атом энергиясидан тинч мақсадларда фойдаланишга бағишланган радиацион полимерлаш муаммоларига бағишланди. Унинг дастлабки илмий мақолалари диплом иши асосида 1965 йилда «Ўзбекистон кимё журнали»да полистиролнинг метакрил кислотаси билан пайванд сополимерларини радиацион усулда синтез қилиш ва хоссаларини ўрганишга багишланган икки илмий мақола бўлди. У университетни 1964 йилда тугатгач, физик-кимё кафедрасида аспирантурага қолдирилади ва табиий бирикмалар — алкалоидлар ва бошқа биологик фаол бирикмалар асосида янги сувда эрувчан ва физиологик фаол полимерлар синтези бўйича илмий тадқиқотлар бошлайди. Бу тадқиқотлар кимё фанлари номзоди Ў.Н. Мусаев билан хамкорликдаги илмий изланишлар

бўлиб, унга академик Ҳ.У. Усмонов раҳбарлик қилар эди. Полимерлар соҳасидаги бу дастлабки изланишлар кейинчалик кафедрада янги илмий йўналиш очилишига асос бўлиб хизмат қилди. Т. Бобоев академик Ҳ. Усмонов ва доцент Ў.Мусаев раҳбарлигида 1972 йилда номзодлик диссертациясини муваффақиятли ёклайди ва кафедрада физиологик фаол полимерлар синтези ва улар хоссаларини тадқиқ қилиш бўйича илмий изланишларини давом эттирди. Унинг раҳбарлигида соғликни саклаш, биология ва ветеринариянинг қатор муаммоларини хал килиш учун янги сувда эрийдиган функционал полимерлар синтези ва физик - кимёвий хоссаларини o ’рганиш бўйича комплекс тадқиқотлар амалга оширилди. Алкалоидлар ва физиологик фаол моддаларнинг N - алмашган акрил- ва метакрил ҳосилаларининг радиацион, кимёвий иницирланган радикал полимерланиш механизм и ва кинетикаси ҳар томонлама ўрганилди. Ёш олим полимерларнинг фармакологик хоссаларини маълум йўналишда ўзгартириш мақсадида эритувчининг табиати ва полимерларнинг кимёвий структурасини ўзгартириш йўли билан азот тутувчи функционал мономсрларнинг радикал полимерланишини бошқариш имкониятларини ишлаб чикди. Т. Бобоев томонидан фармакологик ва биологик фаол полимерлар олиш мақсадида N - алмашган акрил - ва метакриламидларнинг N - винилпирролидон билан сополимер- ланиш қонуниятлари тадқиқ қилинди. N - алмашган акрил - ва метакриламидларнинг сополимерланиш жараёнига секинлатувчи сифатида таъсир килувчи малеин ангидриди билан сополимерлашнинг специфик хусусиятлари, заряд кўчиб ўтиши билан комплекслар ҳосил бўлиши ва «полимерланишнинг тўйиниш» эффекти намоён бўлиши кўрсатилди. Ҳосил бўлаётган сополимер композицией ножинслилигининг синтез шароитлари ва мономерлар кимёвий табиатига боглиқлиги ўрганилиб, таркиби бўйича бир жинсли сувда эрийдиган функционал полимерлар олиш шароитлари ишлаб чиқилди. Жаҳон амалиётида биринчи марта куйи молекуляр (молекуляр массаси 7000 - 54000) полиакриламид синтез килиш ва уни донор кони элементлари ва

биологик объектларни криоконсервациялашда криопротектор сифатида ишлатиш мумкинлиги кўрсатилди. Мазкур полимерларнинг гемомослиги, ҳимоялаш хоссалари, қонни музлатиш жараёнида эритроцитлар морфологиясига ижобий таъсири аникланди ва уларнинг мутлақо зарарсизлиги ҳамда қонни криоконсервациялашда ювишни талаб қилмайдиган криопротектор сифатида ишлатиш мумкинлиги к_ўрсатиб берилди. Трипаносом ва пироплазмларни қисқа ва узоқ муддатли сақлаш учун ишлаб чиқилган криоконсервациялашнинг бу усули амалиётга татбиқ қилинди. Т.Бобоев йўналтирилган фармакологии фаоллиги макромолекулярлик ва кимёвий структурага боғлиқ бўлган сувда эрийдиган функционал полимерлар олиб, олинган полимерларнинг ўткир заҳарлилиги макрозанжирда физиологик фаол бирикманинг қолдиқлари мавжудлигига, полимернинг структураси, молекуляр массаси ҳамда физиологик фаол модданинг макромолекула занжири билан богловчи функционал гуруҳнинг характерига боғлиқ бўлишини кўрсатиб берди. Полимерларнинг фармакологик фаоллигига ва заҳарлилигига уларнинг молекуляр массаси ва молекуляр массавий тақсимоти, сополимерларда эса улар звеноларининг композицион ножинслилиги ҳам таъсир қилиши аниқланди. Амалга оширилган илмий тадқиқотлари натижасида 1992 йилда кимё фанлари доктори илмий даражасини олиш учун диссертация ёқлайди. Унта 1993 йилда профессор илмий унвони берилади. Профессор Т. Бобоев чорвачилик соҳасида йирик муаммолардан бири — қишлоқ хўжалик ҳайвонлари гинекологик касалликларининг олдини олиш ва даволашга каратилган илмий тадқиқотларда қам самарали фаолият кўрсатди. Натижада қишлоқ хўжалик ҳайвонлари гинекологик касалликларини даволаш ва олдини олиш учун «Карбоказ» деб номланган суспензия шаклидаги полимерли дори препарати яратилди. Карбоказ бўғоз ҳайвонлар дастлабки диагностикасининг турли хил усуллари, терапевтик, нейрогормонал ва простогландинли гинекологик касалликларда, такрорий функциянинг функционал бузилиши ва туғишдан кейинги ўткир ва сурункали

эндометритларни даволашда ҳамда эмбрионал ўлимнинг олдини олишда республиканинг қатор фермер хўжаликларида тажриба синовларидан муваффақиятли ўтди ва ўз аналоглари «Байер» фирмасининг Тотоциллин ва Тардомицин каби препаратлари билан тўлиқ рақобатлаша олиши билан бирга кам заҳарлилиги ва узоқ таъсир қилиши билан ажралиб туришини кўрсатди. Карбоказ препарати Ветеринария Бош бошқармаси ва Фармакология қўмитаси томонидан республика хўжаликларида кенг миқёсда синовлар ўтказиш учун тавсия килинди. Т. Бобоев томонидан ишлаб чиқилган маҳаллий хом ашё акрилонитрилнинг чокланган сополимерларини олишнинг суспензион усули алоҳида аҳамият касб этади. Суспензион усул билан олинган донадор чокланган сополимерларга катионалмашиш ва анионалмашиш хоссаларини бериш учун турли хил органик аминлар билан кимёвий модификациялаш шароитлари топилди. Технологик эритмалардан мис, кадмий ва баъзи сийрак ер элементлари ионларини сорбциялаб ажратиб олиш мумкинлиги кўрсатилди. Акрилонитрилнинг чокланган сополимерлари асосида олинган катионитлар Pd ч катионига нисбатан юқори сорбциялаш хусусиятига эга. Гидразингидрат билан модификацияланган акрилонитрилнинг дивинилбензол билан сополимери Pd + ионини селектив равишда сорбциялайди. Этилендиамин билан модификациялаб олинган сополимер эса Pd + ва Ag + ионларини яхши сорбциялайди. Олинган ионитлар эритмалар таркибидаги баъзи ионларга нисбатан юқори селективликка эга, бу эса улардан галваник цехлардан чиқадиган оқава сувларни зарарли ионлардан тозалаш, технологик эритмалардаги металл ионларини концентрлаш ва бошка сорбциялаш технологияларида самарали қўллаш имконини беради. Алкалоидлар ва қатор органик дори моддалар асосида функционал полимерлар яратиш соҳасида амалга оширилган тадқиқотлар бир қатор потенциал дори полимерларни: рефлектор таъсирли нафас аналептиклари (Полибазин), гипотензив бирикмалар, вирусларга қарши ва интерферониндуцирлаш фаоллигига эга полимерлар, стоматология учун

гидрогеллар, қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг акушер-гинекологик касалликларини олдини олиш ва даволаш учун (Карбоказ) полимерларни тавсия қилиш имконини берди. Профессор Т. Бобоевнинг полимерлар кимёсини ривожлантиришга қўшган ҳиссаси ватанимиз ва хориж олимлари томонидан эътироф этилган. Унинг илмий ютуқлари халқаро илмий анжуманларда (Москва, Тошкент, Прага, Буданешт, Варшава, Сеул, Туркия, АҚШ, Англия, Германия, Покистон ва ҳ.к.) маърузалар қилинган. 2008 йилда полимерлар кимёсида эришган ютуқлари ва юқори малакали кадрлар тайёрлашдаги хизматлари учун ҳукуматимиз томонидан «Узбекистонда хизмат кўрсатган ёшлар мураббийси» фахрий унвони ва 2011 йилда «Ўзбекистон Республикаси халқ таълими аълочиси» унвони билан тақдирланган.

Адабиётлар: 1.Каримов И.А. “Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид ва барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари.”Т. 1997 105-128 бетлар. 2.Тўхтаев А. “Экология” Т. Ўқитувчи-1998. 3.Ғуломов М. Жўраев Й. “Экология. Жиноят ва жазо” Т. 1991 4.Алимов Т.А. Рафиқов А.А. “Экология хатолик сабоқлари” Т. “Ўзбекистон”1991

O'xshashlar

Кислота – асосли тирлаш (нейтраллаш) методи. Индикаторлар назарияси

Permanganatometriya metodi

Ғаффор Раҳмонбердиевич Раҳмонбердиев

Ҳамидилла Нигматович Арипов (1940-2000)

Анвар Кабирович Абдушукуров