To’qima va a’zolarning funktsional biokimyosi. Qon biokimyosi - Kimyo - Referatlar

To’qima va a’zolarning funktsional biokimyosi. Qon biokimyosi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71 KB

Ko'chirib olish

T o’qima va a’zolarning funktsional biokimyosi. Qon biokimyosi Reja: 1. Qonning tarkibiy qismlari. 2. Qon hujayralarining biokimyoviy xususiyatlari. 3. Qonning biokimyoviy vazifalari va tavsifi.

1. Qonning tarkibiy qismlari. Har bir to’qima va organ uchun tirik sistemaning biokimyoviy jarayonlarida bajaradigan umumiy funktsiyasidan tashqari, ularning organizmda bajaradigan xususiy vazifalari ham mavjud. Qon limfa to’qima suyuqligi bilan organizmning ichki muhitini tashkil qiluvchi suyuq biriktiruvchi to’qima hisoblanadi. Qonning kimyoviy tarkibi juda murakkab bo’lib, unda juda ko’p turli vazifalarni bajaruvchi organik va anorganik moddalar erigan bo’ladi. Uning asosiy xususiyatlaridan biri organizm tarkibining nisbiy doimiyligini saqlashdir. Sog’lom odamda qon tarkibining tasodifiy o’zgarishlari nerv-gumoral boshqaruv orqali nisbiy doimiylikka keltiriladi. Biroq, patologik holatlarda bu mexanizm me’yoriy holatni ta’minlay olmay qolishi mumkin va bunda uning tarkibidagi moddalar miqdori kamayishi yoki ko’payishi tomoniga o’zgaradi. Umuman, qon tarkibi organizmning turli patologik holatlariga ma’lum darajada o’z tarkibini o’zgartirish orqali javob beradi. Shu sababli tibbiy amaliyotda qon tarkibini tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Qonning umumiy miqdori tana massasining o’rtacha 7-8% ini tashkil qilib, hajmi 4,5-5,0 litrga teng. Fiziologik holatda uning bir qismi qon depolarida saqlanadi. Qonni ko’p qismini yo’qotish o’limga olib kelishi mumkin. Qon o’zida suspenziyalik, kolloidlik va elektrolitik xususiyatlarni mujassamlashtirgan. Suspenziyalik va elektrolitik xususiyati kationlar va anionlarga bog’liq. Qonning 83% i suv, qolgani esa quruq moddalar. Qonning yopishqoqligi va zichligi 1,050- 1,060 ga teng. Qovushqoqligi suvga nisbatan 5 marta ortiq, pH – 7,4. Qonning suyuq qismi plazma va unda suzib yuruvchi shaklli elementlar – qon hujayralaridan tashkil topgan bo’lib, plazma 55-60% ni, shaklli elementlar 40-45% ni tashkil etadi. Qon plazmasini ajratib olish uchun qon olinadigan idishga oldin qonning ivishiga yo’l qo’ymaydigan geparin yoki limon kislotasining natriyli tuzi eritmasi solinadi va shundan so’ng unga qon solinadi. Bunday qonni biroz qo’yib qo’yilsa, u idishda ustki plazma va ostki shaklli elementlar qismlariga ajraladi. Agar idishga bu eritmalarni solmasdan qon quyilsa, qon 3-5 daqiqa ichida ivib qoladi. Bu ivigan qon biroz tursa yoki sentrifuga qilinsa, hosil bo’lgan quyqa siqiladi va undan sarg’ishroq suyuqlik ajraladi. Bu suyuq

qismni qonning zardobi deyiladi. Uning plazmadan farqi tarkibida fibrinogen oqsilining bo’lmasligidir. Tibbiyot amaliyotida davolash maqsadida qon, plazma va zardoblardan keng foydalaniladi. Qon plazmasi tarkibining 90% suv, 7-8% oqsil, 0,1% qand, 0,9% mineral tuzlarga to’g’ri keladi. Qon plazmasi tarkibining asosiy biokimyoviy ko’rsatkichlari Tarkibiy qism Miqdor i Tarkibiy qism Miqdori I. Oqsillar 1. Umumiy oqsil 2. Albuminlar 3. Globulinlar 4. Fibrinogen 5. Lipoproteidlar Xilomikronlar Pre-β- lipoproteidlar β-lipoproteidlar α-lipoproteidlar 6. Gaptoglobin 7. Fermentlar ALT AST 65-85 g/l 35-60 g/l 25-35 g/l 2,0-7,0 g/l 0-0,5 g/ l 1,5-2,0 g/l 3,0-6,0 g/l 2,2-3,2 III. Uglevodlar va metabolitlari 1. Glyuko za 2. Saxaroz a 3. Laktat 4. Piruvat IV. Lipidlar va metabolitlari 1. Um. lipidlar 2. Triglits eridlar 3. Umumi y fosfolipidlar 4. Um.xol 3,6-5,5 mmol/l 0,8-1,2 g/ l 0,5-2,0 mmol/l 0,1 mmol/l 4-8 g/l 0,5-2,1 mmol/l 2,0-3,5

LDG Kreatinkinaza II. Tarkibida azot saqlovchi oqsil bo’l-magan moddalar 1. Kreatin 2. Kreatinin 3. Mochevina 4. Siydik kislotasi 5. Umumiy bilirubin g/l 0,28- 1,9 g/l 0,16- 0,68 0,10- 0,45 0,8-4,0 1,2 gacha 15-70 mkmol/l 40-150 mkmol/l 3-7 mmol/l 0,1-0,4 mmol/l 8-20 mkmol/l esterin 5. EYK 6. Keton tanachalar V. Mineral moddalar 1. Natriy 2. Kaliy 3. Xloridl ar 4. Um. kaltsiy 5. Anor.fo sfor 6. Sulfatla r 7. Temir mmol/l 4,0-10 mmol/l 0,3-0,8 mmol/l 100-600 mkmol/l 135-155 mmol/l 3,6-5,0 mmol/l 97-108 mmol/l 2.25- 2,75mmol/l 3,0-5,0 mmol/l 0,4-0,6 mmol/l 14-32 mkmol/l Jadvaldan ko’rinib turibdiki, plazma tarkibida juda ko’p organik moddalar mavjud. Ularning ko’p qismini oqsillar tashkil qiladi. Yuqorida aytilganidek, qon plazmasining tarkibi metabolizmning o’ziga xos bir ko’zgusi bo’lib hisoblanadi. Chunki hujayralardagi metabolitlar kontsentratsiyasining

o’zgarib qolishi (bu o’zgarishlar garchi ayrim organlarda yuz bersa ham) shu metabolitlarning qondagi kontsentratsiyasiga ta’sir o’tkazadi. 2. Qon hujayralarining biokimyoviy xususiyatlari. Eritrotsitlar qon hujayralarining asosiy qismini tashkil etadi, ular o’rtacha 4 oy umr ko’radi. Eritrotsitlarda yadro, ribosoma, mitoxondriya bo’lmaganligi uchun oqsillar sintezi, aerob oksidlanish jarayonlari bo’lmaydi. Ular glikoliz jarayonida ishlab chiqilgan anaerob tipdagi energiyadan foydalanadi. 1 soat davomida qonning barcha eritrotsitlari 0,7 g atrofida glyukozadan foydalanishadi. Eritrotsitlar faoliyat ko’rsatishi uchun qon plazmasi bilan eritrotsitlardagi moddalar kontsentratsiyasi farqining saqlanishi, faol transportini amalga oshirishi uchun membranalarda ATF energiyasi zarur. Bundan tashqari eritrotsitlar kislorod tashiganligi sababli uni zaharli ta’sirdan va boshqa eritrotsitga oksidlovchi sifatida ta’sir qiluvchi moddalar ta’siridan saqlanishi uchun ATF energiyasidan tashqari NADH 2 va NADFH 2 kofermentlari zarur. Eritrotsitlarning bu omillarga bo’lgan ehtiyoji eritrotsitlarda kechadigan anaerob glikoliz va glyukozaning pentozofosfat yo’li bilan parchalanish jarayonlari hisobiga ta’minlanadi. Gemoglobinning tarkibidagi temir Fe +2 holatda bo’ladi. Kislorod va boshqa oksidlovchi ta’sirida gemoglobin tarkibidagi temir oksidlanib, Fe +3 holatga o’tishi mumkin. Bunday gemoglobin metgemoglobin deyiladi. Metgemoglobin kislorod bilan birikmaydi. Qon tarkibida metgemoglobinning ko’proq to’planishi kislorodni to’qimalarga tashilishini izdan chiqaradi, bu esa o’limga olib boradi. Organizmda har kuni gemoglobinning 0,5% i metgemoglobinga aylanadi va buning samarasida kislorodni faol shakllaridan biri superoksid ioni ham hosil bo’ladi. Metgemoglobinreduktaza metgemoglobinni qaytadan normal gemoglobinga aylantiradi. Tibbiyot amaliyotida metgemoglobinreduktazani faolligini irsiy pasayoshi natijasida vujudga keladigan oilaviy metgemoglobinemiya pentozofosfat yo’lining birinchi fermenti glyukozo-6-fosfatdegidrogenazaning faolligini irsiy past b’olish holatlarida uchrab turadi. Bunday odamlar oksidlovchilar ta’siriga ko’proq sezgir bo’ladilar.

Neytrofillar himoya vazifasini bajaradi. Ular antimikrob tas’ir etish xususiyatiga, shuningdek, halok bo’lgan mikroorganizmlarni, zararlangan to’qima bo’laklarini yutish va parchalash xossalariga ega. Bu hujayralarda oqsil biosintezi amalga oshishi va ular muhitning o’zgaruvchan sharoitiga moslanishlari mumkin. Hujayra funktsiyalarini energiya bilan ta’minlash ularda glikoliz va ozroq miqdorda oksidlanishli fosforlanish yo’li bilan amalga oshadi. Hujayralar tomonidan yutilgan glyukoza pentozofosfatli siklgda parchalanadi va glikogen sintezida ishtirok etadi. Neytrofillar antimikrob xususiyatni namoyon etar ekan, ularning bu xususiyatlari tarkibida H 2 0 2 hosil qiluvchi (miyelinperoksidaza) va superoksidli radikal (NADFH – oksidaza) hisobiga amalga oshadi. H 2 0 2 va superoksidli radikal kuchli oksidlovchi sifatida fagotsitoz jarayonida mikroblarni, ayniqsa ulardan himoyalanmaganlarini tezroq o’ldiradi. Neytrofillarning boshqa bir xususiyati ularda juda ko’p sondagi lizosomalar – yutilgan moddani parchalab yuboradigan gidrolitik fermentlar mavjud. Bundan tashqari neytrofillar mikrob hujayralarini eritadigan lizotsim moddasiga ham ega. Bazofillar allergiya vaqtida suyak iligida faol ravishda hosil bo’ladi. Ular allergik reaktsiyalarda, qonning ivish jarayonida va tomirlarning ichki lipozida ishtirok etadi. Bazofillar oqsil sintezi apparatiga ega, jadal oksidlanishli fosforlanishni amalga oshiradi. Energiyaning hosil bo’lishi oksidlanishli fosforlanish yo’li orqali amalga oshadi. Bazofillar allergik reaktsiyalarning mediatorlari – gistamin, serotonin, geparinni sintezlaydi va to’playdi. Allergiya rivojlanishida bu moddalar bazofil granulalaridan ajralib chiqadi va mahalliy shamollash reaktsiyasini chaqiradi. Geparin lipoproteidlipaza faollanishida va triatsilglitserinlar parchalanishida ishtirok etadi. Bundan tashqari ular qonning ivishini oldini oladi. Eozinofillar allergik reaktsiyalarda ishtirok etadi, shu sababli ularning miqdori organizmning sensibilizatsiyasida oshadi. Eozinofillar kam faollikda bo’lsada oqsil sintezlay oladi. Energiyaning hosil bo’lishi asosan glikolizda faol boradi; oksidlanishli fosforlanish kam faollikka ega. Neytrofillar

singari bu hujayralarda ham peroksidaza va lizosomal fermentlarning katta to’plami mavjud, lekin lizotsim uchramaydi. Eozinofillar gistaminni to’plash va faolsizlantirish xususiyatiga ega. Ularda trombning “erishi” jarayonida ishtirok etuvchi profibrinolizin, bradikininni faolsizlantiruvchi – kininaza fermentlari mavjud. Monotsitlar fagotsitoz qilish qobiliyatiga ega bo’lib, neytrofillarga o’xshash antimikrob faollikni namoyon qiladi. Limfotsitlar gumoral va hujayra ichki immunitetini shakllanishida muhim vazifani bajaradi. Limfotsitlarning bunday ixtisoslashgan funktsiyasi immunoglobulinlarni konveyer holida ishlab chiqishni talab etadi, shu sababli ular kuchli oqsil sintezlovchi apparatga ega bo’lib, faolligi jihatidan nafaqat hamma qon hujayralari, balki ko’plab boshqa organ va to’qimalardagidan ham kuchli. Bu hujayralarda ham aerob mexanizmga nisbatan glikoliz jarayoni faolroq bo’ladi. Trombotsitlar qon ivishining hamma bosqichlarida ishtirok etadi. Ularda RNK va oqsil sintezi uchun zarur barcha komponentlar bo’ladi. Energiyaning hosil bo’lishi ko’proq glikoliz jarayonlarida amalga oshadi. Trombotsitlarda modda almashinuvining turli xil reaktsiyalari sodir bo’ladi. Ularda ko’p miqdorda serotonin to’planadi. 3. Qonning biokimyoviy vazifalari va tavsifi. Qon quyidagi vazifalarni bajaradi: 1) transport; 2) osmoregulyatsiya; 3) bufer; 4) zararsizlantiruvchi; 5) himoya yoki immunologik; 6) regulyatorlik yoki gormonoidlik; 7) gemostatik. Qonning transport funktsiyasi uning asosiy vazifalaridan biridir. Qon bilan turli xil moddalar: oziq moddalar, gazlar (O 2 va CO 2 ), gormonlar, vitaminlar va boshqalar tashiladi. Qonning eng mihim tashuvchilik funktsiyasi bo’lgan kislorod va karbonat angidridni tashishga to’xtalamiz. Kislorodni o’pkadan to’qimalarga, karbonat angidridni to’qimalardan o’pkaga qon oqimi orqali tashilishini ta’minlovhci kuchlari ular kontsentratsiyalari gradiyentining qon bilan alveolalar va to’qima suyuqligi o’rtasidagi farqidir.

Alveolalar havosida O 2 partsial bosimi 100 mm ga teng (simob ustunida). Hujayralararo suyuqlikda bu ko’rsatkich 35 mm ga teng. Organizmda kislorod va karbonat angidrid kontsentrastiyalarining farqi gradiyenti Havo, organizm suyuqligi Partsial bosim, sim.us.mm Gemoglobinni O 2 bilan to’yinish darajasi O 2 CO 2 Atmosfera havosi 157 0,3 - Alveolalar havosi 100 40 - Arterial qon 93 40 97 Hujayralararo suyuqlik 35 50 - Venoz qon 40 46 64 Organizmda CO 2 ni bir qismi qonda erigan holda, bir qismi gemoglobinga birikib, karbgemoglobin holida, asosiy qismi esa KHCO 3 holatida o’pkaga tashib keltiriladi. Kislorodni qondan to’qima suyuqligiga o’tkazilishida ularni kontsentratsiyalar gradiyentidan tashqari hujayralardan qo’shimcha miqdorda qonga o’tgan CO 2 ham rol o’ynaydi. Karbonat angidrid gemoglobinning kislorodga yaqinligini kamaytiradi. Bu hodisada eritrotsitga kirgan CO 2 undagi H 2 O bilan karboangidraza fermenti ta’sirida H 2 CO 3 ga aylanishi bilan bog’liq bo’lib, H 2 CO 3 kuchsiz, turg’un kislota bo’lmaganligi uchun u H + + HCO 3 - ionlariga parchalanadi. Hosil bo’lgan H + protonlar gemoglobinni oqsil qismidagi ba’zi kislotali guruhlariga birikadi, bu jarayon oksigemoglobinni kislorodga yaqinligini pasaytiradi. Buning natijasida oksigemoglobinni kislorodi undan ajralib, to’qimalarga o’tadi. Ana shu 65 mm ni tashkil etuvchi farq kislorodni alveolalardan qonga va qondan to’qimalarga o’tishini ta’minlovchi omil hisoblanadi. Mitoxondriyalarda kislorod sarflanib, suvga aylanib turadi, shu bois mitoxondriyalar hujayrada go’yo kislorod vakuumini hosil qiladi va eritrotsitlar vositasida havodan olingan kislorod go’yo shu “vakuum”ga so’rilib turadi.

Alveolalarda 97% kislorod bilan to’yingan gemoglobin to’qimalarda dissotsiatsiyalanib, kislorodni to’qima suyuqliklari orqali hujayralarga beradi. Hujayralardan ajralib chiqayotgan CO 2 oksigemoglobin dissotsiatsiyasiga yordamchi omil bo’ladi. To’qimalarda CO 2 hujayralararo suyuqlikdan qonga tez diffuziyalanib o’tadi. Eritrotsitlarda CO 2 karboangidraza ta’sirida H 2 CO 3 ga aylanadi. Uning dissotsiatsiyalanishi natijasida H + va HCO 3 - ioni hosil bo’ladi. H + protoni gemoglobin bilan birikib, O 2 ajralib chiqishini osonlashtiradi. O’pkada to’qimalarda bo’lib o’tadigan jarayonlarga teskari jarayon kechadi: o’pkada HCO 3 - hosil bo’ladi, u o’z navbatida H 2 O va CO 2 ga parchalanadi, CO 2 o’pka alveolalariga chiqadi; HHb esa HbO 2 ga aylanadi. Shunday qilib to’qimalarda CO 2 oksigemoglobindan O 2 ni siqib chiqaradi, aksincha o’pkada O 2 CO 2 ni qondan alveolalarga siqib chiqaradi. Bu hodisa Bor effekti nomi bilan ataladi. Bor effekti to’qimalardan o’pkaga 80% CO 2 ni tashib berilishini ta’minlaydi, CO 2 ning qolgan qismi plazmada erigan holda hamda karbogemoglobin shaklida tashiladi: Hb-NH 2 + CO 2 → Hb-NH – COOH → Hb-NH-COO - + H + Bu reaktsiya eritrotsitlarda, to’qimalarda chapdan o’ngga, o’pkada esa teskari yo’nalishda boradi. Xulosa qilib aytganda, to’qimalarda CO 2 oksigemoglobindan O 2 ni, o’pkada esa O 2 qondan CO 2 ni alveolalar havosiga siqib chiqaradi. Buni Bor effekti deyiladi. Qonning osmotik funktsiyasi. Qon tomirlar ichida ocmotik bosimni ushlab turadi. Bu funktsiyani plazma oqsillari, asosan albuminlar va Na + kationlari bajaradi. Eritrotsitlarning ichida bu vazifani gemoglobin va K + ionlari bajaradi. Qon plazmasi tarkibidagi oqsillar miqdorining kamayishi – gipoproteinemiya kapillyarlarda onkotik bosimni pasayishi va shish hosil bo’lishiga olib keladi. Bunday holat ochlik davrida, jigarda albumin hosil bo’lish jarayonlari buzilganda va boshqa holatlarda kuzatiladi. Plazmada oqsil miqdorining va natriyning ko’payishi tomirlarda suvning ushlab qolinishiga olib keladi. Qonning bufer funktsiyasi. Organizm ichki muhiti pH ko’rsatkichining doimiyligi maxsus bufer sistemalar va bir qancha fiziologik

mexanizmlarning (o’pka, buyrak faoliyati va boshqalar) birgalikdagi faoliyati orqali ta’minlanadi. Bufer sistema deb biror muhitga kislota yoki ishqor kiritilganda muhit pH ko’rsatkichining o’zgarishiga qarshilik ko’rsatuvchi sistemaga aytiladi. Qonning normal pH ko’rsatkichi o’rtacha 7,4 ga teng. Qonning eng muhim bufer sistemalari: bikarbonat, fosfat, oqsil va ayniqsa gemoglobin bufer sistemalardir. Bikarbonat bufer sistemasi – qon bufer hajmining 10% ini tashkil etadi. Bu sistemaning kislota-asosli jufti proton donori bo’lmish karbonat kislota (H 2 CO 3 ) va proton aktseptori bo’lmish bikarbonat ioni (HCO 3 - ) dan iborat: H 2 CO 3 → H + + HCO 3 - Proton donori proton aktseptori Qonda pH ko’rsatkich normal (7,4) bo’lganda bikarbonat ionlari (HCO 3 - ) kontsentratsiyasi CO 2 kontsentratsiyasidan 20 marta ko’p boladi. Agar qonga kislota xususiyatli birikmalar ko’p ajralsa, H + ionlari bikarbonat ionlari (HCO 3 - ) bilan birikib H 2 CO 3 hosil qiladi. Uning plazmada kamayishi CO 2 ni o’pka orqali ajralishi natijasida kuzatiladi. Agar qonda ishqoriy moddalar ko’paysa, ular karbonat kislota bilan reaktsiyaga kirishib, bikarbonat ioni (HCO 3 - ) va suv hosil qiladi. Bundan tashqari bufer sistemasi komponentlari normal muvozanatini saqlashda fiziologik mexanizmlar ham muhim rol o’ynaydi. Fosfat bufer sistemasi – H 2 PO 4 2- ioni (proton aktseptori) dan tarkib topgan: H 2 PO 4 - → H + + H 2 PO 4 2- Proton donori proton aktseptori Bu sistemada NaH 2 PO 4 kislota, NaHPO 4 esa tuz vazifasini o’taydi. Fosfat bufer sistemasi qon bufer hajmining faqat 1% ini tashkil etadi.

Oqsil bufer sistemasi – plazma kislota-ishqoriy muhit muvozanatini saqlashda boshqa sistemalardan ko’ra kamroq ahamiyatga ega. Molekulasi (H 2 N) m ∙R∙(COOH) n shaklida tuzilgan. Shu jumladan, oqsil ham amfoter elektrolitdir. Oqsil molekulasidagi karboksil guruhi disotsiatsiyasi natijasida H + ioni ajralib, oqsil molekulasi kuchsiz organik kislota xususiyatiga ega bo’lib qoladi: NH 2 – R – COOH → NH 2 – R – COO - + H + Oqsil molekulasidagi NH 2 uning ishqoriy xossasini ta’minlaydi, chunki NH 2 o’ziga H + ionini biriktirib, R-NH 3 ga aylanadi. Oqsil molekulasining bu shakli amfion deyiladi. Garchi ular elektroneytral zarrachalar bo’lsada, muhitning pH ko’rsatkichi o’zgarishiga ko’ra yoki ishqoriy yoki kislotalik xossaga ega bo’ladi. Gemoglobin bufer sistemasi – qonning eng kuchli bufer sistemasidir. U qonning umumiy bufer hajmining 7-% ini tashkil etadi. Gemoglobin bufer sistemasi ionlashmagan gemoglobin HHb (proton donori) va gemoglobin kaliy tuzi – KHb (proton aktseptori) dan tarkib topgan. Kislotali xossaga ega bo’lgan birikmalar gemoglobinning kaliyli tuzi bilan birikib kislotaning kaliy tuzini hosil qiladi va bunda erkin gemoglobin hosil bo’ladi. Gemoglobinning buferlik xususiyati avvalo ana shunga asoslangan. KHb + H 2 CO 3 → KHCO 3 + HHb Barcha bufer sistemalar kislota-ishqoriy muvozanat buzilishining oldini oladi. U kislotali moddalarning to’planishi, masalan, qandli diabetda keton tanachalarning ortishi hisobiga buzilishi mumkin. Bunday holatga atsidoz deb aytiladi. Qonning zararsizlantiruvchi funktsiyasi. Bu funktsiya qonga tushadigan zaharli moddalarning zararsizlantirilishi va zaharining pasaytirilishini ta’minlaydi. Zararsizlantirish zaharli moddalarning ajralishi, ularning plazma albuminlari bilan bog’lanishi hisobiga amalga oshadi. Bunday passiv holda

zararsizlantirishdan tashqari qonda plazma va qon hujayralaridagi fermentlar yordamida faol ravishda qonda zararsizlantirish ro’y beradi. Masalan, alkogoldegidrogenaza yordamida alkogolning, aminooksidazalar yordamida aminlarning zararsizlantirilishi. Qonning immunologik yoki himoya funktsiyasi. Immunologik funktsiya fagotsitozda va antitela hamda immunitetning boshqa tabiiy omillari (lizotsim) hosil bo’lishida qon hujayralari tomonidan ta’min etiladi. Qon plazmasida antitela, lizotsim, va fagotsitlovchi hujayralar bo’lishi hisobiga infektsiyalardan himoya qilinadi. Qonning regulyatorlik yoki gormonoidlik funktsiyasi. Qon hujayralari va plazma moddalar almashinuvi va organ, to’qimalarning funktsiyasiga turli xil hujayra tashqi regulyatorlari manbai hisoblanadi. Bazofillarda geparin va gistamin, eozinofillarda – gistamin va serotonin, trombotsitlarda – serotonin hosil bo’ladi. Gistamin va serotonin kapillyarlarning o’tkazuvchanligini, tomirlarning silliq muskullarini qisqaruvchanligini, allergik reaktsiyalar rivojlanishini o’zgartiradi. Geparin lipoproteidlipazaning aktivatori va antikoagulyant sifatida lipid almashinuvida va qon ivishida ishtirok etadi. Qon plazmasi oqsillari kininlar deb ataluvchi biologik faol polipeptidlar hosil bo’lishi uchun substrat vazifasini bajaradi. Ularga bradikinin, kallidin va metionil-lizil-bradikinin kiradi. Kininlar qon bosimi, qon oqimi va kapillyarlarning o’tkazuvchanligini boshqarishda ishtirok etadi. Qonning gemostatik funktsiyasi. Gemostaz yoki qon oqishining to’xtashi qonning muhim vazifasi hisoblanadi. Bu jarayonda qon ivishining sistemasi, trombotsitlar va qon tomirining devori ishtirok etadi. Qon ivishi ko’p bosqichli o’z-o’zidan tezlashuvchi jarayon bo’lib, unda plazma trombotsit omillari ishtirok etadi. Hozirgi vaqtda 13 ta plazma va 11 ta trombotsit omillari aniqlangan. Organizmda qon ivishini regulyatsiya qiluvchi moddalar mavjud bo’lib, tezlashtiruvchilari – prokoagulyantlar va sekinlashtiruvchilari – antikoagulyantlar deyiladi. Tabiiy antikoagulyantlarga geparin, prokoagulyantlarga – K vitamini va Ca 2+ ionlari kiradi.

Qon dori preparatlari manbai sifatida. Qondan turli xil preparatlar olinib, ularni 4 ta asosiy guruhga bo’lish mumkin: kompleks ta’sir etuvchi preparatlar (albumin, protein, nativ plazma), immunologik faol preparatlar (gamma-globulin, stafilokokka qarshi, grippga qarshi, qoqsholga qarshi va boshqa immunoglobulin preparatlari, interferon va boshqalar). Gemostatik preparatlar (antigemofil plazma, trombin, fibrinli plyonka, fibrinogen va h.), anemiyaga qarshi va stimullovchi preparatlar (poliobolin – plazmaning oqsilli komponentining quruq kukuni, erigem-eritrotsitlarning quritilgan gemolizati).

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Pl e shkov B.P. Bioximiya selskoxozyaystvennx rasteniy. M. “Kolos” 1969 g. 2. L e b e dov S.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1988 g. 3. Yakushkina N.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1980 g. 4.Mustaqimov G.D. O`simliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari. T. 1995 y. 4. Xo`jaev J. X O`simliklar fiziologiyasi Toshkent “Mexnat” 2004 5. Rubin B.A. Kurs fiziologii rasteniy. M. 1976 g. 6. www.ziyon e t.uz

O'xshashlar

Buyrak biokimyosi

Jigar biokimyosi

Ovqatlanish va ovqat hazm qilish biokimyosi. Uglеvodlarning biologik ahamiyati

Biologik kimyo faniga kirish, uning vazifalari va ahamiyati. Oqsillarning tuzilishi

Biokimyo fani va uning vazifasi