Сақлашда борадиган биокимёвий ўзгаришлар (спирт) - Kimyo - Referatlar

Сақлашда борадиган биокимёвий ўзгаришлар (спирт)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75 KB

Ko'chirib olish

Сақлашда борадиган биокимёвий ўзгаришлар Режа 1. Сақлашда борадиган биокимёвий ўзгаришлар. 2. Хом ашёни сақлаш даврида кимёвий таркибининг ўзгариши. 3. Крахмал сақловчи хом ашёни сақлашда микроорганизмлар роли. 4. Мелассани қабул қилиш ва сақлаш.

Сақлашда борадиган биокимёвий ўзгаришлар Маълумки дон тирик организмдир. У ўз ҳаёт фаолиятини сақлаб туриш учун маълум миқдордаги доимий энергияни талаб қилади. Ушбу энергия органик моддалар, асосан, гексозаларнинг оксидланиши - нафас олиш ва бижғиш жараёнида АТФ шаклида ҳосил қилинади. Нафас олиш. Нафас олишда қуйидаги ўзгариш боради С 6 Н 12 О 6 + 6О 2 = 6СО 2 + 6Н 2 О Нафас олиш мураккаб ўзгаришлар орқали боради. Жараён пироузум кислотаси ҳосил бўлиши ва Ушбу кислотанинг учкарбон кислоталар цикли орқали ўзгаришга учраши билан боради. Пироузум кислотасининг тўлиқ оксидланишидан углерод ангидриди ва водород ҳосил бўлади. Водород ҳаво кислороди билан бирикиб сув ҳосил қилади. Бир молекула гексозанинг оксидланишидан 2872 кЖ энергия ҳосил бўлади. Ушбу энергиянинг 36 %-и АТФ шаклида тўпланади. Спиртли бижғиш. Спиртли бижғиш қуйидаги реакция орқлаи ифодаланади: С 6 Н 12 О 6 = 2СН 3 СН 2 ОН + 2СО 2 Ушбу жараён ҳам мураккаб ўзгаришлар орқали амалга ошади ва 234 кЖ/моль миқдорида энергия ажралади. Ушбу энергиянинг фақатгина 25 % макроэргик боғлар кўринишида тўпланади. Нафас олиш ва спиртли бижғиш жараёнлари бир-бири билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, у ёки бу жараённинг устун келиши муҳитда кислород мавжудлигидан боғлиқ. Бироқ аксарият организмларда углеводларнинг аэроб парчаланиши боради. Нафас олиш жадаллиги деб вақт бирлиги ичида маълум миқдордаги организм чиқарган углерод ангидридининг миллиграмда ифодаланган қийматига айтилади. Масалан, дон наас олишининг жадаллиги деганда дондаги 100 г қуруқ модданинг бир кеча-кундузда ажратиб чиқарган углерод ангидридининг миллиграм миқдори тушунилади. Дон турли қисмларининг

нафас олиш жадаллиги турлича. Муртакда намлик миқдори юқори бўлгани учун у жадалроқ нафас олади. Доннинг нафас олиш жадаллиги, асосан, намлик ва ҳароратдан боғлиқ. Ҳарорат ортиши билан нафас олиш жадаллиги ҳам ортади. Ҳарорат қиймати 55 о С бўлганда нафас олиш жадаллиги максимумгача етади. Ҳароратнинг ушбу қийматдан ортишида оксидланиш-қайтарилиш ферментларининг инактивацияси туфайли нафас олиш жадаллиги пасаяди ва, ниҳоят, батамом тўхтайди. Нафас олиш жараёнинг минималь қиймати дон намлиги критик кўрсатгичидан ортмаганида ва иложи борича паст ҳарорат бўлганда кузатилади. Нафас олиш жараёнинг умумий тенгламасидан кўриниб турибдики, ютилган бир ҳажм кислородга 1 ҳажм углерод ангидриди ажралиб чиқиши керак. Яъни нафасолиш коэффициенти деб номланган СО 2 /О 2 нибат қиймати бирга тенг. Муҳитга ҳаво келиши чегараланганда ва сезиларли равишда анаэроб нафас олиш бошланганда нафс олиш коэффициенти қиймати ортади. Нам дон сақланганда эса ривожланишлари қулай шароит яратилган аэроб микроорганизмлар ривожланиши туфайли ушбу коэффициент қиймати камаяди. Хом ашёни сақлаш даврида кимёвий таркибининг ўзгариши Одатда, янги йиғиб олинган крахмал сақловчи хом ашёда синтезланиш жараёнлари тўлиқ тугамаган бўлади. Буларда йиғиб олингандан сўнг етилиш - қандларнинг крахмалга, аминокислоталарнинг оқсилларга айланиши давом этади. Яъни мураккаб ва метаболизм бевосита чалинмайдиган моддалар ҳосил бўлиши туфайли физиолгик етилганлик ва биологик тинч ҳолат қарор топади. Одатда, донларда ушбу жараён давомийлиги 1,5-2,0 ойни ташкил қилади. Хом ашёни узоқ сақлаганда парчаланиш жараёнлари бошланади. Донли хом ашёда крахмалнинг синтези ва гидролизи амилазалар томонидан амалга оширилади.

Ҳарорат кўтарилганда ва пасайтирилганда нафас олиш реакциялари, крахмалнинг емирилиш ва синтези бир хил ўзгаришларга учрамайди. Масалан, ҳарорат20 о дан 0 о С гача туширилганда крахмал гидролизи 1/3, синтези 20, нафас олиш жадаллиги - 3 мартага пасаяди. Ҳарорат оширилганда эса мос равишда жараёнлар ортиши билан биргаликда қандларнинг кўп қисми (3/4 - 4/5 қисми)крахмалга айланса, қолгани нафас олишга сарфланади. Хом ашёни сақлашда органик моддалар, асосан, бижғитиладиган углеводлар нфас олишга сарфланади. Бундан ташқари хом ашё намлиги ҳам камаяди. Бижғитиладиган углеводлар йўқотилишининг тўғри ҳисоб- китобини олиб бориш мақсадида хом ашё намлиги ва массаси сақлангунга қадар ва сақлангандан сўнг аниқланади. Крахмал сақловчи хом ашёни сақлашда микроорганизмлар роли Крахмал сақловчи хом ашёда жуда кўп миқдорда ммикроорганизмлар бўлиб, улар, асосан тупроқдан ўтади. Чунончи, 1 г донли масса юзасида бир неча ўн мингдан миллионгача турли микроорганизмлар бўлади. Донларнинг эндоспермига ўтиб уларни зарарлай оладиган фитопатоген микроорганизмлар энг катта зарарни келтириб чиқаради. Зарарланиш далада ҳам сақлаш даврида ҳам юзага келиши мумкин. Буғдойнинг Tilletia tritici ва Ustilago tritici замбуруғлари билан зарарланиши мос равишда қаттиқ ва чангсимон қоракуяни келтириб чиқаради. Usrilago zeae замбуруғи маккажўхорининг пуфаксимон шаклдаги (кўринишдаги) қоракуясини чақирса, Fusarium grainearum - буғдой, жавдар, сули ва маккажўхорининг фузариоз касаллигини қўзғатади. Донлар сиртида фитопатоген микроорганизмлардан ташқари эпифит микрофлора ҳам учрайди. Эпифит микрофлора турли ачитқи замбуруғлари, сут ачитқи, сирка ачитқи бактериялари ва замбуруғлар спораларидан ташкил топган бўлади.

Эпифит микрофлора донни сақлаш жараёнида унинг ҳароратини кўтариб ўз-ўзидан исишни келтириб чиқариши мумкин. ўз-ўзидан исиш, асосан, дон ва унинг микрофлораси ҳаёт-фаолиятидан келиб чиқадиган бўлиб, юқори намлик, оптимал ҳарорат ва муҳитда ҳаво етарли миқдорда бўлиши ушбу жараён юзага келишида туртки бўлади. Дон массаси ёмон иссиқлик ўтказувчанлик хусусиятига эга бўлганлиги учун нафас олишда ҳосил бўладиган иссиқлик донда сақланади ва унинг ҳарорати аста-секин оша боради. Доннинг ўз-ўзидан исишида ачитқи замбуруғи ва бактерияларга нисбатан намлик ва ҳавога камроқ эҳтиёжи бўлган замбуруғлар фаол роль ўйнайдилар. Бундан ташқари, замбуруғларда нафас олиш жадаллиги юқори бўлади. Маданийлашган донларга нисбатан намлиги юқорироқ ва нафас олиш жадаллиги фаолроқ бўлган бегона ўсимликлар уруғлари ўз-ўзидан исишга шароит яратадилар. Бундан ташқари турли зараркунанда ва каналар ҳам доннинг ўз-ўзидан исишига олиб келишлари мумкин. Зараркунанда ва каналар ҳаёт-фаолиятлари туфайли иссиқлик чиқарадилар, дон ташқи қаватини зарарлайдилар ва натижада ички қисмига микроорганизмлар кириши учун шароит яратадилар. ўз-ўзидан исишда тўрт босқич кузатилади. Биринчи босқичда ҳарорат 30 о С гача, иккинчи босқичда 40 о С, учинчи босқичда 50 о С ва тўртинчи босқичда 70-75 о С гача кўтарилади. Биринчи босқичда муҳитда спора ҳосил қилмайдиган бактериялар ва моғорлар ривожланади. Иккинчи босқичда эпифит бактериялар миқдори сезиларли камайиб, Aspergillus , Penicillium , Fusarium , актиномицетлар, бациллалар - Bac . subtilis , Bac . mesentericus кабилар ривожланади. Учинчи босқичда эпифит бактериялар ва моғорлар ҳалок бўлиб, муҳитда фақат термофиль бактерияларгина қолади. Тўртинчи босқичда эса ҳамма микроорганизмлар ҳалок бўлади. Намлиги юқори дон 30 о С ҳароратда терламайди, ушлаб кўрилганда қуруқдек кўринади, сочилувчанлигини сақлайди ва ҳеч қандай бегона ҳидсиз

бўлади. 40 о С ҳароратда ушбу дон терлайди, сиқилганда қылга ёпишиб қолади, донда автолиз жараёнлари бошланади ва солод ҳиди келиб туради. Жавдар ва буғдойнинг нам донлари қораяди, сули ва арпа донлари эса сарғаяди. 50 о С ва ундан юқори ҳароратда дондан чириган ҳид келади, сочилувчанлигини йўқотади. Жавдар ва буғдой донлари нам ҳолатда куйган донни эслатади; сули ва арпанинг ташқи қобиғи қизаради; тўлиқ етилмаган сули донлари қора ва яшил рангли моғор билан қопланади. 70-75 о С ҳароратда эса дон қорайиб кетади. ўз-ўзидан исиш доннинг сифати ва кимёвий таркибини ўзгартириб юборади. Биринчи босқичнинг ўзидаёқ доннинг 30 %-и ўсиш қобилятини йўқотади (шунинг учун ушбу донлардан солод тайёрлаш тавсиф этилмайди), крахмал миқдори камаяди, қандлар ва эрувчан оқсиллар миқдори ортади. Мелассани қабул қилиш ва сақлаш Меласса спирт заводларига темир йўл цистерналарида, автоцистерналарда етказиб берилади. Мелассани етказиб беришда ишлатиладиган ҳамма сиғимлар тоза, бегона ҳидсиз бўлиши лозим. Ушбу сиғимлар албатта остки қуйиш қрилмалари билан таъминланган бўлиши лозим. Ҳар сиғим кузатиш ҳужжати ва ушбу ҳужжатга илова қилинадиган сертификатга эга бўлади. Сертификатда меласса массаси ва зичлиги кўрсатилади. Темир йўл цистернаси келганда спирт заводи ходимлари темир йўл ходими билан биргаликда тамғанинг бутунлигини, цистерна ва қуйиш қурилмасининг ҳолатини текширадилар. Сўнгра темир йўл тарозисида ўлчаш орқали меласса массасини аниқлайдилар. Темир йўл тарозиси бўлмаган тақдирда, ёки шакар заводи мелассани юборишда меласса массасини цистернага қуйиш биландлиги орқали ўлчаган бўлса, спирт заводига келган меласса массаси калибровка усули билан аниқланади. Бунинг учун темир йўл цистерналарининг калибровка жадвалидан фойдаланилади.

Меласса сиғимлардан ўз оқими бўйлаб қуйида жойлашган қабул қилиш идишига тўкилади. Қабул қилиш сиғимлари тўртбурчак шаклида бўлиб, улар ҳажми заводнинг бир кунлик эҳтиёжига тенг бўлади. Қабул қилиш сиғимларига меласса темирдан тайёрланган, ўлчами 0,5  0,5 м бўлган тарновлар орқли қуйилади. Тарнов узунлиги бир вақтнинг ўзида 3 тадан 5 тагача темир йўл сиғимини бўшатишга етиши лозим. Мелассани қабул қилиш сиғимидан насос орқали сақлаш сиғимига юборадилар. Совуқ фаслларда мелассани бўшатишдан олдин ўтмас буғ билан иситадилар. Бўшатилган сиғимларни ювишдан ҳосил бўлган сув-меласса аралашмаси зудлик билан қайта ишлашга юборилади. Мелассани темир йўл сиғимидан бўшатишда ўртача намуна олинади. Намуна этикетка ёпиштирилган шиша идишларда сақланади. Этикеткада маҳсулот номи, узатувчи завод номи, цистерна ва юк хати рақами, намуна олинган сана ёзилади. Этикеткада завод ходимлари имзоси бўлиши шарт. Шиша идишлар оғзи зич қилиб ёпилади, сургуч суртилади ва завод муҳри босилади. ўртача намуналарда қуруқ моддалар, бевосита поляризация йўли билан қандлар, бижғитиладиган қандлар умумий миқдори ва меласса рН-ини аниқлайдилар. Шакар ва спирт заводлари анализлари орасидаги фарқ меласса массасина нисбатан ±0,7 % дан ошмаслиги шарт. Мелассани ташиш ва қуйишда йўқотишлар миқдори қуйидагилардан ошмаслиги лозим (меласса массасига кўра % да): темир йўл цистерналарида ташишда - 0,72; автоцистерналарда ташишда: қишки мавсумда - 0,05; ёзги мавсумда - 0,1. Меласса цилиндрсимон, вертикал ўрнатилган сиғимларда сақланади. Сиғимлар пўлатдан тайёрланган бўлиб, баландлигининг диаметрига нисбати 1:1 бўлади. Сиғимлар усти конуссимон шаклда тайёрланади. Сиғимлар ҳажми 500-2000 т мелассани қабул қила оладиган қилиб тайёрланади. Мелассанинг умумий захираси камида 5 ой қайта ишлашга етарли бўлиши лозим.

Ҳар бир сиғим ташқи томондан норвон, бир-биридан 1 м оралиқда ўрнатилган, диаметри 25 мм бўлган намуна олиш крани, идишнинг ташқи томонида ўрнатилган шкала билан таъминланган. Ушбу шкала ва қалқиб юрувчи сатҳ ўлчагич ёрдамида идишни тўлдириш кузатиб турилади. Бундан ташқари сиғим тўлдириш қувури (ушбу қувурнинг бир учи сиғим ички томонида сиғим деворига қараб қайрилган бўлади), ювиш ва буғ билан ишлов бериш учун мов равишда сув ва буғ қувури; остки томондан чиқариш штуцери (ушбу штуцер насос билан бириктирилади) ва қишки мавсумда мелассани қиздириш учун змеевик билан таъминланади. Ҳар бир сиғимда унинг рақами, ҳажми (м 3 да) ва мелассанинг тоннада ифодаланган массаси ёщиб қўйилади. Шакар ишлаб чиқаришнинг иккинчи мавсумида олинган меласса сифати паст бўлади. Шунинг учун ушбу меласса алоҳида сақланади. Ҳамма сиғимлар умумий қувур билан бириктирилган бўлиб, ушбу қувур ихтиёрий сиғимдан меласса олишга имконият яратади. Сиғим бўшагандан сўнг ёрдамчи сиғимлар, қувурлар, насослар сув билан ювилади ва сетрилизация қилинади. Бунинг учун олдин сиғим ички деворида қотиб қолган меласса қириб олинади, сув напори орқали ювилади, хлор оҳаки билан ишлов берилади ва яна ювилади. Ювишдан ҳосил бўлган сувлар тезда қайта ишлашга юборилади. Узоқ муддатда сақлаш учун фақат таркибида қуруқ моддалари 75 %- дан кам бўлмаган меласса юборилади. Ушбу меласса рН-и ишқорий ёик нейтрал муҳитга яқин бўлиши ва "ўз-ўзидан ачиш" га барқарор бўлиши лозим. Мелассада, бактерия ва ачитқи замбуруғлари мавжуд бўлиб, замбуруғлар кам учрайди. Bac . subtilis , Bac . mesentericus , Bac . mycoides ва Bac . megatherium каби спора ҳосил қилувчи бактериялар ачитқ замбуруғлари учун заҳарли бўлган нитриларни ҳосил қиладилар. Кислота ва газ ҳосил қилувчи спора ҳосил қилмайдиган бактериялардан, асосан, гетероферментатив сут ачитқи бактериялари бўлади. Мелассада шилимшиқ

ҳосил қилувчи Leuconostoc mesenteriades бактерияи ривожланади. Ачитқи замбуруғларидан Candida tropicalis , C . mycoderma , C , gillermondi , Torula nigra ва бошқалар учрайди. Шуни эътироф этиш лозимки, ушбу микроорганизмлар мелассада ривожланиб қандлар, азотли ва минерал моддаларни ўзлаштирадилар. Натижада меласса сифати бузилади ва спирт чиқими ҳам тушиб кетади. Одатда, таркибидаги қуруқ модда миқдори 76 % дан кам бўлмаган мелассада микроорганизмлар ривожланмайди ва сақлаш даврида уларнинг миқдори ортмайди. Сақлашга энг чидамли бўлиб спора ҳосил қилувчи бактериялар ҳосибланади, уларнинг миўдори 6 ойдан сўнг ҳам камаймайди. Таркибида 68 % қуруқ моддалар бўлган мелассани сақлаганда спора ҳосил қилувчи бактериялар оз бўлсада ривожланади, кислота ҳосил қилувчи ва коккисимон микроорганизмлар ҳалок бўлади, ачитқи замбуруғлари эса 3 ойдан сўнг умуман қолмайди. Микроорганизмлар билан ўртача ифлосланган ва таркибида 76 % қуруқ моддалар сақловчи мелассани 6 ой давомида сақлашда шакарнинг бир ойлик йўқотилиши меласса массасига нисбатан 0,5 % на ташкил қилади. Микроорганизмлар ўта ифлосланган (1 г да 50000 тагача ҳужайра) ва 68 % қуруқ моддалари бўлган мелассани 3 ой давомида сақлашда шакарнинг бир ойлик ўртача йўқотилиши 2,8 % гача ортиши мумкин. Катта миқдордаги мелассани сақлаганда унинг бирдан кўпик ҳосил қилиши, қизиб кетиши ва сиғимдан тошиб кетиб, уювчи газлар чиқариши кузатилган. Ушбу газларнинг сиғим ичида тўпланишидан портлашлар ҳам содир бўлган. Юқоридаги ҳодисалар моҳияти ҳали тўлиқ ўрганилмаган. Ушбу ҳодиса меланоидинлар ҳосил бўлиш реакцияси билан боғлиқ бўлса керак, деган тахминлар мавжуд. Реакция экзотермик бўлиб, маълумки катта массадан иссиқлик алмашиниш жараёнлари қийин кечади. Шу сабабли муҳит ҳарорати орта боради ва натижада реакция тезлиги ҳам ортади. Реакция масса кислоталилигининг ортиши билан боргани учун сахарозанинг инверсиясини

келтириб чиқаради. Моноқандлар эса масса таркибидаги аминокислоталар билан таъсирлашиб меланоидинлар ҳосил қилади. Меланоидинлар ҳосил бўлиш реакциясига 50-60 о С ҳароратли мелассани тозаланмаган сиғимларда узоқ муддатда сақлаш ва қуруқ моддалар миқдори кўплиги (83-85 %) туртки бўлиб хизмат қилади.

O'xshashlar

Меласса (спирт)

Солод тайёрлаш (спирт)

Винницк ускунасида пишириш (спирт)

Донни қабул килиш ( спирт )

Мелассани қайта ишлашга тайёрлаш (спирт)