O‘simlik xom ashyosidan biologik faol moddalar ajratib olish va tozalash jarayonlarini apparatlar bilan jixozlash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

853.5 KB

Ko'chirib olish

O‘ simlik xom ashyosidan biologik faol moddalar ajratib olish va tozalash jarayonlarini apparatlar bilan jixozlash Reja : 1. Texnologik jarayonlarni apparatlar bilan jixozlash. 2. Tegirmonlar 3. Filtrlovchi apparatlar 4. Bug‘latkich apparatlari 5. Ekstraktorlar

$Texnologik jarayonlarni apparatlar bilan jixozlash. Zamonaviy fitokimyoviy preparatlar ishlab chiqarishda bir qator texnologik jarayonlar mavjuddir. Bu jarayonlar xom ashyoni ekstraksiyaga tayyorlash, xom ashyo va tayyor maxsulotni maydalash, suyuq ektraktdan maxsulotni ajratish, dorivor moddalarni tozalashdir. Odatda o‘simlik xom ashyosini ektraksiyaga tayyorlash uchun birinchi navbatda ko‘pincha maydalash jarayoni amalga oshiriladi. Ekstraksiyalashda maydalashning eng qulay fraksiyasi bu xom ashyoni 3-6 mm gacha kattalikda maydalashdir. Q attiq jismlarning tashqi kuch ta’sirida bo‘lakchalarga yoki zarrachalarga bo‘linishiga maydalash jaryoni deb ataladi. Buning uchun xar xil tuzilishga ega bo‘lgan va ishlash usuli bilan bir-biridan farqlanadigan maydalagich-tegirmonlardan foydalaniladi. Maydalash darajasi (i) deb, maydalanadigan jismning boshlan\ich diametrini (d b ) maydalanganda xosil bo‘lgan zarracha diametriga (do) bo‘lgan nisbatiga aytiladi: dboshi I -- --------- Doxiri Jismlarning maydalanishi ularning fizik-mexanik xossalariga (jism shakli, zichligi, qayishqoqligi) va tegirmonlarga bo\liq bo‘ladi. SHuning uchun maydalagich tegirmonlari maydalanayotgan jism xususiyatiga qarab tanlab olinadi. Q ayishqoq va zich jismlar uchun zarb bilan va zarb ezish usulida ishlaydigan tegirmonlarni olish maqsadga muvoffiqdir: jo‘vali, tishli-jo‘vali, diskli, bol\ali. +attiq va mo‘rt jismlarni maydalash uchun zarb bilan ishlashga asoslangan tegirmonlar va qarama-qarshi oqimda ishlaydigan xamda zarb va ishqalanishga asoslangan tegirmonlar (zo‘ldirli, tebranma xarakatli tegirmonlar) qo‘llanilishi mumkin. O‘simlik xom ashyolari qanday maqsadda ishlatilishiga qarab dastlabki va takroriy maydalanishi mumkin. O‘simlik xom ashyolarini maydalash jarayoni o‘t va ildiz qirqgichlar yordamida amalga oshiriladi. O‘t qirqgich - o‘simlik xom ashyolarini maydalash jarayoni o‘t va ildiz qirqgichlar yordamida amalga oshiriladi.$ $O‘t qirqgich oddiy tuzilgan bo‘lib, diskli va do‘mbirali bo‘ladi. Do‘mbirali o‘t qirqgichda egri chiziqli picho\i, salmoqli \ildirak (maxovik) kegay (spitsa) ga mustaxkamlangan bo‘ladi. O‘simlik xom ashyosi pichoq ostiga tasma yordamida yuboriladi. Bunda tasma yoki pichoqning xarakat tezligiga qarab maydalanish katta-kichikligi ta’minlanadi(2-rasm). Ildiz qirqgichning ikkita pichoqi bor, yuqoridagisi ekssentrikka maxkamlangan bo‘lib, yuqoriga va pastga xarakat qiladi, pastkisi qimirlamay turadi. Maydalanadigan xom ashyo pichoqlar orasiga xarakatlanadigan tarnovcha orqali yuboriladi. Maxsulotning maydalik darajasi pichoq orali\ ining katta kichikligi bilan boshqariladi. Agar o‘simlik quruq bo‘lib, kesish qiyin bo‘lsa, oldindan uni namlangan matoga o‘rab qo‘yiladi. Silliq va tishli yuza jo‘vali tegirmonlar . Bu maydalagichlarni ish unumi yuzasining tuzilishiga bo\liq. Tish yuza jo‘vali tegirmon silliq yuzasiga nisbatan ancha katta bo‘laklarni xam maydalash imkoniyatiga ega. Bol g‘ achali tegirmon -ichki devori zirxlangan qalin metalldan tayyorlangan tana, markaziy o‘qga o‘rnatilgan diskdan iborat bo‘lib, uning markazidan devorga qarab, bir nechta bol\acha o‘z o‘qi atrofida qimirlamaydigan qilib o‘rnatilgan bo‘ladi. Tananing tubiga echiladigan elak o‘rnatilgan bo‘lib, maydalangan modda elakdan uzluksiz o‘tib ketaveradi. Bu esa maydalash jarayonini tezlatadi.$ $Tebranma xarakatli tegi rmon. Maydalanish darajasini oshirish va jarayonni jadallashtirish maqsadida tebranma xarakat qiluvchi tegirmondan foydalaniladi. Bu tegirmon nomuvozanat o‘qga o‘rnatilgan va ichida zo‘ldirlari bo‘lgan do‘mbiradan tashkil topgan. Uning tebranma tezligi daqiqasiga 1500 dan 3000 gacha bo‘ladi. Kolloid tegirmonlar –o‘ta mayda talqon olish uchun ishlatiladi. Tegirmon tez aylandigan makrutiysimon \ildiraklardan iborat bo‘lib, ularning o\irligi 0,005 mm ni tashkil qiladi. Jism bu oraliqdan o‘tib maydalaniladi. Zo‘ldirli tegirmon -bir jinsli kuknlarni olishda qulay va tuzilishi jixatidan qulay va sodda. Zo‘ldirli tegirmon do‘mbira va uning ichiga joylashtirilgan xar xil kattalikdagi (50-150 mm gacha) po‘lat yoki chinnidan tayyorlangan zo‘ldirlardan iborat bo‘ladi. Zo‘ldirlar orasidagi xom ashyo ishqalanish kuchi va markazdan qochuvchi kuch ta’sirida maydalanadi. Tegirmonning ma’lum tezlikdagi xarakatida zo‘ldirlar markazdan qochuvchi kuch ta’sirida yuqoriga ko‘tarilib, zo‘ldir o\irligi bu kuchni engganda u pastga tushib xom ashyoni zarb bilan urib maydalaydi. Agar tegirmon do‘mbirasi katta tezlikda aylanganda, zo‘ldirlar markazdan qochuvchi kuch ta’sirida do‘mbira devoriga yopishgan xolda aylanaveradi, urinish sodir bo‘lmaydi, natijada tegirmonning ish unumi pasayib ketadi. Agar do‘mbiraning aylanish tezligi mo‘ljaldagidan kam bo‘lganda, markazdan qochuvchi kuch sust bo‘lib, zo‘ldirlar ko‘tarilmaydi. Bunda xom ashyo etarli bajarilmaydi.$

Dismembrator - asosan tik xolatda o‘rnatilgan aylanuvchi diskdan iborat bo‘lib, disk xarakatda bo‘ladi. Disklar yuzasiga bir necha qator aylanma tishlar o‘rnatilgan bo‘lib, korpusdan ochiladigan qopqoqdan va xampadan tashkil topgandir. Disk yopilganda bo‘ tishlar bir-birining orasiga kiradi. Disk xarakatga kelganda maydalanadigan xom ashyo tishlar orasiga tushib katta kuch bilan uriladi, kesiladi va ezilib maydalanadi. Dismembratorning qulayligi konstruksiya va tuzilishi sodda va qulaydir. Dismembratorda faqat bitta baraban xarakatda bo‘ladi. Agar tegirmon disklarining ikkalasi xarakatda bo‘lsa, dezintegrator deb yuritiladi. O‘simlik xom ashyosini ekstraksiyasi: Tuzilma ishlash prinsipi usimlik xom ashyoni erituvchida kup marta ishlov berishga asoslangan. birinchi bulib xom ashyo ekstraktorga solishga tayyorlanadi, undan keyin mernikga undan erituvchi tushadi. Ekstraktor sovutgich – ekstraktorga ulangan. Bu jarayon kerakli vaktgacha davom etishi mumkin. Xosil bulgan konsentrlangan ekstrakt yiggichga tushadi, ikkinchi marta ekstraksiyada ekstraktorga yangi erituvchi solinadi va ekstraksiya tugagach uni keyingi yiggichga tushadi, bu jarayon dorivor modani tulik olguncha davom etadi. Bundan kup martalik ekstraksiyada fakatgina birinchi ekstrakt konsentralangan xisoblanadi. Keyingi ekstraksiyalar pastrok konsentratsiyali ekstrakt xosil buladi, bundan kolgan dorivor moddani olish uchun kullaniladi. Bu tuzilma kup martali ekstraksiya olib borilgan sababli kup vakt ketadi va kup erituvchi ketadi. SHu sababli bu tuzilma kimmatga tushadi.

Aylanma buglatish apparatining ishlash prinsipi . Aylanma (sirkulyasion) buglatish apparati xaroratga chidamli eritmalarni konsentratsiyalash va chukma xosil kilmaydigan moddalar uchun muljallangan. Boshlangich eritma shtutser 11 orkali idishga 2 suriladi, bunda aylanma kurilmaga tortib olib, nay tushirilgan. Kurilmaning ustki kismida bug bilan kizdiriladigan eritma yukoriga kutariladi va separatorga purkaladi, bunda bugdan ajratiladi. Buglar birikuvchi naylar 5 orkali kondensator – muzlatgichga tushadi. Kondensat vakuum yordamida shtutser orkali yiggichga okib tushadi va davriy ravishda pastki kuyilish joyidan ajratiladi. Separatorda buglatilmay kolgan yiggich asbobga 2 tushadi va bug xolda aylanma (sirkulyasiya) jarayon buglatish kerakli konsentratsiyaga etguncha davom etadi. Buglatilgan eritma davriy ravishda pastki chikish joyi orkali olinadi. Separator utkazgich mexanizm ulangan metall utirgichga urnatilganki, unda separator tik ukining yukorisigacha ajralish jarayoni yuz beradigan charxga mustaxkamlangan. CHarxning asosi tarelkani ushlab turishni tashkil kiladi, shu asosda paket tarelkalar tashki porshin, taglik, kopkoklar va tarelkalar orasidagi suyuklikni chikarish uchun kompakt klapanlar urnatilgan. Separatorda kabul kiladigan va bosim ostida chikarib yuboriladigan disklar mavjud. SHlemlar chukkanda, chukindini kabul kiladigan moslama va tarelkalar orasidagi suyuklikni kabul kiluvchi moslamalar bor. Suv uzelining tarmogi kalkon suvlarni charxga etkazib berishga xizmat kiladi. Separatorni boshkaruvchi kuli yoki avtomatik usul bilan charxni ishga tushiradi. Separatorning ish jarayoni: CHarxning ish vaaktidagi aylanishi tufayli gidrouzel yordamida kalkon suv separatorga chikadi, tashki porshin kutarilishi natijasida razgruzka yoriklari tusadi. Jarayondan xosil bulgan suyuklik kabul kilish kommunikatsiyasidan charxga kuyiladi, bosimli disk yordamida fugatga junatiladi. Tarelkalardan ajralib chikkan chukindining bir kismi charxga tashlab turiladi. Ish xajmi tuldirilgandan keyin separatorning ishi tuxtatiladi. Kalkon suv klapanli moslamaga yuboriladi, sung charxdan tarelkalar orasidagi suyuklik ajratiladi. Sung kalkon suv yordamida tashki porshen tushiriladi va

aylanma yoriklar ochiladi, yoriklar orasidan shlamm kabul kilgichga chukmalar tashlanadi. O‘simlik xom ashyosidan dorivor moddalarni ajratish . Fitokimyo sanoatida o‘simlik tarkibidan dorivor moddalarni ajratish diffuzion apparat –ekstraktorlarda olib boriladi. Diffuzion apparatda diffuziya xodisasi sodir bo‘ladi. Erituvchi maydalangan o‘simlikning buzilgan xujayralari orqali butun xujayraga kirib u erda diffuziyalanadi. Avval aralashmaga ajralib chiqadigan moddalar xujayra yuza qismida eritmaga o‘tib tushadi. Erigan modda konsentratsiyasi kamayishi bilan erituvchiga xujayrada chuqur yotuvchi moddalar kira boshlaydi. Bunda erituvchi xujayra qatlamlarining qarshiligini oshib o‘tadi. Diffuziyalanayotgan moddaning miqdori; faza bo‘lish yuzasi; xarorat; konsentratsiyalar farqi vaqtning ortishi bilan oshadi, erituvchining qovushqoqligi va diffuziyalanayotgan modda zarrachalarining o‘lchamlari ortishi bilan kamayadi.

Q arama-qarshi oqim bo‘yicha o‘simlik xom ashyosidan dorivor moddani ajratish usulidan xozirgi kunda keng foydalanilmoqda Bu usulni qo‘llashdan maqsad iloji boricha oz miqdorda ajratuvchi sarflab, uzluksiz konsentralangan ajratma olishdir. q arama—qarshi usulda ajratma olish o‘z navbatida ikkiga bo‘linadi: birinchi usulga asoslangan asbob uskunalarda xom ashyo xarakatlanmaydi, ajratuvchi esa perkolyatorning pastki qismidan qarshi oqim bo‘yicha xarakat qiladi. Natijada xom ashyo bir tekis namlanadi va xavoni siqib chiqaradi. Bu maqsadda 5 tadan 16 tagacha perkalyatorlar naylar yordamida o‘zaro birlashtirilib, bir butun qurilma xosil qilinadi. Masalan: agar batereyada beshta perkolyator bo‘lsa, uning to‘rttasiga xom ashyo joylashtiriladi va birinchisiga pastki tomondan perkolyatorning yuqorigi xavo jo‘mragidan bir necha tomchi ajratuvchi oqib chiqqunga qadar ajratuvchi yuboriladi va ma’lum vaqtga ivitish uchun qoldiriladi. So‘ngra ajratma ikkinchi perkolyatorga yon jo‘mragi orqali o‘tkaziladi, birinchiga esa yana pastdan toza ajratuvchi quyilib turiladi. Bu jarayon shu tarzda xamma perkolyatorlarda davom ettiriladi va to‘rtinchi perkolyatordan tayyor maxsulot quyib olinadi. Bu vaqtda birinchi perkolyatorda xom ashyo tarkibida ta’sir qiluvchi modda qolmaydi, uni batareyadan ajratib, o‘rniga beshinchi perkolyator ishga tushiriladi. Endi toza ajratuvchi ikkinchi perkolyator orqali berilib, ajratma beshinchisiga quyib olinadi. Bu vaqtda 1 chi perkolyatordagi ta’sir qiluvchi moddasi qolmagan xom ashyo olib tashlanadi va yangi xom ashyo solib, ishga tayyorlab qo‘yiladi. SHunday qilib. Bu usulda navbat bilan bitta perkolyator tayyorgarlik bosqichida bo‘lib, qolganlarida uzluksiz ish jarayoni davom etadi. Bu qurilmalar tuzilishining murakkabligi va sex sharoitida ko‘p joy egallashi uning kamchiligi xisoblanadi. Olim va mutaxassislarning izlanishlari natijasida xom ashyo va ajatuvchi bir-biriga qarama-qarshi oqimda xarakat qilsa, ishlab chiqarish unumdorligi oshishi va o‘ta konsentrlangan ajratma olish mumkinligi isbotlangan. Bu usulda ishlashga asoslangan asboblar qanday tuzilishga ega bo‘lishidan qat’iy nazar ish moxiyati bir xil bo‘ladi. Asbobning bir tomonidan uzluksiz ravishda xom ashyo, ikkinchi tomondan ajratuvchi tushib turadi. Ular bir-biriga qarama-qarshi

$yo‘nalishda xarakatlanishi natijasida diffuziya jarayoni tezlashadi va konsentratsiyalar farqi oshib boradi. +arama-qarshi tomondan kelayotgan ajratuvchi xom ashyodagi ta’sir etuvchi modda bilan tobora to‘yinib boradi va xom ashyo tushadigan tomondan konsentrlangan ajratma quyib olinadi. Ikkinchi tomondan esa deyarli ta’sir qiluvchi moddasi qolmagan xom ashyo tushayotgan toza ajratuvchi bilan yuviladi,siqiladi va chiqarib tashlanadi. Bu usulning afzalligi: jarayon avtomatlashtirilishi mumkin va nisbatan kam ajratuvchi sarflanib to‘yingan ajratma olinadi. Aylanma (sirkulyasion) usulda ajratma olish . Bu usulda ajratma olish ajratuvchining uzluksiz aylanma xarakatiga asoslangan. Ajratma olinadigan qurilma uzluksiz va avtomatik tarzda ishlaydigan sokslet asbobiga o‘xshash ishlaydi. +urilma bir-biri bilan o‘zaro bo\langan kub ajratma olinadigan idish (ekstraktor), kondensator va to‘plagichlardan tashkil topgan. Ishlash tartibi: maydalangan xom ashyo ajratma oladigan idishga joylashtiriladi, ustiga bo‘kik (sifon) naychadan pastroq sathgacha ajratuvchi solinadi va ivitish uchun 24 soatga qoldiriladi. Ayni vaqtda ozroq ajratuvchi kub va to‘plagichga xam solinadi. Ivitish vaqti tugagandan so‘ng to‘plagich jo‘mragini ochib, ajratma oladigan idishning bo‘kik naycha satxigacha ajratuvchi quyiladi, bunda ajratmaning xammasi kubga tushadi. Kub qizib turganligi uchun ajratuvchi bu g‘ lanib, kondensatorda suyuqlikka aylanib, to‘plagichga, so‘ngra esa ma’lum tezlik bilan ajratma oladigan idishga tushadi. Suyuqlik satxi bo‘kik naycha bilan tenglashganda yana ajratma kubga tushadi va jarayon shu tarzda davom etaveradi. Xar safar ta’sir etuvchi modda kubda qoladi, ajratuvchi esa bu\ xoliga o‘tib, u kondensatorda suyuqlikka aylanadi va yana ajratma oladigan idishga tushadi. Xom ashyoda ta’sir qiluvchi$ modda tugagach, u idishdan olib tashlanadi, kubdan ajratma to‘plagichga xaydaladi, xom ashyo idishdan olib tashlanadi va ajratma oladigan idishga yangi xom ashyo joylashtiriladi. Bu qurilmada qirqquloqning quyuq ekstrakti dietil efir yordamida olingan.

modda tugagach, u idishdan olib tashlanadi, kubdan ajratma to‘plagichga xaydaladi, xom ashyo idishdan olib tashlanadi va ajratma oladigan idishga yangi xom ashyo joylashtiriladi. Bu qurilmada qirqquloqning quyuq ekstrakti dietil efir yordamida olingan.

Adabiyotlar : 1. Muraveva.D.A- Farmokognoziya, M 1981. 2. Xolmatov.X.X, Ahmedov.O‘.A-Farmakognoziya. Toshkent 1995. 3. V.P.Zaxarov, N.I.Libizov, X.A.Aslanov-Lekarstvenno‘e veshestva iz rasteniy i sposobo‘ ix proizvodstva.Tashkent 1980 g. 4. E.A.YArosh.Injir kak istochnik proizvodstva novogo preparata furalen. T.R. Vsesoyuzno‘y lekarstvennoe rost, vo‘p. 8,V kn; Rezultato‘ nauchno‘x issledovaniy v oblasti lekarstvennogo rastenievodstva, m- 1975.

O'xshashlar

Fitopreparatlar texnologiyasi fanini qisqacha tarixi. Fanning boshqa fanlar bilan bog‘liqligi

Galen neogalen va tayyor dori shakllarini ishlab chiqarishda mehnat gigienasi

Biologik faol organik birikmalar

Tuxum albuminini tuz bilan cho’ktirish orqali ajratib olish.

Antibiotiklar ishlab chiqarishda mehnat gigyenasi