logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Kimyo
  4. Neft sikloalkanlari

Neft sikloalkanlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

109.5 KB
Ko'chirib olish
Neft sikloalkanlari Reja:  Gaz kondensati va quyi fraksiyalardagi sikloalkanlarning fizik xossalari  Sikloalkanlarning asosiy reaksiyalari  Nitrat kislota ta'siri  Oksidlash  Perbromlash  O`rin almashinish Molekulasida uglerod atomi 5 – 6 ta bo`lgan monosiklik sikloalkanlar asosan qaynashning boshlanishi (QB) - 125 0 C bo`lgan neft fraksiyasida yig`ilgan bo`ladi. Sikloalkanlar ikki xil guruhga bo`linishi mumkin: 1. Monosiklik sikloalkanlar. 2. Polisiklik sikloalkanlar. Neftning tarkibida 25 dan to 75% (mass.) gacha sikloalkanlar bo`lishi mumkin. Neft fraksiyalarga ajratilganda sikloalkanlar distillat tarkibida bo`ladi. Monosiklik sikloalkanlar asosan siklopentanlar va siklogeksanlardan iborat bo`ladi. Polisiklik sikloalkanlar quyidagi tip tuzilishlarga ega bo`lishi mumkin: a) kondensirlangan yadroli b) o`zaro birikkan (bisiklogeksan) d) o`zaro ko`prik bog` hosil qilgan sikloalkanlar (norbornan) e) spiran birikmalar f) uchsiklik uglevodorodlar adamantan (uchsiklo [3.3.1.1] - dekan) g) pergidro aromatik uglevodorodlar dekalin (С 10 Н 18 ) dispiro [5,1,5,1] tetradekan Neft tarkibida bulardan murakkabroq tuzilishga ega bo`lgan sikloalkanlar kuzatilmagan. Sikloalkanlarda esa quyidagi xususiyatlar mujassamlashgan: - molekulalarning geometrik izomeriyasi; - neftni qayta ishlash jarayonlarida ularning tuzilishining o`zgarishi reaksiyalariga qobiliyati; - yoqilg`i va moy distillatlarining sifatiga ijobiy ta'siri; - tuzilishi bilan neft metamorfizmi va genezisi oralig`idagi bog`liqlik. Gaz kondensati va quyi fraksiyalardagi sikloalkanlarning fizik xossalari Neft va uning fraksiyalarida sikloalkanlarning tarqalish qonuniyati o`rganilgan. Quyidagi jadvalda gaz kondensati va (neftni) yengil fraksiyalari uglevodorodlarining guruh tarkibi berilgan. 7-jadval Gaz kondensati va neftning yengil fraksiyalari uglevodorodlarining guruh tarkibi (QB-125 0 C, % da) Kon Massa miqdorda chiqishi Sikloalkanlar 5 a'zoli 6 a'zoli Grozniy 6,8 22,0 20,0 G`arbiy Sibir 5,7 14,5 14,0 Saxalin: Pervomay 13,9 31,0 31,0 Exobin 7,0 53,0 27,0 Boku: O’zb.Neftyanie Kamni 2,4 25,5 26,5 Kara Dag (gaz kondensati) 40,0 16,0 27,0 Jadvaldagi ma'lumotlardan ko`rinib turibdiki, gaz kondensati fraksiyasida sikloalkanlar bir necha marotaba ko`p ekan. (172 kg/tonna xomashyoga nisbatan). uchsiklo [7,3,1,0] – tridekan Fraksiyalar qaynash haroratining oshishi bilan ularda bi- va uch sikloalkanlar kuzatila boshlaydi. Quyida Romashkin neftidan to`g`ridan-to`g`ri haydab olingan benzin uglevodorodlarining massaviy tarkibi keltirilgan, % da: Sikloalkanlar 27,97 Metilsiklopentan 1,87 Dimetilsiklopentan 1,85 Trimetilsiklopentan 1,50 Siklogeksan 0,63 Metilsiklogeksan 4,34 Dimetilsiklogeksan 2,34 C 9 sikloalkanlar 5,60 C 10 sikloalkanlar 4,14 C 12 sikloalkanlar 2,30 C 5 – C 12 alkanlar 58,64 Arenlar 13,39 Sikloalkan tipidagi benzinlar 50-70% gacha, alkan tipidagilar esa 20-30% sikloalkanlar saqlaydi. Tarkibida sikloalkanlari ko`p bo`lgan gaz kondensatlari va benzinlarni uglevodorod tarkibi keyingi jadvalda keltirilgan. 8-jadval Turkmaniston gaz kondensati va to`g`ridan - to`g`ri haydab olingan benzinlarning guruh tarkibi Kon Sikloalkanlar C 5 C 6 C 5 : C 6 Alkanlar nisbati sikloalkanla r Gaz kondensati Zeagli Darvoza: 60-170 0 C fraksiya 14 37 0,38 0,83 58-150 0 C fraksiya 16 30 0,53 1,17 Qizil Qum: Q.B.-200 0 C fraksiya (I namuna) 10, 8 15, 2 0,71 - (II namuna) 12, 10 1,28 3,25 8 Benzin 24, 1 23 1,05 0,91 Borsa kelmas: Qotur Tepa 7,8 19,7 0,90 1,52 Jetiboy 15, 6 13,7 1,14 2,25 Uzen' 13, 3 16, 5 0,81 2,26 Sikloalkanlarning asosiy reaksiyalari Sikloalkanlar quyidagi asosiy reaksiyalarga kirishadi: 1. Nitrat kislotaning ta'siri. 2. Oksidlash. 3. Perbromlash. 4. O`rin almashinish. 5. Termik ta'sir. Nitrat kislota ta'siri Sikloalkanlar yon zanjirida metil guruhi bo`lgan taqdirdagina birlamchi nitrobirikmalar hosil qiladi. Nitrolash tezligi uchlamchi uglerod atomida ikkilamchisiga nisbatan yuqori bo`ladi. Odatda naften uglevodorodlar tarkibida uchlamchi uglerod atomlari bilan birga ko`p miqdorda ikkilamchilari ham bo`lgani bois nitrolash reaksiyasi mahsulotlari sifatida ikkilamchi- va uchlamchi nitrobirikmalar aralashmasi hosil bo`ladi. Shu bilan bir vaqtda halqa uzilishi bilan ham bog`liq oksidlanish reaksiyalari ketib, ikki asosli kislotalar hosil bo`ladi. Monosiklik hosilali sikloalkanlar oksidlash jarayonida yon zanjirlarini yo`qotadilar. Siklogeksanni nitrolash reaksiyasi sanoat ahamiyatiga ega bo`lib, bunda siklogeksandan nitrosiklogeksan orqali kaprolaktan olish usuli amalga oshiriladi. Siklogeksanni nitrolash reaksiyasi suyuq fazada yuqori bosimda taxminan 200 0 C haroratda va kontakt vaqti 7-8 soatda boradi. Bug` fazada nitrolashda harorat 380- 400 0 C gacha oshiriladi, nitrolash vaqti esa 1-2 soniyani tashkil qiladi. Mononitrosiklogeksan salmog`i 60%, dikarbon kislotaniki 20% ni tashkil qiladi. Kaprolaktamni siklogeksandan nitrozil xlorid yordamida fotonitrolash orqali olish usuli ishlab chiqilgan bo`lib, nitrozil sulfat kislota oraliq modda sifatida quyidagi reaksiyalar majmuasida hosil qilinadi. 2NH 3 + 3O 2 → N 2 O 3 + 3H 2 O N 2 O 3 + 2H 2 SO 4 → 2HNOSO 4 + H 2 O nitrozil sulfat kislota HNOSO 4 + HCl → NOCl + H 2 SO 4 nitrozilxlorid H 2 SO 4  nSO 3 - oleum. Oksidlash Siklogeksan havo bilan suyuq fazada oksidlanganda 145-170 0 C haroratda, 0,8-1,2 MPa bosimda, kobalt tuzlari yordamida siklogeksanon va siklogeksanollarga aylantiriladi, bunda turli karbon kislotalar va ularning efirlari yonaki mahsulot sifatida hosil bo`ladi. Yonaki mahsulotlarni kamaytirish uchun xomashyo konversiyasi 4-10% (og`irlikda) bo`lishi kerak. Siklogeksanol va siklogeksanonlar reaksion aralashmadan ajratilib, so`ngra siklogeksanol degidrirlanib, siklogeksanonga aylantiriladi. Siklogeksanon esa oksimirlanib keyin kaprolaktamga aylantiriladi: siklogeksanon- oksim Monosiklik naftenlarning oksidlovchi (HNO 3 , KMnO 4 ) yordamida yuqoriroq haroratda oksidlanishi yon zanjirlarni CO 2 , H 2 O gacha oksidlaydi, halqa esa ikki asosli kislota hosil qilib uziladi. Ushbu reaksiya - siklogeksandan adipin kislotani olishda katta sanoat ahamiyatiga ega. + NOCl + HCl  NOH  улот лар олиш ах, органик махз ќ������������������������������������������������������������������������������������������������ 2HCl NOH  2HCl NH + 2HClО о leum ка prolaktam -H 2 O H O NO H kaprolakt amО 2 О NH Kapron tolasining sintezida adipin kislota yarim mahsulotdir. Siklogeksan uglevodorodlar tutab turgan H 2 SO 4 ishtirokida qizdirilsa, qisman aromatik uglevodorodgacha degidrirlanadilar. Natijada aromatik sulfokislotalar hosil bo`ladi. 1. C 6 H 12 + 6H 2 SO 4  C 6 H 6 + 12H 2 O + 6SO 2 2. C 6 H 6 + HOSО 3 Н  C 6 H 5 SO 3 H + H 2 O Keyingi reaksiyada suvning qanday hosil bo`lishi sxematik ravishda ko`rsatilgan. Perbromlash Perbromlash reaksiyasini Gustavson - Konovalovlar ochgan bo`lib, ushbu reaksiya AlBr 3 ishtirokida olib boriladi va sikloalkanlarni aniqlashda klassik usul hisoblanadi. Bunda sikloalkanlarning murakkab gibrid tarkiblari ham aniqlanadi. O`rganilayotgan fraksiya sulfurlash yo`li bilan avval alken va arenlardan tozalanadi. So`ngra sikloalkanlar va alkanlar aralashmasiga brom bilan ishlov beriladi. CH 3 C 6 H 11 + 8Br 2  CH 3 C 6 Br 5 + 11HBr metilsiklogeksan perbromtoluol Hamma vodorod atomlari Br ga almashadi va aromatik birikmalarning bromli hosilalari hosil bo`ladi. O`rin almashinish Sikloalkanlar C 5 - sikloalkandan boshlab, nisbatan olganda kuchlanishdan voqifdirlar, shuning uchun ulardagi C - C bog`lari kam reaksion qobiliyatga egadir. Ushbu birikmalar o`z xossalari bo`yicha alkanlarga o`xshaydi. Biroq o`rin olish reaksiyalari mumkin: siklopentanni xlorlaganda reaksiya oddiyroq ketadi. Bu o`rin 2.50 g KMnO 4 (HNO 3 ) COOH - (CH 2 ) 4 - COOH + H 2 Oadipin kislota Н О Н О S O O almashinish reaksiyasida izomer reaksiya mahsulotlarining kamroq ehtimol bilan hosil bo`lishiga bog`liq. Masalan, siklogeksanni xlorlaganda faqat monohosila, geksanni xlorlaganda esa monoxlorli hosilaning uchta izomeri hosil bo`ladi. Termik ta'sir Sikloparafinga termik ta'sir qilinsa, yon zanjirdagi va halqadagi C-C bog`lari uziladi. Destruktiv gidrogenizatsiya va biroz - aromatizatsiya reaksiyalari ketadi. Zelinskiy 1911 – yili sikloalkanlarni katalitik degidrirlash reaksiyasini ochgan: Analogik tarzda metilsiklogeksandan toluol, etilsiklogeksandan etilbenzol, dimetilsiklogeksandan ksilol hosil bo`ladi. Metilsiklopentan esa eng avvalo siklogeksanga izomerlanadi: Alkilsiklopentanlar va alkilsiklogeksanlarni molekulyar massasining ortishi ularning aromatizatsiyasini osonlashtiradi. Katalizator va sharoitlarga bog`liq holda quyidagi reaksiyalar ketadi: a) Bir xil modda molekulalari orasida vodorodning qayta taqsimlanishi Ushbu reaksiya issiqlik chiqishi bilan ketib, Pt yoki Pd katalizatori ishtirokida xona haroratida ketadi. Ushbu reaksiyalar sikloalkanlarni degidrirlashda va arenlarni gidrirlashda juda katta rol o`ynaydi. Masalan, vinilsiklogeksan - etilsiklogeksan va etilbenzol aralashmasini beradi: vinilsiklogeksan Pt, Pd, Ni 250- 300 0 C + 3Н 2 CH 3 Pt,Pd3 2 + Benzo lSiklogekse n Siklogeksa n 3 СН = СН 2 2 С 2 Н 5 С 2 Н 5+ b) Turli modda molekulalari orasida vodorodning qayta taqsimlanishi. Ushbu reaksiyada bir modda molekulalari vodorod donori, boshqa molekulalari esa akseptori bo`ladi. Donor sifatida sikloalkanlar, akseptor sifatida esa alkanlar va arenlar xizmat qiladi. C – C bog`i bo`yicha gidrirlash tipik katalizatorlari - Pt, Pd, Ni, Cu reaksiyalarni tezlatadi. Ushbu reaksiyalar alyumosilikatlar ishtirokidagi katalitik krekingda kuzatiladi. d) Molekula ichida vodorodning qayta taqsimlanishi. Ushbu reaksiya izomerizatsiya natijasida ketib, kislota tipidagi katalizatorlarda emas, balki degidro - gidrirlovchi katalizatorlarda ketadi: Termokatalizda naften uglevodorodlarning izomerlanish reaksiyasi ketib, eng barqaror izomerlar hosil bo`ladi. Yetti a'zoli va o`n a'zoli sikllarning izomerizatsiyasi mos ravishdagi barqaror dekalinlarning hosil bo`lishiga olib keladi. Ushbu jarayon mexanizmi sikloalkanlarni katalitik riformingdagi o`zgarishlarida keltiriladi. + 3R - CH = CH 2  + 3RCH 2 CH 3о lefi n benz ol СН = СН 2 С 2 Н 5 vinil siklogeksan etil siklogeksan disiklopen til Dekagidronaft alin (dekalin )AlCl 3 , 20- 30 0 S Adabiyotlar 1. Бык С.Ш., Фомина В.И. Газовые гидраты. – М.: ВИНИТИ, 1970. 2. Добрянский А.Ф. Химия нефти. – Л.: Гостоптехиздат, 1961. 3. Иванова Л.В., Корнеев М.И., Юзбашев В.Н. Технология переработки нефти и газа. – М.: Химия, 1966. 4. Кожевников А.В. Химия нефти. – Л.: СЗПИ, 1974. 5. Мартыненко А.Г. Производство и применение жидких парафинов. – М.: Химия, 1978. 6. Петров А.А. Химия алканов. – М.: Наука, 1974. 7. Ходжаев Г.Х., Рябова Н.Д., Дмитриев П.П. – В кн.: Нефти Узбекистана. – Т.: Фан, 1958. 8. Черножуков Н.И. Технология переработки нефти и газа. Ч. З. – М.: Химия, 1966. 9. Эрих В.Н., Расина М.Г., Рудин М.Г. Химия и технология нефти и газа. – Л.: Химия, 1977. 10. Нефти СССР. Справочник. – М.: Химия. Т. 1, 1971; Т. 2, 1972; Т. 3, 1973; Т. 4, 1974; дополнит. том, 1975. 11. Петров А.А. Химия нафтенов. – М.: Наука. 1971. 12. Соколов В.А., Тихомолова Т.В. Химический состав нефтей и природных газов в связи с их происхождением. – М.: Недра, 1970.

O'xshashlar

Neft alkanlari
Neft mineral komponentlari
Neft tarkibidagi alkanlar
Neft va neft fraksiyalarini sanoatda qayta ishlash kimyoviy jarayonlari
Neft va neft mahsulotlari uglevodorodlarini oksidlash. Oksidlash reaksiyasi mexanizmi