Lipidlarning umumiy tasnifi. Lipidlarning hazm bo’lishi - Kimyo - Referatlar

Lipidlarning umumiy tasnifi. Lipidlarning hazm bo’lishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75 KB

Ko'chirib olish

Lipidlarning umumiy tasnifi. Lipidlarning hazm bo ’ lishi Reja: 1. Lipidlarning umumiy tavsifi va tasnifi. 2. Lipidlarning asosiy sinflari. 3. Yog ’ larning hazm bo’lishi va ichakda so’rilishi 4. Yog ’ larning qonda tashilish shakllari.

1. Lipidlarning asosiy sinflari. Lipidlar (yunoncha Lipos-yog’lar) o’simlik va hayvonot olamida keng tarqalgan moddalarning eng asosiy guruhlaridan biri. Lipidlar sinfiga tegishli birikmalarning asosiy umumiy xususiyati shundaki, ular qutblanmagan erituvchilarda(masalan, etanol, xloroform, efir, aseton, benzol, dixloretan, petroley efiri va boshqalarda) yaxshi erib, suvda deyarli erimaydi, suv molekulalari bilan bog’lanmaydi. Shuning uchun ular gidrofob - suvdan qo’rqadigan moddalar qatoriga kiritiladi. Lipidlarning turli xil tasniflari mavjud: strukturali, fizik-kimyoviy va biologik yoki fiziologik. 1.Strukturasi bo’yicha lipidlar quyidagicha bo’linadi: I. Oddiy lipidlar qatoriga yog’lar, moylar va mumlar kiradi. Ular lipidlarning eng ko’p tarqalgan va sodda vakillaridir. Yog’lar va moylar xim i yaviy tuzilishiga ko’ra uch atomli gliserin bilan turli yog’ kislotalarning birikishidan hosil bo’lgan murakkab efirlardir. Ular faqat oddiy sharoitdagi konsistensiyalari bo’yicha bir- biridan farqlanadi: ko’pincha qattiq konsistensiyali vakillari esa moy deb yuritiladi. Mumlar yuqori molekulali yog’ kislotalarni yuqori yog’ deb, suyuq konsistensiyali molekulyar bir atomli spirt bilan hosil qilgan murakkab efirlar i dir. II.Murakkab lipidlar guruhi bir-biridan ancha farqli ko’p komponentli geterogen birikmalarni o’z doirasida birlashtiradi. Murakkab lipidlarning eng muhim katta guruhi fosfolipidlar tarkibida murakkab efir shaklida birikkan yog’ kislotadan tashqari, azot tutuvchi komponent va fosfat kislota mavjud. Ularning strukturasi fosfoasilgliserinlarning azot aso s lar i dan xolin yoki kefalin bilan bog’lanishidan hosil bo’ladi. Tarkibida azot sifatida sfingozin saqlovchi sfingolipidlar fosfolipidlar guruhiga yaqindir. Murakkab lipidlarning yana bir turi tarkibida uglevod komponenti tutuvchi glikolipidlar-serebrozidlar va gangliozidlar guruhidir. Yog’lar, mumlar, fosfolipidlar va sfingolipidlarning murakkab efir bog’lari ishqor ta’sirida oson gidrolizlanadi. Ishqor ta’sirida gidrolizlanmaydigan guruhlariga-ko’p halqali spirtlar-sterinlar va ularga yaqin birikmalar-steridlar, xlorofill, karotin va karotinoidlar deb atalgan o’simlik pigmentlari, A, D, E va K vitaminlar kiradi.

Lipidlarning ko’plari qon plazmasida oqsil bilan bog’langan kompleks lipoproteinlar shaklida bo’ladi. Bu komplekslarning asosiy lipid komponentini xolesterin va fosf o lipidlar tashkil qiladi. 2.Lipidlarning fizik-kimyoviy xossalari bo’yicha bo’linishida ularning qutblilik darajasi hisobga olinadi. Bu belgisiga ko’ra lipidlar neytral(qutbsiz) va qutblilarga bo’linadi. Birinchi turga zaryadga ega bo’lmagan lipidlar kiradi. Ikkinchisiga esa zaryadga ega va qutblangan lipidlar, masalan, fosfolipidlar, yog’ kislotalari kiradi. 3.Fiziologik ahamiyatiga ko’ra lipidlar rezerv va struktura lipidlarlarga bo’linadi. Rezerv (zahira) lipidlar katta miqdorda to’planadi va keyin organizmning energetik ehtiyojiga ko’ra sarflanadi. Rezerv lipidlarga asilgliserinlar kiradi. Boshqa hamma lipidlar esa struktura lipidlarlarga mansub. Ular biologik membranalar qurilishida, o’simlik va hayvonlarning tashqi himoya qoplamida va um u rtqalilar terisining tuzilishida ishtirok etadi. Lipidlar odam orgnizmi massasining o’rtacha 10-20 % ini tashkil qiladi. O’rtacha katta odam tanasida 10-12 kg ini lipid bo’lib, undan 2-3 kg ini struktura lipidlarlari (asosan membrana tarkibidagi lipidlar), qolganini esa rezerv lipidlar tashkil etadi. Rezerv lipidlarning 98 % i yog’ to’qimalarda bo’ladi. Lipidlarning asosiy sinflari. Monomer lipidlarga quyidagi lipidlar kiradi: 1.Yuqori uglevodlar 2.Yuqori alifatik spirtlar, ald e gidlar, ketonlar 3.Izoprenoidlar va ularning unumlari 4.Yuqori aminospirtlar(sfingozinlar) 5.Yuqori poliollar 6.Yog’ kislotalari 1. Yuqori uglevodlar. Bu guruhga eng sodda lipidlar kiradi.Ular yuksak tuzilgan organizmlar uchun muhim ahamiyatga ega emas. 2. Yuqori alifatik spirtlar, aldegidlar va ketonlar. Erkin holda uchraydi, lekin ko’proq ko’p komponentli li p idlar tarkibiga kiradi. Yuqori anorganik spirtlar mumlar tarkibiga kiradi. To’yinmagan alifatik asetaldegidfosfatidlar hosil

bo’lishida ishtirok etadi. Yuqori tuzilgan ketonlar erkin holda bakteriyalada, shoxlangan to’yinmagan ketonlar esa hasharotlarning feromonlari tarkibiga uchraydi. 3. Izoprenoidlar va ularnning unumlari. Biologik jihatdan muhim bo’lgan lipidlar guruhi.Ularning bunday atalash i ning sababi – tuzilish asosining birligi (CH 2 =C(CH 3 )-CH=CH 2 ) tashkil etadi va ular sintetik reaktsiyalar uchun dastlabki modda hisoblanadi. Izoprenlar terpenlar va steroidlarga bo’linadi. Terpenlar. Terpenlar ularning tarkibida mavjud bo’lgan izopren birliklari soniga qarab bo’linadi.Tarkibida izopren halqasi bo’lgan terpenlar monoterpenlar, 3 ta sesskvi terpenlar, 4,6 va 8 ta birlik bo’lganlari-diterpen, triterpen va tetraterpenlar deyiladi. Skvalen va lanosterin triterpenlari to’qimalarda xolesterin sintezi uchun dastlabki moddalar hisoblanadi. Hayot faoliyati davomida tetraterpenlarga mansub karotinoidlar muhim vazifani bajaradi. Tarkibida kislorod bo’lgan terpenlar guruhi juda katta qiziqish uyg’otadi. Ularning orasida o’simliklarga xushbo’y hid beruvchi izoprenoidli spirtlar guruhini alohida ta’kidlash lozim.Ular ayniqsa, atirgul moyida ko’p bo’ladi va ular du x ilarning asosiy tarkibiy qismi sifatida qo’llaniladi. Mentol monoterpeni esa konditer sanoatida keng ishlatiladi. Diterpenli spirtlarga fitol va retinol kiradi. Fitol fotosintetik pigment xlorofill va filloxinon (K 1 vitamini) tuzilishida, retinol esa yog’da eruvchi A vitamin tuzilishida ishtirok etadi. Monoterpenli keton-kamfora dori vositasi sifatida keng qo’llaniladi. Steroidlar. Steroidlar tabiatda keng tarqalgan bo’lib siklopentanpergidrofenantren halqasini tutadi. Xim i yaviy tomonda n xolesteringa yaqin, unga aloqador birikmalar steroidlar nomi bilan yuritiladi. Buyrak usti bezining po’stloq qismida sintezlanuvchi gormonlar, jinsiy g o rmonlar, xolesterin steroidlar guruhiga mansub. Odam organizmida steroidlar guruhiga mansub bo’lgan sterinlar, ya’ni steroidlarning spirtli shakllari alohida aham i yatga ega.

Uning eng muhimi xolesterin. Xolesterin (xol-grekcha o’t)ning yon zanjiri oksidlanishidan jigarda o’t ki s lotalari hosil bo’ladi va ichaklarga ajraladi. Xolesterin va uning uzun zanjirli yog’ kislotalari bilan hosil qilgan efirlari qon plazmasi lipoproteinlarining asosiy komponentlaridir. U ayniqsa, hujayra membranasida ko’p bo’lib, membrananing qattiqlik (mustahkamlik) xususiyatini ta’minlaydi. 4.Yuqori am i nospirtlar. Bu guruh moddalari sfingozinlarning unumlari hisoblanadi. Ular asosan ko’p komponentli lipidlar sfingolipidlar tarkibiga kiradi. 5.Yuqori poliollar. Lipidli monomerlarning nisbatan kichik guruhi. Ular mikroorganizmlarda uchraydi, hayvon to’qimalarning oddiy va murakkab diolli lipidlarining hosil bo’lishida ishtirok etadi. 6.Yog’ kislotalari.Tarkibida karboksil guruhi tutuvchi alifatik uglevodorodlar unumlariga yog’ kislotalari deb ataladi. Qo’shbog’larning bo’lishi va bo’lmasligiga qarab ular to’yingan va to’yinmagan yog’ kislotalarga bo’linadi. To’yingan yog’ kislotalarida uglevodorod zanjiri zigzag shaklida chiziq hosil qiladi. Hayvon to’qimalarida ko’proq uglerod zanjirida 12 dan 18 tagacha uglerod bo’lgan juft sondagi uglerod atomlariga ega yog’ kislotalari uchraydi. Ular qattiq konsistensiyali bo’lib, yog’ molekulasi tarkibiga ko’p miqdorda kirganda yog’i ham qattiq konsistensiyaga ega bo’ladi. To’yinmagan yog’ kislotalari tarkibidagi qo’shbog’larning soniga qarab monoyenli, diyenli, triyenli, tetrayenli va hokazolarga bo’linadi. Ular poliyenli yog’ kislotalari degan umumiy nom bo’yicha birlashtiriladi. Ularning orasida eng ko’p tarqalgani oleat kislota (C 18 ). U ayniqsa o’simlik moylarida (zaytun, kungaboqar moyi) va hayvon yog’ to’qimalarida uchraydi. Linolat va linolenat kislotalar soya, zig’ir va paxta moylarida bo’ladi. Hayvon organizmida sintezlanmasada, 4 ta qo’shbog’li araxidonat kislota ham uchraydi. Hayvon va odam organizmining normal o’sishi uchun hech bo’lmaganda bu kislotalardan bittasi ovqat bilan kirishi kerak. Shuning uchun bunday to’yinmagan yog’ kislotalari almashinmaydigan yog’ kislotalari deb qabul qilinadi. Bular qatoriga

alfa ketokislotalar almashinuvida vitaminlik vazifasini bajaruvchi lipoat kislota ham kiritilishi kerak. Ko’p komponentli lipidlar. Ular oddiy lipidlar va murakkab lipidlardan tashkil topgan. Oddiy lipidlarga mumlar, gliseridlar va steridlar kiradi. Mumlar yuqori molekulali yog’ kislotalari va yuqori molekulali bir yoki ikki atomli spirtdan tarkib topgan murakkab efirlardir. Teri, yung, patlar ustini qoplovchi yog’ moddalarning tarkibida mumlar bor. O’simliklar bargi, mevasini qoplovchi lipidlarning 80% i ni mumlar tashkil qiladi. Glitseridlar yoki ne y tral lipidlar. Neytral lipidlar (yoki a t silgli t serollar) glitserin va yog’ kislotalardan tarkib topgan efirlardir. Glitseridlar mono-, di- va triasilgliserinlarga bo’linadi. Ishqoriy muhitda asilgiliserinlar gidrolizlanib, gliserin va erkin yog’ kislotalari hosil qiladi. Organizmda bu vazifani maxsus lipaza fermentlari bajaradi. Steridlar – bular sterin va yog’ kislotalarining efirlari. U hayvon mahsulotlari bo’lgan sariyog’ va tuxum sarig’ida bo’ladi. Odam organizmida taxminan 60-70 % xolesterin xolesterinning efiri ko’rinishida bo’ladi. Qondagi xolesterin efiri tashuvchi lipoproteidlar tarkibiga kirib, umumiy xolesterinning asosiy qismini tashkil qiladi. Lanolin (qo’y yungining yog’i) ham sterid bo’lib, farmasiyada dorivor mazlarning mazli asosi sifatida ishlatiladi. Murakkab lipidlar. Oddiy lipidlardan farqli ravishda murakkab lipidlarda lipid bo’lmagan komponent, masalan: fosfat va uglevod bo’lishi mumkin. Fosfolipidlar —turli xil organik spirtlar (gliserin, sfingozin, diol)ning fosfatli efirlaridir. Hamma fosfolipidlar qutbli lipidlar hisoblanadi va ko’proq hujayra membranasida uchraydi. Fosfogliseridlar. Ularning bitta gidroksil guruhi yog’ kislota bilan emas, balki fosfat bilan efirli bog’ hosil qiladi. Fosfogliseridlar fosfotid kislota hosilalari bo’lib, ular gliserin, yog’ kislotalar, fosfat kislota va odatda bironta azot tutuvchi birikmalardan tarkib topgan. Fosfogliseridlarning quyidagi turlari mavjud: 1) Fosfatidilxolin (lesitin);

2) Fosfatidiletanolamin; 3) Fosfatidilserin; 4) Plazmalogen; 5) Fosfatidilinozit; 6) Kardiolipin: Diol fosfatidlar (fosfolipidlar) –ikki atomli spirtlarning unumlari bo’lib, bir spirt guruhi yog’ kislotasi qoldig’i bilan, ikkinchisi esa fosfat yoki qandaydir spirt qoldig’i bilan eterifikasiyalangan bo’ladi. Organizda diol fosfolipidlar hujayra membranasi bilan bog’lanib, uning funktsiyasini o’zgartirishi mumkin. Shuningdek, ular immun reaktsiyasiga ta’sir etadi va asetilxolin mediatorning hujayraga ta’sirini yo’qotadi. Sfingolipidlarning quyidagi guruhlari mavjud: a) sfingomiyenlinlar; b) gilikolipidlar ; Sfingolipidlar tarkibida ikki atomli to’yinmagan aminospirt sfingozin kiradi. a) sfingomiyelinlar hujayra membranalarida, nerv to’qimasi, buyrak, jigar to’qimalarida ko’p miqdorda uchraydi. Ular ko’proq nerv to’qimasidagi nerv tolalarining qobig’ida miyelin tarkibida bo’ladi. b) gilikolipidlar- tarkibida uglevod komponenti bo’lgan aralash lipidlar. Ular asosan nerv to’qimalarida ko’p bo’lib, normal elektr faollikga ega bo’lishi va nerv impulslarini o’tkazishda zarur bo’ladi. Bunday lipidlarga serebrozidlar, gangliozidlar va sulfolipidlar kiradi. Serebrozidlar tarkibida fosfor kislotalar ham, xolin ham bo’lmaydi. Uning tarkibida geksoza sfingozinning gidroksil guruhi bilan efir bog’i orqali birikkan, yog’ kislota qoldig’i esa sfingozinning aminoguruhi orqali birikkan. Serebrozidlar birinchi bo’lib bosh miyada topilgan va uning nomi ham shundan kelib chiqqan. Ularning uglevod qismi asosan galaktozadan, kamdan - kam hollarda glyukozadan iborat bo’ladi.

Sulfolipidlar –serebrozidlarning sulfatli unumlari. Ular kat i onlarning nerv to’qimalari va tolalarning membranalari orqali tashilishida ishtirok etadi. Shu sababli sulfolipidlar nerv sistemasining normal elektr faoliyati uchun kerak. Gangliozidlarda boshqa glikosfingolipidlardan farqli ravishda turli xil monosaxaridlardan tashkil topgan oligosaxaridlar bo’ladi. Gangliozidlar ko’proq miyaning kulrang moddasida, nerv hujayralarining plazmatik membranalarida ko’p miqdorda bo’ladi. Lipidlar organizmda muhim vazifalarni bajaradi: 1) Biomembranalarning asosiy tarkibiy qismini tashkil etadi. 2) Biomembranalarning o’tkazuvchanligini ta’minlaydi. 3) Nerv impluslar i ni o’tkazishida ishtirok etadi. 4) Hujayralararo kontakni ta ’ minlashda ishtirok etadi. 5) Organizmda energetik vazifani o’taydi. 6) Organizmga vitaminlarning tushishi va ularning o’zlashtirilishini ta’minlaydi. 3. Lipidlarning hazm bo’lish mехanizmi. Lipidlarning hazm bo’lishi quyidagi sharoitlar bo’lgan qismlarda amalga oshadi: 1) lipidlarni gidrolizlovchi lipolitik fеrmеntlar bo’lishi kеrak; 2) lipidlarni emulsiyalash uchun sharoit; 3) lipolitik fеrmеntlar ta’siri uchun muhitning optimal pH i bo’lishi kеrak. Bu sharotlarning hammasi katta yoshdagi odamlar ichagida bo’ladi. Bolalarda, asosan chaqaloqlarda shunga yaqin sharoit sutning triatsilglitserinlarini hazm qilish uchun oshqozon lipazasi tomonidan hosil qilinadi. Yosh bolaning oshqozonida pH 5,0 (kuchsiz kislotali muhit) bo’ladi, sutning yog’lari emulsiya holatida bo’ladi, shu sababli lipaza yordamida yog’lar qisman parchalanishi mumkin. Katta yoshli odamlarda o shqozondagi kuchli kislotali muhit oshqozon lipazasini faolsizlantiradi. Ichakda oshqozondan tushgan ovqat nеytrallanadi, yog’

esa em u ltsiyalanadi. Lipidlarning emultsiyalanishi ichakka tushadigan o’t suyuqligi tarkibidagi o’t kislotasi ta’sirida ro’y bеradi. O’t kislotalari quyidagi biologik vazifalarni bajaradi: 1) emultsiyalash; 2) lipolitik fеrmеntlarni faollash; 3) transport – yuqori yog’ kislotalari bilan transportli komplеks hosil qiladi va ularning ichakda so’rilishiga yordam bеradi. Ovqat lipidlarining asosiy qismini tashkil etuvchi triatsilglitsеrinlar gidrolizi pankrеatik lipaza ta’sirida amalga oshadi. Lipaza faol bo’lmagan holatda tushadi. U ichakda maxsus kofaktor – kolipaza va o’t kislotalari yordamida faollanadi. Faol lipaza yog’ tomchilarining triatsilglitserinlariga ta’sir etadi. Ko’pincha 2- monoatsilglitsеrin va erkin yog’ kislotalari gidroliz mahsulotlari bo’lib hisoblanadi. CH 2 – O – CO - R CH 2 – OH lipaza R – COOH HC – O – CO – R ’ HC – O – CO – R’ + + 2H 2 O R’’- COOH CH 2 – O – CO – R ’’ CH 2 - OH Triglitserid 2-monoatsilglitserin yog’ kislotalari Ichakning karboksiesterazalari va oshqozon osti bezining shirasi 2- monoatsilglitserinni erkin yog’ kislotalari va glitseringa parchalaydi. Triatsilglitserinlarning gidrolizida kaltsiy ionlari yordam berib, erkin yog’ kislotalari bilan kompleks hosil qiladi. Fosfolipidlar gidrolizi fosfolipazalar dеb ataluvchi lipolitik fеrmеntlar guruhi yordamida amalga oshadi. Fosfolipazalarning A 1 , A 2 , C va D turlari mavjud. Ular fosfolipid molekulalaridagi turli xil bog’larga ta’sir qiladi. Fosfolipid molekulasidagi glitserin qoldig’ining birinchi uglerodiga to’yingan yog’ kislota birikkan bo’lsa, ikkinchi uglerodiga to’yinmagan yog’ kislota birikkan. Glitserin

molekulasining uchunchi uglerod atomiga fosfat kislota qoldig’i, so’ngra azot asosli radikal birikadi. Fosfolipaza A 1 fosfoglitserid tarkibidagi glitserinni birinchi uglerod atomidagi yog’ kislotaning efir bog’ini uzadi. Fosfolipaza A 2 fosfoglitserid molekulasining ikkinchi holatidagi yog’ kislotani uzib, lizofosfatid hosil qiladi. Ko’pincha bunday fosfolipaza ilon zahri, qoraqurt zaharida bo’lib, ularning ta’sirida hosil bo’lgan lizofosfatidilxolin eritrotsitlarning gemoliziga olib keladi. Fosfolipaza C fosfoglitserid molekulasi tarkibidagi glitserin qoldig’ining uchinchi uglerod atomi va fosfat kislota orasidagi bog’ni uzadi. Fosfolipaza D fosfoglitseridning fosfat kislota va azotli asosi orasidagi bog’ni uzadi: Fosfolipaza A 1 CH 2 – O – CO – R 1 Fosfolipaza A 2 HC – O – CO – R 2 O Fosfolipaza C ║ CH 2 – O – P – O-CH 2 - CH 2 - N + (CH 3 ) 3 Fosfolipaza D OH Lipidlar gidrolizi mahsulotlarining so’rilishi va transporti. Lipidlar parchalanishining mahsulotlari o’ziga хos хususiyatlarga ega. C h unki, yog’ k islotalarning so’rilishi uglеvodorod zanjirining uzunligiga bog’liq. Qisqa zanjirli yog’ kislotalari (10-12 uglеrod atomigacha) ichak epitеliysiga oddiy diffuziya orqali o’tkaziladi. Uzun zanjirli yog’ kislotalar (14 uglеrod atomidan ko’p) o ’ t kislotalari bilan tashuvchi komplеks hosil qiladi. Bunday komplеkslar хolеin kislotalar dеb ataladi. Yog’ kislotalar shunday ko’rinishda ichak epitеliysi orqali o’tadi. Buni yengillashgan transport dеb hisoblasa bo’ladi, chunki bunda tashuvchi

vazifasini o’ t kislotalari bajaradi. Ichakning ichki dеvorida хolеin komplеksi parchalanadi va o’ t kislotalari qopqa vеnaga hamda u orqali jigarga boradi. Ular jigardan yana o’t suyuqligi bilan ichakka tushadi. Bunday aylanish o’ t kislotalarning ichak – jigar aylanishi dеb aytiladi. Lipidlar qisman triatsilglitsеrinlar (3-6%) holida pinotsitoz yo’li bilan va asosiy qismi (50% gacha) 2-monoatsilglitsеrin ko’rinishida so’riladi. Ichak devorida so’rilgan glitserin va yog’ kislotalaridan qayta glitseridlar sintezlanadi va bu reaktsiya ketma-ketligi resintez deb nomlanadi. Ichak epiteliy hujayralarida yog’ning resintezi asosan quyidagicha bo’ladi: dastlab yog’ kislota faollashib, atsil-KoA ga aylanadi, glitserin 3-fosfoglitseringa aylanadi. Ulardan dastlab monoglitserid, so’ng di- va triglitseridlar hosil bo’ladi. Ichakda resintezlangan lipidlar xilomikronlar tarkibida tashiladi. Ularning 90% ini triglitserinlar tashkil etadi. Qonda xilomikronlar, aniqrog’i triglitserinlar lipoproteidlipaza yordamida sintezlanadi. Bu ferment jigar, yog’ to’qimasida faol bo’lmagan shaklda hosil bo’ladi. U geparin bilan faollanadi. Geparin triatsilglitserinlarni xilomikronlar tarkibida glitserin va yog’ kislotalariga parchalaydi. Buning natijasida xilomikronlar tarqaladi va qon tiniqlashadi. Yog’ kislotalar shu zahoti plazma oqsili albumini bilan aktseptorlanadi hamda to’qima va organlarga yetkazib beriladi. Yog’ kislotalar va glitserin yog’ to’qimalari tomonidan o’zlashtiriladi va to’planadi, shuningdek, yurak, jigar va boshqalarga o’tkazilib, ular energetik maqsadlarda oksidlanadi. 4. Yog’larning qondagi tashilish shakllari. Qayta sintezlangan trigliseridlar, fosfolipidlar va xolesterin oqsil bilan birga xilomikron hosil qiladi. Ularning zichligi juda past(0.95dan kam) va diametri katta bo’lib ular kapilliyarlarga o’ta olmaydi, shuning uchun limfa orqali tashiladi. Limfa tomirlari yig’ilib limfa tugunlaridan o’tadi va retikulyar hujayralararo o’tib umumiy limfa tomiri orqali yuqori kovak venaga quyiladi. Qon tarkibidagi yog’larning transport shakli murakkab oqsillar guruhiga kirib lipoproteinlar deb nomlanadi. Ular o’zaro zichligi va tarkibiga binoan farqlanadi:

Odam qoni lipoproteidlari tarkibi(%) L ipoproteidlar O qsillar T riasilgliserinlar Xolesterin F osfolipidlar Zichligi g/mlefirlar Erkin Xilomikronlar ZJPL(pre -β) ZPL( β ) ZYUL(α) 2 10 25 45 85 50 7 5 4 15 40 20 2 7 7 5 7 18 21 25 0.95 0.95-1.0 1.0-1.06 1.06- 1 .21 Xilomikronlar va pre(betta) lipoproteidlarda molekulalarning asosiy qismini ular tashiydigan trigli t seridlar tashkil etadi. β- lipoproteidlar asosan xolesterinni va kamroq miqdorda fosfolipidlarni, α - lipoproteidlar esa aksincha, asosan fosfolipidlarni, kamroq darajada xolesterinni tashiydi. ZYUL jigarda hosil bo’ladi. Ular to’qimadagi ortiqcha xolesterinni biriktirib oladi. Undagi LXAT(lesitin-xolesterol-asil-transferaza) fermenti ta’sirida erkin xolesterin xolestridga aylanadi. ZYUL qon palzmasida yashash muddati 4 kunga teng. ZYULlarning vazifalari : 1) To’qimalarda xolest e r i nni olib chiqib, ularning to’planishga yo’l qo’ymaydi.

2) To’qimalarning ZPL ni yutib olishiga manfiy ta’sir etadi va to’qimaga kam xolesterin tushadi . 3) Qon tomir i dagi trigliseridlar almashinuvida ishtirok etadi.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Pl e shkov B.P. Bioximiya selskoxozyaystvennx rasteniy. M. “Kolos” 1969 g. 2. L e b e dov S.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1988 g. 3. Yakushkina N.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1980 g. 4.Mustaqimov G.D. O`simliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari. T. 1995 y. 4. Xo`jaev J. X O`simliklar fiziologiyasi Toshkent “Mexnat” 2004 5. Rubin B.A. Kurs fiziologii rasteniy. M. 1976 g. 6. www.ziyon e t.uz

O'xshashlar

Oqsillarning hazm bo’lishi. Erkin aminokislotalar fondi

Jigar biokimyosi

Spirtli bijg’ish

Lipidlar anabolizmi. Lipidlar almashinuvining boshqarilishi. Lipotron omillar – dori sifatida

Lipidlar (biokimyo)