Gazlarning turlari. Gazlarni tozalash usullari - Kimyo - Referatlar

Gazlarning turlari. Gazlarni tozalash usullari

Yuklangan vaqt:

23.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

141.5 KB

Ko'chirib olish

Gazlarning turlari. Gazlarni tozalash usullari Reja: 1. Gazlarning turlari. Gazlarni tozalash usullari. Suyuq yutuvchilar – etilenglikollap yordamida tozalash; 2. Konversiya gazini oltingururtli birikmalardan tozalash;

Organik sintez uchun gazlar asosiy va kerakli xom ashyodir. Bundan tashqari ular issiqlik va energiya manbaidir. Sintetik-kauchuklarni turlari, spirtlari, motor yoqilg`ilarini ayrim komponentlari, eriturchilar, qorakuyani sifatlisi, sintetik moy tolalar, smolalar, plastmassalar va boshqa ko`pgina sintetik moddalar hozirgi vaqtda gazlardan (uglevodorodlardan) olinmoqda. Gazlar ikkiga – tabiiy va sun`iy (neftda qayta ishlash gazi) ga bo`linadi. Qaerdan qazib olinayotgani va usuliga ko`ra tabiiy gazlar -tabiiy, yo`lovchi va gazokondensatlarga bo`linadi. Tabiiy gaz – bu nefti bo`lmagan toza uglevodorod gazi. Yo`lovchi gaz – neft bilan birga chiquvchi gaz. Chuqurlikda va katta bosimda gazlar neftda erigan bo`ladi. Gazokondensat – chuqurlikda gaz suyuq neft uglevodorodlari bilan to`yingan bo`ladi. YUzaga chiqishi bilan suyuq faza gaz fazasidan oson ajraladi. Tabiiy gazlar – asosan past molekulali parafin uglevodorod-laridan tashkil topgan. Ularda yuqori molekulali uglevodorodlar bo`lmaganligi sababli ular quruq gaz guruhiga kiradi. Gazokondensatlar – tarkibida ko`p miqdorda metan, hamda neftni benzin, kerosin, aypim holatlarda dizel fraksiyasiga kiruvchi yuqori molekulali uglevodorodlar bo`ladi. Yo`lovchi gazlar engil benzin (gaz benzini) olishni asosiy manbaidir. Tabiiy gazlarda uglevodorod bo`lmagan H 2 S, N, SO 2 , suv bug`i va boshqa qo`shimchalar ham bo`lishi mumkin. Neftni qayta ishlash vaqtida (turli uglevodorodlar fraksiyalariga ajratish – destruksiya) hosil bo`lgan gazlar – sun`iy gazlardir. Masalan: termik va katalitik kreking, pirolizlar. Mazut termik krekinglanganda etilen, propilen, butilenlar miqdori ko`p bo`ladi. Katalitik kreking vaqtida izobutan ko`p miqdorda chiqadi. Piroliz jarayonida esa etilen ko`p miqdorda chiqadi. Past bosim ostida boruvchi kreking vaqtida gazlarni hosil bo`lishi kamayadi, piroliz vaqtida esa ortadi. Piroliz jarayonida reaksiyaga kirishishi yuqori bo`lgan

olefin uglevodorodlari ko`p ajraladi. SHu sababli organik sintez uchun bu jarayon (piroliz) ahamiyatlidir. Sun`iy gazlarda uglevodorod bo`lmagan N 2 , H 2 S, CO 3 , CO qo`shimchalari ham uchraydi. SHu boisdan gazlar yuqorida keltirilgan uglevodorodlar bo`lmagan qo`shimchalardan tozalanadi. 2. Gazlardan olinadigan (organik sintez uchun) xom ashyo sifatiga ta`sir etuvchi ortiqcha qo`shimchalar gazni tarkibidan chiqariladi, ya`ni tozalanadi. Tozalash jarayonlari ko`p bosqichli bo`lib, murakkabdir. Gazlarni H 2 S dan tozalash: quruq va suyuq holatdagi ko`rinishlarga bo`linadi. Aktivlangan ko`mir. (FeOH 2 , Fe 2 O 3 ) va boshqalar ishtirokidagi tozalash quruq, sodali eritma, etanolamin, fenolyantlar ishtirokidagisi esa suyuq holatdagi tozalash deyiladi. Quruq holdagi tozalash anchadan beri qo`llanilib kelinadi. Bu usul past bosimda gaz miqdori kam bo`lganida, H 2 S dan to`liq tozalash uchun ishlatiladi. Yuqori bosimli gazni tozalash uchun bu usul qo`l kelmaydi, chunki chaqnab otilishi mumkin (spekaniya). Gazlar miqdori ko`p bo`lganida suyuq holda tozalash usuli qo`llaniladi. Na 2 CO 3 bilan tozalash skrubberda yuqoridan pastga tomon harakatlanib, o`ziga ro`pora kelayotgan gaz bilan uchrashadi, natijada quyidagi reaksiya boradi: Na 2 CO 3 + H 2 S ↔ NaHS + NaHCτ 3 Ishlatilgan Na 2 CO 3 skrubberdan regeneratorga uzatilib tozalanadi. Regeneratorni yuqorisidan chiqayotgan H 2 S bilan havo aralashmasi yoqiladi. Bu usul gazni to`liq H 2 S dan tozalashni ta`minlamaydi. Gazlarni oltingugurt birikmalaridan to`liq tozalash uchun suyuq holdagi usul qo`llaniladi. Bunda mono-, di- yoki trietanolamin va fenolyantlar ishlatiladi. Etanolaminlar ishqorlik xossasiga ega bo`lib, H 2 S, bisulfidlarni (R - S - S - R), N 2 SO 3 va boshqa qo`shimchalarni o`ziga yaxshi yutadi. Etanolamin bilan tozalash quyidagi chizmada keltirilgan. Tozalanadigan gaz skrubber ( 1 ) ga (tarelka yuki kesik nasadkadagi) keladi. U skrubberni pastki qismidan kelib, yuqori qismidan chiqib ketadi. Dietanolaminlar

bilan uglevodorodlar o`zaro ta`sirlanmaydilar. H 2 S, H 2 CO 3 lar bilan esa bog`lanadi (20-γ0°S temperaturada): 2NH (CH 2 - SN 2 ON) + H 2 S ↔ [NH 2 (CH 2 - CH 2 OH) 2 ] 2 S Ishlatilgan eritma 50 - 100 atm. bosim ostida issiqlik almashtiruvchi (3) orqali o`tib regeperator (4) ga keladi. Eritma qizdirgich (4) da 105 - 1γ0°S da qizdirilib, bunda dietanolamin sulfidi dietanolamin va H 2 S ga ajraladi. Tiklangan dietanolamin oldin issiqlik almashtiruvchi (2) da qisman sovutilib nasos (5) yordamida sovutgich (6) orqali o`tkazilib y ana skrubberga qaytariladi (rasm). H 2 S bilan SO 3 , suv bug`lari bilan birgalikda regeneratorni yuqori qismidagi kondensator-sovutgich (7) ga o`tadi va kondensat yig`uvchiga (8) boradi. Yig`uvchi (8) dan gaz ajratib olinib oltingugurt, kislota olish uchun ishlatiladi.

Kondensat regeneratorni boyitish (to`yintirish) nasos (9) yordamida oroshenie uchun unga beriladi. Gazlar tarkibidagi oltingugurt birikmalarini yuqoriga qarab 2- va undan yuqori bosqichli tozalashni amalga oshiriladi. Jarayonni kamchiliklaridan biri, gazni katta tezlikda harakati tufayli ko`pik hosil bo`lishi ko`payib (penoobrazovanie) reagentni chiqib ketishi (u bilan) ortadi. Gazlarni suyuq yutuvchilar bilan quritish ko`p tarqalgan usullardan biridir. Bunda har qanday bosimdagi gazlarni quritish mumkin. Quritish usuli gazlarni H 2 S dan tozalash texnologiyasi bilan bir vaqtda amalga oshirilmoqda. 1.Suyuq yutuvchilar - etilenglikollap yordamida tozalash. Etilenglikol o`zida suvni yaxshi yutadi. Bunda 60% etilenglikol, 20%- monoetanolamin, 20% - N 2 O dan iborat yutuvchi ishlatiladi. Gazni namligi va H 2 S ni mikdoriga qarab, DEG va MEA lar mikdori yutuvchida o`zgartiriladi. Bu usul T = -β0°C past bo`lgan sharoit uchun ishlatiladi. S va H 2 SO4 ni gazlardan olinishi. Gazlarni tozalashdan chiqadigan H 2 S dan foydalanib, S va H 2 SO 4 olinishi mumkin. S-ni olish uchun bir necha usul qo`llaniladi. Masalan: H 2 S β60°C da havo aralashmasm bilan reaktorlarda Fe katalizatorlaridan o`tkaziladi. Bunda: 2H 2 S + O 2 = 2N 2 O + 2S + Q Reaksiya katta issiqlik chiqishi bilan boradi, natijada chiqayotgan S ni 1/3 qismi Sτ gacha oksidlanadi. β60°C da uglevodorod qo`shimchasi to`liq yonmaganligi sababli katalizator yuzasida koks hosil bo`lishi ortadi. Bu usulni kamchiligi. SHu sababli S-ni olishni 2 bosqichli texnologiyasi qo`llaniladi. Asosiy yo`nalish bu – hamma H 2 S ni S va suvga ajralguncha yoqishdan iborat (rasm).

rasm. Oltingugurt olish texnologiyasining sxemasi. H 2 S havo boruvchi qurilma (2) yordamida havo bilan birgalikda reaksion pech (1) ga yuboriladi. Bunda u va uglevodorodlar qo`shimchalari to`liq yonadi. Pechdan chiqayotgan gaгlar (11β0°S) utilizator-qozon (3) da sovutiladi va yuvuvchi kolonna (4) ga uzatiladi. Bu kolonnada sovush va oltingugurtni kondensasiyalanishi sodir bo`ladi. Suyuq oltingugurt 140°S da kolonnani (4) yuqori qismiga beriladi. Uning past qismiga oqib tushayotgan S zmeevik (ilonsimon) sovutgich (5) sovuq suvda ishlaydi va sovutiladi. Kondensasiyalangan S yig`uvchi idish (12) ga boradi. 4-chi kolonnadan chiqayotgan gaz 6-qizdirgichda qiгdiriladi (β60°S gacha) va 7- reaktorga uzatiladi. Reaktor tabiiy boksit bilan to`ldirilgan bo`lib, u H 2 S ni yanada to`liq aralashishiga olib keladi. Reaktordan chiqayotgan gazlar qozon (3) dan kelayotgan suv yordamida sovutiladi – ekonomayzerda (8) va u (9) – yuvuvchi kolonnaga boradi. Bu kolonnani pastki qismida ham sovutuvchi zmeevik – 10 joylashgan. Hosil bo`lgan S – 12 – yig`uvchiga yuboriladi. 9-chi kolonnadan chiqayotgan gazlar 11 – mo`riga borib, u erda oxirigacha yoqiladi (H 2 S ni qolgan qismi):

H 2 SO 4 ni olinishi (H 2 S dan) uchta asosiy bosqichdan iboratdir. Bular: H 2 S ni havo bilan yoqish (SO 2 olish uchun), SO 2 ni katalizator yordamida SO 3 gacha oksidlash, H 2 SO 4 ni olish (rasm). rasm. H 2 SO 4 ni olish sxemasi. H 2 S ni yoqishda katta Q chiqadi, shuning uchun tutashtiruvchi qurilmaga gaz aralashmasi sovutilib borishi kerak. H 2 S pech (2) da 1-dan uzatilayotgan havo (ventilyatordan0 bilan yoqiladi. Pechdan gaг 1000°S da γ-qozon-utilizatorga boradi va u erda chiqqan Q hisobiga suv bug`i olinadi. 450°S gacha sovutilgan gaг kontakt qurilmasi (4) ga keladi. Unda temperaturani pasaytirish uchun yana havo yuboriladi. Qurilma (4) da SO 2 ni SO 3 ga aylanadi. Suv bug`i bor gaz qurilmadan kondensator – 5 (bashnya- kondensator)ga boradi. 5- H 2 SO 4 bilan (oroshenie) boyitilib turiladi. Kislotani kondensatorga kirish T = 50 - 60°S chiqishda esa T = 80 – 90°S ga teng. Bunda SO 3 va suv bug`lari H 2 SO 4 ni bug`ini hosil qiladi va u kondensatlanadi. Kondensatlanmagan gazlar elektrofiltr – 6 ga borib, H 2 SO 4 dan ajratiladi. 2.Konversiya gazini oltingururtli birikmalardan tozalash. Tabiiy gaz tarkibida turli S li birikmalar saklaydi:H 2 S, CS 2 , COS merkaptanlar (asosan etil merkaptan C 2 H 5 SH 5-30 mg/m 3 gacha) va boshkalar. Barcha S birikmalarni 350- molibdenli katalizator ishtirokida H 2 S gacha CS 2 +4H 2 = 2H 2 S+CH 4 RSH +H 2 = H 2 S+RH COS +4H 2 = H 2 S+CH 4 +H 2 O

Hosil bulgan H 2 S kattik yoki suyuk adsorbentlar yordamida adsorbsiyalanadi. Kattik adsorbent sifatida aktivlangan kumir, temir gidroksidi, rux oksidi va suyuk absorbent sifatida: ammiakli suv etanolaminlar, mishyak sodali eritma, karbonatlar eritmalari va boshkalar ishlatiladi. Ayniksa, rux oksidi ko`p ishlatiladi. – (GIAP – 10 adsorbenti). ZnO+H 2 S =ZnS +H 2 O Tozalangan H 2 S ning mikdori I mg/m 3 dan ortik bulmaydi. Bu reaksiya 400- 500 0 C da boradi.

Adabiyotlar: 1. Lapidus A. L., Golubeva I.A., Jagfarov F.G. Gazoximiya. CHast I, II. Moskva- 2004g. 2. Donald B.L., Uilyam L.L. Nefteximiya. Moskva 2011 g. 3. Abidov B.A. Neft kimyosi va fizikasi. o`quv ko`llanma, Toshkent, 2000 y. 4. Salomov YU.J. va boshk. ―σeft va gaгni kayta ishlash texnologiyasi. O’quv qo`llanma T.: CHo`lpon, 2006 y. 5. Boгorov F.P., Xujakulov A.F. ―neft va gaгkondensatni qayta ishlash texnologiyasi. o`quv qo`llanma. T.: Muxarrir. 2018 y.

O'xshashlar

Kolloid sistemalarni olinishi va tozalash usullari

Tozalash

Gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasi

Kolloid eritmalarning olinish va tozalash usullari. Kolloid eritmalarning xossalari

Vodorod va uni olish usullari