Г. Тейлорнинг энергетик назарияси - Kimyo - Referatlar

Г. Тейлорнинг энергетик назарияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

75 KB

Ko'chirib olish

Г. Тейлорнинг энергетик назарияси Режа: 1. Катализатор юзасидаги атомларни энергиясини фарқланиши. 2. С.З.Рогинскийнинг кимёвий назарияси. 3. Катализаторларнинг солиштирма каталитик активлиги.

Бу назарияга кўра катализатор юзасидаги атомлар ўз энергияси билан фарқ қилади, яъни улар ҳар хил қийматга эга бўлади. Шунинг учун бу назария энергетик назария деб аталади. Катализатор ичидаги атомларни бошқа атомлар билан бир текис қуршаб олганлиги учун уларни валентликлари тўйинган, юзадаги атомларни валентликлари эса тўйинмаган бўлади. Шу сабабли уларда ортиқча эркин энергия бўлади. Юзадаги атом, юзани қаерида туришига қараб, уларни энергияси турлича бўлиб, улар кристаллнинг қирраларида жойлашган, атомларни валентликларидан кўра камроқ тўйинган бўлади. Ҳақиқатдан ҳам кристалл қирраларининг адсорбцияланиш даражаси, текис юзалариникига қараганда кучлироқ бўлади. Катализатор (адсорбент) юзасини бир хил бўлмаслигини адсорбцияланиш бутун юза бўйлаб эмас, фақат актив марказларда боришини Ленгмюр ўз назариясида кўрсатиб ўтган эди. Катализаторни заҳарлаш учун жуда кам миқдордаги заҳарни кифоя қилиши ва қулай заҳарланиш ҳодисаси катализаторни бутун юзаси эмас, балки унинг жуда кичик қисми катализ жараёнида иштирок этишини, уларнинг турлича табиатда эканини кўрсатади. Масалан: дипропил кетон, нитробензол ва пипероналларни платина (Pt) катализатори иштирокида бир вақтда гидрогенланганда CS 2 ўз миқдорига кўра турли марказларни заҳарлайди. Биринчи навбатда, катализаторни заҳарланиши натижасида дипропил кетонни спиртгача қайтарилиши тўхтайди, нитробензол ва пиперонал гидридланиши давом этади. Кўпинча адсорбланишдан чиққан иссиқлик, адсорбланган газни миқдорига боғлиқ бўлади, дастлаб кўп иссиқлик чиқиб, юзани кўп қисми газ билан қопланган сари кам иссиқлик чиқа бошлайди, яъни дифференциал иссиқлик ҳар хил бўлади. Масалан: темир катализаторига NH 3 адсорбланганда қуйидаги натижалар олинган (биринчи қаторда NH 3 ни адсорбланган миқдори, иккинчи қаторда эса адсорбланганда чиққан иссиқлик миқдори кўрсатилган). VNH 3 , (cм 3 ) 2 4 6 8 1 0 1 2 1 4 Q Ag., ( ккал ) 8 1 6 1 4 1 2,5 1 1,3 1 0,5 9 ,9 Олинган натижалар темир катализаторида бир неча хил актив марказлар борлигини ва адсорбланиш дастлаб, кучли актив марказларда, сўнгра кучсизроқ актив марказларда содир бўлишини кўрсатади. Дифференциал иссиқликни миқдорига, адсорбланган газнинг табиати ҳам таъсир қилади. Бу таъсир эътиборга олинганда ҳам дифференциал иссиқлик ҳар хил бўлади.

Активланган марказни адсорбланишда, активланиш энергиясининг ва адсорбланиш иссиқлигининг адсорбланган газ миқдорига боғлиқлиги ҳам актив марказларни турлича бўлишини кўрсатади. Кислород активланган кўмирга адсорбланганда, унинг уч ҳолда – кислород. СО, СО 2 ҳолида қайтиб чиқишини кўриб ўтган эдик. Бу эса кўмир юзасида камида уч хил актив марказ бўлишини кўрсатади. Катализаторнинг сирт табиатини ўрганишда С.З. Рогинский ва унинг шогирдлари яратган назариялари; катализнинг статистик назарияси ва кўп жинсли сиртларда адсорбланиш назарияси алоҳида ўрин тутади. Бу назарияга кўра, актив марказлар бир хил эмас. Актив марказларнинг ҳар хиллиги тажрибада тасдиқланган. Шундай қилиб, кўпгина кузатишлар ва ўтказилган тажрибалар катализатор сиртида бир хил жинсли бўлмаган актив марказларнинг мавжудлиги, фақат шу актив марказларгина катализ жараёнида иштирок этишини тасдиқлайди. Қайтарилган Ni катализаторини Г. Тейлор шундай чизма равишда тушунтиради. Ni атоми катализатор қиррасида ёки бурчагида жойлашган бўлса, у катализатор юзаси билан кам боғланган бўлиб, уни тўйинмаганлиги катта бўлади, бу эса адсорбцияланишни кучайтиради. Газ ҳолатда Ni бу ерда 4 валентлик масалан, Ni (СО) 4 ҳолатида бўлади. 1. С.З. Рогинскийнинг кимёвий назарияси С.З. Рогинский томонидан илгари сурилган назарияга мувофиқ катализаторнинг активлиги, унинг юзасидаги энергетик ҳолатига боғлиқлигини тушунтириб, тўйиниш назарияси деб номлади. У ҳар қандай системадаги бўш энергияни 1г молга юксалиши (кўпайиши, тўйиниши), бўш энергияни ортиб қолишига олиб келади деб ҳисоблайди. Актив катализаторларнинг ҳаммасини тўйинган система деб қараш мумкин. Унинг 4 тури мавжуд:СО + Ni NiNi Ni NiNi Ni Ni Ni NiNi Ni NiNi Ni Ni Ni NiNi Ni Ni Ni Ni NiNi Ni NiNi Ni Ni NiNi +2СО +3СО +3СО +2СО +2СО 1СО 2СО 3СО

1. Даврий ўта тўйиниш – турғун формадан ажралиб туради ва энергетик даражаси юқори бўлади. 2. Ўта тўйиниш, структурани (тузилишини) бузилиши, яъни уни зичлиги, кристалларини нотўғри ўсиши, панжарадаги атомларни сонини нотўғри жойлашиши (кўплиги ёки камлиги) ҳисобида. 3. Ўта тўйиниш, қаттиқ фазадаги бегона молекула ёки атомлар ҳисобига янги фазани ҳосил бўлиши ёки кимёвий фаоллигини ошиши натижасида. 4. Ўта тўйинишни ошиши, майдаланган қаттиқ моддани майдалигига, яъни уни майдаланиш даражасига боғлиқлигини кўрсатади. Ўта тўйинган катализатор ҳосил қилиш учун, унга маълум ишлов бериш билан турғун ҳолатидан чиқарилади. Ортиқча бўш энергияни -  Ф билан ифодалаб, уни шундай ёзиш мумкин. Ф = Ф акт – Ф мин . Ф акт – актив қаттиқ модданинг бўш энергияси. Ф мин – унинг минимал бўш энергияси, термодинамик турғун ҳолат шароитда, қачонки  Ф = 0 бўлганда. Баландин фикрича “каталитик актив марказлар” – бу атомлар гуруҳларидан иборат маълум конфигурацияга ва маълум энергетик хусусиятга эга марказлардир. Бу марказлар қўшни атомлар таъсирида деформацияланиш хусусиятига эга бўлиб, уни табиатига, сонига, жойлашишига боғлиқ. Деформацияланиш марказни катализатор панжараси билан боғланишини ўзгартиради, бунинг натижасида бошқа молекулаларни тортишга ва деформациялашга мойил бўлади. Мисол тариқасида 4 атом, 2Н ва 2С атомларини хемосорбцияланишини кўриб чиқамиз. Бу атомларни ораси жуда яқин ёки жуда узоқ бўлганда уларни реакцияга кириши (хемосорбцияланиши) қийин, чунки катта активланиш энергияси талаб этилади, маълум оралиқ масофада жойлашгандагина (1,5 Å), бу энергия минимумга етиб, жараён кетади. Г.К. Боресков фикрича, қуруқлантирилган (сувсизлантирилган) кристалл жисмни (катализаторни) юзаси, нормал ҳолатда каталитик активлиги, унинг айрим ҳолатларига ҳам, юзадаги элементларнинг тузилишига ҳам боғлиқ эмас. Катализаторнинг каталитик активлиги, унинг актив юзасига ( S ) тўғри пропорционал бўлиб, солиштирма каталитик активлигини кўпайтмасига тенг. К = К сол. * S S – актив юза. К – умумий каталитик активлиги.

К сол. – солиштирма каталитик активлик. Катализаторни солиштирма каталитик активлиги бир хил таркибдаги катализаторларда тахминан бир хил бўлади (мос равишда тенг). Ni : Co : Fe 1: 1: 3 Al: Ni: Mo 7: 1: 1 Бундай юзаларни (нуқталарни) актив марказлар ёки чўққилар дейилади. Бундай марказлар катализатор юзасида жуда кам бўлиб, масалан; Ni – катализаторида, водородни этилен билан реакцияга кириш жараёнида атиги 0,1% Ni катализатор юзаси иштирок этади. N 2 + Н 2  NH 3 да Fe катализаторини 0,1% юзаси иштирок этади. 7- Жадвал Айрим газларни слюдадаги адсорбцияланиши № Г аз Юзадаги қопланиш улуши Темп ера-тура, 0 К Адсорбцияланиш энергияси, кал/ г  моль 90 0 да 155 0 да 1 О 2 0.11 0.03 155 985 2 А r 0.17 0.06 153 695 3 C O 0.38 0.13 137 - 4 N 2 0.24 0.08 127 1490 5 C H 4 0.77 0.17 191 1610 6 C O 2 - 0.44 304 -

Бу ерда газларни слюдага адсорбцияланиши кўрсатилган, критик температурадан паст температурада қопланиши, газларни адсорбцияланишини 80-90% ташкил этса-да, у бир неча қатламдан иборат бўлади. Бу назарияга кўра, турли каталитик жараёнларнинг механизми бир-биридан принципиал фарқ қилишига асосий сабаб, турли актив марказларни ҳар хил бўлишлигидир. Актив марказларни табиатини ёки аморф ҳолати билангина боғлаш тўғри эмас. Моддани буғлатиб, сўнгра суюқ ҳолга келтириш усули билан олиб борилган текширишлар, жуда оз микроқўшимчалар ҳам катализаторнинг кимёвий табиатига ва активлигига катта таъсир қилишини кўрсатади. Актив марказлар ҳар қандай катализаторда маълум миқдорда бўлиши мумкин. Катализатор тайёрлаш вақтида бундай аралашмани жуда бўлмаганда (оз) микро қисми кириб қолиши табиий. Шундай қилиб, бир жинсли бўлмаган юза ҳосил бўлади. Натижада, катализаторнинг турли жойларида ҳар хил микротузилиш ва турлича активлик бўлиши мумкин, у ўз кимёвий таркиби жиҳатидан бошқа соҳалардан фарқ қилган соҳа ва чегаралар ёки бу чегаралар билан чегараланган соҳаларигина актив марказ бўлади. Ҳақиқатдан ҳам, катализатор микроқўшимчалардан тозаланса, унинг активлиги камаяди ёки бутунлай йўқолади. Кўпгина кузатишлар ва тажрибалар катализатор юзасида бир жинсли бўлмаган актив марказларни мавжудлигини, фақат шу актив марказларгина катализ жараёнида иштирок этишини тасдиқлайди.

АДАБИЁТЛАР 1. Долгов Б.Н. Катализ в органической химии. Л. Госхимиздат, 1961, 807с. 2. Султанов А.С. Химическая теория катализа Д.И. Менделеева и дальнейшее ее развития. Ташкент., АН УзССР, 1961. 100с. 3. Панченков Г.М., Лебедов В.П. Химическая кинетика и катализ. М. МГУ, 1961, 551с. 4. Каталитическая переработка углеводородного сырья/ А.С. Султанов, А.К. Хасанов, А.С. Сафаев и др./ вып. 2, М. 1965 с.3-14. 5. Бреслоу Р. Механизмы органических реакций. М. Мир. 1968. 280с. 6. Крылов О.В. Катализ неметалами. Л. «Химия», 1967. 240с. 7. Ройтер В.А. Голодец Г.И. Введение в теории кинетики и катализа. Киев. 1971. 8. Методы исследования катализаторов и каталитических реакций. Новосибирск, «Наука» 1971. 152с. 9. Галимов Ж.Ф., Дубинина Г.Г., Масагутов Р.М. Методы анализа катализаторов нефтепереработки. М. «Химия», 1973, 191с. 10. Бремер Г., Вендландт К.-П. Введение в гетерогенный катализ. М. «Мир», 1981, 359с. 11. Успехи гетерогенного катализа в химии гетероциклических соединений. А.Н. Латвийской ССР, Рига, Занятие, 1984. 175с. 12. Гельбштейн А.И., Аветисов А.К. Катализ в технологии органических производств. Хим. пром-сть. 1979. 11, с. 653. 13. Слинько М.М. Кинетика и катализ. 1995. т. 36. №6 с. 930. 14. Андреев Л.С., Круглова Л.Э., Хаджиев С.Н. и др. //Химия и технология топлив и масел. 1991. №12. С. 25.

O'xshashlar

Кимёвий адсорбция

Кимёвий реакцияларда энергетик ходисалар ва термокимёвий хисоблар

А.А. Баландиннинг мультиплет назарияси

Кислота – асосли тирлаш (нейтраллаш) методи. Индикаторлар назарияси

Ленгмор Гиббс ва Бэтларнинг адсорбцион назариялари ва уларнинг ахамияти