Физик кимё - Kimyo - Referatlar

Физик кимё

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

263 KB

Ko'chirib olish

Физик кимё Режа: 1. Сирт таранглик 2. Молекулаларнинг қутбланиши 3. Моляр рефракция 4. Калориметрия.

Сирт таранглик Суюқликнинг тушаётган томчиси энг кам сиртга эга бўлган шаклда (шар) бўлади. Суюқлик сирти қобиғ каби бўлиб, у суюқликни сиқишга харакат қилади. Суюқлик сиртида бундай қобиғнинг (парда) хосил бўлиши қуйидагича тушунтирилади. Айтайлик суюқлик ичида молекула А бор (1 - расм). Унинг атрофида сфера чизамиз. Унинг радиуси молекулани атрофидаги бошқа молекулалари билан ўзаро тортишиш кучи сезиларли бўлган масофага тенг. Бу ўзаро тенг кучлар барча йўналишда симметрик таъсир қилганликлари учун, уларни тенг кучи нўлга тенг бўлади. Бошқа ҳолатда Б молекула бор. Суюқлик молекулалари томонидан таъсир қилаётган тортиш кучи заррачага суюқликдан ташқарида таъсир қиладиган кучларга тенг эмас, натижада бу молекулани тортиш тенгкучи суюқлик томонга йўналади, - молекула суюқлик ичига киришга харакат қилади. Суюқликнинг сирт қатламидаги барча молекулалар шу ҳолатда бўлади, натижада суюқликда унинг сирт қатламига нормал йўналган ички босим ҳосил бўлади. Суюқлик сиртида молекулалараро кучлар билан мувозанатланмаган молекулаларни бўлиши сирт қатламда камайишга интилаётган эркин сирт энергияни ҳосил қилади. Суюқлик сиртида сирт тарангликка эга парчда ҳосил бўлади. Суюқлик сиртини ошириш учун, яъни унинг сирт таранлигини енгиш учун, маълум миқдорда иш сарфлаш керак. Суюқлик сиртини 1 см 2 га ошириш учун талаб қилинадиган иш, сирт энергияси ўлчови хисобланади ва у сирт таранглик коэффициенти ёки сирт таранглиги дейилади. 1 - расм. Молекулалараро тортишув схемаси.

Сирт тарангликни нафақат сирт бирлигига тўғри келувчи иш деб, балки сиртни чегараловчи чизиқнинг узунлик бирлигига тўғри келувчи куч деб ҳам қараш мумкин. Қайси таърифдан фойдаланишга боғлиқ ҳолда сирт тарангликни 1 м 2 га Жоулларда ёки 1 м га Ньютонларда ифодалаш мумкин. Уларни сон қийматлари мос келади. Агар суюқлик капилляр деворларини намлаб кўтарилса, бу кўтарилиш сирт таранглик натижасида содир бўлади. Бунда суюқлик деворларни намлаб сирт таранглигини оширади, у эса сиртни камайтиришга интилади. Сирти камайиши суюқликни кўтарилиши эвазига содир бўлади. Эриган моддалар суюқликларни сирт таранглигини ўзгартиради. Баъзи моддалар камайтиради - улар сирт - актив ёки капилляр - актив, - баъзилари эса оширади - улар сирт - ноактив моддалар дейилади. Сирт - актив ва сирт - ноактив моддаларнинг эритма сиртидаги ва ичидаги концентрациялари турлича бўлади. Сирт актив моддалар концентрацияси сирт қатламда баланд бўлади, сирт ноактивлар эса эритма ичида кўп бўлади. Эритмани сирт қатлами билан ички қисмида моддалар концентрациясини турлича бўлиш жараёни адсорбция дейилади. Сувни сирт таранглигини сезиларли камайтирувчи сирт актив моддаларга кўпгина ораниқ бирикмалар киради; спиртлар, альдегидлар, кетонлар, кислоталар. Ёғ кислоталарини гомологик қаторида углерод занжири узунлиги ошиши билан мос равишда сирт активлиги ошиб боради, аниқроқ айтганда занжир бир СН 2 га ошганда сирт активлик 3,2 марта ошади.

МОЛЕКУЛАЛАРНИНГ ҚУТБЛАНИШИ МОЛЕКУЛАЛАРНИНГ ҚУТБЛАНИШ ҚОНУНЛАРИ Молекула (атом, ион) нейтрал, мусбат ва манфий зарядланган заррачалардан (нейтронлар + протонлар= нуклонлар ва электронлар) ташкил топган. Икки хил молекулалар фарқланади-зарядлар симметрик (Н 2, СН 4, С 6 Н 6 ва бошқалар) ва носимметрик (НХ, СН 3 Х, С 6 Н 5 Х; Х- галоген ва бошқалар) тақсимланган. Булар – қутбсиз ва қутбли молекулалар. Қутбли молекулани диполли ёки диполь деб ҳам аталади. Икки атомли диполъ атомларининг бирида ортиқча манфий, иккинчисида худди шундай мусбат зарядлар бўлади. Натижавий заряд албатта нолга тенгдир. Кўп атомли молекулаларда ортиқча мусбат ва манфий зарядил соҳалар мавжуд бўлади. Аммо бу ерда ҳам зарядларнинг иккита марказини кўз ўнгимизга келтиришимиз мумкин. Заряднинг q зарядлар орасидаги масофага t к ўпайтмасини диполь моменти  дейилади:  = q t (1) Диполь моментига манфий заряддан мусбат зарядга йўналган вектор сифатида қараш керак (кимёда одатда тескари йўналиш қабул қилинади). Агар молекула кўп атомлардан ташкил топган бўлса, унинг диполъ моменти вектор сумма сифатида аниқланади. i i i o tq     Қутбсиз молекулани электр майдонига жойлаштирилганда зарядларнинг бир-бирига нисбатан содир бўлади, бу еса индуктив диполъ моментини i яратади. Ўзининг ҳусусий диполь моментининг мавжудлиги сабабли, қутбли молекула майдон йўналишида ориентацияланишга интилади, бунинг устига унда, худди қутбсиз молекуладаги каби, индуктив момент ҳам пайдо бўлади. Молекула қутбланишининг маъноси мана шундадир.

Молекуланинг қутбланиш хоссасини қутбланишнинг миқдорий тавсифини қутбланувчанлик дейилади. Электр майдонининг таъсири шу майдон кучланганлигига mE� профессионал бўлган қутбланишни келтириб чиқаради. Қутбланиш  молекуланинг табиатига бо ғ лик бўлган пропорциоллик коэффициентидир. Аммо модданинг ичидаги кучланганлик E� майдон кучланганлигидан mE фарқ қилади, чунки моддаларнинг ичида E� ички кучланганликка тенг тенг бўлган қарама - қарши йўналишли майдон пайдо бўлади, шунинг учун ички mE E E �   _  . Е кўпайтма энергиянинг ўлчов бирлигига эга ( Е - скаляр катталик). Бу катталик молекуланинг қутбланишига сарфланган энергиясини тавсифлайди. Умумий ҳолда бир моль молекуланинг 1 см 3 моддадаги тўлиқ қутбланиши электронларнинг Eэл  атом ядроларнинг ат  Е қутбланишидан ва ориентацияланиш қутбланишидан RT Е 3/ 02 иборат бўлади. , /] ) 3/ ( [ 02 V E RT а N P ат ат эл       (2) бу ерда: RT3/02 -ориентацион қутбланувчанлик коэффициенти; қолган қутбланувчанлик коэффициентлари очиқ холда ёзилмаган: α эл ва α ат ; N A - Авогадро сони; V- моляр ҳажм; k – Больцман доимийси (N A /R). Қутбланувчанлик см 3 да ифодаланади, шунинг учун (2) тенгламанинг ўнг тарафига 1 см даги ҳамма диполь моментларининг суммаси сифатида қараш мумкин ( ,Р Р  бундан кейин вектор белгисини тушириб қолдирамиз). Р ни ҳисоблаш мураккаб бўлиб, қуйидагича топилган: ), 3/ ( 3 4 / 2 1 20 kТ N М Р ат эл A              (3) Бу ерда   нисбий диэлектрик сингдирувчанлик; М – молекуляр масса, г; ρ- модданинг зичлиги, г/см 3 ; V=M/p- моляр ҳажм. Нисбий диэлектрик сингдирувчанлиги  бўлган муҳитда q 1 ва q 2 зарядлар орасидаги ўзаро кулон таъсирининг энергияси А = - l qq 0 2 1 4/  га тенг ( o бўшлиқнинг диэлектрик сингдирувчанлиги; бўшлиқда ).1  )

Зарядларнинг диэлектрикдаги тортилиш энергияси бўшлиққа нисбатан неча марта камайишини  нинг қиймати кўрсатади. Бу энергиянинг камайиши диэлектрикнинг қутбланувчанлик даражасини оширади (Диэлектриклар металлар ва яримўтказгичлар каби эркин ҳаракатланувчи зарядлари тутмайди, уларда майдон таъсирида фақатгина зарядларнинг силжиши содир бўлиши мумкин холос). (3) тенглама зарядсизланган газларга аниқ ва кам қутбли ёки қутбсиз суюқликларга тахминий қўлланилади. Диэлектрик сингдирувчанлиги юқори бўлган суюқликларга бу тенгламани қўллаб бўлмайди, чунки у яқин турган молекулаларнинг ўзаро таъсир энергияларини ҳисобга олмайди. (3) тенгламага биноан ҳарорат ортиши билан ориентацион қутбланиш камаяди: молекулаларнинг иссиқлик ҳаракати кучайиши сабабли, уларнинг майдондаги ориентацияси бузилади. Электрон қутбланиш ҳароратга боғлиқ бўлмайди, чунки электронларнинг силжиши шунчалик тез содир бўладики, бунда молекуланинг майдон йўналишига нисбатан қандай жойлашишидан қатъи назар, қайта қутбланиш содир бўлиб улгуради. Молекуланинг тузилишини бузиш катта энергия талаб қилган сабабли, атом қутбланувчанлик ҳароратга деярли боғлиқ бўлмайди. Юқоридаги фикрлардан const ат л       дейиш мумкин. Қутбланиш ташқи майдоннинг частотасига ҳам боғлик. Агар y ~ 10 Гц (тўлқин узунлиги  ~1 см) бўлса, кутбли молекулалар ориентацияланишга улгурмайди ва Р ор йўқолади, частота 10 13 Гц га (  ~10 -4 см) етганда ва ундан юқори бўлганда ρ ат йўқолади ва фақат ρ эл қолади. Қутбланиш учун қуйдаги тенгламаларни оламиз: Ўзгармас электр майдони учун Дебай тенгламаси- ), 3/ ( 3 4 2 1 20 RT N p M P A           (4) Клаузиус – Мосотти тенгламаси (қутбсиз молекулалар учун тўғри)-

    AN P M P 3 4 2 1     (5) юқори частотага эга бўлган ўзгарувчан майдон учун Лоренц- Лорентц тенгламаси- p M n n R / )]2 /()1 [( 2 2     (6) бу тенгламани Максвеллнинг   2n  муносабатини ҳисобга олган ҳолда чиқарилган ( n - чексиз узунликдаги тўлқинларнинг синдириш кўрсаткичи). R катталикни моляр рефракция деб аталади. )2 /()1 ( ) (      f функцияси 50 бўлган бирга яқинлашади. Бу 50  бўлган суюқликлар учун моляр ҳажм V тўлиқ қутбланишга яқинлигини билдиради. F ( n 2 ) = ( n 2 - 1) / ( n 2 + 2) функция одатда 0,25 – 0,50 оралиқда бўлади: демак моляр рефракция (0,25 – 0,50) V ни ташкил қилади. МОЛЯР РЕФРАКЦИЯ. Кўзга кўринувчан ёру ғ лик частоталарида 10 15 Гц (  = 450 – 750 нм) фақат электрон қутбланиш ρ эл кузатилади. Бу қутбланиш ҳам қутбсиз, ҳам қутбли модлекулалар учун  ни ҳисоблашга имконият беради. Молекуланинг рефрацияси алоҳида ионлар, атомлар ёки молекулага кирувчи боғлар рефракцияларнинг йиғиндисига тахминан тенг бўлиши тажрибада кўрсатилган. Рефракциянинг бу хоссасини (аддитивлиги) электронларнинг молекуладаги силжиш (рефракция асосан шундай силжиш билан белгиланади), атом группаларининг қандай молекулалар таркибига киришидан деярли боғланмаганлиги билан тушунтирса бўлади. Бундан ташқари, электронларнинг силжиши ҳароратнинг ўзгаришига ва агрегат ҳолатига ҳам деярли боғлиқ эмас. Шунинг учун рефракциянинг рефракциялари аддитивлиги алоҳида атомлар, ионлар ёки боғларнинг рефракциялари ёрдамида молекуланинг рефракциясини тахминий ҳисоблашга ва уларнинг тузилишли ҳақидаги масалани ҳал қилишга имкон беради.

Бир хил эмпирик формулага эга бўлган, лекин турли тузилишли моддада рефракция фарқ қилишини қуйидаги жадвал кўрсатади: Модда Эмпирик формула Структура формуласи Атом ва группалар рефракцияларнинг суммаси Ҳисоблаб топилган рефракция Ацетон Аллил спирти Пропиламин Триметиламин С 3 N 6 0 С 3 N 6 0 С 3 Н 9 N С 3 Н 9 N CN 3 COCН 3 CN 2 =СН- СН 2 ОН СН 3 -СН 2 -СН 2 - NН 2 (СН 3 ) 3 N (3.2,418+6.1,100)+ 2,211 3.2,418+6.1,1)+1,525+1, 733 (3.2,418+9.1,1)+2,322 (3.2,418+9.1,1)+2,840 16,065 17,112 19,476 19,994 Демак, олинган модданинг рефракциясини тажрибада аниқлаб ва уни ҳисобланган рефракция билан таққослаб, бу модда қандай тузилишга эга эканлигини топиш мумкин. Қутбсиз моддаларнинг синдириш кўрсатичи частотага кам боғланган ва шунинг учун (6) тенглама ҳамма частоталарда тўғридир. Масалан, бензол синдириш кўрсаткичнинг квадрати 29,2 2 n ( тўлқин узунлиги 589,3 нм) бўлган ҳолда,  =2,27 га тенг. Шунинг учун рефракцияни тахминий аниқлаш учун кўзга кўринувчан нурлар спектридаги синдириш кўрсаткичида фойдаланса бўлади. Аниқ ўлчашларда Коши тенгламаси бўйича экстраполяция қилиш лозим. , / 2     n n Бу ерда n - тўлқин узунлиги  бўлгандаги синдириш кўрсаткичи;   эмпирик коэффинциет. Қутбли моддаларда .2n Сув учун 78,1 2 n (589,3 нм тўлқин узунлигида),  эса 78 га тенг. Бундан ташқари бу ҳолда Коши тенгламаси

бўйича n ни бевосита экстраполяция қилиб бўлмайди, чунки қутбли моддаларнинг синдириш кўрсаткичи частотадан кўпинча аномал равишда ўзгаради. Аммо одатда бшндай экстраполяция қилиш учун зарурат йўқдир, чунки қутбли ва қутбсиз моддаларнинг синдириш кўрсаткичини битта тўлқин узунлигидаги кўзга кўринувчи ёруғликда ўлчаганда рефракциянинг асосий хоссаси – унинг аддитивлиги – сақланиб қолади. Натрийнинг сариқ чизиғи стандарт деб қабул қилинган (D билан белгиланади, тўлқин узунлиги , 589 D нм). Маълумотномаларда ҳамма рақамлар худди шу тўлқин узунлиги учун келтирилган. Шундай қилиб, моляр рефракцияни (см 3 / моль) ҳисоблаш учун (7) тенгламадан фойдаланилади, бунда n ўрнига Dn қўйилган:      p M n n R D D D 2 1 2 2 (7) Одатда D индексини туршириб, (7) тенглама (6) кўринишида ёзилади. Амалда кўпроқ солиштирма рефракция r (см 3 /г), яъни 1 г модданинг рефракцияси қў лланилади: p n n r 1 2 1 2 2     (7) Моляр рефракция каби, аралашмаларнинг солиштирма рефракцияси ҳам аддитивдир: аралашманинг рефракцияси шу аралашмани ташкил қилган моддаларнинг солиштирма рефракциялари суммасининг модданинг масса қисмига кўпайтмасига тенг. Бундан кўпинча эритмаларнинг концентрацияларини аниқлашда фойдаланилади. Калориметрия. Моддалар ҳолати ўзгариши иссиқлик ютилиши ёки ажралиши билан боради. Моддалар ўзгаришида содир бўладиган иссиқлик ходисаларини термокимё фани ўрганади. Термокимё 1840 йилда академик Г. И. Гесс томонидан очилган қонунга асосланган. Унга кўра: иссиқлик эффекти таъсирлашаётган моддаларнинг дастлабки ва охирги ҳолатига боғлиқ бўлиб,

уларни бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга қайси йўл билан ўтишига боғлиқ эмас. Бу қонун ёрдамида тўғридан - тўғри ўлчаш олиб бориб бўлмайдиган холларда хисоблашлар олиб борилади. Масалан, кристаллогидратлар хосил бўлиш иссиқлигини ўлчаш қийин, чунки дастлаб қаттиқ тузнинг сиртқи қатлами билан сув тез таъсирлашади, кейин эса реакция жуда секинлашади. Бундан ташқари моддани сувда эриши ҳам жараённи қийинлаштиради. Аммо термокимё қонуни ёрдамида сувсиз тузнинг эриш иссиқлигидан кристаллогидратни эриш иссиқлигини айириб топиш мумкин: Q = Q сувсиз - Q крист.

O'xshashlar

Коллоид кимё

Ўзбекистонда кимё фани ва кимё саноати

Ген мухандислиги кимё

Кимё технологик системалар

Органик кимё фани