Enzimlar nomenklaturasi va klassifikatsiyasi - Kimyo - Referatlar

Enzimlar nomenklaturasi va klassifikatsiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53.5 KB

Ko'chirib olish

Enzimlar nomenklaturasi va klassifikatsiyasi Reja 1. Oksidoreduktazalar 2. Transferazalar 3. Gidrolazalar 4. Liazalar 5. Izomerazalar 6. Ligazalar

Fermentlarning ratsional nomi enzim ta‘sir etadigan modda (substrat) yoki reaktsiya nomining oxiriga aza kushimchasini kushish bilan tuziladi. Binobarin, aza bilan tugaydigan suzlar, albatta, ma‘lum fermentni kursatadi. Masalan, oksil (protein)ni parchalovchi ferment proteinaza, gidrolizni tezlatuvchi ferment gidroliza oksidlovchi fermentlar oksidaza deb ataladi. Shunga uxshash, kraxmal (amylum), yog (lipos), glikozid, peroksid, siydikchil ( urea) ga ta‘sir etadigan enzimlar amilaza, lipaza, glikozidaza, peroksidaza, ureaza deb ataladi. Ayrim fermentlarning ilmiy adabiyotga kirib kolgan trivial (tarixiy) nomlari xam saklangan, masalan, pepsin, tripsin, papain va boshkalar. Fermentlarning umumiy klassifikatsiyasi ularning ximiyaviy tuzilishi yoki Bioorganik viy funktsiyasiga, ya‘ni ferment ta‘sir etadigan reaktsiyaning xarakteriga asoslanishi mumikin. Birinchi printsipni xozircha amalga oshirish kiyin, biz xali oksillarning tuzilishi, fermentlarning strukturasi xakida yetarli ma‘lumotga ega emasmiz. Prostetik gruppaga karab fermentlar sistemalashtirilsa bular edi, lekin bu fakat ikki komponentli fermentlarga nisbatan kulanilishi mumkin. Masalan, bitta ferment mana shu ikkita belgi asosida xam esteraza, xam lipilaza bulish mumkin. Bu yerda ekzteraza nomi fermentning murakab efir bogiga ta‘sir etishini kursatsa, lipilaza nomi, uning substrati yog ekanligini bildiradi. Kup xollarda fermentning nomida xar ikki belgi xam ifodalanadi. xozirgi vaktda butun dunyo buycha enzimlarning umumiy klasifikatsi-yasi va indeksatsiyasi kulaniladi. Xalkora Bioorganik Ittifoki assambleyasi tomonidan 1961 yili Moskvada ma‘kullangan bu klasifikatsiyaga kura, barcha fermentlar olti sifatga va bu sinflar chegarasida ular past va past-past sinflariga bulinadi. 1961 yilda sung nomenklatutani tuzatish va bu soxadagi keyngi ma‘lumotlar yilaridagi xisobotida avvalgi nomenklaturaga bir kator uzgarishlar kiritilib, fermentlar ruyxati ancha tuldirilgan. Oksidoreduktazalar O k s i d o r ye d u k t a z a l a r oksidlanish-kaytarilish rakiyasini katalizlaydi. Bu sinfga barcha degidrogenazalar, oksidazalar, pereksido-zalar, sitoxromreduktazalar kiradi.

Oksidoreduktazalar vodorod kuchirilishi, elektronlar tashilishi, molekulyar kislorod, gidropiroksid va boshka oksidlovchi moddalar bilan oksidlanish kabi reaktsiyalar kataliz kiladi. D ye g i d r o g ye n a z a l a r:- substrat oksidlanishi vodorod atomlari kushilgandan sung xosil bulgan kaytarilgan kofermentni NADN + Н + va NADFN + N tarzida ifodalash kabul kilingan, Masalan: Alkogol + NAD + Aldegid +NAD Н + Н + O k s i d a z a l a r- agar vodorod donordan bevosita kislorodga ku-chirilsa, bunday reaktsiyalar katalizlovchi fermentlar o k s i d a z a l a r (eskicha aerob degidronozalar) deb ataladi. Ular katoriga aldegidoksi-daza, glyukozooksidaza, amnokislota oksidalazalar va ba‘zi boshka flafinli fermentlar kiradi. Masalan: L-aminokislota+O 2 =2-oksikislota+NH 3 +H 2 O 2 Transferazalar T r a n s f ye r a z a l a r turli ximiyaviy gruppalar va koldiklarning molekulalararo kuchirilishini katalizlaydi. Ular kuchiradigan radika-larni tabiati xar xil va bu sinfga kiradigan fermentlarning axamiyati va soni yil sain ortib bormokda. Transferazalar amino, fosfat, metil, sulfgidril gruppalarini, kislota, glikozil, aldegid va keton, bir uglevodli koldiklarini kuchirilishini ta‘minlab, juda kup metobolik jarayonlarda ishtirok etadi. Transferazalar sinfga kuydagi asosiy ferment gruppalar kiradi: Aminotransferazalar (transaminazalar) - aminogruppani bir moddadan ikkinchi moddaga kuchiriladi: R R 1 R R 1 H C NH 2 + C O = C = O + H C NH 2 COOH COOH COOH COOH fosfotransferazalar - bu muxim fermentlar katoriga bir nechta tipdagi reaktsiyalarni katalizlovchi fermentlar kiradi. Masalan fosfat koldigi

OH R - P - O - ni makroergik fasfat brikmadan, asosan polinukleotid O fosfatlardan boshka brikmalarga kuchiruvchilar (kinazalar), makroegrik bulmaga fosfat koldigining bir xil brikmalar tarkibida urnini uzgartiruvchi fermentlar (fosfomutazalar) va nukleotidil transferaza-lar. Umuman, bu fermentlar ta‘sirida fosfat gruppasi bir molekuladan ikkinchi molekulaga kuchiriladi: OH OH R P OH + R 1 H RH + R 1 P OH O O A ts i l t r a n s f ye r a z a l a r (transatsilazalar) - atsil (karbon kislota koldigi)ni kuchiruvchi vermentlar. Bu fermentlar koenzim A ishtirokida funktsionirlanadi. Masalan, aminokislotalarning atsetil transferazalari kuydagi reaktsiyalarni katalizlaydi: Atsetil= К 0 А + L -glutamat К 0 А +N - atsetilglutamat. Umumiy kurinishda reaktsiya kuydagicha boradi: R - C - R 1 + R 11 - H R - C - R 11 + R 1 H O O Gidrolazalar G i d r o l a z a l a r molekula ichidagi boglarning gidrolitik par- chalanishini tezlatadigan fermentlar. Bu sinfga murakkab efirlar, glikozitlar, oksilar, peptidlar, amidlarni parchalovchi fermentlar kiradi. Gidrolazalarning nomi guydagicha tuziladi: substrat gidrolaza. Masalan, peptidgidrolaza, atsetilxolin gidrolaza. Aloxida gruppalarni parchalovchi gidrolazalarda bu gruppa prikes kushib atalish mumkin. Masalan, atsilfosfat fosfogidrolaza, adenozin aminogidrolaza. Gidrolaza gidrolazalanadigan boglarning tipiga karab, past sinflarga va xar xil tipdagi boglarning aniklanishi asosida past-past sinflarga,

masalan, past sinf karbon kislota esterlari gidrolazalari, tiol esterlar gidrolazalari, fosfomonoester gidrolazalari va xakozalarga bulinadi. Gidrolazalarning eng muxim vakillari kuydagi past sinf-larga oid. E s t ye r a z a l a r gruppasiga juda xam uziga xos bir kator fermentlar kiradi. Ularning murakkab efir boglarining gidrolizini kataliz kiladi va bir xil tezlikda bulmasa xam juda kup efirlarga suv briktirib, ularni parchalaydi. R - C - O - R 1 + HOH RCOOH + R 1 OH O tiol efirlarini parchalovchi tiol esterazalar, masalan, atsetil К 0 А - gidrolaza. CH 3 - CO K 0 A+ HOH = CH 3 - COOH + K 0 ASH, fosfat kislota efirlarini gidrolizlovchi fosfomono, di-va trifosfoeterazalar (fosfatazalar) kiradi: OH OH Masalan: R - O - P - OH + HOH ROH + HO - P - OH O O va sulfat kislota efirlarini parchalovchi s u l f a t a z a l a r kiradi. O Masalan: C 6 H 5 - O S = O + HOH = C 6 H 5 OH + H 2 SO 4 G i d r o l a z a l a r gruppasiga fakat xakikiy gikozidlargina emas, balki N - glikozid boglarini uzuvchi fermentlar, S - glikozidil brikmalarni gidrozlovchi bitta ferment xam kiradi. Xakikiy glikozidazalar sodda likozidlarni, oligo va polisaxaridni parchalaydi. Masalan, alfa va beta amilazalar polisaxaritdagi 1-4 glikozid boglarni gidrolitik yuli bilan uzadi. Peptidazalar va ta‘siri jixatidan ularga uxshash boshka ferment-lar . Bu gruppa oksil peptit bogi - C - NH ni parchalovchi peptidazalar va О peptid boglaridan farkli - С - N alokalarni uzuvchi amdazalar, amidinazalar va boshkalar kiradi.

Peptidazalar katta oksi molekulalariga ta‘sir etadi (proteinaza-lar), ammo kchik pepdidlarni xam axoxida aminokislotalarga parchalaydi. Ularning ta‘siri parchalanadigan peptid bogi yonidagi ximiyaviy gruppalar tabiatiga kura ma‘lum darajada uziga xos buladi. Liazalar L i a z a l a r snifiga kiradigan fermentlar gruppalarining kushbog buycha brikishini va aksincha, shunday gruppalarning substratda kushbog xosil kilib uzilishini katalizlaydi. Bu fermentlar ta‘sirida gidrolitik parchalanish bulmaydi. Bu sinfga suv elementlari, ammiak, СО 2 biriktiruvchi va ajratuvchi fermentlar kiradi. Reaktsiya tipini krsatish uchun “gidro”, “ammono” va boshka prefikslardan foydalaniladi. Masalan: L - malatgidroliza, L- triprofankarboksilaza. Liazalar uzadigan boglarni tipiga karab, past sinflarga va ajraladigan gruppalarga kura, past - past sinflarga bulinadi. D ye k a r b o k s i l a z a l a r, asosan, keto va amnokislotalardan СО 2 gruppani ajratib, ulardagi С - С boglarni uzadi. Bulardan eng muximi piruvatdekarboksilaza ketokislotalardan СО 2 ajralib, al‘degid xosil buladi. 2-Oksokislotalar al‘degid + СО 2 Pirovatdekarboksilaza va yana bir kator dekarboksilazalar tiamin prifosfat proteidrardir. Ammo kupchilik dekarboksilazalar tarkibida azot tutuvchi brikmara (aminokislotalar) ga ta‘sir etadi, ular pirioksa-l‘fosfat proteindir. С - С boglarni uzuvchi fermentlar katoriga uglevodlar almashinuvida muxim rol uynaydigan, ta‘siri aldol kondensatsiya va teskari reaktsiyaga asoslangan aldozalar kiradi. G i d r ol i a z a l a r oksikislotalardan suv molekulasini ajratadi (gidratazalar). Yaxshi ma‘lum bulgan fumarat va akonitat gidrotaza, yenolaza shular jumlasidan: COOH COOH H 2 O CH 2 CH

H 2 O CHOH CH COOH COOH L i g a z a l a r (sintetazalar) ATF yoki unga uxshash nukleoitidtrilarni xosil bulishi bilan boradigan dezaminlash reaktsiyasini tezlatadi, masalan, aspartat-amiak liaza (aspartaza) kuydagi reaktsiyani tezlatadi. COOH COOH NH 3 + CH 2 CH H 2 O CHNH 2 CH COOH COOH Izomerazalar I z o m ye r a z a l a r - izomerlanish reaktsiyalarini katalizlovchi fermentlar. Izomerlanish natijasida molekula ichida turli gruppalarning urni uzgaradi. Reaktsiyaning tipiga karab, izomerazalar past sinflarga bulinadi. Masalan, retsemazalar va epimerazalar, tsis -trans- izomerazalar, molekulaichi oksidoreduktazalar, molekulaichi transferazalar, molekulaichi liazalar. Izomerlanish reaktsiyasini tipi prefikslar yordamida kursatiladi. Masalan: moleinat tsis-trans-izomeraza, fenilpiruvat keto-enol-izomeraza. Izomerlanish molekula ichida gruppalarning kuchishidan iborat bulsa, ferment metaza deb ataladi. Asemetrik gruppalarning inversiyasini katalizlovchi izomerlar substrat molekulasida bitta yoki bittadan ortik, asimmetrik markaz bulishiga karab, reatsemaza yoki epimeraza deb ataladi. Izomerazalarning past-past sniflari izomerlanish reaktsiyasini tiplarni belgilaydi. Ligazalar

L i g a z a l a r (sintetazalar) ATF yoki unga uxshash nukleatidtrifosfat molekulasida pirofosfat bogi uzilishi bilan birga utadigan ikki molekulaning brikishi sintetik jarayoni katalizlovchi fermentlardir. Bu reaktsiyalar natijasida ATF dan ADF yoki AMF xosil buladi. Ligazalarning sistematik nomi X:Y - ligaza (ADF) shaklida tuziladi. Bu yerda X va Y birikadigan molekulalarni, kavs ichidagi modda nukliotidtrifosfatdan ajralib chikadigan maxsulot (kupincha ADF yoki AMF) ni kursatadi. Bu xarakatdan reaktsiyaning tipi va kaysi nukleotid fosfat reaktsiyadan katnashishi kurinib turibdi. Jumladan, yukoridagi misolda reaktsiya kuydagi teglama buycha boradi: X+Y+ATF=X-Y+ADF+fosfat ligazalar yangi xosil buladiga boglarning tabiatiga karab, past sinflarga ( С - О , С -S, С -N, С - С boglar xosil kiluvchilar) va C-N boglarni tuzuvchi past sinfning uzi sintezlanadigan brikmalarning tabiatiga kura, past-past sinflarga bulinadi.

O'xshashlar

Suvlarning klassifikatsiyasi

Oqsillar klassifikatsiyasi

Neftning klassifikatsiyasi

Oksillar almashinuvi. Biosintez

Oksillar almashinuvi. Biosintez