logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Kimyo
  4. Elektroliz

Elektroliz

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

48 KB
Ko'chirib olish
Elektroliz Reja: 1. Elektroliz qonunlari 2. O’ta kuchlanish 3. Akkumulyatorlar Elektr energiyasi ta’sirida sodir bo’ladigan oksidlanish-qaytarish jarayonlari elektroliz deb ataladi. Elektrolit eritmasi yoki suyuqlanmasi orqali elektr toki o’tganda sodir bo’ladigan barcha jarayonlarni elektroliz deb tushunish mumkin. Galvanik elementlardan teskari o’laroq, elektrolizda katod manfiy, anod musbat zaryadga ega bo’ladi. Elektrolizda boradigan jarayonlar galvanik element ishlashida sodir bo’ladigan jarayonlarga qarama-qarshidir. Suvdagi eritmalarning elektrolizida eritmada suvning dissotsiatsiyalanish mahsuloti vodorod va gidroksil ionlari borishini nazarda tutish kerak. Vodorod ionlar elektr maydonida katod tomon, gidroksil ionlar-anod tomon harakatlanadi. Demak, katodda ikkita ion elektrolitning kationi hamda vodorod ioni, anodda esa elektrolit anioni yoki gidroksil ionlar zaryadsizlanishi mumkin. Elektrodda bu jarayonlarning sodir bo’lishi birinchi navbatda normal elektrod potensialga, konsentratsiyaga va elektrod qanday materialdan yasalganiga bog’liq bo’ladi. Metall o’z elektronlarini qanchalik qiyin bersa, ya’ni elektrod potensiali qanchalik katta bo’lsa, uning ionlari katodda shunchalik oson neytrallanadi, aksincha kichik elektrod potensialga ega bo’lgan elementlarning anionlari anodda oson neytrallanadi. Elektronlarning suvdagi eritmalarida sodir bo’ladigan katod jarayonlarni ko’zdan kechirishda birinchi navbatda vodorod ionlari qaytarilishi potensialini nazarda tutish kerak. Anodda sodir bo’ladigan jarayonlarni ko’zdan kechirganimizda anodlar ikki xil: inert va aktiv bo’lishi mumkinligini nazarda tutib, inert anod elektroliz vaqtida o’zgarmaydi, aktiv anod esa elektroliz vaqtida oksidlanadi. Inert anod sifatida grafit, ko’mir va platinadan yasalgan elektrodlar xizmat qiladi. Elektroliz aktiv anod bilan olib borilganda amalga oshirilishi mumkin bo’lgan jarayonlar soni unga teng: A) suvning oksidlanib, kislorod ajralib chiqishi. B) anionning zaryadsizlanishi ya’ni anionning oksidlanishi. D) anod metalining oksidlanishi. Bu uch jarayonning qay biri eng kam energiya talab qilsa, shunisi amalga oshadi. Elektroliz qonunlari Elektr energiya bilan kimyoviy jarayonlar orasida miqdoriy bog’lanish borligini dastlab (1836-yilda) ingliz olimi M.Faradey aniqladi. Faradey o’z tajribalarini bajarishda bir necha galvanik elementni ketma-ket o’lchab batareya hosil qildi, elektroliz qilishda ana shu batareyadan elektr manbai sifatida foydalandi va elektroliz qonunlarini tavsiflab berdi. Elektrolizning birinchi qonuni quyidagicha. Elektroliz vaqtida elektroddan ajralib chiqadigan moddaning og’irlik miqdori eritmadan o’tgan elektr miqdoriga to’g’ri proporsionaldir. Agar elektrodda ajralib chiqqan moddaning og’irlik miqdorini t bilan, elektr miqdorini Q bilan, tok kuchini i bilan, vaqtni t bilan belgilasak, Faradeyning 1 qonuni quyidagicha yoziladi. M = KQ = Kit; bu yerda K - ayni elementning elektrokimyoviy ekvivalenti, ya’ni eritma orqali 1 kulon elektr o’tganda ajralib chiqadigan miqdori. Elektrolizning 2-qonuni: agar bir necha elektrolit eritmasi orqali ketma-ket ulangan holda, bir xil miqdorda elektr o’tkazilsa, elektrodlarda ajralib chiqadigan moddalarning og’irlik miqdorlari o’sha moddalarning kimyoviy ekvivalentlariga proporsional bo’ladi. Faradeyning ikkinchi qonuni:E K 96500 1  formula bilan ifodalanadi. Uning birinchi va ikkinchi qonunlari uchun 96500 Eit m  ifoda kelib chiqadi. Bu yerda E-moddaning kimyoviy ekvivalenti. Elektroliz vaqtida asosiy jarayondan tashqari turli qo’shimcha xossalar ham sodir bo’lishi sababli ma’lum miqdorda elektr berilganda elektrodlarda ajralib chiqadigan moddaning miqdorlari Faradey qonunlari bilan hisoblanadigan miqdordan kamroq bo’ladi. Shunga ko’ra "elektroliz unumi" yoki "tokka nisbatan unum" degan tushuncha kiritilgan. % 1001 m m  Bu yerda: m 1 - amalda ajralib chiqadigan modda miqdori m - nazariy miqdor Ya’ni 96500 Eit m  ; Binobarin % 100 965001 Eit m   ga ega bo’lamiz. O’ta kuchlanish Elektrolitning parchalanish kuchlanishi elektroliz jarayoniga qarshi reaksiya natijasida sodir bo’ladigan qaytar galvanik elementning elektr yurituvchi kuchidan kam bo’lmasligi kerak. Lekin ko’pchilik hollarda, ayniqsa, gazlar ajralib chiqarilgan hollarda elektrolitni parchalash uchun haqiqatda beriladigan potensiallar ayirmasi o’sha moddalardan tuzilgan qaytar galvanik elementning elektr yurituvchi kuchidan farq qiladi. Ular orasidagi ayirma o’ta kuchlanish deyiladi: Bu yerda, η = E – E 1 η – o’ta kuchlanish; E - haqiqatda beriladigan parchalanish kuchlanish E 1 - qaytar galvanik elementning elektr yurituvchi kuchi. Akkumulyatorlar Ba’zi elektrodlarda elektrokimyoviy polyarizatsiya natijasida hosil bo’ladigan mahsulotlar masalan, oksidlar barqaror bo’ladi. Bu xilda qutblanadigan elektrodlardan foydalanib, elektroliz vaqtida elektr energiyasi to’plash mumkin. Elektr energiyasini to’plab, kerak vaqtda sarf qilishga imkon beradigan asboblar akkumulyatorlar deyiladi. Akkumulyatorlarda energiyani to’plash uchun, avval akkumulyator orqali elektr toki o’tkaziladi; bu vaqtda elektrodda vujudga keladigan elektrokimyoviy polyarizatsiya jarayoni natijasida elektr energiyasi kimyoviy energiyaga aylanadi. Buning natijasida akkumulyator zaryadlanadi. Zaryadlangan akkumulyatorni tok manbai sifatida ishlatsa bo’ladi. Amalda ikki xil akkumulyatorlar ko’p ishlatiladi 1) Qo’rgoshinli akkumulyatorlar. 2) Temir-nikelli (yoki ishqoriy) akkumulyatorlar. Qo’rgoshinli akkumulyator elektrodlari katak-katak qo’rgoshin plastinkadan iborat bo’lib, bu kataklarning ko’zlari qo’rg’oshin oksidining suvga qorilgan bo’tqasi bilan to’ldiriladi. Plastinkalar H 2 SO 4 ning 20-30% li eritmasi solingan shisha bankaga tushiriladi. Bir oz o’tgandan keyin qo’rg’oshin oksid sulfat kislota bilan reaksiyaga kirishib, qo’rg’oshin sulfat hosil bo’ladi. PbO+H 2 SO 4 = PbSO 4 +H 2 O Agar bu sistema orqali elektr toki o’tkazilsa, akkumulyatorning manfiy qutbida (katodda) qo’rg’oshin qaytariladi PbSO 4 + 2e - Pb + SO 4 2 Anodda qo’rg’oshin oksidlanib, to’rt valentli holatga keladi; PbSO 4 + 2e – 2H 2 O = PbO 2 + 4H T T SO 4 -2 Bu reaksiya yig’indisi quyidagicha bo’ladi: 2PbSO 4 + 2H 2 O = Pb + PbO 2 + 4H + + 2SO 4 -2 Demak, zaryadlangan akkumulyatorning bir elektrodida qo’rgoshin, ikkinchi elektrodida esa PbO 2 bo’ladi. Ishqorli akkumulyatorlardan temir-nikelli akkumulyatorni ko’rib chiqamiz. Bu akkumulyatorda manfiy elektrod sifatida presslangan temir kukuni, musbat elektrod sifatida nikel gidroksid xizmat qiladi. Elektrolit sifatida KOH ning 30% li eritmasi olinadi. Bu akkumulyator qo’rg’oshinli akkumulyatordan ancha yengil va chidamlidir. Ishqorli akkumulyatorda ketadigan reaksiyalar manfiy elektrodda quyidagicha bo’ladi: Fe - 2e + 2OH - - Fe (OH) 2 Musbat elektrodda Ni(OH) 3 + 2e - 2(OH) 2 +2OH - Fe + 2Ni(OH) 3 = Fe(OH) 2 + 2Ni(OH) 2 Akkumulyator zaryadlanayotganda bu reaksiya teskari yo’nalishda boradi: katodda Fe(OH) 2 elektronlar biriktirib olib temir metaliga aylanadi. Anodda esa Ni(OH) 2 elektronlar berib, Ni(OH) 2 ni hosil qiladi. Shuning uchun zaryadlanish va zaryadsizlanish formulasini quyidagicha yozish mumkin. Fe(OH) 2 + 2Ni(OH) 2 → Fe + 2Ni(OH) 3 Metallurgiyada elektrokimyoviy jarayonlar keng qo’llaniladi. Eritmalardagi pH ni aniqlash, potensiometriya, polyarografiya, amperiometriya, voltametriya, kulonometriya elektrokimyoga tayanadi. Adabiyotlar 1. Волцкий A .В., Сергеевская E .С. Teo рия металлургических процессов. - M .: Me т a ллургия, 1996. - 380 с. 2. Филиппов С.И. Teo рия металлургических процессов. - M .: Me т a ллургия, 2000. - 230 с. 3. E син O . A ., Гелд П.В. Физическая химия пирометаллур-гических процессов. I часть. - Свердловск, 1992. – 671 с. 4. Рахимов В.Р. Физикавий ва коллоид кимё. – Т.: Ўқитувчи, 1978. 5. www.misis.ru; 6. http://www.weimar.de; 7. info4ru.de 8. Ленник Г. A ., Пехсин П. O . Современная техника изотермического нанесения покрытий. - M .: Me таллургия, 2000.-123 с. 9. Ганин Н И. Диаграмма состояния металлургических систем. - M .: Me таллургия, 1998. -8 с.

O'xshashlar

Elektrkimyoviy jarayonlar
Elеktrokimyoviy jarayonlar
Eritmalar haqida ta’limot
S- elementlar
Vodorod ishlab chqarishning boshqa usullari