Ammoniy sul’fat ishlab chiqarish

Yuklangan vaqt:

16.12.2021

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45.458984375 KB

Ko'chirib olish

Ammoniy sul’fat ishlab chiqarish Reja: 1. Ammoniy sul’fat. 2. Ammoniy sul’fat ishlab chiqarishning fizik-kimyoviy asoslari. 3. Koks gazi ammiakidan ammoniy sul’fat ishlab chiqarish. 4. Gipsdan ammoniy sul’fat olish. 5. Ka’rolaktam chiqindisidan ammoniy sul’fat olish.

Ammoniy sul’fat . Ammoniy sul’fat (NH 4 ) 2 SO 4 - rangsiz kristall modda (zichligi 1769 kg/m 3 ) bo’lib, uning tarkibida 21,21% azot bo’ladi. 350 0 C dan yuqori xaroratda qizlirilganda ammiak va sul’fat kislotaga ‘archalanadi. 100 0 C da nordon tuz hosil qilish bilan dissotsiyalanish boshlanadi; (NH 4 ) 2 SO 4 ustidagi NH 3 ning bosimi 205 0 C xaroratda 0,067 k’a ni, 300 0 S da 6,772 kPa ni tashkil etadi. Ammoniy sul’fat suvda yaxshi eriydi. U kristallogidratlar hosil qilmaydi va uning eruvchanligi xarorat ortishi bilan sezilarli o’zgarmaydi. Ammoniy sul’fat gigrosko’ikligi va yo’ishqoqligi kam bo’lgan o’g’it hisoblanib, uni ishlatishda qiyinchilik tug’dirmaydi. Kamchiligi – o’g’itning tarkibida azot miqdorining ozligi va fiziologik kislotaliligining yuqoriligidadir. Uning qo’llanilishi natijasida tu’roqda sul’fat kislotasining to’’lanishi tufayli uni neytrallash uchun davriy ravishda ohaklash zarurati kelib chiqadi. Sanoatda ammoniy sul’fat ishlab chiqarish usulining asosini sul’fat kislotasini ammiak bilan neytrallash tashkil etadi. Bu maqsadda toshko’mirni kokslash jarayonida hosil bo’ladigan gazlar aralashmasidan ajratib olingan ammiak gazi ishlatiladi. Koks gazini ammiak (va shu bilan bir vaqtda ‘iridin asoslari) dan tozalash jarayoni ammoniy sul’fat ishlab chiqarish bilan bog’langan. Sintetik ammiakdan esa boshqa turdagi yuqori kontsentratsiyali azotli o’g’itlar: ammiakli selitra, karbamid ishlab chiqarishda foydalaniladi. Chet ellarda, qisman ammoniy sul’fat, gi’sni ammoniy karbonat eritmasi bilan qayta ishlash natijasida konversiyalab ishlab chiqariladi. Bundan tashqari ka’rolaktam ishlab chikarish jarayonida hosil bo’ladigan oqava suvlardan ham ammoniy sul’fat ishlab chiqarish usullari ham mavjuddir. Ammoniy sul’fat donadorlangan yoki kristall holatda ishlab chikariladi va belgilangan Davlat standartlari talablariga javob berishi lozim (1–jadval). Ammoniy sul’fat qogoz yoki ‘olietilen qo’larda yoki vagonlarda tashiladi.

1 – jadval Ko’rsatkichlari Oliy nav 1-nav Azot (quruq modda hisobida), kam emas 21 21 Suv, ko’’ emas: -donadorlangan mahsulotda -kristall mahsulotda 0,6 0,2 - 0,3 Sul’fat kislota, ko’’ emas -donadorlangan mahsulotda -kristall mahsulotda 0,5 0,03 - 0,05 Dis’ersligi, ko’’ emas -donadorlangan (1-4 mm) -kristall (+ 0,5 mm) 90 60 - belgilanmagan Ammoniy sul’fat ishlab chiqarishning fizik-kimyoviy asoslari . Sul’fat kislotasini gaz xolatidagi ammiak bilan neytrallash kuyidagi reaktsiyaga asoslangan: 2NH 3 (g) + H 2 SO 4 (c) = (NH 4 ) 2 SO 4 (q) + 274 kj Bunda ko’’ miqdordagi issiqlik ajralib chiqadi. Hosil bo’lgan issiqlik (saturator jarayonidagi) va tashqaridan gazlar bilan kiradigan issiqlik (saturatirsiz jarayonidagi) birgalikda sistemadagi suvni bug’lanishiga sarf bo’ladi va eritmaning to’yinishi hisobiga kristall holatdagi mahsulot hosil bo’ladi. Qaynoq holdagi reaktsiyada o’rta tuz eritmasidan mahsulotni kristallantirishni tag’minlashi muhim ahamiyatga ega. Sul’fat kislotasidagi qo’shimchalar, ayniqsa, temir va alyuminiy sul’fatlari ammoniy sul’fatning kristallanishin qiynlashtiradi. Kislotani neytrallash ‘aytida kolloid holatda temir va alyuminiy gidroksidlari cho’kadi: (Fe, AI) 2 (SO 4 ) 3 + 6NH 3 + H 2 O = 2(Fe, AI) (OH) 3 + 3(NH 4 ) 2 SO 4 Bunda ammoniy sul’fat kristallarining o’sishi qiyinlashadi. SHu maqsadda neytrallash jarayonini davriy reaktorlarda bosqichli o’tkazish maqsadga muvofiqdir.

Koks gazi ammiakidan ammoniy sul’fat ishlab chiqarish . Koks gazi tarkibida 6-14 g/m 3 gacha ammiak bo’ladi. Uni uch xil: bilvosita, bevosita va yarimbevosita usullar bilan ammoniy sul’fatga aylantirilishi mumkin. Bilvosita usulda koks gazi sovutiladi, bunda undan smola kondensatlanadi va ammiak bilan to’yingan smola ustki suvi hosil bo’ladi. Koks gazi tarkibida qolgan ammiak esa ammiakli skrubberlarda suvga yuttiriladi. Hosil qilingan ammiakli suv va smola uski suvidan distillyatsiya kolonnalarida ammiak ajratib olinadi va uni sul’fat kislotasiga yuttiriladi. Bu usulda katta hajmdagi jihozlar va ko’’ miqdordagi energiya talab etiladi. Belvosita usul bo’yicha ammiak gazining sul’fat kislotasi eritmasida yutilishi hisobiga ammoniy sul’fat hosil qilish bilan oldindan 68 0 S gacha sovutilgan va elektrofilg’trlarda smoladan tozalangan koks gazini doimiy yuborish orqali amalga oshiriladi. Iqtisodiy jihatdan maqbul va keng tarqalgan usul bu yarimbevosita usuldir . Bunda koks gazidagi smolani kondensatlash uchun 25-30 0 S gacha sovutiladi. Kondensat 2 qatlamga ajratiladi: quyi qatlamda smola va yuqori qalamda smola ustki suvi bo’lib, unda gaz tarkibidagi bir qism ammiak erigan bo’ladi. Smola ustki suvini distillyatsiya kolonnasida ohakli suv bilan ishlanadi va hosil qilingan ammiak gazi elektrfilg’trlarda smoladan tozalangan koks gazi bilan birgalikda sul’fat kislotasiga yuttirish uchun yuboriladi. Koks gazidagi ammiakni yuttirish barbotaj turidagi saturatorlarda (saturatorli usulda) yoki skrubberlarda (saturatorsiz usulda) amalga oshirilishi mumkin. Saturatorli usulda koks gazidagi ammiakning yuttirilishi va ammoniy sul’fatning kristallantirishlishi birgina jihoz – saturatorda amalga oshiriladi. Bu texnologik rejimni tanlash imkoniyatini chegaralaydi, yahni bir vaqtda ikkala jarayon (yuttirish va kristallantirish) uchun bir xil o’timal sharoit: ammiakning maksimal yutilishi va ammoniy sul’fat kristallarini ajratib olish uchun yirik kristallar hosil bo’lishini tag’minlovchi ‘arametrlarni belgilashni ko’rsatadi.

Ko’’gina zavodlarda ko’llanilayotgan saturatorsiz usul bo’yicha yuqoridagi jarayonlar alohida-alohida: ammiakni yuttirish saturatorlarda, ammoniy sul’fatni kristallantirish esa kristalizatorlarda amalga oshiriladi. 7 – rasmda ammoniy sul’fat ishlab chiqarishning saturatorli usuliga asoslangan tasvir keltirilgan. 7 – rasm. Ammoniy sul’fat ishlab chiqarishning saturatorli usuli tasviri: 1-sul’fat kislotasi uchun bak; 2-koks gazi uchun qizdirgich; 3- saturator; 4barbotyor; 5-aylanuvchi eritma uchun bak; 6-kislota tutgich; 7- kristall yig’gich; 8-eritma yig’gich; 9-tsentrafuga; 10-«qaynovchi qatlam» li quritgich; 11’iridinsizlantirilgan eritma uchun rezvrvuar; 12-kislotali eritma uchun yig’gich; 13-eritma uchun rezervuar; 14,15-markazdan qochma nasoslar. Gipsdan ammoniy sul’fat olish . Sul’fat kislota sarflamasdan, tabiiy gi’s yoki ekstraktsion fosfat kislotasi ishlab chiqarish chiqindisi - fosfogi’sdan ammoniy sul’fat olish ham mumkin. Gipsni ammoniy sul’fatga konvertsiyasi 50- 55 0 S xaroratda 32-33% li ammoniy karbonat eritmasi bilan suyuqlik usuli deb ataladigan quyidagi reaktsiya yordamida amalga oshirilishi mumkin: CaSO 4 + (NH 4 ) 2 CO 3 = (NH 4 ) 2 SO 4 + CaCO 3 Bu reaktsiya kalg’tsiy karbonatning eruvchanligi kalg’tsiy sul’fatning eruvchanligidan kamligi hisobiga amalga oshadi.

$CaCO 3 cho’kmasi ajratilgandan so’ng [1 t (NH 4 ) 2 SO 4 hisobiga  760 kg] 40% li ammoniy sul’fat eritmasini bug’latish va kristallantirish orqali qattiq mahsulotga aylantiriladi. 1 tonna ammoniy sul’fat olish uchun: 1,13 t gi’s, 0,74 ammoniy karbonat, 1,4 t bug’, 225 m 3 suv, 65 kvt/soat elektroenergiya, 71,5 kg shartli yoqilg’i sarf bo’ladi. Gi’sdan ammoniy sul’fat olishni ammoniy karbonat o’rniga ammiak va karbonat angidrid gazlaridan foydalanish orqali ham amalga oshirilishi mumkin (gazli usul): CaSO 4 + 2NH 3 + CO 2 + H 2 O = (NH 4 ) 2 SO 4 + CaCO 3 Lekin bu usulda hosil bo’ladigan SaSO 3 kristallari mayda, ignasimon bo’lib, uni filg’trlashda qiyinchiliklar kelib chiqadi. SHuning uchun konversiya jarayonini uzoq vaqt o’tkazish talab etiladi. Bundan tashqari reaktsiya issiqligini yo’qotish maqsadida reaktor ichiga sovutgich o’rnatish va yutilmagan gazni sul’fat kislotasi eritmasidan o’tkazish talab qilinadi. Ka’rolaktam chiqindisidan ammoniy sul’fat olish . ‘oliamid – ka’ron tayyorlash uchun ishlab chiqariladigan ka’rolaktam olishdagi tugallanuvchi bosqich benzol va fenoldan olinadigan oraliq mahsulot – tsiklogeksanon CH 2 − CH 2 − C = O | | ni gidrooksidaminosul’fat – (2NH 2 OH)*H 2 SO 4 bilan oksimirlashdan CH 2 − CH 2 − CH 2 iborat. Gidroksiaminosul’fatning ortiqcha miqdori ammiak tahsirida ‘archalanadi: (2NH 2 OH)*H 2 SO 4 + 2NH 3 = 2NH 2 OH + (NH 4 ) 2 SO 4 Hosil bo’lgan tsiklogeksanoksim suvli eritmadan ajratib olinib, kontsentrlangan sul’fat kislota (oleum) da ishlov beriladi. Natijada ka’rolaktamga izomerlanadi: CH | 2 − CH 2 − C | = N − OH → CH | 2 − CH 2 − CO / \ NH CH 2 − CH 2 − CH 2 CH 2 − CH 2 − CH 2 Izomerlanish jarayoni tugachach, sul’fat kislotani ammiak bilan neytrallanadi. Laktam moyi va sul’fatli aralashma ajratiladi. Oksimirlash va neytrallash natijasida 2543% (NH 4 ) 2 SO 4 , 1-3% NH 4 NO 3 va 0,1-0,5% organik moddalar eritmasi olinadi. Bu eritmalar esa ishlab chiqarish chiqindisi hisoblanadi. Uni bug’latish va kristallantirish orqali ammoniy sul’fat olinadi. Toza kristall$ holatidagi mahsulot (organik moddalar qo’shilmalari rangisiz) to’yinmagan holda sekin kristallantirish orqali olinadi. 34% li bunday eritmadan 1 t (NH 4 ) 2 SO 4 olish uchun: 2,3-2,5 MDj bug’, 24-30 kvt/soat elektroenergiya va 56 m 3 suv sarflanadi.

holatidagi mahsulot (organik moddalar qo’shilmalari rangisiz) to’yinmagan holda sekin kristallantirish orqali olinadi. 34% li bunday eritmadan 1 t (NH 4 ) 2 SO 4 olish uchun: 2,3-2,5 MDj bug’, 24-30 kvt/soat elektroenergiya va 56 m 3 suv sarflanadi.

Adabiyotlar 1. Технический анализ и контроль производства неорганических веществ. 2издание Под ред. Торочешкникова М. М., Высшая школа 1976 г. с. 241 – 248, 256 – 258. 2. Горошев А.П. Технический анализ, стр. 362-371, Госхимиздат,1953. 3. Шрайбан С.С Контроль производства хлора и каустика, стр. 57- 66, ОНТИ,1934. 4. Ismatov A.A. va boshqalar. Noorganik materiallar kimyoviy texnologiyasi,-T: O‘zbekiston, 2002, 336 б.

O'xshashlar

Kaliy sul’fat ishlab chiqarish

Sul’fat kislotaning fizik-kimyoviy xususiyatlari va O’zbekiston Respublikasidagi ishlab chiqarish korxonalari

Kimyoviy ishlab chiqarish

Karbamid ishlab chiqarish asoslari

Ammiakli selitra ishlab chiqarish