Xalq harakatli o’yinlarini tashkillashtirish va o’tkazishda qo’yiladigan pedagogik talablar - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Xalq harakatli o’yinlarini tashkillashtirish va o’tkazishda qo’yiladigan pedagogik talablar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77 KB

Ko'chirib olish

Xalq harakatli o’yinlarini tashkillashtirish va o’tkazishda qo’yiladigan pedagogik talablar

O’qituvchining harakatli o’yinlarning tashkilotchisi va rahbari sifatidagi asosiy vazifalari Jismoniy tarbiya o’qituvchisi harakatli o’yinlarni tashkil qilish va o’tkazishda quyidagi asosiy vazifalarni nazarda tutishi lozim: 1. O’qituvchilarning jismoniy jihatdan normal o’sishlariga, salomatliklarining yaxshilanishiga, chiniqishlariga, organizmlarining va umumiy ish qobiliyatlarining o’sishiga yordam berish. 2. O’quvchilarga harakar faoliyatining xilma-xil sharoitlarida erkin harakat qila olish imkonini beradigan zaruriy bilimlar berish va ularda kerakli harakat malakalari hosil qilish. 3. O’quvchilarda turmush faoliyatiga yordam beradigan aqliy va irodaviy xislatlar tarbiyalash. 4. O’quvchilarda turli o’yinlarga, jismoniy mashqlarga, shuningdek, rejimga rioya qilishga qiziqish uyg’otish. 5. O’quvchilarda harakatli o’yinlarni mustaqil ravishda tashkil qilish va o’tkazish uchun zaruriy bilim va malakalar hosil qilish. O’qitish jarayonida bunday vazifalarni amalgam oshirish bilan bir qatorda o’quvchilarda ahloq normalarining tarkib topishi, shuningdek, estetik va mehnat tarbiyasi vazifalarining ham bajarilishiga erishish lozim. Harakatli o’yinlarni o’tkazishda o’qituvchining tashkilotchi va tarbiyachi sifatidagi roli juda mas’uliyatlidir. O’yinni o’rgatish jarayoni shunday uyushtirilishi kerakki, unda bolalarga o’zaro o’rtoqlarcha munosabatda bo’lish, vatanparvarlik, ijtimoiy foydali mehnatga to’gri munosabatda bo’lish tuyg’ulari singdirilsin. O’yinni to’g’ri tanlash va o’quvchilar bilan uni to’g’ri o’tkazish juda muhim ahamiyatga egadir. Ammo o’yinni tanlash va o’tkazishning o’zi hamma vaqt ham tarbiyaviy vazifalarni hal qilavermaydi. Tarbiyaviy ish sohasida yaxshi natijaga erishish uchun o’qitish jarayonini to’g’ri yo’lga qo’yish zarur. Bunda harakatli o’yinlar tashkil qilinishi va o’tkazilishining doimo tarbiyaviy xarakterga ega bo’lishi juda muhimdir. O’yin rahbari bolalar jamoasini

yaxshi bilgan, har o’tkaziladigan o’yinning mazmun va qoidalari bilan mufassal tanishgan, o’qitish jarayonida esa yuksak pedagoglik mahoratni namoyish qila olgan taqdirdagina har bir o’yinni ta’lim-tarbiya nuqtai nazaridan to’g’ri yo’lga qo’yishi mumkin. Bolalar o’yin jarayonida o’z xarakterlari va shaxsiy xususiyatlarini namoyish qiladilar. Bu o’qituvchi uchun bolalarning turli xislatlari bilan tanishish hamda ularning uyushqoqsizlik, o’ta ta’sirchanlik, o’yin qoidalarini buzish kabi salbiy xislatlarining o’z vaqtida oldini olish imkonini beradi. Bu bilan o’qituvchi o’yinni muayyan yo’lga solib, o’quvchilarda sofdillik, mardlik, o’zaro o’rtoqlik munosabatida bo’lish hamda jamoa oldida o’z burchini sezish tuyg’ularini tarbiyalaydi. Shu bilan birga, o’qituvchi bolalarning o’yin qoidalarini buzmagan holda ijodiy tashabbus ko’rsatishlariga har jihatdan yordam beradi. Ba’zan o’qituvchi o’z oldiga hal qilinishi qiyinroq bo’lgan vazifani, masalan, o’quvchilarga basketbol va boshqa o’yinlardagidek to’pni uzatish va ilib olish, savatga tashlash, yerga urib-urib to’gridan va yo’nalishni o’zgartirib olib yurishni o’rgatish vazifasini qo’yishi mumkin. Demak, bolalar uchun harakatli o’yinlarni tashkil qilish va o’tkazish jarayoni tarbiyaviy xarakterga ega bo’lishi kerak. Harakatli o’yinlarni o’rgatish metodikasi qanday bo’lishi lozim? Bunda o’yin rahbari nimalarga e’tibor berishi kerak? O’qituvchi o’yinlarni o’rgatish jarayonida didaktik prinsiplardan fotdalanishi va ularning doimo amalgam oshirilishiga erishishi lozim. O’qituvchi o’quvchilarga har bir o’yinni o’rgatish paytida o’yinning mazmuni, vazifalari va qoidalarini tushuntirib beradi. O’yinga ongli munosabatda bo’lish, uni to’g’ri o’rganib olish, o’z xatolari va muvaffaqiyatlarini to’g’ri tushunish va o’zining harakatlarini o’rtoqlarining harakatlariga bog’lab tahlil qilish imkonini beradi. O’yin yoki ayrim mashqlarni o’rganishda o’qituvchiga ko’r-ko’rona taqlid qilaverish yaramaydi. O’qituvchi tomonidan o’rgatiladigan va o’quvchilar tomonidan tushunib qilinadigan harakatlar bolalarda tashkilotchilik ko’nikmalarini tarbiyalashga yordam berishi kerak. Bunga o’yinni o’tkazish uchun o’quvchilardan

hakamlar va hakam yordamchilari tayinlash yo’li bilan erishiladi. O’qituvchi bolalarga o’ynatiladigan o’yinlar biror maqsadga erishishda muayyan qiyinchiliklarni yengish bilan bog’liq bo’lishi uchun o’yin jarayonida bajariladigan har bir vazifaning amalgam oshirilishiga erishishi va to’siqlarning qanday yengilayotganiga qarab, ularni murakkablashtirib borishi zarur. Bu bolalarni mehnatsevarlikka o’rgatadi, ularning irodasini mustahkamlaydi. O’qituvchi o’yinni o’tkazishga tayyorgarlik ko’rish jarayonida o’yinning konkret vazifalarini belgilab chiqadi. Bu vazifalar bolalarning yoshiga to’g’ri keladigan, ya’ni ular bajara oladigan bo’lishi kerak. O’yinni tashkil qilish va o’tkazishda o’quvchilarni imkon boricha tashabbus ko’rsatib o’ynaydigan o’yinlarda tashkilotchilik qobiliyatlariga ega bo’lgan aktiv kishilar tarbiyalanadi. Belgilangan maqsadga erishish uchun o’rtog’iga yordam berish, mustaqil ravishda yoki o’rtoqlari bilan birgalikda darhol qaror qabul qilish – ijodiy tashabbuskorlikdir. Agar bolalar o’yinni ilgariroq o’zlashtirib olgan bo’lsalar, o’yin paytida ularning aktivligi yanada ortishi mumkin. O’yin paytida bolalarning aktivlik ko’rsatishi o’qituvchining bu o’yinni o’tkazishga qanchalik tayyorlanganligiga ham bog’liq bo’ladi. O’qituvchi o’yinni aniq va ravshan tasavvur qilishi, o’yin paytida o’ynovchilar o’rtasida bo’ladigan o’zaro munosabatni tushunishi lozim. O’yin rahbari keyinchalik bolalarning o’yinni o’zlashtirishlariga qarab, ularga sardorlik, hakamlik qilish ishlarini topshirishi va bolalar o’yinga uyushqoqlik bilan qatnashadigan bo’lganlaridan keyin ular orasidan o’ziga yordamchilar tayinlashi kerak. Shunda ham bolalar o’yinini rahbarning o’zi kuzatib turmog’i lozim. O’yinni obrazli qilib tushuntirish eng muhim momentlardan biridir. Bu ayniqsa syujetli o’yinlarni gapirib berishda muhim ahamiyatga ega bo’lib, o’yin qatnashchilarining o’z rollarini to’g’ri bajarishlariga yordam beradi. O’yin rahbari o’yin mazmunining yaxshi o’zlashtirilishi uchun og’zaki tushuntirishni ko’rsatish bilan, ya’ni o’yindagi ayrim harakatlarni o’zi bajarib ko’rsatishi bilan mustahkamlanishi lozim. Shuni unutmaslik kerakki, o’qituvchi o’yinni tushuntirishida va harakatlarni bajarib ko’rsatishida, ko’rsatma

qo’llanmalardan foydalanishida o’yinning konkret vazifalarini nazarda tutishi zarur. Masalan, bolalarga yangi o’yin o’rgatish, shu o’yin texnikasining ayrim elementlarini majbriy ravishda qayta ko’rsatish vaqtlarida o’yinning konkret vazifalarini nazarda tutish kerak. O’yinlarni rejalashtirishda ularning mazmuni va ular o’rtasida bir-biriga bog’liqlikni nazarda tutish, muayyan yoshdagi o’quvchilar jismoniy tarbiyasining asosiy vazifalariga asoslanish kerak. Masalan, yangi orttirilayotgan bilim va malakalar ilgarigilari bilan bog’lab borilishi, ilgari orttirilgan bilim va malakalar esa yangilari bilan mustahkamlanib borilishi lozim. Oldingi mashg’ulotlarda to’pni uzatish, ilib olish, o’ynatib olib yurish va savatga tashlash texnikasining asosiy elemenlari o’rganilgan deylik. Mana shu bilim va malakalarni mustahkamlash maqsadida “To’p kapitanga” o’yinini yoki uch variantli “To’p o’yinlari”ni tavsiya etish mumkin. Qatnashuvchilarning o’sish va jismoniy tayyorgarlik darajasiga mos keladigan o’yinlarni tanlash va o’tkazish lozim. Har bir o’yinning o’ziga xos xususiyatlari va qiyinchiliklari bo’ladi. Ammo shunday o’yinni tanlab olish kerakki, undagi qiyinchiliklarni o’quvchilar muayyan darajada kuch sarflab yenga olsinlar. To’siq yoki qiyinchiliklarni yengish bilan bog’liq bo’lmagan, ya’ni yetarli ravishda kuch sarflashni talab qilmaydigan o’yin bolalarda hech qanday qiziqish uyg’otmaydi. Tanlangan o’yin bolalarning qo’lidan keladigan bo’lishi kerak. Bu bolalarni o’z kuchlariga ishonadigan qilib tarbiyalashda juda muhim ahamiyatga egadir. Juda yengil yoki, aksuncha, haddan tashqari og’ir o’uinlar qiziqarli o’tmaydi. O’qituvchi o’yinlarni o’rgatishda oddiylaridan boshlab, asta-sekin murakkablariga o’tishi lozim. Tashkil qilinishi jihatidan soda bo’lgan va komandalarga bo’linmay o’ynaladigan o’yinlar oddiy o’yinlar qatoriga kiritiladi. Bunday o’yinlarning Qoidalari juda oson bo’ladi. Bab-baravar jamoalarga bo’linib o’ynaladigan o’yinlar bir oz murakkab va eng murakkab o’yinlar jumlasiga kiritiladi. Bunday o’yinlarning qoidalari boshqa o’yinlarning qoidalariga qaraganda qiyinroq bo’ladi. O’qituvchi hamma vaqt yengil o’yinlardan murakkab o’yinlarga, tanish o’yinlardan notanish o’yinlarga o’tishni nazarda tutishi kerak.

Bunday qilish bolalarni o’yinga qiziqtirishga yordam beradi. Yangidan o’rganiladigan o’yinlar harakatlarining turi jihatidan tanish o’yinlarga o’xshash bo’lishi lozim. Ammo bunday o’yinlarga hali bolalarga noma’lum bo’lgan qoidalar va ba’zi bir harakatlar kiritiladi. Masalan, aytaylik, o’quvchilar “Epchil bolalar” o’yinini biladilar, demak, endi ularga “Ikki yaxob” o’yinini o’rgatish mumkin. Bu har ikkala o’yin o’zining strukturasi jihatidan ham, harakatlari jihatidan ham bir- biriga ancha o’xshashdir, lekin ikkinchi o’yinning qoidalari birinchisinikiga qaraganda birmuncha murakkablashtirilgandir. Shunday qilib, o’yinlar asta-sekin murakkablashib boradi, yangi-yangi o’yinlar o’rganiladi. Bu esa bolalarda yangi harakat ko’nikmalarini hosil qilishga va ilgari o’rganilgan texnika elementlarini takomillashtirishga yordam beradi, harakat ko’nikmalarining, shuningdek, o’yinda ilgari orttirilgan bilimlarning puxta o’zlashtirilishiga erishmoq uchun materiallarni muntazam ravishda takrorolab va mustahkamlab boorish zarur. Ammo bundan bir xil o’yinlarni muntazam ravishda takrorlab boorish lozim, degan ma’no kelib chiqmaydi. Bunda rahbar mazmuni jihatidan har xil bo’lgan o’yinlarning ma’lum bir qismini qaytarishni nazarda tutishi va o’quvchilarning o’yinlarni yaxshilab o’zlashtirib olishlariga erishuvi kerak. O’qituvchi bolalar o’yinini muntazam ravishda tekshirib borishi lozim. Bunday qilish o’yin qatnashchilarining kamchiliklari va yo’l qo’ygan xatolarini aniqlashga hamda bu kamchilik va xatolarni puxta o’zlashtirib olishlari, ularga bu o’yinlardan lagerlarda va boshqa yerlarda mustaqil ravishda foydalanish imkonini beradi. O’yin rahbarlariga qo’yiladigan talablar. O’qituvchining o’yinga tayyorlanishi O’yinni tanlash. Yaxshi tanlangan o’yin muvaffaqiyatli ta’lim va tarbiya berishning muhim sharti bo’lib hisoblanadi. O’qituvchi o’yinni o’tkazishga tayyorgarlik ko’rish yuzasidan qiladigan ishlaridan o’yinga qatnashuvchilarning tarkibini, ularning yosh xususiyatlarini, shuningdek, jismoniy tayyorgarligini hisobga olib, dars oldiga qo’yiladigan asosiy vazifalarni aniqlab chiqishi zarur.

Ba’zan shunday bo’lishi ham mumkinki, yaxshi o’yin tanlanadi-yu, lekin u yomon o’tkaziladi. Bunday hollar tanlangan o’yinning o’ynovchilarning qiziqish- havaslariga mos kelmaganligi natijasida ro’y beradi va shuning uchun ham tarbiyaviy vazifalarni hal qila olmaydi. O’qituvchi o’yinni tanlagan paytda mashg’ulotning qanday shaklda o’tkazilishini (agar mashg’ulot dars tarzida o’tkazilsa, o’yin darsning birinchi, ikkinchi yoki yakunlovchi qismida, tanaffus vaqtida va hokazolarda olib borilishini) bilishi kerak. O’yin o’tkaziladigan joy (sport zali yoki maydoncha, koridor va hokazo) hisobga olinishi lozim. O’yinni tanlash paytida ob-havo va havo harorati hisobga olinishi darkor. Agar o’yin qish paytida o’tkaziladigan bo’lsa, o’quvchilarni aktivlashtiradigan va jismoniy yuklamani bir tekisda taqsimlaydigan harakatliroq o’yinlarni tanlash kerak. O’yinni o’tkazish shart-sharoitlari 1. Avvalo zaruriy asbob-uskunalar bo’lishi kerak. Masalan: diametri 8 smli arqondan, jundan, lattadan, rezinadan asalgan koptokchalar (rezinadan yasalgan koptokchalar yuqori haroratda taranglik holatini yo’qotadigan bo’lganligi uchun ularni salqin joyda saqlash kerak), voleybol va basketbol to’plari, irg’itish uchun uzunligi 1 mli tayoqlar, arqon, belbog’lar, bayroqchalar, kigizlar, taxtachalar, bolg’a, aptechka va boshqalar bo’lishi lozim. Ko’z og’rig’i kasaliga duchor bo’lmaslik uchun har bir o’quvchining o’z ko’z bog’lagichi bo’lishi kerak. 2. O’yin o’tkaziladigan maydoncha tekis bo’lishi, tikan, toshlar, shisha siniqlari va boshqa keraksiz narsalardan tozalanib, doimo ozoda tutilishi lozim. 3. Mashg’ulot o’tkazilayotgan paytda maydonchada begona kishilar bo’lmasligi kerak. Chunki ulat xayolni bo’ladilar va kishini o’yindan chalg’itib, ortiqcha harakatlar qilishga majbur etadilar. 4. Maydonchani asbob-uskunalar bilan ta’minlash kerak, bundan tashqari, maydonchadagi tabiiy buyum va narsalardan ham foydalanish zarur. 5. O’yinlar quyidagi gigiyena talablariga rioya qilingan holda o’tkazilishi lozim:

a) o’yin paytida kiyiladigan kiyim harakatlarni qiyinlash-tirmaydigan, yengil bo’lishi kerak; b) yozda o’yindan so’ng cho’milish darkor; c) o’yin boshlanishidan oldin maydonchaga suv sepilishi lozim. 6. O’yinlarni suvda mashq qilish paytida o’ynovchilarning ko’karib va qaltirab ketmasliklari uchun bo’linadigan vaqt cheklab qo’yilishi lozim. Yordamchilar tayinlash O’qituvchi o’yin qoidalarining bajarilishini kuzatish va natijalarni hisobga olib boorish uchun, shuningdek, asbob-uskunalarni tarqatish va asboblarni o’rnatish uchun o’ziga yordamchilar tanlab olishi mumkin. Yordamchi – o’yinning bo’lajak tashkilotchisidir. Yordamchi o’yinlarga xolisona munosabatda bo’lishga odatlanishi kerak. Keng joylarda o’ynaladigan o’yinlarni o’tkazishda shu o’yinlarda anchagina tajriba orttirgan o’quvchilarni o’qituvchiga yordamchi qilib tayinlash maqsadga muvofiq bo’ladi. Sog’lig’i yaxshi bo’lmagan va jismoniy tarbiya darsidan vaqtincha ozod etilgan o’quvchilarni oyinda holi yetganicha qatnashtirish maqsadida ham yordamchi qilib tayinlash mumkin, ba’zan uncha intizomli bo’lmagan yoki haddan tashqari aktiv bolalarning hulqini yaxshilash maqsadida ularni ham o’qituvchiga yordamchi qilib tayinlaydilar. O’yinni muvaffaqiyatli o’tkazish uchun qatnashchilarga uning mazmunini iloji boricha qisqa va aniq qilib so’zlab berish kerak. O’yin mazmunining hikoyasi ifodali, bolalarning yosh xususiyatlariga mos keladigan bo’lishi lozim. Uzundan uzoq va bir ohangda so’zlash bolalarni zeriktiradi va o’yinga bo’lgan qiziqishlarini pasaytiradi. O’yin quyidagi reja asosida tushuntirilishi lozim: a) o’yinning nomi; b) o’yinga tayyorlanish; c) o’yin tasviri; d) o’yin qoidalari;

e) metodik ko’rsatmalar. O’qituvchi o’ynovchilarda zaruriy kayfiyat yaratishi, muayyan o’yinga nisbatan qiziqish uyg’otishi va ularni mustaqil o’ynay olishga o’rgatishi lozim. Har bir o’yinni oxirigacha, to’liq o’zlashtirilgungacha davom ettirish kerak. Bir o’yinni ikkinchisi bilan tez-tez almashtirib turish ham yaramaydi. Ammo bundan o’yinni qatnashchilar zerikkunlariga qadar davom ettirish lozim, degan ma’no kelib chiqmaydi. O’yinni bolalarning charchashlarini kutmasdan, ularga qanchalik ta’sir etayotganligiga qarab tamomlash lozim. O’yinning qancha vaqt davom etishi o’ynovchilarning soniga va yoshiga, o’yinning xarakteri va sur’atiga, texnik uskunalarning (abob-anjomlarning) miqdoriga, ob-havo va boshqa belgilarga bog’liq bo’ladi. O’ynovchilarning emotsional holatlariga qarab o’yinning borishini tartibga solish va boshqarish, uning maqsadini, qoidalarining ma’nosi va ahamiyatini bilsih kerak. O’quvchilarning o’yin qoidalariga rioya qilishi kerakli doimo o’qituvchining diqqat markazida bo’lishi lozim. Chunki o’yin qoidalariga rioya qilish katta tarbiyaviy ahamiyatga egadir. O’qituvchi odil hakamlik namunasini ko’rsatishi, o’ynovchilarning xatolarini shoshilmasdan va ob’ektivlik bilan qayd qilib o’tishi va har bir o’yinchini umumiy qoidalarga bo’ysunishga majbur qilishi kerak. Barcha o’yinchilar uchun, ayniqsa guruhli o’yinlarda, sharoitning bir xil bo’lishini sezgirlik bilan kuzatib boorish zarur. Har bir bolaga o’yindagi bosh rolda o’z uquvi va bilimlarini aniqlash uchun imkon berish maqsadida onaboshilarning navbatini belgilab qo’yish tavsiya etiladi. O’yinning bajarilishini ta’minlaydigan eng muhim shart – bu intizom va ana shu nizomning qat’iy o’rnatilishi hamda unga og’ishmay amal qilinishidir. Bu esa asosan o’qituvchiga bog’liq bo’ladi. O’yinga rahbarlik qilish O’yinning o’rganilishi va o’yin paytida bolalarning o’zlarini qanday tutishlari ko’p jihatdan rahbarga bog’liq bo’ladi. O’yin shartli signal (komanda berish, hushtak chalish, qarsak chalish, qo’l yoki bayroqchani silkitish) bilan

boshlanadi. O’qituvchi barcha o’yinchilarning o’yin mazmunini tushunib olganliklariga va qulayroq yerga joylashganliklariga qanoat hosil qilgandan keyin signal beradi. Shartli chegaralar oldindan belgilab qo’yilgan bo’lishi, o’yin uchun zaruriy qo’llanmalar esa o’yin qoidalariga muvofiq ravishda oldindan bo’lib berilgan va joy-joyiga qo’yilgan bo’lishi lozim. Rahbar o’yin boshlanishi bilanoq, o’yinning borishi va ayrim o’ynovchilarning hatti-harakatini diqqat bilan kuzatadi hamda o’yinning to’g’ri borishi uchun o’ynovchilarning harakatlarini boshqarib boradi. Bundan tashqari, o’yin davomida ayrim qoida va usullarni qo’shimcha ravishda tushuntiradi. Yuzatish va mulohazalarni shunday aytish kerakki, ular o’yinning borishiga xalaqit bermasin, ya’ni uni to’xtatib qo’ymasin. Agar o’ynovchilarning ko’pchiligi bir xil xatoga yo’l qoyayotgan bo’lsa, tegishli tuzatish kiritish yoki qoidalarning qanday bajarilishini ko’rsatib berish maqsadida o’yinni to’xtatish mumkin. O’yinni baqirish yoki keskin komanda berish yo’li bilan to’xtatish yaramaydi. Bolalarni (katta yoshdagi bolalarni) “Diqqat!” degan shartli signal berish yoki hushtak chalish bilan to’xtashga o’rgatish lozim. O’qituvchi bolalarda o’yin qoidalarini ongli ravishda va aniq bajarish odatini tarbiyalashi kerak. Bunday odat bolalarni intizomli qilishda katta ahamiyatga ega bo’lib, u kishida o’z burchini sezish va o’z hatti-harakati uchun javobgarlik hissini tarbiyalash hamda o’zini tuta bilish va matonatlilikni o’stirishga yordam beradi. O’qituvchining vazifasi – o’ynovchilardan o’yin qoidalarining aniq bajarilishini talab qilishdir. Ammo u bolalar o’yinni yomon o’zlashtirayotgan paytlarida ortiqcha bachkanalik qilmasligi kerak. O’ynovchilar tomonidan qilinadigan qo’polliklarning oldini olishga alohida e’tibor berish lozim. Qo’pollik qilgan o’yinchini albatta jazolash kerak. Bunday hollarda ba’zi bir ta’sir etish choralarini – vaqtincha o’yindan chiqarib yuborish, jarima ochkolar berish va shu singari choralarni qo’llashga yo’l qo’yiladi. O’yinga shunday rahbarlik qilish kerakki, o’yinchilar faqat o’yin natijalarigagina qiziqmasinlar, o’yin jarayonining o’zidan ular rohatlansinlar.

Ayniqsa uncha aktiv bo’lmagan o’yinchilarning tashabbusini qo’llab- quvvatlash, ularni rag’batlantirish va bu bilan ularda o’z kuchlariga ishonch orttirish tavsiya etiladi. O’ynovchilar o’rtasida o’zaro o’rtoqlarcha to’g’ri munosabat o’rnatishga harakat qilish, g’oilblarning kekkayib ketishlari va o’tqazganlarning o’yinga bo’lgan qiziqishlarining susayishiga yo’l qo’ymaslik lozim. O’ynovchilar o’yinni yaxshilab o’zlashtirib olishlari uchun uni bir necha marta qaytarish lozim. Shuni unutmaslik kerakki, o’yinchilar o’yindan qanchalik ko’proq mamnun bo’lsalar, uni shunchalik yaxshiroq esda saqlab qoladilar. O’yindagi intizom O’yindagi intizomlilik deb, o’yinchining barcha o’yin qoidalarini, o’z zimmasiga yuklatilgan hamma vazifalarni ongli va vijdonan bajarishidan iborat bo’lgan hulqiga aytamiz. Bunday o’yinchi maqsadga erishish uchun o’z jamoasi bilan birgalikda harakat qiladi. Ongli intizom o’yinning yaxshiroq o’zlashtirilishiga, o’yinchilar kayfiyatining yaxshilanishiga yordam beradi. Buning natijasida mashg’ulotlar yanada qiziqarliroq bo’lib qoladi. O’quvchilarni o’yinda o’z hatti-harakatlariga tanqidiy munosabatda bo’lish, bir-biriga o’rtoqlik yordami berish ruhida tarbiyalash bilan ana shunday intizomga erishish mumkin. Ba’zan o’yin mazmunini yetarli darajada yaxshi anglab olmasdan, o’zlari uchun tushunarsiz bo’lgan qoidalarni buzadilar, o’zaro bahslashadilar, taktik jihatdan xatoliklarga yo’l qo’yadilar va bir-birlariga qo’pollik qiladilar. Rahbar esa bu xatoni yana bir marta o’yinni tushuntirish bilan osongina tuzatishi mumkin. Bolalarning o’yin paytidagi intizomi ko’p jihatdan o’yinga to’g’ri rahbarlik qilishga bog’liq bo’ladi. Shuning uchun ham intizom buzilganda o’qituvchi intizom buzilishiga sababchi bo’lgan xatolarni qidirishi lozim. Hakamlik qilish

Har bir o’yin ob’ektiv va odilona hakamlik qilishni talab qiladi. Agar o’yin qoidalarining bajarilishini diqqat bilan va jiddiy ravishda kuzatilmasa, o’yin o’zining ta’lim-tarbiyaviy qiymatini yo’qotadi. Hakamlik rolini ko’pincha o’yin rahbarining o’zi bajaradi. Ammo bu rolni o’ynovchilardan birortasi (bolalarning o’zlari saylagan yoki o’qituvchi navbat bilan tayinlagan o’ynovchi) bajargani ma’qulroq bo’ladi. Bunday qilish bolalarda tashkilotchilik malakalarini tarbiyalashga yordam beradi. Agar o’yinga bolalardan birortasi hakamlik qilsa, rahbar o’zining fikr va mulohazalarini o’ynovchilarga shu hakamlik vazifasini bajarayotgan o’yinchi orqali aytadi. Rahbar-hakam o’yinning borishini diqqat bilan kuzatishi va imkoni boricha har bir o’yinchini nazorat qilib turishi lozim. Faqat shundagina o’yinning natijasiga ob’ektiv baho berish mumkin. Shuni unutmaslik kerakki, xolis turmagan hakamga o’ynovchilar ishonmay va u bilan hisoblashmay qo’yadilar. Bunday hakamning obro’si qolmaydi. Rahbar-hakam jamoalarning kuchi va o’yinchilarining soni jihatidan teng bo’lishini, shuningdek, qatnashchilar uchun bir xil sharoit yaratilishini (o’ynaladigan joy, asbob-uskunalar va boshqalar jihatidan) kuzatib borishi kerak. Hakam o’yinda qo’polliklar bo’lishiga yo’l qo’ymasligi lozim. Agar hakam o’yin usullarining to’g’ri bajarilishini kuzatib tursa, u vaqtda butun o’yin texnikani yakomillashtirishga va chaqqonlikni orttirishga qaratilgan bo’ladi. Hakam o’yin jarayonida tarbiyachi rolini ham bajarishi, bolalarda kelgusida zarur bo’ladigan xislat va malakalarni takomillashtirish va mustahkamlashga yordam berishi kerak. O’yinda qilinadigan harakatlarni muayyan me’yorda olib borish O’yinda qilinadigan harakatlarni to’g’ri belgilash o’qituvchining muhim vazifasi bo’lib hisoblanadi.O’yinni o’tkazishga kirishishdan oldin qilinadigan ishning xarakteri va o’ynovchilarning kayfiyatini hisobga olish lozim. Agar o’yinchi o’tkazishga kirishishdan oldin qilinadigan ishning xarakteri va

o’ynovchilarning kayfiyatini hisobga olish lozim. Agar o’yin jismoniy yoki aqliy jihatdan ko’p kuch sarflashni talab etadigan darslardan keyin (nazorat ish yozish darsi yoki boshqa mashg’ulotlardan so’ng) o’tkaziladigan bo’lsa, o’ynovchilarni kamroq yoki o’rtacharoq harakatlanishga majbur etadigan o’yinlarni tanlash kerak. Mashg’ulot paytida o’yinlarning tezligi – umumiy harakatchanligini hisobga olib, ularni bir-biri bilan almashtirib turish lozim. Masalan, hamma o’ynovchilar bir vaqtda yuguradigan o’yindan keyin navbati bilan to’p irg’itadigan o’yinni o’tkazish foydalidir. O’yin sur’atini susaytirish, ya’ni o’yindagi harakat tezligini kamaytirish o’yinda qilinadigan harakatlarni muayyan me’yorda olib borish usullaridan biri bo’lib hisoblanadi. O’yinda bolalar jismoniy mashqlarni bajarish paytida juda hayajonlanib ketadilar. Shuning uchun o’qituvchi o’ynovchilarning kayfiyatiga qarab ish tutmasligi kerak. U o’quvchilarning yosh xususiyatlarini, tayyorgarligi va salomatligini ham hisobga olishga majburdir. O’qituvchi onaboshilarning ahvoli va harakatini alohida kuzatib borishi zarur. Shifokorning har bir o’quvchiga oid ma’lumotlarini ham unutmaslik lozim. Qilinadigan harakatlarni muayyan me’yorda olib boorish o’yin o’tkaziladigan turli sharoitlarni hisobga olib, o’yin o’tkazish metodikasi bilan belgilanadi. O’yinni tamomlash O’yinni cho’zib yuborish mumkin bo’lmaganligi singari uni belgilangan vaqtdan oldin tamomlash ham yaramaydi. Rahbar o’yinni bolalar bir necha marta qaytarganlaridan keyin yoki o’yin boshlanganidan so’ng ma’lum vaqt o’tganidan keyin to’xtatishi kerak. O’yin natijalariga yakun yasash O’yin natijalariga yakun yasash zo’r tarbiyaviy ahamiyatga egadir. O’qituvchi o’yin tugagandan so’ng ayrim o’yinchilarning harakatlariga va umumiy o’tkazilgan o’yinga baho berib, o’yin natijalariga yakun yasaydi. Yaxshi o’ynagan va o’yin qoidalariga rioya qilgan bolalarni alohida ko’rsatib o’tish zarur. O’yinni tahlil qilish o’yin qoidalarining yaxshiroq o’zlashtirilishiga va o’yin jarayonida

paydo bo’lgan kelishmovchiliklarni xal qilishga yordam beradi, shuningdek, o’qituvchiga bolalar o’yinni qanchalik o’zlashtirganligi, ularga nima ma’qul tushganligini va kelgusida qaysi momentlar ustida sihlash kerakligini aniqlash imkonini beradi. Harakatli o’yinlar uchun kundalik ish daftarchasi tutish foydaliroq bo’ladi. O’qituvchi bu daftarchadagi o’yinchilar ustida olib brogan kuzatishlarini yozib boradi va shu yozuvlar orqali o’z xatolari va muvaffaqiyatlarini tahlil qiladi. Bu esa o’yinlarni o’rgatish metodikasini yaxshilash va uni turlicha sharoitlarga qarab o’zgartirish imkonini beradi. Erishilgan natijalarni ob’ektiv ravishda hisobga olish uchun kuntazam ravishda yozib borilishi lozim bo’lgan shifokor va o’qituvchilar nazoratining ma’lumotlari kerak bo’ladi.

O'xshashlar

Maktabda darsda va darsdan tashqari vaqtda qo’llanladigan xalq harakatli o’yinlari xalq harakatli o’yinlarining tasnifi

Harakatli o`yinlarni turkumlanishi tasnifi va ularning pedagogik ahamiyati

Sport seksiyalariga bolalarni tanlashda xalq harakatli o’yinlarining o’rni

Harakatli o’yinlar

Sport turlari va harakatli o‘yinlar