Oʻyin texnikasi - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Oʻyin texnikasi

Yuklangan vaqt:

12.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

826.5 KB

Ko'chirib olish

Oʻyin texnikasi Reja: 1. Futbol texnikasining tasnifi 2. Maydon oʻyinchisining texnikasi 3. Darvozabonning oʻyin texnikasi 4. Toʻpni tashlab berish

Qo ʻ yilgan maqsadga erishmoq uchun o ʻ yinda xilma - xil tarzda uyg ʻ unlashtirib qo ʻ llaniladigan maxsus usullar to ʻ plami futbol texnikasini tashkil etadi . Texnik usullar - bu futbol oʻyinini vujudga keltirish vositasi demak. Yuksak sport natijalariga erishish koʻp jihatdan futbolchining ana shu xilma-xil vositalarni qanchalik toʻliq bilishiga, raqib jamoa oʻyinchilari qarshilik koʻrsatayotgan paytda, koʻpincha esa charchoq orta borayotgan sharoitda oʻyin faoliyatidagi turli holatlarda ularni qanchalik mohirlik bilan, samarali qoʻllay bilishga bogʻliq. Futbol texnikasini yaxshi bilish futbolchining har tomonlama tayyorgarlik koʻrishi va mutanosib kamol topishi jarayonining ajralmas qismidir. Oʻyin taraqqiyotining yuz yildan ortiq tarixi mobaynida futbol texnikasida muayyan oʻzgarishlar boʻldi. Bu evolyutsiyaning asosiy yoʻnalishlari quyidagilardan iborat: boshning chakka qismi va orqasi bilan zarba berish, toʻpni boldir bilan toʻxtatish singari nomaqbul usul va usullarni qoʻllash ancha kamayib ketdi; oyoq yuzi bilan zarba berish, toʻpni son va koʻkrakda toʻxtatish, toʻpni qoʻl bilan tashlash (darvozabon texnikasi) kabilardan foydalanish darajasi oshdi, aldash harakatlari (fintlar) koʻpaydi. Hozirgi futboldagi texnik usullar oʻyin harakatlari tezligi va aniqligini oshirish uchun kuchdan yetarlicha tejab foydalanish imkonini beradigan, biomexanika nuqtai nazaridan maqbul harakatlar tizimi bilan xarakterlanadi. Tezlik va ishonchlilik, soddalik va samaradorlik - futbol texnikasini qoʻllashga qoʻyiladigan hozirgi kundagi talablar ana shulardan iboratdir. Futbol texnikasining tasnifi Futbol texnikasining tasnifi texnik usullarni umumiy (yoki oʻxshash) oʻziga xos belgilariga qarab guruhlarga boʻlishdan iborat. Oʻyin faoliyati ifodalanishiga qarab futbol texnikasi ikkita yirik boʻlimga ajratiladi: maydon oʻyinchisi texnikasi va darvozabon texnikasi. Har qaysi boʻlim esa harakatlanish texnikasi va toʻpni boshqarish texnikasi boʻlimchalariga taqsimlanadi. Kichik boʻlimlar turli usullarda ijro etiladigan muayyan texnik usullardan: harakatlanish texnikasi usullari va usullaridan iborat. Ulardan maydon

oʻyinchilari va darvozabon foydalanadi. Ammo ayrim usul va usullar oʻzining muayyan turlariga ega. Usul va turlarda harakatning asosiy mexanizmi umumiy boʻlib, detallardagina farq boʻladi. Har xil usul, usul va turlarni ijro etish shartlari futbol texnikasini yanada turli-tuman qiladi. Futbol texnikasining tasnifi 1-rasmda koʻrsatilgan. Oʻrganilayotgan materialni tizimlashtirish usul, usul turlarini tuzikroq tushunishga, ularni toʻgʻri tahlil qilishga, olingan bilimlarni takomillashtirish vazifalarini muvafaqqiyatli hal qilishga yordam beradi. Futbol texnikasining ifodalanishi maydon oʻyinchisi va darvozabon uchun umumiy kichik boʻlim boʻlgan harakatlanish texnikasidan boshlanadi. Harakatlanish texnikasi Harakatlanish texnikasi quyidagi usullar guruhini oʻz ichiga oladi: yugurish, sakrash, toʻxtash, burilish. Harakatlanish texnikasining tasnifi 2-rasmda koʻrsatilgan. Oʻyin vaqtida harakatlanish texnikasi usullaridan xilma-xil tarzda qoʻshib foydalaniladi.

Masalan , futbolchining harakatlanish tezligi nihoyatda xilma - xil : sekin yurishdan boshlab , startdagi tezlanishni maksimal tezlikka qadar ko ʻ tarish mumkin , yugurish maromi va yo ʻ nalishi qo ʻ qqisdan o ʻ zgarib turadi . Yugurishning xilma - xil usullarini sakrash , to ʻ xtash , burilish bilan birga qo ʻ shib olib borishi futbolchining harakatlanishiga xos xususiyat hisoblanadi . Harakatlanish texnikasining usullari maydon oʻyinchilari va darvozabonning toʻpni boshqarish san`ati bilan chambarchas bogʻliq. Harakatlanish texnikasi usullarini keragicha hamda kompleks tarzda qoʻllash koʻp taktik vazifalarni (toʻp olish uchun ochilish va raqibni chalgʻitish, pozitsiya tanlash, oʻyinchini toʻsib olish va h.k.) samarali hal qilish imkonini beradi. Yugurish . Futboldagi asosiy harakatlanish vositasi yugurishdir. Toʻpni boshqarmayotgan futbolchilar yugurish yordamida maydonda turlicha joylashib oladilar. Bundan tashqari, yugurish tarkibiy qism sifatida toʻpni boshqarish texnikasiga ham kiradi. Futbolda yugurishning quyidagi usullari qoʻllaniladi: oddiy yugurish, tisarilib yugurish, chalishtirma qadam tashlab yugurish, juftlama qadam tashlab yugurish. Oddiy yugurishdan asosan toʻgʻriga borayotgan oʻyinchilar boʻsh joyga chiqish raqibni quvish va hokazolarda foydalanadi. Harakat sistemasi ham (bir oyoqqa tayanish va havoda uchish fazalariga boʻlinishi) tuzilishi ham yengil atletika yugurishidan farq qilmagani uchun uni oddiy yugurish deyiladi. Qadam uzunligi, chastotasi va ritmida farq bor, xolos. Yugurishda qadam uzunligi sprinterlarda 2-2,2 m ga teng boʻlsa, katta yoshli futbolchilarda oʻrtacha 1,3-1,5 m ga teng. Qadamlar chastotasi sprinterlarda sekundiga 4-4,5 qadamga teng. Fubolchilarda chastota sal ortiqroq: sekundiga 5,1- 5,5 qadam boʻladi. Bu esa havoda uchish fazasi qisqaroq boʻlgani sababli tez toʻxtashga yoki tez burilib olishga yordam beradi.

Tisarilib yugurishdan asosan to ʻ pni olib qo ʻ yishda va to ʻ pni olishda qatnashayotgan himoyadagi o ʻ yinchilar foydalanadilar . Yugurishning bu turi ham siklik ( qo ʻ shaloq qadamli ) bo ʻ ladi . Qisqa - qisqa , lekin tez - tez qadam tashlash , havoda uchish fazasining qariyb yo ʻ qligi unga xos xususiyatdir . Buning sababi siltanish oyogʻi orqaga uzatilganda sonning yozilishi cheklanganligidadir. Oʻyin sharoiti koʻpincha maksimal tezlikda tisarilib yugurishni talab qilib qoladi. Bunda tezlik qadam chastotasini oshirish hisobiga orttirilib, bu koʻproq oyoqning orqaga faol harakat qilishiga bogʻliq. Tisarilib yugurayotganda, oʻyinchi ba`zan muvozanatni yoʻqotib yiqilib tushadi. Tayanch oyoq vertikal turgan paytda gavdaning ogʻirlik markazi oʻqi tayanch yuzasining tepasida turishi oʻyinchi holatining turgʻun boʻlishi shartlaridan biridir. Chalishtirma qadam tashlab yugurishdan harakat yoʻnalishini oʻzgartirish uchun, turgan joydan oʻngga yoki chapga siltanib yugurish paytida, burilib olgandan keyin foydalaniladi. U harakatlanishning spetsifik vositasi boʻlib, asosan boshqa yugurish turlari bilan birga qoʻshib qoʻllaniladi.

Chalishtirma qadam tashlab yugurish yon tomonga ijro etiladigan yugurish qadamlari bilan ifodalanadi. Qadam tashlash siklining birida (qoʻshaloq qadam) siltanuvchi oyoq tayanch oyoqning oldiga chalishtirib oʻtkaziladi. Yugurish paytida havoda uchish fazasi juda qisqa. Juftlama qadam tashlab yugurishdan taktik jihatdan zarur holatga oʻtishda (masalan, oʻyinchi oldini toʻsib olishda) foydalaniladi. U dastlab harakatlanish fazasi sifatida qoʻllaniladi. Keyinroq oʻyindagi vaziyatga qarab, harakatlanish texnikasining turli usullari sifatida ijro etiladi. Juftlama qadam tashlab yugurish oyoqlarni sal bukib bajariladi (4-rasm). Birinchi qadamni harakat yoʻnalishiga yaqin oyoqdan boshlab, yon tomonga tashlanadi. Ikkinchi qadamda oyoqlar juftlanadi. Depsinish va siltanish harakatlarida zoʻr berish yuqori tomonga emas, balki yon tomonga yoʻnaltiriladi. Sakrashlar . Toʻxtash va burilish usullarining ba`zilarini ijro etishda sakrashdan foydalaniladi. Sakrash zarba berishning ayrim usullari, toʻpni oyoqda, koʻkrakda, kalla bilan toʻxtatib qolish va ba`zi fintlar texnikasining qismiga kiradi.

Oʻyindan oldin, yon tomonlarga, yuqoriga hamda shularga yaqin yoʻnalishlarda sakraladi. Oʻyindagi vaziyat koʻpincha maksimal baland yoki maksimal uzun sakrashni talab qilmaydi. Bunda sakrashning samaradorligi futbolchining koordinatsion qobiliyati bilan belgilanib, futbolchi turli dastlabki holatlardan fazo, vaqt va kuch xarakteristikalari optimal boʻlgan harakatlar qilishi kerak boʻladi. Barcha xil sakrashlarda depsinish, havoda uchish va yerga tushish fazalari boʻladi. Sakrashning ikki xil usuli bor: bir oyoqda depsinib sakrash va ikki oyoqda depsinib sakrash. Bir oyoqda depsinib sakrash oldinga, yon tomonlarga, yuqoriga bajariladi. Bunday sakrashda faol depsinib, ikkinchi oyoqni silkitib, gavda ogʻirlik markazining oʻqi sakrash tomonga oʻtkaziladi. Sakrashning traektoriyasi va kuchi oʻyindagi vaziyatga bogʻliq. Bir oyoqda yoki ikki oyoqda yerga tushiladi. Qisqa masofali, qattiq amortizatsiya keyingi harakatlarga tezroq va samaraliroq oʻtish imkonini beradi. Ogʻirlik markazi oʻqining proektsiyasi tayanch yuzasining chegarasida yoki undan tashqarida boʻlishi ham shunga yordam beradi. Sakrab toʻpga bosh urayotganda, koʻpincha maksimal baland koʻtarilish kerak boʻladi. Bunda yugurib kelib depsinadigan oyoqni taqqa toʻxtaydigan qilib (tayanchga nisbatan burchak hosil qilib) qoʻyish yordam beradi. Sal choʻnqaygandan keyin yuqoriga yoki yuqorilab oldinga tomon faol depsinish kerak boʻladi, bunda qoʻllarni koʻkrak baravar silkitib koʻtarish depsinishning samarasini oshiradi. Ikki oyoqda depsinib sakrash. Bunday usul bilan oldinga, oldinlab yon tomonga va oraliq yoʻnalishalarda sakraladi. Turgan joydan sakraganda oʻyinchi depsinish oldidan tezda salgina choʻnqayadi. Oyoqlarni faol toʻgʻrilash bilan birga gavda ogʻirlik markazining oʻq sakrash tomoniga oʻtkaziladi va qoʻllar silkitiladi. Yugurib kelib sakrayotganda soʻnggi qadamda bir oyoqni taqqa toʻxtaydigan qilib qoʻyiladi. Choʻnqayish paytida ikkinchi oyoq birinchisi bilan tezgina juftlanadi. Depsinishda havoda uchish va yerga tushish fazalari turgan joydan sakragandagi kabi boʻladi.

Toʻxtashlar . Harakatlanish texnikasida toʻxtashga harakat yoʻnalishini oʻzgartirishning samarali vositasi deb qaraladi. Toʻsatdan toʻxtab qolganda, raqiblarning qayerda, qanday joylashishiga qarab turib toʻp bilan ham, toʻpsiz ham oʻsha ketayotgan tomonning oʻziga yoki qarshi tomonga otilib ketiladi, oʻngga yoki chapga qochib qolinadi. Toʻxtashda ikki xil usul qoʻllaniladi: sakrab toʻxtash va tashlanib toʻxtash. Sakrab toʻxtash uchun yuqoriga qisqaroq sakrab, siltangan oyoqda yerga tushiladi - bunda turgʻunlik boʻlishi uchun shu oyoq sal egiladi. Ammo koʻpincha yerga ikki oyoqlab tushiladi. Tashlanib toʻxtash soʻnggi yugurish qadami hisobiga bajariladi. Bunda siltangan oyoqni oldinga uzatib, tovonga tayaniladida, keyin oyoqni rostmana yerga qoʻyiladi. Tashlanib toʻxtash oyoqlarni anchagina bukib, ikki oyoqqa tayanib qolish bilan ifodalanadi. Barcha xil toʻxtashlardan keyin, odatda, turli yoʻnalishlarda harakat davom ettiriladi. Shuning uchun toʻxtashdagi soʻnggi holat keyingi harakatning start holati boʻlishi kerak. Burilishlar . Burilish yordamida futbolchilar tezlikni minimal kamaytirib, yugurish yoʻnalishini oʻzgartiradilar. Odatda, turgan joyda burilgandan keyin start harakatlari boshlanadi. Burilish, shuningdek, zarba berish, toʻpni toʻxtatish, toʻpni olib yurish va fintlarning ayrim usullarini bajarish texnikasi tarkibiga ham kiradi. Burilishning quyidagi usullaridan foydalaniladi: hatlab oʻtib burilish, sakrab burilish, tayanch oyoqda burilish. Oʻyin sharoitiga qarab yon tomonlarga va orqaga burilish mumkin. Burilish turgan joyda ham, harakat paytida ham ijro etilaveradi.

Hatlab oʻtib burilganda, qisqa-qisqa 2-3 qadam tashlash hisobiga kerakli yoʻnalishga qarab olinadi. Harakat yoʻnalishini toʻsatdan va tez oʻzgartirishda sakrab burilish samaraliroqdir. Bu ish burilish tomonga faol depsinib bajariladi. Silkinadigan oyoqning kafti ham shu tomonga aylantiriladi. Sakrash unchalik baland boʻlmasa ham, toʻla-toʻkis bajariladi. Tayanch oyoqda burilishning ikki turi bor. Birinchisini bajarishda burilish yoʻnalishidan uzoqdagi oyoqqa tayaniladi. Bunda futbolchi gavda ogʻirlik markazi oʻqining proektsiyasini tayanch sath chegarasidan chiqarib, tayanch oyoq uchida burilish tomonga aylanadi. Ikkinchisida harakat yoʻnalishiga yaqin oyoqqa tayaniladi, gavda ogʻirlik markazining oʻqi burilish tomonga koʻchadi. Oʻtkaziladigan oyoqni ham shu yoʻnalishda tayanch oyoqning old tomoniga chalishtirib qoʻyiladi. Burilish sal bukilgan tayanch oyoq uchida bajariladi. Maydon oʻyinchisining texnikasi Maydon oʻyinchisining texnikasi ikkita kichik boʻlimdan iborat. Bulardan biri harakatlanish texnikasi boʻlsa, ikkinchisi toʻpni boshqarish texnikasidir. Maydon oʻyinchilari harakatlanish texnikasining yuqorida tahlil qilingan xilma-xil usullari, usul va turlarining barchasidan foydalanadilar. Toʻpni boshqarish texnikasiga quyidagi usullar guruhi kiradi: zarba berish, toʻpni toʻxtatish, toʻpni olib yurish, aldash harakatlari (fintlar), toʻpni olib qoʻyish. Bundan tashqari, qoʻlda bajariladigan spetsifik usul - yon chiziqning narigi tomonidan toʻpni tashlab berish ham toʻpni boshqarish texnikasiga kiradi. Oʻyin vaqtida qaysi usulning qancha miqdorda ijro etilishi futbolchilarning oʻyindagi funktsiyalariga bogʻliq. Usullarni ijro etish sifati esa maydon oʻyinchilarining hammasida yuksak darajada boʻlishi kerak. Toʻpga zarba berish Toʻpga zarba berish futbol oʻynashda asosiy vositasi hisoblanadi. Toʻpga oyoq bilan va bosh bilan turli usullarda zarba beriladi.

Zarba berishning barcha usullari muayyan maqsadga qaratilgan boʻlib, bu toʻpning kerakli traektoriya boʻylab harakatlanishi va optimal tezligi bilan xarakterlanadi. Toʻpning uchish tezligi zarba beruvchi boʻgʻin bilan toʻpning oʻzaro toʻqnashgan paytdagi boshlangʻich tezligiga, shuningdek, ular massasining bir-biriga nisbatiga bogʻliq. Oʻzaro tasir etuvchi boʻgʻinlarning massasi nisbatan muhim boʻlgani sababli toʻpning uchish tezligini oshirish uchun zarba beruvchi boʻgʻin tezligini oshirishi kerak boʻladi. Toʻpga oyoq bilan zarba berish. Toʻpga oyoq bilan zarba berish oyoq kaftining ichki tomoni bilan, oyoq yuzasining ichki, oʻrta va tashqi qismlari bilan, oyoq uchi bilan, tovon bilan bajariladi. Zarbalar harakatsiz turgan toʻpga, shuningdek turli yoʻnalishlarda dumalab va uchib kelayotgan toʻpga turgan joy dan, harakat vaqtida, sakrab turib, burilib, yiqila turib beriladi. Oyoq bilan toʻp tepish yoʻllari juda xilma-xil boʻlishiga qaramay, ular texnikasini tizimli tuzilishi jihatidan tahlil qilish koʻp usullar uchun umumiy boʻlgan asosiy harakat fazalarini ajratib koʻrsatish imkonini beradi.

Toʻpga zarba berish usullari tasnifi Dastlabki faza - yugurib kelish. Yugurib kelishning uzun-qisqaligi, uning tezligi futbolchining individual xususiyatlari va taktik vazifalariga qarab belgilanadi. Biroq har gal yugurib kelayotganda, toʻpni oldindan oʻylab qoʻyilgan oyoq bilan tepadigan qilib moʻljal olish kerak. Bunga eng soʻnggidan bitta oldingi qadamni qisqartirib yoki uzaytirib erishsa boʻladi. Yugurish qadamlarining oʻrtacha uzunligi katta yoshli futbolchilarda 130-150 sm ga teng boʻladi. Yugurib kelish zarba beruvchi boʻgʻinlar tezligini oldindan oshirib olishga yordam beradi. Tayyorlanish fazasi - zarba beruvchi oyoqni orqaga silkish va tayanch oyoqni yerga qoʻyish. Yugurishning soʻnggi qadami vaqtida ortki depsinishdan keyin juda muhim kichik faza ijro etiladi. Sonni anchagina, ba`zan esa maksimal darajada orqaga tortib tizzani bukish pirovardida keraklicha kuch bilan tepish imkonini

beradi, chunki bunda oyoqning toʻpgacha yetib keladigan yoʻli uzayadi va sonning oldingi yuzasi mushaklari tarang tortiladi. Bundan tashqari, son anchagina orqaga tortilganda, harakatlantiruvchi mushaklarning hammasi ham choʻziladi va keyingi bukish harakatida ishtirok etadi. Bularning hammasi harakat oxirida katta tezlikka erishish imkonini beradi. Zarba beruvchi oyoqni orqaga tortishni toʻgʻri bajarish uchun yugurib kelishda soʻnggi qadamni sal uzaytirish kerak. Bu qadam, odatda, boshqalaridan 35-45% uzun boʻlib, 200-250 sm ni tashkil etadi. Tayanch oyoq toʻpdan oʻng yoki chap tomonga qoʻyiladi. Ishchi faza - zarba berish harakati va surib borish. Zarba berish harakati tayanch oyoqni yerga qoʻyish paytida sonni olgʻa tomon faol bukishdan boshlanadi. Bunda son bilan bukilgan boldir orasida hosil boʻlgan burchak saqlanib turadi. Boldir bilan oyoq kaftining son harakatidan orqaroqda qolishi butun oyoqning ogʻirlik markazini tos-son boʻgʻimi tomon yaqinlashtiradi, bu esa oyoqning aylanish teziligini oshirishga olib keladi. Zarba berish oldidan son sal tormozlanadi. Bunga sabab oyoqning massasi kichikroq qismi tezligini oshirish uchun unga kattaroq massali boʻgʻindagi harakat miqdorini asta-sekin oʻtkazib berish kerakligidir. Toʻpga boldir bilan oyoq kaftini shiddatli qilichdek harakatlantirib zarba beriladi. Zarba berish paytida oyoqning toʻpiq bilan tizza boʻgʻimini qotirib tutish kerak. Zarba beruvchi oyoqning «qattiq richagga» aylanishi zarba beruvchi boʻgʻim massasini koʻpaytirish imkonini beradi. Zarba paytidagi oʻzaro ta`sir boshlanishida oyoqning toʻpga tekkan joyi toʻpning shaklini oʻzgartiradi - deformatsiyalaydi. Oyoq bilan toʻpning birgalikda surilish tezligi nolga tenglashguncha toʻp qisila boradi. Keyin elastik kuchlar toʻp shaklini tiklaydi-da, toʻpning tezligi muayyan miqdorga qadar keskin ortadi. Bu tezlik zarba berayotgan oyoqning zarba boshidagi tezligidan sal kamroq boʻladi. Energiyaning bir qismi sarflangandan qolgan deformatsiyaga va qizdirishga ketadi. Futbol toʻpining elastik deformatsiyasi anchagina. Oyoq toʻpga tegib turgan vaqtni mumkin qadar uzoqroq davom ettirish kerak. Chunki toʻpning uchish tezligi

berilgan kuch ( Ђ ) bilan kuch tahsiri qancha vaqt (t) davom etganiga bogʻliq. Shunday qilib, ishchi faza surib borish degan faoliyat bilan tugaydi. Bunda zarba beruvchi oyoq toʻp bilan birga harakat qilib boradi. Surib borish kattaroq kuch impulsi (Ђt) hosil qilish imkonini beradi va, oʻz navbatida, bu toʻpning uchish tezligini oshiradi. Bundan tashqari, toʻpning harakat yoʻnalishi ham koʻp jihatdan surib borish yoʻnalishi bilan belgilanadi. Yakunlovchi faza - keyingi harakatni boshlash uchun dastlabki holatga oʻtish. Zarba berilgandan keyin oyoq yuqorilab, olgʻa tomon harakatda davom etadi. Zarba paytida tayanch sathi ustida boʻlgan gavdaning ogʻirlik markazi oʻqi oyoq harakati tomonga koʻchadi. Shu tariqa keyingi harakatlar uchun eng yaxshi sharoit vujudga keladi. Oyoq bilan toʻp tepishning koʻp usullariga bu singari harakat tuzilmasi xosdir. Yuqorida bayon etilgan talablarga qat`iy rioya qilish turli usullarda anchagina kuch bilan toʻp tepish imkonini beradi. Biroq taktik mulohazalar koʻpincha harakat fazalarini bajarish vaqtini qisqartirish, amplituda va mushaklar kuchayishini kamaytirishni taqozo etadi. Bundan tashqari, toʻp tepishning bir qancha usullari texnikasida ba`zi spetsifik xususiyatlar ham bor. Toʻp traektoriyasi xususiyatlari Oyoq kaftining ichki tomoni bilan tepish asosan qisqa va oʻrta masofaga toʻp uzatishda, shuningdek, moʻljalga yaqin masofadan tepilayotganda qoʻllaniladi. Shunday zarba berish texnikasining ba`zi xususiyatlarini koʻrib chiqamiz (8- rasm). Yugurish boshlanadigan joy, toʻp va moʻljal taxminan bir chiziqda boʻladi. Zarba beruvchi oyoqni orqaga tortish soʻnggi yugurish qadamidagi ortki depsinish hisobiga bajariladi. Tepish harakati sonni oldinga bukish bilan bir vaqtda zarba beruvchi oyoqni tashqari tomon burishdan boshlanadi. Zarba berish paytida taranglashtirilgan oyoqning uchi tashqari tomon burilgan, uning kafti esa toʻpning uchish yoʻnalishiga nisbatan qat`iy toʻgʻri burchak ostida joylashgan boʻlishi kerak. Oyoq uchi sal koʻtarilgan boʻladi.

5-rasm. Oyoq kaftining ichki tomoni bilan zarba berish Zarba berish oyoq kafti ichki sathining oʻrtasi bilan amalga oshiriladi. Oyoqning zarba berish vaqtidagi holati surib borish vaqtida ham saqlanib qoladi. Oyoq kaftining ichki tomoni bilan tepilganda, toʻpga oyoqning kattaroq sathi tekkani uchun bunday tepish anchagina aniq boʻladi. Biroq zarba beruvchi oyoqning orqaga tortilishi maksimal darajaga yetmagani sababli, bu usulda berilgan zarbaning kuchi boshqa usullardagiga nisbatan kamroq boʻladi. Bu esa tos son boʻgʻimining chekka holatdagi baquvvat paylari yozilayotganda son suyagi boshini boʻgʻim chuqurchasiga siqib, sonning zarba berish harakati uchun zarur boʻlgan supinatsiyasini yoʻq qilib qoʻyishi bilan bogʻliq. Oyoq yuzining ichki qismi bilan tepish «oʻrtacha» va «uzun» uzatishlarda, darvoza boʻylab «oʻqdek» uzatib berishlar va hamma masofalardan nishonga tepish paytlarida qoʻllaniladi. Mazkur tepishni bajarishda toʻp va nishonga nisbatan 450 hosil qilib yugurib kelinadi. Yoʻl qoʻyish mumkin boʻlgan xususiy chetlanishlar 300 dan 600 gacha boʻlishi mumkin. Bunda zarba beruvchi oyogʻining orqaga tortilishi maksimal darajaga yaqin boʻladi. Tizzasi sal bukilgan tayanch 6-rasm. Oyoq yuzining ichki qismi bilan zarba berish

oyoq kaftining tashqi qismi yerga qoʻyiladi. Gavda tayanch oyoq tomonga sal engashadi. Tepish harakati sonni bukishdan boshlanib, boldirni keskin yozib yuborish bilan tugaydi. Oyoq uchi pastga choʻzilgan. Oyoq tarang boʻladi. Zarba paytida toʻp bilan tizza boʻgʻimini birlashitirib turuvchi shartli oʻq frontal tekislikda ogʻibroq turadi. Ana shu shart, shuningdek, zarbani toʻpning oʻrta qismiga berish natijasida toʻp past traektoriya boʻylab uchadi. Oyoq yuzining oʻrta qismi bilan tepishni bajarish texnikasi koʻp jihatdan oyoq yuzining ichki qismi bilan tepishga oʻxshaydi, lekin uni bajarish detallari bir oz farq qiladi. 7-rasm Oyoq yuzining oʻrta qismi bilan zarba berish Yugurib kelish chizigʻi, toʻp va nishon taxminan bir chiziqda boʻladi. Oyoqni orqaga tortish ham, zarba berish harakati ham qat`iyan sagittal (old-orqa) tekislikda bajariladi. Tayanch oyoqning tovoni toʻpning yon tomoniga qoʻyiladi - bunda oyoq bilan toʻp baravarlashadi. Tepish harakati davomida toʻp tayanch oyoq kafti tomonidan yumalab, uchiga koʻtariladi. Toʻp bilan tizza boʻgʻimini birlashtirib turuvchi shartli oʻq zarba paytida qat`iyan vertikal boʻladi. Bu holat surib borish vaqtida saqlanib qoladi. Toʻp bilan oyoqning toʻqnashish sathi kattagina ekani zarba berishni anchagina aniq bajarish imkonini beradi. Yugurib kelish, oyoqni orqaga tortish va tepish bir tekislikda bajarilgani uchun harakat sistemasi biomexanika jihatidan kerakligicha ishlatiladi hamda boshqa usullardagiga nisbatan kattaroq kuch bilan tepiladi. Biroq oyoq yuzining oʻrta qismi bilan tepilganda oyoq uchi maksimal darajada pastga tortilgan boʻlishini yodda tutish kerak. Buning natijasida oyoq kafti yerga tegib ketib, oyoq ogʻrishi va lat yeyishi mumkin Bu esa ehtiyot tormozlanish oqibatida koʻpincha harakat amplitudasining oʻzgarishiga, zarba kuchining kamayishiga, uning samaradorligi pasayib ketishiga olib kelishi mumkin.

Oyoq yuzining tashqi qismi bilan tepish burama zarba berish paytida eng koʻp qoʻllaniladi. Oyoq yuzining oʻrta va tashqi qismlari bilan tepishdagi harakatlar strukturasi oʻxshash boʻlib, farqi shuki, bunda tepish harakati vaqtida boldir bilan oyoq kafti ichkari tomon buriladi. 8-rasm Oyoq yuzining tashqi qismi bilan zarba berish Oyoq uchida tepish kutilmaganda, tayyorgarlik koʻrmay turib, nishonga tepib qolish zarur boʻlib qolganda bajariladi. Bundan tashqari, bu tepish raqibdagi toʻpni tashlanib yoki shpagat qilib tepib yuborishda ancha samaralidir (8-rasm).

12-rasm. Oyoq uchi bilan zarba berish Tepish paytida yugurib kelish ham, to'p va nishon ham bir chiziqda bo'ladi. Yugurib kelganda so'nggi qadamdagi depsinish, tepish uchun oyoqni tortish ham hisoblanadi. Tepish harakati tizza sal bukilgan tarang oyoqda bajariladi. Tepish paytida oyoq uchi sal ko'tarilgan bo'ladi. Oyoq uchining zarba beruchi sathi juda kam bo'lgani uchun bu usulda, ayniqsa to'p yumalab kelayotgan bo'lsa, tepish unchalik aniq chiqmaydi. Tovon bilan tepish o'yinda kamroq qo'llaniladi. Buning sababi bajarishning murakkabligida, zarba kuchi va aniqligi juda kamligidadir. Bunday tepishning afzalligi esa uning raqib uchun kutilmaganligida Tayyorlov fazasi tayanch oyoqni to'p yoniga qo'yishdan boshlanadi. Oyoqni tortish uchun uni to'p ustidan oldinga uzatiladi. Ishchi faza - tepish oyoqni orqaga keskin harkatlantirish bilan bajariladi. Zarba berish paytida oyoq taranglashgan bo lib, oyoq kafti yerga parallel turadi.

9-rasm. Tovon bilan zarba berish

10-rasm. Tovon bilan «kesishtirib» zarba berish Tovon bilan chalishtirma zarba berish shunday tepish variantlaridan biri hisoblanadi. Oʻng oyoq bilan shunday zarba beriladigan boʻlsa, tayanch oyoq toʻpning oʻng yoniga qoʻyiladi. Zarba beruvchi oyoq oldinga oʻtkazib tortiladida, tayanch oyoqqa nisbatan chalishtirib, keskin orqaga harakatlantirib zarba beriladi. Ozroqqina surib borilgandan keyin oyoq harakati tormozlanadi. Toʻpni tayanch oyoq tovoni bilan tepsa ham boʻladi. Bunda tayanch oyoq toʻpdan oʻtkazilib, 10-15 sm nariga qoʻyiladi. Shundan keyingi qadamda oyoqni balandlatib orqaga harakatlantirib boriladi. Shu turtki berishning oʻzi tepish harakati hisoblanadi. Harakatsiz toʻpni tepish. Boshlangʻich, jarima va erkin toʻp tepish, burchakdan toʻp tepish, shuningdek, darvozadan toʻp tepishda oʻyinchi harakatsiz yotgan toʻpni tepadi. Zarba berishning barcha usullaridagi ijro texnikasining yuqorida zikr etilgan struktura xususiyatlari harakatsiz yotgan toʻpni tepishga ham toʻligʻicha taalluqli boʻlib, faqat taktik vazifalar qandayligiga qarab tayyorlov fazasida yugurib kelishnig uzoq-qisqaligi va tezligi har xil boʻladi. Dumalab kelayotgan toʻpni tepish. Dumalab kelayotgan toʻpni tepishda ham zarba berishning barcha asosiy usullari va turlari qoʻllaniladi. Bunday zarba berishdagi texnik harakatlar yerda harakatsiz yotgan toʻpni tepishdagi harakatlardan farq qilmaydi. Asosiy vazifa oʻz harakati tezligini toʻp harakatining yoʻnalishi va tezligi bilan muvofiqlashtirib olishdan iborat. Toʻpning quyidagi asosiy harakat yoʻnalishlari bor: oʻyinchidan nari ketish, oʻyinchi roʻparasidan, yon (oʻng va chap) tomondan, shuningdek shu yoʻnalishlar oraligʻidan kelish.

Tayanch oyoqni yerga qoʻyish, ya`ni kichik fazani qanday bajarishning xususiyatlari ana shu yoʻnalishlarga qarab belgilanadi. Oʻyinchidan nariga dumalab ketayotgan toʻpni tepishda tayanch oyoq toʻpdan nariroq oʻtkazilib, uning yon tomoniga qoʻyiladi. Roʻparadan dumalab kelayotgan toʻpni tepishda tayanch oyoq toʻpga yetib bormaydi. Agar toʻp yon (oʻng yoki chap) tomondan dumalab kelayotgan boʻlsa, uni toʻpga yaqinroq oyoq bilan tepgan maqul. Hamma hollarda ham tayanch oyoqni toʻpdan qancha oraliqda qoʻyish toʻpning harakat tezligiga bogʻliq boʻlib, buni zarba berish harakati vaqtida toʻp tayanch oyoq bilan tenglashib qoladigan qilib moʻljallash kerak. Ana shu holat zarba berish uchun eng qulay hisoblanadi. Uchib kelayotgan toʻpni tepish. Uchib kelayotgan toʻpni tepishdagi ijro texnikasining xususiyatlari toʻpning harakati traektoriyasiga qarab belgilanadi. Tushib kelayotgan yoki pastlab uchib kelayotgan toʻpni tepishda harakat strukturasi dumalab kelayotgan toʻpni tepishda qanday boʻlsa, shundaydir. Toʻpning harakat yoʻnalishi dumalab kelayotgan toʻpni tepishdagi singari bunda ham tayanch oyoqni aniq moʻljallab yerga qoʻyishga muayyan e`tibor berishni talab qiladi. Uchib kelayotgan toʻpning tezligi, odatda, yumalab kelayotgan toʻpnikidan koʻra ortiqroq boʻlgani uchun, asosiy qiyinchilik uchib kelayotgan toʻp bilan oyoq uchrashadigan joyni moʻljal qilish va toʻsishdan iborat boʻladi. Toʻpni burilib tepish, endigina sapchiganda tepish va boshdan oshirib turib tepish texnikasini tahlil qilganda, struktura jihatdan ba`zi xususiyatlari mavjudligini koʻrish mumkin. Burilib tepish toʻpning uchish yoʻnalishini oʻzgartirish uchun qoʻllaniladi. Bunda tushib kelayotgan yoki pastlab uchib kelayotgan toʻpni oyoq yuzining oʻrta qismi bilan tepiladi (11-rasm).

11- rasm . Burilib zarba berish Tayyorlov fazasida - to ʻ p tomonga yugurishda qo ʻ yilgan so ʻ nggi qadamdagi depsinish zarba beruvchi oyoqning tortilishi bo ʻ lib xizmat qiladi . Tayanch oyoq tizzasi sal bukilib , to ʻ pning uchib ketishi mo ʻ ljal qilingan tomonga burilib , kaftning tashqi yoniga qo ʻ yiladi . Gavda tayanch oyoq tomonga ogʻdiriladi. Gavdani burish bilan birga oyoqning gorizontal tekislikdagi tepish harakati boshlanadi. Surib borish tugagandan keyin, zarba beruvchi oyoq olgʻa tomon harakatda davom etib, yerga tayanch oyoq bilan chalishib tushadi. Boshdan oshirib tepish kutilmaganda nishonga tepib qolish yoki boshdan oshirib orqaga toʻp uzatib berish zarur boʻlib kolaganda, uchib kelayotgan va sakrab chiqqan toʻpga zarba berishda oyoq yuzining oʻrta qismi bilan bajariladi. 12- rasm . Boshdan oshirib zarba berish Oyoqni tortish to ʻ p tomonga yugurishda qo ʻ yilgan so ʻ nggi qadamdagi depsinish hisobiga bajariladi . Tayanch oyoq tovonidan boshlab oldinga qoʻyiladi. Gavdaning olgʻa harakati tormozlanib, endi bu harakat orqa tomon oʻtadi. Zarba berish harakati oldinga, yuqoriga va orqaga tarzda bajariladi. Bu vaqtda tayanch oyoqda tovondan oyoq uchiga oʻtildi. Ozroqqina surib borilgandan keyin zarba beruvchi oyoq pastga tushib, gavda toʻgʻrilanadi. Oyoq bilan toʻp qancha pastroqda uchrashsa, toʻpning uchish traektoriyasi shuncha baland boʻladi. Toʻpni pastroq traektoriya boʻylab yoʻnaltirish uchun toʻp tayanch joy tepasida, oʻyinchining boshi bilan baravar balandlikda boʻlganida tepish kerak. Yiqila turib boshdan oshirib tepish ham shunga yordam beradi. Gavda orqaga ogʻganda, oʻyinchi ikki qoʻli bilan yerga tushib, chalqancha yotib qoladi. Orqaga zarba berish harakati yiqilayotganda koʻrimliroq bajariladi.

Yanada kuchliroq tepish uchun «qaychi» qilib sakrab, boshdan oshirib tepishdan foydalaniladi (17-rasm). Bunda bir oyoqda depsinib, tushib kelayotgan toʻp tomon sakraladi. Depsinuvchi oyoq yuqoriga harakatlandi. Gavda orqaga ogʻa boshlaydi. Keyin depsinish oyogʻi zarba beruvchi boʻlib, yuqoriga keskin koʻtariladi. Depsinuvchi oyoq esa pastga tushadi. Gavda gorizontal holatda ekanida toʻp orqaga tepiladi. Oldin ikki qoʻl, keyin koʻrak yerga tegadi. Endigina sapchigan toʻpni tepish, odatda, u yerdan salgina sapchigan zahoti bajariladi. Bunday tepishni oyoq yuzining oʻrta va tashqi qismi bilan bajargan ma`qul. Bunda toʻp yerga tushadigan joyni toʻgʻri moʻljallab, tayanch oyoqni mumkin qadar shu joyga yaqinroq qoʻyish juda muhim. Zarba berish harakati toʻp yerga tekkungacha boʻlgan paytdan boshlanadi. Zarbaning oʻzi esa bevosita toʻp yerdan sapchib qaytgan zahoti beriladi. Zarba paytida boldir qat`iyan vertikal, oyoq kafti maksimal bukilgan (oyoq uchi pastga qarab choʻzilgan) boʻladi. Surib borish vaqtida ham oyoqning shu holatini saqlash kerak, bu past tarektoriyali qilib tepish imkonini beradi. Agar tayanch oyoq toʻp chizigʻidan anchagina oraliqda qoʻyilgan boʻlib, «qiyin» toʻp tepiladigan boʻlsa, ana shu shartga rioya qilish ayniqsa muhim.

Toʻpga bosh bilan zarba berish Bu texnik usul oʻyindagi muhim vosita hisoblanadi. Toʻpga kalla qoʻyish oʻyin jarayonida yakunlovchi zarba berishda ham, sheriklariga toʻp oshirishda ham qoʻllaniladi. Peshona bilan zarba berish va shuning variantlari bu usuldagi eng koʻp foydalaniladigan usullardir. Ammo oʻyin vaziyatlari shunchalik koʻp, toʻpning yoʻnalishi, trayektoriyasi va tezligi shu qadar xilma-xilki, oʻyin jarayonida kalla bilan zarba berishning asosiy usuli turlarini ishlatish imkoniyati boʻlmaydigan paytlar ham uchrab turadi. Bunday paytlarda chakka bilan, ensa bilan, boshning tepa qismi bilan zarba berish usullari ancha samara beradi. Biroq bunday zarbalar kamdan-kam qoʻllaniladi, shuning uchun ularni maxsus qarab chiqmaymiz. Kalla bilan toʻpga zarba berish tayyorlov, ishchi va yakunlovchi fazalarni oʻz ichiga oladi. Tayyorlov fazasi - kallani orqaga tortish. Buni bajarish uchun gavda bilan kalla orqaga tortiladi. Bunda gavdani rostlaydigan antagonist mushaklar choʻziladi. Toʻp oʻyinchining nazaridan pastda qolmasligi, boshni esa orqaga juda tashlab yubormaslik kerak. Ishchi faza - zarba beruvchi harakat va surib borish. Zarba beruvchi harakatni bajarish gavdani keskin rostlashdan boshlanadi. Bevosita zarba berish gavda bilan kalla frontal tekislikda oʻtayotgan paytda boʻlgani ma`qul. Ana shu holatda kalla harakati eng katta tezlikka erishgan boʻlib, bu kuchli kalla urish imkonini beradi. Yakunlovchi faza - keyingi harakatlar uchun dastlabki holatga oʻxshaydi. Surib borish tugagandan keyin gavda harakati tormozlandi. Oldinga tomon juda engashib ketish yaramaydi, chunki kalla urgandan keyin boshqa harakat va holatlarga tayyor turish kerak boʻladi. Peshona bilan zarba berishda kallani old-orqa tekislikda anchagina orqaga tortish katta kuch bilan kalla urish imkonini beradi. Shunda uchib kelayotgan toʻpni, moʻljal qilinadigan nishonni koʻrib turish mumkin, bu esa muayyan darajada zarba aniq chiqishiga sabab boʻladi.

Oʻyindagi vaziyatga qarab peshona bilan zarba berishning ikki xil turi qoʻllaniladi: sakramay zarba berish va sakrab zarba berish. Sakramay peshona bilan zarba berishdagi dastlabki holat kichikroq (50-70 sm) odimlab tik turishdir. Kallani orqaga tortishda oʻyinchi gavdasini orqaga engashtiradi, orqadagi oyogʻini bukib, gavda ogʻirligini shu oyoqqa oʻtkazadi. Qoʻllar tirsakdan sal bukilgan boʻladi (15-rasm). Zarba berish harakati orqada turgan oyoqni toʻgʻrilash va gavdani rostlashdan boshlanib, kallaning olgʻa tomon keskin harakati bilan tugallanadi. Gavdaning ogʻirligi oldindagi oyoqqa oʻtkaziladi. Sakrab peshona bilan zarba berish bir oyoq yoki ikki oyoqda depsinib, yuqoriga qarab bajariladi (16-rasm). Sakrash zarbaning tayyorlov fazasi boʻladi. Tirsagi sal bukiladi va qo'llar ko'krakkacha shiddat bilan ko'tariladi, bu esa sakrash balandligini oshirishga yordam beradi. Depsingan zahoti kalla orqaga tortiladi - gavda orqaga engashtiriladi. Zarba berish harakati sakrash eng yuqori nuqtaga yetganda yoki sal oldinroq boshlanadi. To'pning uchib kelayotgan traektoriyasi bilan sakrashni aniq mo'ljal qilish kerak. To'pga zarba berishni sakrashning eng yuqori nuqtasida va gavda bilan kalla frontal tekislikdan o'tayotgan paytda bajarish lozim.

Yerga oyoq uchida tushiladi, amortizatsiya bo'lishi uchun oyoqlar sal bukiladi. Burilib peshona bilan zarba berish to'pning uchish traektoriyasini o'zgartirish kerak bo'lganda qo'llaniladi (17-rasm). Bu usul bilan sakramay zarba berganda orqaga engashiladi va ayni vaqtda gavda zarba mo'ljal qilingan tomonga (ko'pincha 900 gacha) buriladi. 30-50 sm oraliqda bir-biriga parallel turgan oyoqlar ham gavda bilan birga buriladi. Oyoqlar uchida burilish qulayroq. 17-rasm. Burilib peshonaning oʻrtasi bilan zarba berish Shunda sakramay peshona bilan zarba bergandagi singari holat yuzaga keladi. Shuning uchun bu zarbaning fazalari ham, ularga boʻlgan talablar ham yuqorida koʻrgan usulimizda qanday boʻlsa shunday. Sakrab turib burilib zarba berishda depsingan zahoti butun gavda zarba beriladigan tomonga burilib, ayni vaqtda gavdaning yuqori qismi orqaga engashadi. Shundan keyingi harakatlar sakrab peshona bilan zarba bergandagi singari boʻladi. Chakka bilan zarba berish toʻp oʻyinchining yon tomonidan uchib kelayotganda, burilib peshona bilan zarba berishning iloji boʻlmaganda ishlatiladi. Bu usul bilan sakramay zarba berishda dastlabki holat oyoqlarni kerib (30-50 sm) tik turishdir. Agar toʻp chap tomondan kelyotgan boʻlsa, zarba berishga chogʻlanish uchun gavda oʻng tomonga engashtiriladi. Bunda oʻng oyoqning toʻpiq va tizza boʻgʻimlari bukiladi. Gavda ogʻirligi shu oyoqqa oʻtkaziladi. Bosh toʻp tomonga buriladi. Zarba berish harakati oyoqni yozib va gavdani rostlashdan boshlanadi. Gavda ogʻirligi chap oyoqqqa oʻtkaziladi. Zarba berish peshonaning doʻng joyiga toʻgʻri keladi.

Sakrab zarba berishning tayyorlov fazasida depsingandan keyin zarba berishga chogʻlanish uchun gavda frontal tekislikda nishonga qarshi tomonga engashtiriladi. Zarba berish harakati oldin choʻzilgan mushaklarni keskin qisqartirish hisobiga bajariladi. Zarba sakrashning eng yuqori nuqtasida beriladi. Yiqila turib toʻpga kalla bilan zarba berish harakatlari kalla bilan zarba berishdagi yuqorida tasvirlangan harakatlardan butunlay farq qiladi. 20-rasm. Yiqila turib bosh bilan zarba berish Zarbaning tayyorlov fazasi depsinish va uchishning kichik fazasi hisoblanadi. Yugurib kelishning soʻnggi 3-4 qadamida gavda bir qadam oldinga engasha boradi. Depsinish toʻp bilan toʻqnashish kutilgan tomonga bir oyoqda bajariladi. Oʻyinchi yerga paralel uchib boradi. Qoʻllar tirsakdan bukilgan. Toʻpning harakati nazarda tutiladi. Zarba berilganda, futbolchining massasi va uchish tezligi toʻpga oʻtadi. Zarba peshona bilan yoki chakka bilan beriladi. peshona bilan zarba berishda gavdaning uchish yoʻnalishi bilan zarba berish nishoni bir chiziqda boʻladi.

Chakka bilan zarba berishda toʻp koʻpincha sirg`anib ketib, uning traektoriyasi butunlay oʻzgarib qolishi mumkin. Yakunlovchi faza yerga tushish boʻlib, bunda oʻyinchi sal bukilgan tarang qoʻllariga tiralib tushadi. Qoʻllar amortizatsiya qilib bukiladida, keyin koʻkrakdan qorin, oyoqqa yumalab oʻtiladi. 60-100 sm balandlikda uchib kelayotgan toʻpga yiqila turib kalla bilan zarba bersa boʻladi. Toʻpga yetish qiyin boʻlib, boshqa texnik usul va usullardan foydalanish mushkul boʻlib kolganida, ana shu usul ancha samarali boʻladi. Toʻpni toʻxtatish Toʻpni toʻxtatish toʻpni qabul qilish va egallash vositasi boʻlib xizmat qiladi. Toʻxtatishdan maqsad keyingi kerakli harakatlarni amalga oshirish uchun dumalab yoki uchib kelayotgan toʻpning tezligini soʻndirishdan iborat. «Toʻpni toʻxtatish» terminini ba`zida «toʻpni moslash», «toʻpni qabul qilish» deb yuritiladigan ma`noda tushunish kerak boʻladi. Shuning uchun toʻpni toʻxtatish usullarini koʻrib chiqayotganda, futbolchining toʻpni butunlay toʻxtatib olmay, balki uni keyingi harakatlarni bajarish uchun moslab olishini nazarda tutamiz. Toʻp oyoq bilan, gavda va kalla bilan toʻxtatiladi. Toʻpni oyoq bilan toʻxtatish - eng koʻp qoʻllaniladigan texnik usul. U turli usullarda bajariladi. Harakatning asosiy fazalari hamma usullar uchun umumiy. Tayyorlov fazasi - dastlabki holatda turib olish. Bu faza bir oyoqqa tayangan holat bilan ifodalanadi. Turgʻunlik boʻlshi uchun gavda ogʻirligi sal bukilgan tayanch oyoqqa tashlanadi. Toʻxtatuvchi oyoq toʻp tomon uzatilib, uning yuzasi toʻpga qaratiladi.

To ʻ pni to ʻ xtatish usullari tasnifi

Ishchi faza bir oz bo ʻ shashtirilgan to ʻ xtatuvchi oyoq bilan so ʻ ndiruvchi harakat qilishdan iborat . Amortizatsiyalovchi yo ʻ lning uzun - qisqaligi to ʻ p harakatining tezligiga bog ʻ liq . Agar tezlik katta bo ʻ lmasa , to ʻ p bo ʻ shashtirilgan oyoq bilan so ʻ ndiruv harakatisiz to ʻ xtatiladi . To ʻ xtatuvchi yuza to ʻ p bilan to ʻ qnashgan paytdan orqaga harakat bir oz sekinlatib boriladida , to ʻ pning tezligi so ʻ ndiriladi . Yakunlovchi faza - keyingi harakatlar uchun kerakli dastlabki holatga o ʻ tish . Og ʻ irlik markazining o ʻ qi to ʻ xtatuvchi oyoq bilan to ʻ p tomonga o ʻ tkaziladi . To ʻ xtatgandan keyin ko ʻ proq zarba berish yoki to ʻ p bilan birga harakatlanish bajariladi . Oyoq kaftining ichki tomoni bilan to ʻ p to ʻ xtatish yumalab va uchib kelayotgan to ʻ plarni qabul qilishda qo ʻ llaniladi . To ʻ xtatuvchi yuza bilan amortizatsiyalash yo ʻ li anchagina katta bo ʻ lgani sababli bu to ʻ xtatish usulining ishonchlilik darajasi yuqori bo ʻ ladi . Dumalab kelayotgan toʻpni toʻxtatish uchun dastlabki holat - toʻp tomonga qarab turish. Gavdaning ogʻirligi sal bukilgan tayanch oyoqda. Toʻxtatuvchi oyoq olgʻa tomon uzatiladi Oyoq kafti tashqariga 900 buriladi. Oyoq uchi sal koʻtarilgan boʻladi. 21-rasm. Toʻpni oyoq kaftining ichki tomoni bilan toʻxtatish

Toʻp bilan oyoq kafti toʻqnashgan paytda toʻxtatuvchi oyoq tayanch oyoq darajasiga qadar orqaga olinadi. Toʻxtatuvchi yuza oyoq kafti ichki yuzasining oʻrtasiga toʻgʻri keladi.

Pastlab, ya`ni tizza baravar uchib kelayotgan toʻplarni toʻxtatishdagi harakatlar dumalab kelayotgan toʻplarni toʻxtatishdagi haraktlardan unchalik farq qilmaydi. Biroq, past uchib kelayotgan toʻpni toʻxtatadigan oyoq tayyorlov fazasida bukilib, toʻp balandligiga qadar koʻtariladi. Balandlab uchib kelayotgan toʻplar sakrab toʻxtatiladi. Bir yoki ikki oyoqda depsinib, yuqoriga sakraladi. Toʻxtatuvchi oyoqning tos-son va tizza boʻgʻimlari qattiq bukiladi. Oyoq kafti tashqari tomonga buriladi. Toʻp toʻxtatilgandan keyin bir oyoqda yerga tushiladi. Tagcharm bilan toʻp toʻxtatish dumalab kelayotgan va pastga tushayotgan toʻplarni toʻxtatishda qoʻllaniladi. Dumalab kelayotgan toʻpni toʻxtatishdagi dastlabki holat - toʻp tomonga qarab turish, gavdaning ogʻirligi tayanch oyoqda. Toʻp yaqinlashib qolganda, toʻxtatuvchi oyoq tizzadan sal bukilib, toʻp tomonga uzatiladi. Kaftining uchi 300- 400 yoziq boʻladi. Tovon yer yuzasidan 5-10 sm yuqoriroqda turadi. Toʻp bilan tagcharm toʻqnashgan paytda ozroqqina orqaga soʻndiruvchi harakat qilinadi. pastga tushib kelayotgan toʻpni tagcharm bilan toʻxtatish uchun uning yerga tushadigan joyini aniq moʻljal qila bilish kerak. Toʻxtatuvchi oyoq tizzadan bukilib, toʻp tushadigan joy tepasiga keltiriladi, oyoqning uchi sal koʻtarilgan, ammo oyoqning oʻzi bir oz boʻshashtirilgan boʻlishi kerak. Toʻpni u yerga tekan paytda toʻxtatish mumkin. Bunda oyoq kafti toʻpni yerga qisib qoladi.

Oyoq yuzi bilan toʻp toʻxtatish keyingi yillarda keng tarqalgan boʻlib, harakat tizimi aniq idora qilishni talab etadi. Toʻxtatuvchi yuza, ya`ni oyoqning yuzi anchagina qattiq va oʻlchami kichik boʻlgani sababli, harakat tuzilmasida salgina adashish yoki toʻpning traektoriyasi va tezligini noaniq moʻljallash toʻxtatishda jiddiy xatoga olib keladi. Oyoq yuzasi bilan koʻpincha oʻyinchining oldiga kelib tushayotgan toʻp toʻxtatiladi. pastlab kelayotgan, ya`ni traektoriyasi past toʻpni toʻxtatishda tos-son va tizza boʻgʻimlarida taxminan 900 bukilgan toʻxtatuvchi oyoq oldinga uzatiladi. Uning uchi ham bukilgan. Toʻp bilan oyoq yuzi toʻqnashgan paytda orqaga amortizatsiyalovchi harakat qilinadi. Toʻxtatuvchi sath oyoq yuzining oʻrta qismiga toʻgʻri keladi. Baland traektoriyali tushib kelayotgan toʻpni toʻxtatishda toʻxtatuvchi oyoqning kafti yerga parallel turadi. Toʻp oyoq yuzining pastki qismiga tushiriladi, pastlatib orqaga tomon soʻndiruvchi harakat qilinadi (24-rasm). Son bilan toʻp toʻxtatish hozirgi futbolda koʻp qoʻllaniladi. Buning sababi shundaki, tushib kelishdagi traektoriyasi har xil toʻplarni son bilan toʻxtatish mumkin. Bundan tashqari, toʻxtatuvchi sath bilan amortizatsiyalash yoʻli anchagina katta boʻlgani uchun bu juda ishonchli usul hisoblanadi. Tayyorlov fazasida son oldinga chiqariladi. Tushib kelayotgan toʻpga nisbatan son toʻgʻri burchak hosil qilib turishi kerak boʻlgani uchun, uning bukilish burchagi uchib kelayotgan toʻpning traektoriyasiga bogʻliq.

Toʻp sonning oʻrta qismiga tegadi. pastlatib orqaga tomon soʻndiruvchi harakat qilinadi. Oʻtkazib yuborib toʻp toʻxtatish. Hozirgi futbolda toʻpni oʻtkazib yubormay toʻxtatish tobora kam qoʻllanilmoqda, chunki unda oʻyin sur`ati sekinlashadida, oʻyin vaziyatidan yaxshiroq foydalanish uchun qoʻshimcha harakatlar qilish kerak boʻladi. Oʻyindagi ba`zi holatlar oʻyinchidan toʻpni oʻtkazib yubormay toʻxtatishni talab qiladigan vaziyatlar ham, soʻzsiz, uchrab turadi. Biroq zamonaviy futbol toʻpni hali toʻxtatmasdan oldin futbolchi keyin qanday harakat qilishi haqida bir qarorga kelib olishi bilan harakterlanadi. Ayni shu oʻtkazib yuborib toʻxtatish dumalab yoki uchib kelayotgan toʻpning tezligini soʻndiribgina qolmay, balki uning yoʻnalishini kerakli tomonga oʻzgartirish, keyingi harakatlarga qulayroq tayyorlanib olish imkonini beradi. Toʻpni koʻpincha yon tomonga yoki orqaga oʻtkazib olinadi. 26- rasm To ʻ pni oyoq kaftining ichki tomoni bilan orqaga o ʻ tkazish Harakat xususiyatlarini oyoq kaftining ichki tomoni bilan orqaga to ʻ p o ʻ tkazish misolida ko ʻ rib chiqamiz . To ʻ xtatuvchi oyoq dumalab yoki uchib kelayotgan to ʻ pni tayanch oyoqdan oldinda kutib oladi . Bunda orqaga maksimal so ʻ ndiruvchi harakat qilinadi . Gavda tayanch oyoq uchida 1800 orqaga buriladi . Tezligi anchagina kamaygan to ʻ p harakatda davom etadi . Gavda oldinga engashib, ogʻirlik markazining oʻqi oʻyinchining nazaridan chetda qolmagan toʻpning harakati tomonga oʻtadi. To ʻ pni yon tomonga o ʻ tkazib olishda orqaga - o ʻ ngroq tomonga so ʻ ndiruvchi harakat qilinadi . Futbolchi taxminan 900 buriladi . Bunda to ʻ pning tezligi so ʻ nibgina qolmay , balki uning yo ʻ nalishi ham o ʻ zgaradi . Boshqa usullar bilan toʻp oʻtkazib olishdagi harakatlar birmuncha oʻxshashdir.

Oyoq yuzining ichki qismi bilan toʻp oʻtkazish. Bu usul bilan koʻpincha yon tomonga yoki orqaga toʻp oʻtkaziladi. Dastlabki holat - tushib kelayotgan toʻp tomonga yarim burilib turish. Toʻpga yaqinroq turgan toʻxtatuvchi oyoq tizzadan sal bukilgan boʻlib, yon tomonga, toʻp qarshisiga uzatiladi. Toʻp yaqinlasha boshlaganda, oyoq uning ketidan harakat qilaveradi. Toʻp yerdan sapchish paytida unga yetib olib, oyoq kafti bilan uni bosib tushish kerak. Boʻshashtirib turilgan oyoq kaftiga kelib tekkan toʻpning harakati anchagina sekinlashadi. Toʻxtatuvchi oyoq toʻp ketidan harakatda davom etadi, gavda toʻp tomonga buriladi. Oyoq yuzining tashqi qismi bilan toʻp oʻtkazish. Dastlabki holat - tushib kelayotgan toʻp tomonga qarab olish. Toʻxtatuvchi oyoq oldinga uzatiladi. Oyoq kafti tashqariga buriladi. Oʻyinchining holati oyoq kaftining ichki tomoni bilan toʻp toʻxtatgandagi singari boʻladi. Bu usulda toʻp oʻtkazib yuboriladida, sapchish paytidagi toʻpni oyoq yuzi tashqi qismi bilan bosib tushadigan qilib oyoq toʻp ketidan orqaga harakatlantiriladi. Gavda tayanch oyoq uchi bilan tezligi ancha kamaytirilgan toʻpning keyingi harakati tomon buriladi. Koʻkrak bilan toʻp toʻxtatish. Bunda ham toʻpni toʻxtatish amortizatsiya va soʻndiruvchi harakatga asoslangan boʻladi. Harakat strukturasining uch fazali ekani koʻkrak bilan toʻp toʻxtatishga xos xususiyatdir. Tayyorlov fazasida toʻpni toʻxtatish uchun qulay holatda mana bunday turib olinadi: futbolchi toʻp tomonga qarab oladi; oyoqlar kerilgan yoki kichikroq qadam (50-70 sm) kengligida ochilgan holatda; koʻkrak sal olingan, qoʻllar tirsagi sal bukilib, past tushirilgan. Ishchi faza soʻndiruvchi harakat bilan ifodalanadi. Toʻp yaqinlashib kelganda gavda orqaga tortilib, yelka bilan ikki qoʻl oldinga

chiqariladi. Yakunlovchi fazada ogʻirlik markazi oʻqi toʻp bilan harakat qilish moʻljallangan tomonga oʻtkaziladi. Koʻkrak balandligida uchib kelayotgan hamda turli traektoriyada pastga tushib kelayotgan toʻplarnigina koʻkrak bilan toʻxtatsa boʻladi. Turli traektoriyada uchib kelayotgan toʻplarni toʻxtatishdagi harakat mexanizmi asosan bir xil boʻ lib, ayrim detallardagina farq bor. Koʻkrak balandligida kelayotgan toʻpni toʻxtatishda oʻyinchi koʻpincha oyoqlarini kichikroq qadam kengligida ochib, tik turadi, gavdaning ogʻirligi oldinda turgan oyoqqa tushadi. Soʻndiruvi harakat qilganda, gavda ogʻirligi orqadagi oyoqqa oʻtkaziladi. Pastga tushayotgan toʻpni toʻxtatishda gavda orqaga tortiladi. Ogʻish burchagi toʻpning uchish traektoriyasiga bogʻliq (koʻkrak tushib kelayotgan toʻpga nisbatan toʻgʻri burchak hosil qilishi kerak). Koʻkrak bilan toʻp toʻxtatishdagi amortizatsiya yoʻli qisqa boʻlgani sababli, toʻpning tezligi va traektoriyasini juda aniq moʻljallay bilish hamda soʻndiruvchi harakatni oʻz vaqtida bajarish lozim.

Orqaga to ʻ p o ʻ tkazishning ikki xil xususiyatini ko ʻ rib chiqamiz . Koʻkrakning oʻrta qismi bilan toʻp oʻtkazish uchun orqaga engashish va ozgina soʻndiruvi harakat qilish kerak. Shunda toʻp koʻkrakning oʻrta qismiga tegib, boshdan oshib ketadi. Oʻyinchi 1800 burilib, toʻpni egallab oladi. Samaraliroq usul - koʻkrakning oʻng (chap) qismi bilan toʻp oʻtkazish (30- rasm). Bunda gavdaning oʻrniga qarab oʻng yoki chap tomonga burish hisobiga soʻndiruvchi harakat qilinadi. Toʻxtatuvchi qism boʻshashtirib turilgan koʻkrak mushaklariga toʻgʻri keladi. Tezligi anchagina kamayib qolgan toʻpni oʻyinchi 1800 burilib, diqqat qilib kuzatadi. Yon tomonlarga (oʻngga yoki chapga) oʻtkazish ham shu tarzda bajariladi. Kamroq soʻndiruvchi harakat qilish (400-600 burilish) toʻpni toʻxtatishgina emas, balki uning traektoriyasini oʻzgartirish imkoniyatini ham beradi. Baland uchib kelayotgan toʻpni sakrab koʻkrak bilan toʻxtatiladi. Toʻp yaqinlashib qolganda, bir oyoqda yoki ikki oyoqda depsinib yuqoriga sakraladi. Soʻndiruvchi harakatni sakrashning eng yuqori nuqtasiga yetgandan boshlab, qaytib tushayotganda tugallash kerak. Toʻpni koʻkrak bilan toʻxtatish oʻyinda tez-tez qoʻllaniladigan, samarali texnik usul boʻlsa ham koordinatsiya jihatidan murakkab harakatlar qatoriga kiradi va nihoyatda jiddiy mashq qilishni talab etadi. Toʻpni kalla bilan toʻxtatish. Bu texnik usul oʻyinda kam qoʻllaniladi, chunki uning ijrosi qiyin, qolaversa ishonchliligi boshqa usul va usullarga qaraganda juda kam. Toʻxtatuvchi qism koʻproq peshonaga toʻgʻri keladi. peshona suyaklari qattiq boʻlgani uchun soʻndiruvchi harakat hisobigagina amortizatsiya qilinadi. Bu esa ishonchlilikni kamaytiradi. Biroq, qiyin boʻlishiga qaramay, toʻpni kalla bilan toʻxtatishni oʻzlashtirib olish nihoyatda zarur. Boʻy baravar uchib kelayotgan va turlicha traektoriyada tushib kelayotgan toʻplarni peshona bilan toʻxtatsa boʻladi. Toʻp boʻy baravar uchib kelayotgan boʻlsa, oʻyinchi kichikroq qadam tashlab toʻp tomonga qarab oladi. Gavda ogʻirligi oldindagi oyoqda. Gavda bilan kalla taxminan tayanch oyoq darajasiga qadar oldinga chiqarilgan boʻladi. Toʻp

yaqinlashayotganda, gavda bilan kalla orqaga tortiladi. Gavdaning ogʻirligi orqadagi oyoqqa oʻtkaziladi. Tushib kelayotgan toʻpni toʻxtatish uchun dastlabki holatda oyoqlar orasini yelka kengligida kerib yoki kichikroq qadam tashlab, oyoq uchida toʻgʻriga qarab turiladi. Bosh orqaga tashlanib, peshona toʻp tomonga qaratiladi. Oyoqlarni bukish va kallani ichga tortish hisobiga soʻndiruvchi harakat qilinadi. Oʻyin jarayonida shunday vaziyatlar yuzaga kelib qoladiki, unda balandlab kelayotgan toʻplarni sakrab kalla bilan toʻxtatish kerak boʻladi. Bu holda yuqoriga sakrash tayyorlov fazasi boʻlib, uni bir yoki ikki oyoqda depsinib bajariladi. Sakrashni shunday moʻljallash kerakki, bunda kalla bilan toʻpning toʻqnashishi sakrashning eng yuqori nuqtasiga toʻgʻri kelsin. Toʻp kallaga (peshonaga) tegadigan paytda kallani ichga tortish hisobiga soʻndiruvchi harakat qilinadi. Keyingi amortizatsiya oʻyinchi pastga qaytayotgan va yerga tushayotgan vaqtda boʻladi. Peshona bilan yana asosan yon tomonlarga toʻp oʻtkazish ham mumkin. Lekin buni ijro etish nihoyatda qiyin. Oʻngga yoki chapga toʻp oʻtkazishda soʻndiruvchi harakat qilinibgina qolmay, balki gavda toʻp oʻtkaziladigan tomonga buriladi ham.

Toʻpni olib yurish Toʻp olib yurish yordamida oʻyinchi har xil joyga koʻchib yurishi mumkin. Bunda toʻp doim oʻyinchi nazoratida boʻladi. Toʻp olib yurishda yugurib, (ba`zan yurib) toʻpga turli xil zarba beriladi. Zarba berish ketma-ket va turli maromda, oyoq bilan yoki kalla bilan ijro etiladi. Toʻp olib yurishning tasnifi 33-rasmda berilgan. Toʻp olib yurishning ba`zi usullari mustaqil ahamiyatga ega boʻlmay, oʻyinda oʻz holicha kamdan-kam qoʻllaniladi. Ammo ularni toʻp olib yurishning boshqa xillari bilan birga qoʻshib olib borish oʻrinli boʻladi. Masalan, son yoki kalla bilan toʻp olib yurish jihatdan nooʻrin. Lekin oʻyinda koʻpincha shunday vaziyatlar yuzaga kelib qoladiki, unda toʻpni oldin bir necha marta kallada urib, keyin sonda ozroq oʻynatib, oyoq bilan kerakli usulda olib yurishga oʻtiladi. Oyoq bilan toʻp olib yurish. Toʻp olib yurishning bu asosiy usuli yugurish hamda toʻpga oyoq bilan turli usullarda zarba berib borishning birga qoʻshilganidir. Yugurish va toʻpga oyoq bilan zarba berish texnikasining tahlili alohida-alohida yuqorida berilgan. Shuning uchun toʻp olib yurishning eng muhim detallari va xususiyatlariga toʻxtalib oʻtamiz. Toʻp olib ketayotganda, taktik vazifalardan kelib chiqib toʻpga har xil kuch bilan zarba beriladi. Kattaroq masofani tez bosib oʻtish kerak boʻlsa, toʻpni oʻzidan 10-12 m uzoqlashtirib yuguriladi. Bunda raqib qarshilik koʻrsatsa, toʻpni oldirib qoʻyish mumkin. Shuning uchun toʻpni uzluksiz nazorat qilib borish va 1- 2 m dan ortiq uzoqlashtirib yubormaslik kerak. Shuning bilan birga toʻpga tez-tez zarba beraverish ham toʻp olib yurish tezligini kamaytirib yuborishini unutmaslik lozim.

1-andoza. Toʻpni olib yurish usullari tasnifi Koʻrilgan ikkala holda ham zarba berish uchun maxsus silkinish harakatlarini qilishning zarurati yoʻq. Orqadagi oyoqda depsinish zarba berish uchun tayyorlov fazasi boʻladi. Tayanch oyoq toʻpning yonginasiga qoʻyiladi. Silkinuvchi oyoq toʻp tomon harakat qilib zarba beradi. Toʻp olib yurishning oʻyinda eng koʻp qoʻllaniladigan bir necha turi bor. Ular bir-biridan zarba berish usuli bilangina farq qiladi (33-rasm).

Oyoq yuzining o ʻ rta qismi bilan va oyoq uchi bilan to ʻ p olib ketilayotganda asosan to ʻ g ʻ ri chiziqli harakat qilinadi . Oyoq yuzining ichki qismi bilan toʻp olib yurish yoy boʻylab harakatlanish imkonini beradi. Oyoq kaftining ichki tomoni bilan toʻp olib yurishda harakat yoʻnalishini keskin oʻzgartirish mumkin. Oyoq yuzining tashqi qismi bilan toʻp olib yurishni universal usul deb hisoblasa boʻladi. Bu usul toʻgʻri chiziqli harakat qilish, yoy boʻylab harakatlanish va yoʻnalishni oʻzgartirish imkonini beradi. Sakrab borayotgan toʻpni olib yurishda oyoq yuzining oʻrta qismi bilan yoki son bilan zarba berib boriladi. Bu ikki usulda toʻpni yerga tushirmay olib yurish mumkin. Aldash harakatlari (fintlar). Futbol texnikasining raqib bilan bevosita yakkama-yakka kurashda bajariladigan usullar guruhi aldash harakatlarini tashkil etadi. Fintlar raqib qarshiligini yengish va oʻyinni davom ettirish uchun qulay sharoit yaratish maqsadida ishlatiladi. Fintlardan foydalanish hujumda ham, himoyada ham koʻp taktik masalalarni muvaffaqiyatli hal qilish imkonini beradi. Futbol texnikasida aldash harakatlarining quyidagi asosiy usullari koʻzga tashlanadi: «qocha turib» aldash, «zarba berib» aldash, «toʻpni toʻxtatib» aldash.

Bu fintlarni va ularning turlarini bajarishning xilma-xil usullari bor. Fintlarning tasnifi 40-rasmda berilgan. Aldash harakatlari texnikasini tahlil qilganda, ikkita umumiy bosqich ajratib koʻrsatiladi. Bulardan biri tayyorlov bosqichi boʻlsa, ikkinchisi asl niyatni amalga oshirish bosqichidir. Aldash harakatlari birinchi bosqichda raqibda qarshilik koʻrsatish uchun javob reaktsiyasi uygʻotishga qaratilgan boʻladi. Shu bosqichdagi harakatning tabiiyligi raqibning javob reaktsiyasi qanday boʻlishini belgilab beradi. Ikkinchi bosqichda aldash harakatiga javoban raqib reaktsiyasidan keyin futbolchining asl niyati amalga oshiriladi. Oʻyindagi vaziyat va taktik mulohazalarga qarab usullarining koʻp boʻlishi asl niyatni amalga oshirish bosqichiga xos xususiyatdir. Fintlarni bajarishda toʻp bilan (olgʻa, oʻngga, chapga, orqaga) qochib qolish, toʻpni olib qochish, kelayotgan toʻpga tegmay sherigiga oʻtkazib yuborish hamda shularning birgalikdagi turli usullari qoʻllaniladi. Aldash harakati birinchi bosqichining tezligi qoʻllanilayotgan texnik usulning tayyorlov bosqichini tabiiy qilib bajarish uchun zarur boʻlgan vaqt bilan belgilanadi. Ikkinchi bosqichni bajarish tezligi esa taktik sharoitga bogʻliq boʻlib, odatda, maksimumga yaqin boʻladi. «Qochib qolish» finti. Turli usullarda bajariladigan bu texnik usul harakat yoʻnalishini toʻsatdan va tez oʻzgartirish printsipiga asoslangan. Oʻyinchi tayyorlov bosqichida muayyan yoʻnalishda raqibdan qochib qolmoqchi boʻlganday harakat qiladi. Raqib ham shu tomonga intilib, uning oʻtmoqchi boʻlgan zonasini toʻsib chiqmoqchi boʻladi. Oʻyinchi asl niyatini amalga oshirish bosqichida tezda harakat yoʻnalishini oʻzgartirib, toʻpni qarama-qarshi tomonga olib qochadi. Qochib qoladigan aldash harakatlari koʻpincha oyoqlarni yarim bukib bajariladi, chunki bu hol harakat amplitudasi keng boʻlishini, demak, raqib ancha chetda qolishini, shuningdek, harakat yoʻnalishini tez oʻzgartirishini tahminlaydi. Tashlanib «qochish». Raqib oldindan hujum qilganida, oʻyinchi uning oʻng yoki chap tomonidan oʻtib ketmoqchidek harakat qiladi. Futbolchining chap tomonga qochish harakatini qilib, oʻng tomonga qochib qolishi jarayonini koʻrib chiqamiz. Oʻyinchi raqibga 1,5-2 m cha qolganda oʻng

oyogʻida depsinib, oldinga - chapga odim tashlanadi. Lekin ogʻirlik markazi oʻqining traektsiyasi tayanch sathga yetib bormaydi. Bunda muvozanat qandaydir omonatroq boʻlib qolsa ham, uning shundan keyingi harakatga yordami tegadi. Raqib uning oʻtib ketish zonasini toʻsmoqchi boʻlib, tashlanish tomoniga oʻtadi. Shunda fint qilayotgan oʻyinchi oʻng tomonga qadam tashlaydi. Toʻpni oʻng oyoq yuzining tashqi qismi oldinga - oʻng tomonga yoʻnaltiradi. Oyoqni toʻp ustidan oʻtkazib «qochish». Bu fint koʻpincha raqib orqadan hujum qilganda qoʻllaniladi. Toʻpni egallab turgan oʻyinchi tayyorlov harakatlarida oʻzini yon tomonga ketmoqchiday koʻrsatadi. Gavdasini chap tomonga buradi, oʻng oyogʻini chalishtirib toʻp ustidan oʻtkazadi-da, chap tomonga tashlanadi. Orqadan xujum qilayotgan raqib toʻpni koʻrmaydi. Oʻyinchiga ergashib u ham chapga tashlanadi. Shu paytda toʻpni egallab turgan oʻyinchi tezlik bilan oʻngga aylanib, toʻpni oyoq yuzining tashqi qismi bilan olgʻa yoʻnaltiradi-da, keyin oʻyindagi vaziyatga qarab harakatini davom ettiradi. Toʻpni «tepib» fint qilish. Shu fintni bajarishning ba`zi xususiyatlarini koʻrib chiqamiz. Yakkama-yakka tortishuvda qatnashayotgan raqib roʻparadan yoki oldindan - sal yon tomondan kelayotgan boʻlsa, unga yaqinlashayotib, zarba beruvchi oyoq orqaga tortiladi. Bunday holat toʻp nishonga tepilishi yoki uzatib yuborilishidan dalolat beradi. Buni koʻrgan raqib toʻpni tortib olishga yoki toʻp uchib oʻtishi kerak boʻlgan zonani toʻsishga harakat qiladi. Buning uchun u harakatni sekinlashtiradigan va toʻxtatib qoʻyadigan tashlanish, shpagat, sirpanish harakatlarini bajaradi. Bundan tashqari, shunday holatlardan yakkama-yakka tortishuv harakatlariga oʻtish uchun bir qadam vaqt kerak boʻladi. Oʻyindagi vaziyat, sheriklar-u raqiblarining turishi, qarshilik koʻrsatayotgan raqibning holati qandayligiga qarab, asl niyatni amalga oshirish bosqichini tegishli usulda sekingina tepilib, raqibdan oldinga, oʻngga, chapga yoki orqaga qochib ketiladi.

34-rasm. Oyoqni toʻp ustidan oʻtkazib «ketish» finti

35- rasm . Oyoq bilan « zarba berish » finti Bordiyu , to ʻ p uzatilgan bo ʻ lib , sheriklardan biri to ʻ pning harakat yo ʻ lida ( qulayroq ) vaziyatda turgan bo ʻ lsa , asl niyatni amalga oshirish bosqichida to ʻ p ochiq turgan sherikka o ʻ tkazib yuboriladi . 36-rasm. Toʻpga bosh bilan «zarba berish» finti Toʻpni olib qoʻyish Asosan, raqib toʻpni olib ketayotganda yoki qabul qilib olayotganda, undan toʻpni olib qoʻyishga harakat qilinadi. Toʻpni olib qoʻyishning samarali chiqishi futbolchining vaziyatni baholash qobiliyatiga, ya`ni raqibgacha va toʻpgacha boʻlgan masofani, ularning harakatlanishi tezligini, oʻyinchilar qanday turganligini va h.k. ni aniq moʻljallay bilish qobiliyatiga bogʻliq. Raqibga yaqinlasha borayotib yoki ungacha boʻlgan oraliq masofani saqlab turib, raqib toʻpni sal oʻzidan uzoqlashtirganda unga xujum qilish kerak. Shu paytda hujum qilayotgan oʻyinchi otilib boradi, toʻpni tepib, toʻxtatib yoki raqibni oyoq bilan turtib, toʻpni tortib oladi. Toʻp olib qoʻyish ikki xil boʻladi: toʻla olib qoʻyish va chala olib qoʻyish. Toʻla olib quyishda olib qoʻyuvchining oʻzi yoki uning sherigi toʻpni egallab oladi. Chala olib qoʻyishda esa toʻp ma`lum masofaga tepib yoki yon chiziqdan chiqarib yuboriladi. Bunda toʻpni raqib egallab olsa ham uning hujum qilish harakatiga

halaqit beriladi va himoyani oqilona qayta qurish uchun vaqtdan yutiladi. Raqib hujum sur`ati va jabhasini oʻzgartirishga majbur boʻladi. Murakkab oʻyin vaziyatlarida toʻpni olib qoʻyish maqsadida tashlanib olib qoʻyish, sirpanib olib qoʻyish degan maxsus usullar qoʻllaniladi. Toʻpni olib qoʻyishning tasnifi 37-rasmda berilgan. Toʻpni tashlanib olib qoʻyish raqibdan oʻzib, 1,5-2 m masofadagi toʻpni olib qoʻyish imkonini beradi. Raqib oʻng yoki chap tomondan oʻtib ketmoqchi boʻlganida shu usul qoʻllaniladi. Toʻp tomonga tez harakat qilib unga tashlanadi (38-rasm). Tashlanish kengligi toʻpgacha boʻlgan masofa qanchaligiga bogʻliq. Yetish qiyin boʻlgan toʻplarni yarim shpagat yoki shpagat qilib olib qoʻyiladi. Tashlanib toʻpni olib qoʻyishda toʻpni tepish yoki toʻxtatishdan foydalaniladi. Birinchisida raqib oyogʻidagi toʻp koʻproq oyoq uchi bilan tepib yuboriladi. Toʻxtatishga harakat qilganda esa oyoq kafti bilan toʻp yoʻli toʻsiladi va uning harakat yoʻnalishida olib ketilishiga imkon berilmaydi. Sirgʻanib toʻpni olib qoʻyish oʻyinchiga 2 m dan ham uzoqroqda boʻlgan toʻpni egallab olish imkonini beradi. Bunda toʻp koʻproq orqadan yoki yon tomondan kelib olib qoʻyiladi. Hujum qiluvchi oʻyinchi raqibga yaqinlashib qolganda yiqila turib oyoqlarini oldinga uzatib yuboradi. Oʻyinchi oʻt ustida sirpanib borib, toʻp yoʻlini toʻsib qoʻyadi yoki uni tepib yuboradi.

Raqibni yelka bilan turtib yuborib toʻpni olib qoʻyish oʻyin qoidalariga muvofiq ijro etilishi kerak. Toʻpni boshqarayotgan oʻyinchiga oʻyin masofasida faqat yelka bilan raqibning yelkasiga turtishga ruxsat etiladi. Faqat toʻpni olib qoʻyish maqsadida turtish mumkin boʻlib, bu hech qachon qoʻpol va xavfli tarzda boʻlmasligi lozim. Bu usuldan muvaffaqiyatliroq foydalanish uchun yelka bilan turtishni raqib bir oyoqqa tayanib turganida bajarish kerak. Toʻpni tashlash Toʻpni tashlash - maydon oʻyinchilari qoʻlda bajaradigan yagona usul. Toʻp tashlash harakatining tuzilmasi koʻp jihatdan futbol qoidalarining talabiga qarab belgilanadi va unchalik murakkab hisoblanmaydi. Biroq toʻpni uzoqroq masofaga yetkazib tashlash uchun maxsus koʻnikma hosil qilingan boʻlishi va qorin, yelka kamari hamda qoʻldagi mushak guruhlariga muayyan darajada kuch berilishi kerak. Toʻpni tashlashda keng yozilgan barmoqlar uni yon tomonidan (oʻyinchiga qaragan tomoniga yaqinroq) qamrab turadigan qilib, bosh barmoqlarni qariyb bir- biriga tekkizgan holatda ushlash kerak.

40- rasm . To ʻ pni yon chiziq ortidan tashlab berish To ʻ pni tashlashda qo ʻ lni yuqoridan orqaga tortish tayyorlov bosqichi hisoblanadi . Dastlabki holat - oyoqlarni kerib yoki qadam tashlagan holatda turish . To ʻ pni tutgan qo ʻ llar tirsakdan sal bukiladi va yuqori ko ʻ tarilib , boshdan orqaga o ʻ tkaziladi . Gavda orqaga egiladi , oyoqlar tizzasi bukilib , gavdaning og ʻ irligi orqadagi oyoqqa tushadi . Ishchi bosqich - oyoqlar , gavda , qo ʻ llarni keskin rostlashdan boshlangan to ʻ pni tashlash harakati uloqtirish tomonga barmoqlar yordamida kuch berish bilan tugallanadi Yakunlash bosqichini bajarish tashlash vaqtida futbolchining ikkala oyog ʻ i yerga tegib turishi lozimligi to ʻ g ʻ risidagi qoida talablariga muvofiq bo ʻ lishi kerak . Shunga binoan yakunlovchi bosqichni bajarishning bir qancha variantlari bor . Birinchi holda o ʻ yinchi qo ʻ llari frontal tekislikdan oʻ tayotganda to ʻ pni qo ʻ yib yuboradi va gavdaning olg ʻ a tomon harakati darhol tormozlanadi . Ba`zan uloqtirish paytida orqadagi oyoq oldingi oyoq bilan juftlanadi. Nihoyat, yakunlovchi bosqichda ataylab yiqilish mumkin. Bunda gavda frontal tekislikdan oʻtganidan keyin, toʻp tashlab yuborilgan zahoti oldinga pastga tomon harakat davom etadi. Qoʻllar gavdadan ilgarilab ketib, yerga tushadi-da, yiqilishni amortizatsiyalaydi.

Tashlash uzoqligini oshirish uchun ba`zan yugurib kelib uloqtiriladi. Yugurib kelish toʻpni tashlashda qatnashadigan a`zolarning tezligini oshirishga yordamlashadi. Darvozabonning oʻyin texnikasi Davrvozabonning oʻyin texnikasi maydon oʻyinchisining oʻyin texnikasidan tubdan farq qiladi. Bu darvozabonga qoidaga binoan jarima maydoni ichida qoʻl bilan toʻp oʻynashga ruxsat etilgani bilan bogʻliqdir. Quyidagi usullar guruhi darvozabonning oʻyin texnikasiga kiradi: toʻpni ilib olish, qaytarish, oʻtkazib yuborish va tashlash. Oʻyinda sheriklar va raqib komandasi oʻyinchilarning qayerda turganiga, shuningdek, toʻp harakatining yoʻnalishi, traektoriyasi va tezligiga qarab darvozabon harakatining xilma-xil usullari, usul va turlari qoʻllaniladi. Oʻyin jarayonida darvozabon maydon oʻyinchisi ixtiyoridagi kerakli texnik usullardan foydalanaveradi. Texnik usullarning muvaffaqiyatli bajarilishi koʻp jihatdan darvozabonning harakatga qanchalik tayyor turganligi bilan belgilanadi. Darvozabonning toʻgʻri dastlabki holatda boʻlishi uning harakatga tayyor ekanligi omillaridandir. Bunday dastlabki holat oyoqlarni yelka kengligida kerib, sal bukib turish bilan ifodalanadi. Yarim bukik qoʻllar koʻkrak balandligida oldinga uzatilgan. Kaftlar olgʻa tomon ichkariga qaragan. Barmoqlar sal boʻshashtirilgan. Dastlabki holatning toʻgʻri boʻlishi darvozabonga ogʻirlik markazi oʻqini tezlik bilan tayanch sathidan tashqari chiqarib olib, lozim boʻlgan harakatlarni oddiy, juftlama yoki chalishtirma qadam tashlab, sakrab va yiqilib bajarish imkonini beradi.

Toʻpni ilib olish Toʻpni ilib olish - darvozabon oʻyin texnikasining asosiy vositasi. Bu koʻpincha ikki qoʻllab amalga oshiriladi. Toʻpning yoʻnalishi, traektoriyasi va tezligi qandayligiga qarab, uni pastdan, yuqoridan yoki yondan ilib ushlab olinadi. Darvozabondan anchagina naridan uchib borayotgan toʻplar yiqila turib olinadi. Toʻpni pastdan ilib olish darvozabon tomon yumalab kelayotgan, yuqoridan tushib kelayotgan va past (koʻkrak balandligida) uchib kelayotgan toʻplarni egallab olishda qoʻllaniladi. Yumalab kelayotgan toʻpni ilib olishning tayyorlov bosqichida darvozabon oldinga engashib, qoʻllarini pastga tushiradi. Bunda kaftlar toʻpga qaragan, sal yoziq, yarim bukik barmoqlar yerga tegay deb turadi. Qoʻllar haddan tashqari tarang tutilmasligi kerak. Oyoqlar juftlangan, hech bukilmagan yoki sal bukilgan boʻladi. Ishchi bosqich shundan iboratki, toʻpning qoʻlga tegishi paytida barmoqlar uni ostidan tutib oladi, qoʻllar tirsakdan bukilib, toʻpni qorin tomon torta boshlaydi. pastga tushirilgan qoʻllar vaznining amortizatsiyasi ta`siri va bukilishi

hisobiga toʻpning tezligi soʻndiriladi. Yakunlovchi bosqichda darvozabon qaddini rostlaydi. Hozirgi zamon futbolida yumalab kelayotgan toʻpni ikki qoʻllab pastdan ilib olishning boshqa variantlari ham qoʻllaniladi. Bu variantning xususiyati shundaki, unda oldinga engashish oʻrniga taxminan 50-800 tashqariga burilgan bir oyoqqa choʻnqayiladi. Tizzasi anchagina bukilib, uchiga tayanib turilgan ikkinchi oyoq ham tashqariga buriladi. pastga tushirilgan qoʻllarning kafti toʻpga toʻgʻrilangan boʻladi. Toʻpni bevosita ilib olish yuqorida tasvirlangan variantdagi singari boʻladi. Yakunlovchi bosqichda oyoqlarni burish va toʻgʻrilash hisobiga darvozabon qaddini rostlab, keyingi harakatlar uchun kerakli dastlabki holatni oladi. Toʻsiqning straxovka qilish sathi anchagina boʻlgani uchun toʻp ilib olishning bu varianti dinamik ishonchliroqdir. Past uchib kelayotgan va darvozabonning old tomonida yuqoridan tushib kelayotgan toʻplarni ilib olishda tayyorlov bosqichida salgina bukilgan qoʻllar kaftlari oldinga qaratilib, toʻp qarshisiga uzatiladi. Barmoqlar bir oz yoziq va yarim bukik boʻladi. Ayni vaqtda gavda ozroqqina oldinga engashadi, oyoqlar esa sal bukiladi. Oyoqlarning qay darajada bukilishi toʻpning uchib kelish traektoriyasiga bogʻliq. Toʻp qoʻlga tegishi paytida darvozabon uni ostidan barmoqlari bilan tutib oladida, qorni yoki koʻkragi tomon torta boshlaydi. Toʻp anchagina tez kelayotgan boʻlsa, oyoqlarni toʻgʻrilash va gavdani oldinga engashtirish hisobiga orqaga tomon qoʻshimcha soʻndiruvchi harakat qilinadi.

Oʻyin jarayonida darvozabonning yon tomoniga yumalab va past uchib kelayotgan, shuningdek, uning old tomonida ancha nariga tushayotgan toʻplarni ilishga ham toʻgʻri keladi. Bunday hollarda oldin toʻpning harakat yoʻnalishi tomonga qarab jilish kerak. Bu ish yugurish qadami, juftlama qadam yoki chalishtirma qadam bilan, shuningdek, koʻproq bir oyoqda depsinib yuqoriga, oldinga - yuqoriga yoki yon tomonga yuqoriga sakrash bilan amalga oshiriladi. Shundan keyingi harakatlar tizimining tahlili yuqorida berilgan. Toʻpni yuqoridan ilib olish oʻrtacha traektoriyada uchib kelayotgan, shuningdek, baland uchib kelayotgan va pastga tushib kelayotgan toʻplarni egallab olish uchun qoʻllaniladi. Darvozabon tayyorlov bosqichida dastlabki holatni egallayotganda qoʻllarni sal bukib, oldinga yoki yuqoriga - oldinga uzatadi. Oldinga qaratilgan kaftlarning barmoqlari yoziq, yarim bukilgan boʻlib, «yarim aylana» singari shakl hosil qilib turadi. Bosh barmoqlar bir-biridan uncha uzoq boʻlmaydi (3-5 sm dan oshmaydi). Baland to'plarni, ya`ni baland trayektoriyada uchib kelayotgan to'plarni qo'lga kiritish uchun sakrab ikki qo'llab yuqoridan ilib olish qo'llaniladi. To ' pning uchish yo ' nalishiga qarab bir yoki ikki oyoqda depsinib yuqoriga , yuqoriga - oldinga yoki yuqoriga - yonga sakraladi . Harakatlanayotgan paytda asosan bir oyoqda, joyda turganda esa ikki oyoqda depsinib sakraladi. Depsinish paytida qo'llar silkinish harakatini qilib, to'p tomon yuqoriga uzatiladi. To'pni ilib olgandan keyin oyoqlar bir oz bukilib, yerga tushiladi.

Toʻpni yondan ilib olish darvozabonning yon tomoniga oʻrtacha traektoriyada uchib kelayotgan toʻplarni qoʻlga kiritish uchun qoʻllaniladi (55-rasm). Tayyorlov bosqichida qoʻllar oldinga - yonga, yahni toʻp uchib kelayotgan tomonga uzatiladi. panjalar deyarli parallel, barmoqlar sal yoziq va yarim bukik. Gavdaning ogʻirligi toʻp ilinadigan tomondagi oyoqqa uzatiladi. Gavda ham shu tomonga sal buriladi. Ishchi va yakunlovchi bosqichlar bajarilish tuzilmasi jihatidan toʻpni yuqoridan ikki qoʻllab ilib olishdagiga oʻxshaydi. Toʻpni yiqila turib ilib olish darvozabondan chetga qoʻqqisdan, aniq, goho esa juda qattiq yoʻnaltirilgan toʻplarni qoʻlga kiritishning samarali vositasidir. Toʻp uzatilganda ushlab qolish va raqib oyogʻidagi toʻpni olib qoʻyishda qoʻllaniladi. Yiqila turib toʻp ilishning ikki varianti bor: uchish bosqichisiz ilish va uchish bosqichi boʻlgan ilish.

Birinchi variant, odatda, darvozabonning yon tomoniga undan 2-2,5 m narida yumalab yoki past uchib kelayotgan toʻplarni ilib olish uchun qoʻllaniladi. Tayyorlov bosqichida toʻp harakati tomonga katta qadam tashlanadi. Toʻpga yaqin turgan oyoq qattiq bukiladi. Ogʻirlik markazining oʻqi tayanch sathidan chiqarilib, pastroq tushiriladi. Qoʻllar toʻp tomon keskin uzatiladi. Bu gavdaning harakatlanishiga ham, yiqilishga ham yordam beradi. Yerga tushish bunday tartibda boʻladi: oldin oyoqning boldir qismi, keyin tos-son va gavdaning yon qismlari yerga tegadi. parallel uzatilgan qoʻllar toʻp yoʻlini toʻsib chiqadi. panjalarning turishi, shuningdek, bevosita toʻp ilib olish yiqilmay ikki qoʻllab yuqoridan ilishda qanday boʻlsa, shunday. Darvozabon gʻujanak boʻlayotganda qoʻllarini bukib, toʻpni koʻkragiga tortadi. Ayni vaqtda oyoqlarini ham bukadi. Darvozabondan ancha narida dumalab va uchib kelayotgan toʻplarni ilib olish uchun uchish bosqichi boʻlgan yiqilish qoʻllaniladi. Dastlabki bosqichda darvozabon uchib kelayotgan tomonga tezda bitta yo ikkita juftlama yoki chalishtirma qadam tashlaydi. Bunday paytda qaysi harakatlanish usulini tanlash va undan foydalanish darvozabonning hosil qilgan shaxsiy koʻnikmalariga bogʻliq. Depsinishga tayyorlanish gavdani oldinga engashtirib, ogʻirlik markazi oʻqini tayanch sathidan chetga chiqarishdan boshlanadi. Toʻp kelayotgan tomonga yaqin

oyoqda depsiniladi. Qoʻllar toʻp tomonga keskin uzatiladi. Ularning harakati va ikkinchi oyoqning silkib bukilishi depsinish kuchi oshishiga yordam beradi. Depsinish burchagining qanday boʻlishi toʻpning uchish balandligiga bogʻliq. Baland kelayotgan toʻplarni ilib olishda yuqorilab yon tomonga, oʻrtacha balandlikda kelayotganlarini ilishda esa yon tomonga depsinib chiqiladi. Dumalab kelayotgan va past uchib kelayotgan toʻplarni ilib olishda gavda koʻproq engashadi, depsinuvchi oyoq Yana ham chuqurroq bukiladi, darvozabonning uchish traektoriyasi past, yer bilan parallel boʻladi. Toʻp darvozabonning uchish bosqichida ilib olinadi. Toʻp qoʻlga kiritilganidan keyin gʻujanak boʻlinadi, bu old-orqa oʻqi atrofida olgʻa tomon aylanishga olib keladi. Tortish kuchi ta`sirida quyidagi tartibda yerga tushiladi: oldin bilak, keyin yelka, gavda va tosning yon qismlari, oyoqlar. Toʻpni qaytarib yuborish Toʻpni ilib olish mumkin boʻlmagan hollarda toʻp qaytarib yuboriladi. Darvozabonning darvozaga ketayotgan toʻp yoʻlini toʻsishdagi, toʻgʻridan gʻizillatib uzatilgan va yuqoridan uzatib tushirilgan toʻplarni olib qolishdagi harakatlari toʻpni qaytarib yuborishga kiradi. Bunda darvozabon toʻpni egallab olmaydi. Toʻp ikki qoʻllab ham, bir qoʻllab ham qaytarib yuboriladi. Birinchi usul ishonchliroq, chunki bunda toʻsib qoluvchi sath kattaroq boʻladi. Biroq ikkinchi usul darvozabondan ancha naridan oʻtayotgan toʻplarni qaytarib yuborish imkonini beradi. Toʻpni bir qoʻllab yoki ikki qoʻllab qaytarishda dastlabki va tayyorlov bosqichlaridagi harakatlar koʻp jihatdan toʻpni yuqoridan va yondan ilib olishdagi harakatlarga oʻxshaydi. Toʻpning harakat yoʻnalishi va traektoriyasiga moslab, darvozabon taranglashgan, barmoqlari sal yoziq bitta qoʻlini yoki ikkala qoʻlini tezlik bilan toʻp qarshisiga uzatadi. Toʻp koʻpincha kaftlar bilan qaytariladi. Gohida toʻp bilakka tegib qaytadi. Toʻpni qaytarib yuborganda, uni darvozadan yon tomonga yoʻnaltirish tavsiya qilinadi.

Darvozabondan ancha naridagi toʻplarni yiqila turib bir yoki ikki qoʻllab qaytarib yuborish kerak. Bunda qaytarib yuborish qiyinroq boʻlgan toʻplarga bir qoʻlda yetib olish mumkinligini nazarda tutish lozim. Toʻp harakatining yoʻnalishi, traektoriyasi va tezligi qandayligiga qarab, yiqila turib toʻp ilishdagi singari, dastlab toʻp tomonga siljish va keskin depsinish bajariladi. Tarang uzatilgan bir yoki ikkala qoʻl toʻp qarshisiga chiqib, bir yoki ikkala kaft bilan yoxud bir yoki ikkala qoʻlni musht qilib toʻp qaytarib yuboriladi. Yakunlovchi bosqichda toʻpni yiqila turib ilishdagi harakatlarga oʻxshab gʻujanak boʻlib yerga tushiladi. Toʻgʻridan gʻizillatib uzatilgan va yuqoridan uzatib tushirilgan toʻplarni toʻsib qolayotganda, darvozabon raqib oʻyinchilari bilan kurashda toʻpni anchagina nariga qaytarib yuborishi kerak. Buning uchun toʻpni u bir yoki ikkala qoʻlini musht qilib urib yuboradi. Musht bilan toʻp qaytarishda zarba berishning ikki varianti bor: yelkadan boshlab urish va bosh ortidan boshlab urish. Yelkadan boshlab urishning tayyorlov bosqichida darvozabon tirsagi bukilgan zarba beruvchi qoʻlini yelkasi tomon tortadi. Gavdasi ham shu tomonga buriladi (58-rasm). Zarba berish harakati gavdani dastlabki holat tomonga burishdan boshlanib, qoʻlni keskin toʻgʻrilash bilan tugaydi. Qoʻl toʻla toʻgʻrilanib olgunga qadar, toʻp mushtga tegadi. Zarba barmoqlarning birinchi suyaklariga toʻgʻri keladi. Bosh ortidan boshlab urish uchun sal bukilgan qoʻl yuqori koʻtarilib, bosh orqaga tortiladi. Gavda ham orqaga egiladi. Gavda bilan qoʻlning keskin toʻgʻrilanishi hisobiga zarba beriladi. Toʻpga u darvozabondan sal oldinda paytida bevosita zarba berish kerak. Zarba barmoqlarning oʻrta suyagi bilan beriladi.

To ʻ pni mushtumlar bilan urib yuborish To ʻ pni ikkala qo ʻ lni mushtlab qaytarib yuborish ishonchliroq bo ʻ ladigan vaziyatlar ham uchrab turadi . Zarba berishdan oldingi dastlabki holat - tirsaklar bukilgan, mushtga tugilgan qoʻllar koʻkrak oldida. Tarang tutilgan ikki qoʻlni baravariga toʻgʻrilab, mushtlar bilan toʻpga zarba beriladi. Toʻpni joyda turib, qadam tashlab, turli harakatlanishlardan keyin va, ayniqsa, sakrab turib bitta yoki ikala qoʻlni musht qilib urib qaytarib yuborish mumkin. Sakrab toʻp qaytarish darvozabonga baland toʻplar uchun raqib bilan muvaffaqiyatli kurashish imkonini beradi. Bunda bir yoki ikkala oyoqda depsinib yuqoriga - oldinga tomon sakraladi. Uchish bosqichida tayyorgarlik harakatlari qilinadi. Zarba berish harakati koʻtarilishning eng yuqori nuqtasiga yetganda boshlanadi. Yerga oyoqlarni sal bukib tushiladi. Toʻpning qoʻldan sirgʻanib ketishiga yoʻl qoʻymaslik uchun barcha hollarda toʻpga mushtning oʻrta qismi bilan zarba berish kerak.

Toʻpni tepadan oshirib yuborish Darvozaga uchib kelayotgan toʻpni yuqori toʻsiq ustidan oʻtkazib yuborishga tepadan oshirib yuborish deyiladi. Asosan darvozabondan yuqori yoki uning yon tomonidan kuch bilan va baland traektoriyada uchib kelayotgan toʻp tepadan oshirib yuboriladi. Darvozabonning toʻpni tepadan oshirib yuborishdagi harakatlari koʻp jihatdan toʻpni qaytarib yuborishdagi harakatlarga oʻxshaydi. Tepadan oshirib yuborish ham bir yoki ikki qoʻllab bajariladi. Yetish qiyin boʻlgan toʻplar yiqila turib tepadan oshirib yuboriladi. Tayyorlov bosqichida bir yoki ikki qoʻl taranglashtirilgan holda toʻpning uchish yoʻnalishiga uzatiladi. Uchib kelayotgan toʻp toʻsiqqa - burchak ostida qoʻyilgan bir yoki ikkala qoʻl kaftiga tegib, traektoriyasini oʻzgartiradi. Toʻpni kaftlar bilan tepadan oshirib yuborish - eng ishonchli usul. Lekin hamma vaqt buning iloji boʻlavermaydi. Koʻpincha yuqori toʻsiq tagiga kirib borayotgan toʻpni tepadan oshirib yuborish uchun tarang barmoqlarni unga yetkazib, yoʻlini toʻsish va traektoriyasini oʻzgartirish kifoyadir. Bunday toʻplar musht bilan ham tepada oshirib yuboriladi. Bunda yuqoriga - orqaga yo'naltirilgan musht bilan sekingina urish hisobiga to'pning uchish traektoriyasi o'zgartiriladi. Bir qo'llab tepadan oshirib yuborish darvozabondan anchagina narida uchib kelayotgan to'p yo'lini to'sish imkonini beradi. Bunda yiqila turib to'pni chetdan o'tkazib yuborish samaraliroq chiqadi. Tayyorlov bosqichining va yakunlovchi bosqichning bajarilishi darvozabonning to'p qaytarib yuborishdagi harakatlariga

o'xshashdir. Asosiy bosqichda to'p kaft yoki musht bilan tepadan oshirib yuboriladi. To'pning uchish yo'nalishi va darvozabondan ungacha bo'lgan masofaning qanchaligini hisobga olgan holda, joyda turib, sakrab va zarur siljishlardan keyin harakatlana turib, to'pni tepadan oshirib yuborish mumkin. Toʻpni tashlab berish Hozirgi futbolda darvozabonlar to'pni ko'pincha tashlab beradilar, chunki bunda to'pni tepgandagidan ko'ra aniqroq yo'naltirib berish mumkin. Tashlash masofasiga kelganda esa, tegishlicha jismoniy tayyorgarligi va ahlo darajada ratsional texnikasi bo'lgan darvozabon to'pni anchagina (35-40 m) masofaga tashlab bera oladi. Bu texnik usul, odatda, asosan bir qo'llab, ahyon-ahyonda ikki qo'llab bajariladi. To'pni bir qo'llab tashlab berish yuqoridan, yondan va pastdan bajariladi. To'pni yuqoridan tashlab berish - eng ko'p tarqalgan usul. Bu usulda sheriklarga turli traektoriyada, anchagina masofaga va yetarlicha aniq to'p tashlab berish mumkin. 51-rasm. Toʻpni yuqoridan tashlab berish Toʻp tashlashdan oldingi dastlabki holat - bir qadam tashlab tik turish. Toʻp shundoqqina kaft ustida boʻlib, yoziq va yarim bukilgan barmoqlar uni tutib turadi. Tayyorlov bosqichida toʻp tutgan qoʻl tirsagi bukilib, yon tarafdan orqaga tortilib, bosh balandligida (yoki bir oz balandroq) yuqori kutariladi. Gavda shu qoʻl tortilgan tomonga burilib, sal oldinga engashadi. Tana ogʻirligi orqadagi sal bukilib turgan oyoqqa oʻtkaziladi. Oldindagi oyoqning uchi yerda boʻladi. Asosiy

bosqichdagi tashlash harakati oyoqlarni toʻgʻrilab, gavdani burishdan boshlanadi. Shundan keyin qoʻl faol yozilib, uloqtirish tomonga harakatlanadi-da, bu harakat panjaning keskin yoʻnaltiruvchi harakati bilan tugaydi. Tananing ogʻirligi orqadagi oyoqqa oʻtkaziladi. Toʻpni yondan tashlaganda, u anchagina uzoqqa yetib borsa ham, tashlash unchalik aniq boʻlmaydi. Tayyorlov bosqichida bir qadam tashlab tik turgan dastlabki holatda qoʻl tortiladi. Toʻp tutgan qoʻl yon tomonga - orqaga uzatiladi. Gavda shu tomonga buriladi. Tana ogʻirligi orqadagi sal bukilgan oyoqqa tashlanadi. Toʻp tashlash oyoqning uchiga koʻtarilib, keskin toʻgʻrilanish va gavdani burish hisobiga bajariladi. Bu oʻzuvchi harakatlar qoʻlning toʻgʻri tutilib, yon tomondan oldinga keskin harakat qilishi bilan tugaydi. Frontal tekislikka yaqinlashib qolganda, toʻp panjadan «uziladi». Tashlashning ertaroq yoki kechroq bajarilishi toʻpning uchish yoʻnalishida anchagina xatolar yuz berishiga olib keladi. Toʻpni past traektoriyali qilib tashlashda pastdan tashlash qoʻllaniladi. 52-rasm. Toʻpni yon tomondan tashlab berish Dastlabki holatda bir qadam tashlangan holdagi oyoqlar anchagina bukilib turadi (63-rasm). panjasi toʻpni tagidan tutib turgan qoʻl quyi tushiriladi. 53- rasm . To ʻ pni pastdan tashlab berish Keyin darvozabon qo ʻ lini orqaga tortib , tana og ʻ irligini oldindagi oyog ʻ iga o ʻ tkazadi . Toʻp tutgan qoʻl yerga parallel tarzda olgʻa tomon keskin harakat qiladi.

Gavda ozgina engashadi. Shu tarzda eng oxirgi holatda toʻp qoʻldan tushib, moʻljal tomon otilib ketadi. Toʻpni ikki qoʻllab tashlash koʻpincha yuqoridan, bosh ortidan boshlab bajariladi. Bunday harakatlar koʻp jihatdan yon chiziqning narigi yogʻidan toʻp tashlashdagi harakatlarga oʻxshash; shuni qayd etish lozimki, qoidaning toʻp tashlash paytida ikki oyoqqa tayanib turish haqidagi talabi darvozabonning toʻp tashlashiga aloqador emas.

Adabiyotlar: 1. Nurimov R.I. Futbol. Darslik. T: 2005 2. Xolmirzayev E . J ., Nematov B . I ., Xo ʻ janiyozov B . I . Sport anjomlari va 3. jihozlari - T., 2010. 4. Imomxujayev A. Futbol - quvonchim, dardim, faxrim.- T., 1996. 5. Sergeev G.M. Istoriya futbola v Uzbekistane. V sbornike nauchno`x trudov. Tashkent, 2001. 6. Simakov V.I. Futbol. Prosto`e kombinatsii. M., FiS, 1987. Futbol. Pravila sorevnovaniy. M., RFS, 1997. 7. Nurimov R.I. Yosh futbolchilarni texnik va taktik tayyorlash. O`quv qo` llanma. - T.: UzDJTI, 2005. 8. Talipdjanov A.I. Yuqori malakali futbolchilar tayyorlashning zamonaviy tizimi. O‗quv qo‗llanma. - T., 2012.

O'xshashlar

Oʻyin taktikasi

Basketbol o’yin texnikasi

Qisqa masofaga yugurish texnikasi

Tipik mashqlarni bajarish texnikasi

Balandlikka sakrash texnikasi referat