Jismoniy madaniyatni madaniyatning boshqa yo` nalishlari bilan bog`liqligi - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Jismoniy madaniyatni madaniyatning boshqa yo` nalishlari bilan bog`liqligi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Jismoniy madaniyatni madaniyatning boshqa y o` nalishlari bilan bog`liqligi Reja: 1. Jismoniy madaniyat jarayonida aqliy madaniyat 2. Jismoniy madaniyat jarayonida axloqiy madaniyat 3. Jismoniy madaniyat jarayonida estetik madaniyat

www.arxiv.uz Jismonan yetarli darajadagi rivojlangachlik normal aqliy rivojlanishga sharoit yaratadi. Dialektik materializmning psixik va jismoniy jarayonlarning aqliy va jismoniy faoliyat bilan birligi haqidagi fikrlari Chernishevskiy asarlarida o`z ifodasini topdi: "Har qanday mehnat - bu aqliy, jismoniydir. Agar aqliy va jismoniy mehnat orasidagi farqni ajratsak, bittasida asosiy rolni miya, ikkinchisida muskullar uynaydi. Miyaning faoliyati muskullarning o`zaro faoliyatiga, muskullar faoliyati esa miyaning boshqarishi orqali amalga oshiriladi", - degan edi u. Jismoniy bilimlar asoschisi P.F. Lesgaft ko`rsatganidek, aqliy va jismoniy rivojlanish bir-biri bilan o`zviy bog`liq. Aklning usishi va rivojlnishi o`z navbatida jismoniy rivojlanishni takazo qiladi. Jismoniy madaniyatning vazifasi shunda muvaffaqiyatli xal qilinadiki, shug`ullanuvchilar jismoniy mashqlarni ongli ravishda, tushunib bajarsalar yoki ular sport mashg`ulotlariga zur qiziqish, o`z tashab buslari bilan ijodiy yondashsalar, harakat malakalarini to`g`ri shakllanishiga, organizmning funksional qobiliyatlarini rivojlantirish uchun umumiy maxsus bilimlarga tayangan xolda olib borilsagina samarali bo`ladi. Jismoniy madaniyatda yoki sportda talantni ochish shug`ullanuvchidan umumiy jismoniy rivojlanganlik va tayyorlangailik hamda shug`ullanayotgan soxa bo`yicha chukur malakaviy bilimlarga ega bo`lish, bosh miya, muskullar faoliyatidan foydalanishda kur-kuronalikka yul kuymaslik okibatidan kelib chiqadi. Mashg`ulotga ongli munosabatda bo`lmaslik talantni sunishiga sabab bo`ladi. Eng xavflisi shug`ullanuvchidan bir tomonlamalilik, faqat sport bilan shug`ullanishgagina odat shakllanadi - jamiyat uchun bokimandalar ko`payadi. Sport trenirovkasi sirlariga shungish, uni tushunish shug`ullanuvchi maxoratini oshishiga olib keladi. Bunga faqat har tomonla malilik orqaligina erishish mumkin. Jaxon rekordlarini urnatish, chempionlik lavozimlari uchun ko`ra shish sportchidan yuqori saviya, chukur bilim va jismoniy qobiliyatni talab qiladi. Bunga erishish uchun esa mashakkatli mehnat, utkir intellekt soxibi bo`lishi shart. Akliy

www.arxiv.uz va jismoniy madaniyatnig birligi, o`zaro bog`liqligi masalasi tabiiy-ilmiy fanlar asosida ulug rus fiziologi I.M.Sechenov va I.P. Pavlovning ilmiy tadqiqotlari orqali isbotlangan, Pavlov: "Men butun hayotim bo`yi aqliy va jismoniy mehnatni sevdim, ko`proq ikkinchisini. Ayniqsa, miyada paydo bo`lgan fikrni xal qilish uchun aqlimni ko`chim bilan bog`laganimda o`zimni juda yaxshi xis qilar edim", - deb yozgan edi. Demak, jismoniy madaniyat aqliy madaniyat bilan o`zviy bog`liq h olda amalga oshirilar ekan. 2. Jismoniy madaniyat jarayonida axloqiy madaniyat Jismoniy madaniyat jarayonida o`quvchilar o`zaro bir-biri bilan va jamiyatning boshqa a`zolari bilan muloqatda bo`ladilar. Jismoniy mashqlar bilan shug`ullanish uchun ma`lum moddiy va ma`naviy qimmatga ega bo`lgan anjomlar, jixozlardan foydalanadilar. Jismoniy madaniyatchilarning, sportchilarning o`zaro bir-biri bilan munosabati, muomilasi va uni urab olgan ijtimoiy muhit, tabiat omillarining ta`siri bilan ular oldiga mavjud jamiyat axloqi talablariga javob berish muammosini quyadi. Mamalakat sportchisining, jismoniy madaniyatchisining axloqi - bu millat vakili, mavjud jamiyat kishisining axloqidir. O`zbek sportchisining maxsus axloq normalari yo`qki u mazkur jamiyatning oddiy a`zosi axloqi normalaridan farq qilsa. "Sportchining axloqi" degan axloqni tuzishga urinish bu bizning shark xalklari axloq normalaridan uzoq lashishga olib kelar edi. Biz qisqa fikrli, tor uyli sportchini tayyorlamasligimiz, bakuvvat, faqat yaxshi xazm qilish organlariga ega bo`lganlarni emas, fikrlash doirasi keng, ma`naviy boy, kirishuvchan, yaxshi tashqilotchi bo`la oladigan individni madaniyatlashni nazarda tutmogimiz lozim. Bu fikrlar ayniqsa navkiron mamlakatimiz yoshlari uchun taaluklidir. Sportda birlik va umumiylik yagona qonuniy xususiyatdir. Ushbu xususiyat jamoada gavdalanadi. Jamiyat jismoniy madaniyati tarixi millat va jamoaning

www.arxiv.uz kuchini ifodalaydi. Mamlakat sportchisi xalkaro maydondagi galabalarning xal qiluvchi omili, o`z xalki, Vatani oldvdagi javobgarlik burchinini xis qilishi lozim. Garbning proffesional sporti esa o`zining vakillariga: shaxsiy manfaatingiz jamiyat manfaatiga mos kelishi shart)mas, o`z nshnngi shi vujudga kelgan holatni xisobga olib xech qanday burch va prinsip bilan boglamay xal qiling deb urgatadi. 2. Jamoat mulkiga ijtimoiy munosabatda bo`lishni jismoniy tar biya darsida madaniyatlash, shug`ullanuvchilardi jixoz, anjomlar, ishlati layotgan inshoatga yaxshi munosabatda bo`lishga urgatish, sport maydon larini talab darajasida qayta jixozlash ishida ishtirok etish bilan madaniyatlanadi. 3. Mehnatga ijtimoiy munosabatda bo`lish jamiyat a`zolari axloq normalarining eng asosiysidir jismoniy mashqlar bilan shug`ullanish shug`ullanuvchini mehnatda, yuqori ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etishga va o`zning har tomonlama garmonik rivojlanishini amalga oshi rish imkoniyatini yaratadi. Sportchida esa sport natijasiga erishish mashakkatli va ogir bo`lib, chidam bilan mehnat qilishni talab qiladi. U bilan rekordlarni ngina yangilab qolmay, o`zida mehnat jarayoni uchun keraqli iroda, intizom, mehnat qilishga odatni shakllantiradi, mehnatni kadrlashga urgatadi. 4. Jismoniy madaniyat jamiyat qonunchiligiga bo`ysunishni urgatadi. Gimnastika, uyinlar,sport, turizm va boshqa jismoniy mashq bilan shu gullanish madaniyatlanuvchilardan urnatilgan qoidani, tartibni katiyyan talab qiladi. Ularni bajara olmaslik sportchini yoki madaniyat lanuvchini maqsaddan uzoqlashtiradi. Sportchi hayotini xavf ostida koldiradi. Sport jarayonida uning axloqiy madaniyatsining iatijasini kurib utishgina kifoya. Masalan, tup uchun ko`rashayotganda uyinchi tuknashib ketdi deylik. Kimdir aybdor. Ko`pollikka Siz ham javob kilgingiz keladi. lekin sportchi axloqi normalari o`z - o`zini kulga olish va nizoli holatni tinch yul bilan xal qilish uchun axloqiy norma talablari ustun kelishi kerak ligini takazo etadi. 5. Gumanizm normasi insonni xurmat qilishga, kelajak uchun tinch lik uchun ko`rashishga chakiradiki, bir-birini qullash, yordam berish, ayniqsa

www.arxiv.uz musobaqalar davomida o`zaro urtoklik yordami tarzida ifodalanadi. Shark xalklarida o`z rakiblariga nisbatan gumanizm ruxi uta yuqoridir. Demak mustaxkam sog`lomlik va jismoniy tayyorgarlik ja miyat a`zosining axloq pormalarinn, iroda sifatlarini madaniyatlaydi. 3. Jismoniy madaniyat jarayonida estetik madaniyat Jismoniy madaniyat jarayonida estetik madaniyatning ayrim vazifalari xal qilinadi va yulga qo`yiladi: 1.Muomala estetikasini madaniyatlash. Gimnastika b ilan shug`ullanish, sport, uyinlar, turizm, yuqorida bayon etilganidek, in sonning barcha sifat tomonlarini namoyon qiladi. Sportchilarning yurish-turishi sport hayotiy jaryoni va undan tashqarida xavas kilgudekdir. Chunki uning asosida shark xalklari axloq normalari yotadi. YOmon muomala estetikaga zid deb baxo beriladi. 2.Inson gavdasi to`zilishining chiroyliligini ta`minlash. Garmonik rivojlangan odam tanasining chiroyliligi shundaki, bu chiroylilik soglikning, hayotiy qobiliyatning yaxshiligi bel gisidir. Chernishevskiy: "inson go`zalligi haqida gapirar ekanmiz, uning tarkibiy qismii, shuni belgilaydiki, bizda u ajoyib taassurot koldiradi. Unda hayot namoyon bo`ladi, biz uni tushunamiz", - degan edi. V.V. Gorinevskiy esa: " go`zallik baxtga qarshi soglik bilan qarama - qarshilikda emas, nosoglik esa, aksincha, normadan chetga chikibok, go`zal lik tushunchasini bo`zadi", - degan edi. 3.Go`zallikni kabul qila bilish qobiliyatini, sport texnikasi, harakatlar nafisligi ifodasida yashirin go`zallikni xis qila olishni madaniyatlash yotadi. Harakat texnikasi go`zallik, harakat nafosati, uning mazmunini ifodalashning o`zi ham go`zal. Jismoniy madaniyat jarayonida foydalaniyotgan harakat faoliyati bir- biriga uxshash emas. Lekin ularning har biri - yugurishning chiroyliligi, Brumelning balandlikka sakrash, Jabotinskiyning rekord ogirlikni kutarishi texnikasi, Voronin, Diamidovlarning gimnastika snaryad larida "ishlash maxorati" - hammasi go`zal. Futbol maydonidagi uyinga qarab baxolash: "chiroyli uyin

www.arxiv.uz bo`ldi", "uyin juda chiroyli chiqdi", "komanda xujum paytida tup bilan muomala san`atining yuqoriligini ko`rsatdi" va xokazolar. Sportda go`zallikni tushunish kishiga xo`zur baxsh etadi. Sport ko`ra shida go`zallikni, chiroylilikni ko`ra olsak, bu bizning estetik d i dimizni, saviyamizni darajasini ko`rsatadi. Boksni estetik sport turi emas, deb baxolaydilar. Bu muloxaza to`g`rimi? Bu uyin o`zida ruxiy. axloqiy, jismoniy sifatlarni rivojlantiradi. Yaxshi bokschi mard, irodali, botir bo`lishi amaliyotdan aniq. Did bilan tushurib, tomosha qila olsangiz, u sizga estetik zavq beradi. Estetik zavq beradigan, uni madaniyatlaydigan, takomillashgan harakat texnikasi, avtomatizm darajasidagi harakat kunikmasiga ega bo`lgan sportchi yoki jismoniy madaniyatchilar harakati faoliyati jarayonida namoyon bo`ladi. So`zuvchi va basketbolchilardan eksperimental gruppa to`zib, ular mashg`ulotlarida kuch bilan bajaradigan mashqlar bilan utkazilgan mashg`ulotlarning samaradorligini ko`zatmoqchi bo`ldik, deylik. Bunda bizga qaysi gruppada effekt yaxshi bo`lganligini bilishgina qiziq bo`lmay, balki boshqa masala: barcha basketbolchi va so`zuvchilarga (ular bir xil yoshda, bir xil jinsda, bir xil sport malakasida va x.k.) mashg`ulotlarda kuch talab qiladigan mashqlarni berish maqsadga muvofiqmi edi, degan fikr yuzaga keladi. Masalani o`rganish ham muhimdir. Chunki kuch talab qilish mashqlari zuriqishni talab qiladi. Zurikish esa harakat go`zalligiga putr yetkazadi. Lekin bu holat shug`ullanganligi yuqori bo`lgan individda uta go`zal, tamoshabinni maxliyo qiladigan harakat darajasida ko`zga tashlanadi.

www.arxiv.uz FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI: 1. Aliev A. O`qituvchining ijodkorlik qobiliyati.-T., “O`qituvchi”.1991 y 2. Ataev A.K.Kurash.O`quv qo`llanma.-T., 1987 y 3. Abdumalikov R., Jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning nazariy asoslari. O`quv qo`llanma, -T., O`zDJTI nashriyoti. 1996 y 4. Abdumalikov R., Abdullaev T., va boshqalar. Jismoniy tarbiya ta`limi ilmini takomillashtirish masalalari. Metodik qo`llanma. T., O`zDJTI nashriyoti 1996 y 5. Akramov A.K., O`zbekistonda jismoniy madaniyat va sport tarixi. o`quv qo`llanma. T., O`zDJTI nashriyoti 1997y 6. Ashmarin B.A. Teoriya i metodika fizicheskogo vospitaniya. “Prosveshenie”, M, 1978y 7. Arnautov V.V., Monaxov V.M, Optimizatsiya uchebnogo protsessa-obuchenie Moskva: Mixaylovka. MTSOP. 1997 8. Abdullaeva Sh.A va boshqalar. Pedagogika T., “Fan” 2004y 9. Botirov X.A., O`zbekistonda jismoniy tarbiya tarixi, omabop kitob T., Ibn Sino 1993y 10. Bril M.S. Otbor v sportivnix igrax.- M., 1980y 11. Bespalko V.T., Pedagogika i progressivnie texnologie obuchenie,-Moskva: IRPO. 1995 12. Barkamol avlod - O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. T., “Sharq” 1997y 13. Barkamol avlod orzusi. T., O`zbekiston milliy entsiklopediyasi. 2000y 14. Babanskiy Yu.K. Optimizatsiya uchebnogo protsessa obuchenie (obhe- didakticheskie aspekt) M; Pedagogika. 1997y 15. Bruner Dj. Protsess obucheniya Per. s ang M., 1982y

O'xshashlar

Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi predmeti

Jismoniy madaniyat nazariyasining umumiy prinsiplari

Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi faniga kirish

Jismoniy madaniyat tizimi

Jismoniy madaniyatning fiziologik asoslari fani, vazifalari, ahamiyati va rivojlanish tarixi