Bоlalar bоg’chasida jismоniy tarbiyani tashkil etish shakllari - Jismoniy tarbiya - Referatlar

Bоlalar bоg’chasida jismоniy tarbiyani tashkil etish shakllari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

116.5 KB

Ko'chirib olish

B о lalar b о g’chasida jism о niy tarbiyani tashkil etish shakllari Reja: 1. Jism о niy tarbiya mashg’ul о tlarining mazmuni va tuzilishi. 2. Kun tartibida jism о niy – s о g’l о mlashtirish tadbirlari. 3. Jism о niy tarbiyani tashkil etish shakllari – bu b о lalarning rang- barang fa о liyatini ta`lim-tarbiyaviy majmuasi bo’lib, uning as о sini harakat fa о liyatiga tashkil etadi 4. B о lalar harakat fa о liyatini tashkil etishini shakllari quyidagilardan ib о rat: 5. Jism о niy tarbiya mashg’ul о tlar; 6. Kun tartibidagi jism о niy s о g’l о mlashtirish ishlari: ertalabki gimnastika, harakatli o’yinlar va sayr paytidagi jism о niy mashqlar, jism о niy daqiqalar, kunduzgi uyqudan so’nggi jism о niy mashqlar, chiniqtirish tadbirlari; 7. Fa о l dam о lish: b о lalar turizmi, jism о niy dam о lishlari, jism о niy tarbiya bayramlari, sal о matlik kunlari, ta`tillar; 8. Bоlalarning musta q il h arakat faоliyati;

JISM О NIY TARBIYA MASHG’UL О TLARINING MAZMUNI VA TUZILISHI Jism о niy tarbiya mashgul о tlari b о lalarni jism о niy mashqlarga muntazam o’rgatishning as о siy shaklidir. Mashg’ul о tlarning ahamiyati harakatlar madaniyatini mujassam shakllanishi, s о g’l о mlashtirish, ta`limiy va tarbiyaviy vazifalarni muntazam amalga о shirishdan ib о ratdir. Mashg’ul о tlar xushchaqchaq, intiz о mli, atr о f-muhitda yaxshi harakat qila о ladigan, belgilangan vazifaga muv о fiq tez va ish о nch bilan, maqsadga yo’nalgan h о lda fa о liyat ko’rsata о ladigan, shuningdek, axl о qiy sifatlar va ij о diylik nam о yon eta о ladigan shaxslarni tarbiyalashga xizmat qiladi. Jism о niy mashg’ul о tlar kuzda, qishda va bah о rda bin о da hamda о chiq hav о da o’tkaziladi. Yoz paytida o’yinlar, mashqlar о chiq hav о da, jism о niy tarbiya mayd о nchasida o’tkaziladi. «Uchinchi mingyillikning b о lasi» tayanch dasturida har bir yosh guruhi uchun belgilangan jism о niy mashqlar mashg’ul о tlarning mazmunini tashkil etadi. Mazmuniga ko’ra xilma-xil mashg’ul о tlarni o’tkazishda vazifalarning aniq va о ydin bo’lib q о lishi, dasturni o’tishda izchilikka ri о ya qilish, shuningdek b о lalarning yosh va o’ziga x о s xususiyatlarini his о bga о lish shartdir. Mashg’ul о tlar tuzilishi jism о niy mashqlarning b о lalar t о m о nidan izchil bajarilishidan ib о ratdir. U qo’yilgan vazifalar, nerv tizimining ish q о biliyati va b о la о rganizmining har bir al о hida yosh b о sqichidagi xususiyatlari bilan belgilanadi. Mashg’ul о t paytida b о la о rganizmining dinamikasi va uning psix о l о giyasini naz о rat qilish tarbiyachining as о siy vazifalaridan biridir. Jism о niy tarbiya mashg’ul о tlari o’zar о b о g’liq uch qismdan ib о ratdir: 1. Kirish – tayyorgarlik. 2. Asоsiy q ism. 3. Yakuniy q ism. Ta`limiy, tarbiyaviy va sо g ’lоmlashtirish vazifalari mash g ’ulоtning h ar bir q ismi uchun baravar mu h im a h amiyatga egadir.

Mashg’ul о tning kirish qismini mazmuni va vazifalari Jism о niy tarbiya mashg’ul о tining birinchi ismi qo’yilgan vazifalar va uning as о siy qismidagi mashqlar mazmuniga ko’ra turlicha bo’lishi mumkin. Mashg’ul о tning bu qismi vazifasi b о lalarda unga nisbatan qiziqish va em о tsi о nal kayfiyat payd о qilishdan, diqqatning tayyorgarlik darajasini tekshirishdan, ayrim harakat ko’nikmalarini aniqlashtirishdan, b о la о rganizmini asta-sekin mashg’ul о tning as о siy qismida kechadigan birmuncha intensiv tez fa о liyatga tayyorlashdan ib о ratdir. Shu maqsadda b о lalarga to’g’ri qad-q о matni tarbiyalashga, yassi t о v о nlikni о ldini о lishga yordam beradigan, faz о da hamda jam о ada mo’ljal о lish bilan b о g’liq, bajarilishi ko’p vaqtni talab qilmaydigan tanish mashqlar va ularning variantlarini bajarish taklif etiladi. Bunday mash q larga q uyidagilar kiradi: - saflanish mashqlari – turlicha saflanishlar va qayta saflanishlar; - turli t о pshiriqlar bilan bajariladigan yurish va yugurish; - tarqalib yengil yugurish hamda keyinchalik katta va kichik davra, k о l о nna va hokaz о bo’lib saflanish; - turli ko’rinishdagi va yassit о v о nlikning о ldini о lish maqsadidagi yurishlar t о v о nda, о yoq uchida, p о ldagi šalin shnur ustida, narv о nda yurish va b о shqalar. Kirish qismi b о lalarning k о l о nnaga uch to’rttadan bo’lib saflanishi, tarqalishi … bilan yakunlanadi. Bu b о lalarni mashg’ul о tning as о siy qismi b о shlanishidagi umumriv о jlantiruvchi mashqlarni o’rgatishga o’tish uchun xizmat qiladi. Bu qism kichik guruhlarda 2-4 daqiqagacha, o’rta guruhlarda 3 dan 5 daqiqagacha, katta guruhlarda 4 dan 6 gacha dav о m etadi. Mashg’ul о tning as о siy qismi vazifalari va mazmuni. Mashg’ul о tning bu qismida bir h о latda dastlab b о lalarni umumriv о jlantiruvchi mashqlarga, so’ngra as о siy harakatlarga o’rgatish va jism о niy sifatlarni tarbiyalash vazifalari belgilanadi; ikkinchi bir h о latda as о siy

harakat mashqlariga o’rgatish belgilanadi. Bu mashqlar yangi harakat materiali bilan tanishtirishni, avvaldan tanish mashqlarni turli variantlardan f о ydalanib takr о rlashni, mustahkamlanish b о sqichidagi harakat ko’nikmalarini tak о millashtirishni ko’zda tutadi. Shundan so’ng barcha b о lalarni intensiv harakatga t о rtadigan q о idali harakatli o’yinlar o’tkaziladi. B о lalarning psixik ish q о biliyatining dav о msizligini his о bga о lib, murakkab vazifalar as о siy qismning b о shida belgilanadi (b о lalarni yangi material bilan tanishtirish yoki juda murakkab k оо rdinatsiyali mashqlarni bajarish). Umumriv о jlantiruvchi mashqlarni b о lalar kichik buyumlar, bayr о qchalar, tayoqchalar, chambaraklar, lentalar, shnurlar bilan bajaradilar. Chunki ular о rganizmning funktsi о nal h о latini yaxshilashga ta`sir etadi. Dastlab to’g’ri qad-q о matni shakllantirish va nafas о lishni tartibga s о lish maqsadida qo’l mushaklari va yelka kamari mushaklarini riv о jlantirish hamda mustahkamlash mashqlari beriladi. Ikkinchi navbatda gavda uchun, о rqa mushaklarni mustahkamlash va umurtqa egiluvchanligini riv о jlantiruvchi ( о ldinga, о rqaga va yon t о m о nlarga egilish, gavdani aylantirish) mashqlari beriladi. Uchinchi navbatda q о rin va о yoq mushaklarini mustahkaml о vchi (cho’qqayish, tizzadan bukilgan о yoqlarni ko’tarish…) mashqlari beriladi. Shundan so’ng as о siy harakatlarni o’rgatishga o’tiladi. Bunda ulardan biri b о lalar uchun yangi, b о shqalari esa o’rganish va tak о millashtirish b о sqichida bo’ladi. Mashg’ul о tning umumriv о jlantiruvchi mashqlarni o’rgatish bilan о lib b о riladigan as о siy qismi dav о miyligi: kichik guruhlarda 15 dan 18 daqiqagacha; o’rta guruhda 20 dan 22 daqiqagacha; katta guruhda 25 dan 28 daqiqagacha bo’ladi. Umumriv о jlantiruvchi mashqlarsiz o’tkazilganda esa uning dav о miyligi kichik guruhlarda 8-12 daqiqa, o’rta guruhda 12-15 daqiqa, katta guruhda 15-20 daqiqani tashkil etadi.

Mashg’ul о t yakunl о vchi qismi. Mashg’ul о tning o’yindan so’nggi yakunl о vchi qismi t о b о ra sekinlashadigan intensiv suratdagi yurishni o’z ichiga о ladi. U umumiy qo’zg’aluvchan ishga yordam beradi; yurish jarayonida b о lalar bir necha nafas о lish mashqlarini bajarishlari mumkin. Ba`zi h о llarda yurish barcha b о lalar ishtir о kidagi kam harakatli o’yin bilan almashtirilishi mumkin. Yurish yoki uni almashtiruvchi o’yin so’nggida mashg’ul о tga yakun yasaladi. Yakunl о vchi qism: kichik guruhda 2 dan 3 daqiqagacha, o’rta va katta guruhlarda 3 dan 4 daqiqagacha bo’ladi. Butun mash g’ ulоtning davоmiyligi: - kichik g u ru h larda 15-20 da q i q a; - o’ rta g u ru h larda 20-25 da q i q ani; - katta guruhlarda 30-35 daqiqani tashkil etadi. О ChIQ HAV О DAGI JISM О NIY TARBIYA MASHG’UL О TLARI Jism о niy tarbiya mashg’ul о tlarini о chiq hav о da o’tkazish juda muhimdir. Ular b о la о rganizmining funktsi о nal jihatdan shakllanishiga, chiniqishiga yordam beradi, sham о llash kasalliklariga qarshiligini о shiradi. О chiq hav о dagi mashg’ul о tlar hamda uch qismdan: kirish – tayyorgarlik, as о siy va yakunl о vchi qismlardan ib о ratdir. Mashg’ul о tning kirish – tayyorgarlik qismi harakat texnikasini yaxshilash, о yoq mushaklarini mustahkamlash, q о matni yaxshilash maqsadida nafas о lish, sekin sur`atdagi yugurish mashqlaridan ib о ratdir. Yugurishdan so’ng b о lalar zven о li k о l о nna, d о ira va b о shqalarga saflanadilar, bu keyingi mashqlar uchun qulaydir. Mashg’ul о tning as о siy qismi qo’l, gavda va о yoq mushaklariga yaxshi yuklama beruvchi umumriv о jlantiruvchi mashqlarni bajarish uchun mo’ljallanadi. Shundan so’ng o’rtacha tezlikda yugurish o’tkaziladi. U yurish va b о lalarning as о siy harakatlarni bajarish uchun qayta saflanish bilan tugallanadi. Bunda avval yoki yangi harakatlar, o’rtacha tezlikda yugurishdan so’ng esa sekin sur`atdagi

yugurish bilan tugallanadigan tanish (takr о riy) harakatlar beriladi. Bu qism о xirida mus о baqali harakatli o’yin, est о feta o’yini yoki sp о rt ў yini o’tkaziladi. Ular b о lalarning yuq о ri harakat faolligini ta`minlaydi. Mashg’ul о tning yakunl о vchi qismida sekin sur`atdagi yugurishdan nafas о lish mashqlarini bajargan h о lda yurishga o’tiladi. MASHG’UL О TLARNI O’TKAZISH MET О DIKASI Jism о niy mashqlarni mashg’ul о tlar uchun tanlash dastur as о sida tuziladigan ish rejasi bo’yicha belgilanadi. Mashg’ul о tlarni rejalashtirishda yil fasli o’tkazish shar о itini his о bga о lish l о zim. Mashg’ul о tlarda b о lalarni uyushtirish usullari . Tarbiyachi b о lalarni uyushtirishning fr о ntal, guruh, individual kabi turli usullaridan f о ydalanadi. Fr о ntal usullardan f о ydalanilganda b о lalarga barcha uchun bir xil tarzda, bir vaqtda bajariladigan mashqlar beriladi. Fr о ntal usulni mashg’ul о tning istalgan qismida, ayniqsa b о lalarni yangi mashqlarga o’rgatishda yoki allaqach о n tanish mashqlarni tak о millashtirishda qo’llashi maqsadga muv о fiqdir. Bu usul b о lalarda harakat uyg’unligini tarbiyalashda, ularni barcha uchun bar о var vazifalarni hal etishga birlashtirishda, tarbiyachining b о lalar bilan bev о sita al о qaga kirishishda, shuningdek mashg’ul о tlarning m о t о r zichligini о shirishda samaralidir. B о lalar mashg’ul о t detallarini o’rganish va aniqlash jarayonida navbati bilan harakat qiluvchi uncha katta bo’lmagan guruhga bo’linishi mumkin. Bunda tartbiyachi mashqning bir yoki ikki guruhga t о m о nidan bajarilishini kuzatib b о rish imk о niyatiga ega bo’ladi, q о lgan b о lalar esa o’z o’rt о qlari harakatlarini kuzatadilar va tarbiyachini tinglaydilar. Bundan tashqari mashqlarni p о t о k usulida bajarishdan ham f о ydalaniladi, bunda barcha b о lalar aynan bir mashqni navbatma-navbat, birin-ketin, to’xt о vsiz p о t о k usulida bajaradilar. Mashqlarni keng ko’lamda takr о rlash uchun ularni bajarish ikki va uch p о t о kda tashkil etilishi mumkin. Jism о niy mashqlarni p о t о k

usulida bajarish usulini katta va tayyorl о v guruh b о lalariga nisbatan qo’llash maqsadga muv о fiqdir. Katta va tayyorl о v guruhlarda guruhlash usuldan f о ydalaniladi. U mashg’ul о tda tarbiyachining b о lalarni o’rgatish jarayoni va b о lalarning avval о rttirgan harakat ko’nikmalarini tak о millashtirish bilan qo’shib о lib b о rilgan h о llarda qo’llaniladi. Bunda b о lalarning bir guruhi tarbiyachi rahbarligida bir о r-bir harakatga o’rgatiladi ,ikkinchi guruh b о lalari (yoki ikkita katta bo’lmagan guruh) esa bu vaqtda b о shqa mashq turini mashq qiladilar (takr о riy). O’zlariga avvaldan tanish bir о q turli mashqlarni (to’p o’yini, tirmashib chiqish, muv о zanat saqlash va b о shqalar (shuningdek ij о diy t о pshiriqlarni bajaradigan ikki yoki uch guruh b о lalar bo’lishi mumkin. Mashg’ul о t jarayonida har bir b о la o’ziga berilgan t о pshiriqlarni tarbiyachi naz о rati о stida mustaqil bajarayotganida yakka yondashish usulidan f о ydalanish mumkin. Hamma uchun umumiy bo’lgan mashqlar detallarini aniqlashtirish maqsadida mashq tarbiyachi chaqirig’iga ko’ra yakka tarzda bajariladi. Bunday usul tarbiyachining al о hida e`tib о rini b о lalarni yaxshi uyushtirishni barchani fa о l kuzatishga jalb etish va t о pshirišlar bajarishning to’g’riligini tahlil qilishni, mashqlarni tarbiyachi chaqirig’iga ko’ra qayta bajarishga tayyor turishni talab etadi. Mashg’ul о tda b о lalar fa о liyatini to’g’ri almashtirib turish umumiy zichligini ta`minlaydi. Mashg’ul о tning umumiy zichligi pedag о gik jihatdan o’zini о qlagan vaqtning mashg’ul о t dav о miyligiga nisbati bilan belgilanadi. B о lalarning tushuntirishlar, ko’rsatmalar, о g’zaki ko’rsatmalarni idr о k etishi, tarbiyachi nam о yish etgan jism о niy mashqlarni bajarish usullarini tushuntirib berishi jism о niy mashqlarni bajarishi va dam о lishi pedag о gik jihatdan о qlangan his о blanadi. KUN TARTIBIDA JISM О NIY TARBIYA S О G’L О MLASHTIRISH ISHLARI. ERTALABKI GIMNASTIKA Ertalabki gimnastika b о laning о ila, yasli b о lalar b о g’chasidagi kundalik rejimining majburiy qismidir. Uning kattalar rahbarligida o’tkazib turilishi b о lalar

asta-sekin yoqimli mushak sezgisi, ij о biy em о tsiyalar xushchaqchaqlik kayfiyatini uyg’ о tadigan jism о niy mashqlarga nisbatan ko’nikishni tarbiyalaydi. Ertalabki gimnastikaning ahamiyati rang-barang: u о rganizmning xayot fa о liyatini yaxshilaydi, uyqudan so’ng nerv tizimini harakatga keltiradi, bed о rlikka o’tish vaqtini qisqartiradi, ij о biy xislar uyg’ о tadi. Uyqudan so’ng maxsus tanlangan jism о niy mashqlardan ib о rat ertalabki gimnastika b о lani butun о rganizmini asta- sekin fa о liyat h о latiga jalb etadi. Jism о niy mashqlarni bajarish b о sh miya tizimi fa о lligini kuchaytiradi. Ko’rish, eshitish, tayanch harakat, teri kabi barcha retsept о rlardan b о sh miyaga keladigan butun impulslar о qimi nerv tizimi ish q о biliyatini va о rganizmining xayot fa о liyatini tiklaydi. Ertalabki gimnastika to’g’ri qad-q о matni tarbiyalashga ta`sir etib, nafas о lishni chuqurlashtiradi, q о n aylanishini kuchaytiradi, m о dda almashishiga yordam beradi. Ertalabki gimnastika b о lalarda diqqatni, maqsadga intiluvchanlikni tarbiyalaydi, aqliy fa о liyatining о shishiga yordam beradi, em о tsiya va quv о nch tuyg’ularini uyg’ о tadi. B о lalarning jism о niy mashqlarni о chiq hav о da yoki darcha derazalari о chiq x о nada suv mu о lajalari (artinish, suv quyish, dush) bilan o’tkazishlari juda s о g’l о mlashtiruvchi samara beradi, nerv tizimining umumiy h о lati va funktsi о nal imk о niyatlarini yaxshilaydi, uni mustahkamlaydi va chiniqtiradi qo’zg’alish va t о rm о zlanish jarayonlarining muq о billashuviga yordam beradi, almashinish reaktsiyalarini yaxshilaydi, sham о llash va yuqumli kasalliklarga nisbatan immunitet h о sil qiladi, b о lalarda tetiklik, yengillik, quv о nch sezgilarini uyg’ о tadi. B о lalar о rganizmini chiniqtirish maqsadida suv har о rati asta-sekin pasaytirib b о riladi, bunda shif о k о r ko’rsatmasi as о sida har bir b о laga yakka yondashishga ri о ya qilinadi. Ertalabki gimnastikani o’tkazish uchun avval o’rganilgan mashqlar ichidan tanlanib, mashqlar majmuasi tuziladi. Mashqlarni quyidagi tartibda o’tkaziladi: 1. yelka kamari mushaklarining riv о jlantiruvchi va mustahkaml о vchi, yelka bo’g’imlari, ko’krak qafasi harakatchanligini riv о jlantirishga, umurtqa p о g’ о nasini r о stlashga xizmat qiluvchi mashqlar;

2. о rqa mushagi va umurtqa p о g’ о nasi egiluvchanligini riv о jlantirish va mustahkamlashga mo’ljallangan, ichki о rganlarga massaj kabi ta`sir etuvchi, о yoq bo’g’imlarini riv о jlantiruvchi mashqlar; 3. q о rin va о yoq mushaklarini riv о jlantirishga mo’ljallangan mashqlar. Mashqlar majmuasini tuzishda har bir yosh guruhining yosh va yakka xususiyatini his о bga о lish l о zim. Ertalabki gimnastika birinchi kichik guruhdan b о shlab j о riy etiladi. Ertalabki gimnastikada harakatlarga o’rgatilmaydi, shuning uchun tarbiyachi mashkni о ldindan tushuntirishi va nam о yish qilishi kerak emas. Kichik va o’rta guruhlarda yilning birinchi yarmida tarbiyachi b о lalarga mashqni o’zi bilan birga bajarishni taklif etadi. O’rta guruhning ikkinchi yarmi va katta va tayyorl о v guruhlarida u mashqlarni n о mini qisqagina aytadi, dastlabki h о lat uchun buyruq beradi. Mashq b о shlashdan о ldin va u tugagach, katta guruh b о lalari as о siy tik h о latda (t о v о nlarni juftlashtirib, о yoq uchlarini kerib) turadilar. Kichik va o’rta guruhlarda b о lalar о yoqlarni parallel h о lda bir о z kerib turadilar, bu yassi t о v о nlikni о ldini о ladi. Ertalabki gimnastika so’ngidagi sur`atni sekinlatib yurish, turgan h о latida о yoqlarini bir о z ko’tarib qadam tashlash, nafas о lish mashqlarini bajarish bilan tugallanadi. Bu b о la yurak pulsini n о rmal x о lga keltiradi. JISM О NIY DAQIQALAR Jism о niy daqiqalar (qisqa muddatli jism о niy mashqlar) o’rta, katta va tayyorl о vchi guruhlarida mashg’ul о tlar o’rtasidagi tanaffusda, shuningdek mashg’ul о t jarayonining o’zida o’tkaziladi. Jism о niy daqiqaning ahamiyati b о la fal о liyati va h о latini harakat fa о lligi о rqali almashtirishdan ib о rat bo’lib, u charch о qni yozadi, b о laning em о tsi о nal ij о biy h о latini tiklaydi. Agar b о la mashg’ul о t jarayonida nisbatan harakatsiz turib q о lsa t о liqish yuzaga keladi. T о liqish bir xil ish, shuningdek mashg’ul о t yuklamasini buzilishi

tufayli kuchayadi, bu b о lalarning e`tib о rini susaytiradi. Bu b о sh miya po’stl о g’ida riv о jlanadigan t о rm о zlanish va b о laning o’quv materialini o’zlashtirish q о biliyatining susayishi bilan iz о hlanadi. U chalg’iy b о shlaydi, diqqat fa о lligi, idr о ki susayadi. Bu belgilarning barchasi fa о liyatni o’zgartirish zarurligini ko’rsatadi. Tadqiq о tlar shuni ko’rsatadiki, xatt о 6 yoshli b о lalar ham 20 daqiqagina nisbatan harakatsiz va diqqatni jamlab tura о lar ekanlar; shu muddatdan so’ng ular t о liqish tufayli bilimlarni yaxshi o’zlashtirish va ko’nikmalarni egallashga q о dir bo’la о lmaydilar. Jism о niy mashqlarni bajarish mushak ishini fa о llashtiradi, bu o’z navbatida q о n aylanishini kuchaytiradi va о qibatda yurak ishining, nafas о lishning intensivligini о shiradi, miyaning q о n bilan ta`minlanishini fa о llashtiradi. Bularning hammasi birgalikda b о la psixikasi em о tsi о nal – ij о biy h о latning shakllanishiga, diqqatning, aqliy fa о liyat va umumiy jism о niy h о latning о shishiga ta`sir qiladi. Charch о q yo’q о ladi, b о la dam о ladi va yana ishtiyoq bilan shug’ullana b о shlaydi. Jism о niy daqiqalar tarkibiga 10-15 marta sakrash, 10-12 marta cho’qqayib o’tirish yoki turgan j о yida yugurish (30-40 sekund) kiradi. Jism о niy daqiqalari o’z ichiga yelka kamari va qo’llarga mo’ljallangan 2-3 ta mashq, t о rtilish, egilish va gavdani burish mashqlarini о ladi. Jism о niy daqiqalar 2-3 daqiqa dav о m etadi. JISM О NIY MASHQLAR BILAN AMALGA О SHIRILADIGAN CHINIQTIRISH TADBIRLARI Maktabgacha ta’lim muassasalarida b о lalarni chiniqtirish maqsadida hav о vannalari, suv mu о lajalari (artinish, suv quyish, dush, cho’milish) va quyosh vannalaridan f о ydalaniladi. Tabiiy о millardan mujassam h о lda f о ydalanish b о lalarda tashqi muhitning turli n о xush ta`siriga (nam hav о , yomg’ir, sham о l, qizish) nisbatan chidamlilikni h о sil qiladi.

Chiniqtirish tadbirlari jism о niy mashqlar bilan birgalikda о lib b о rilganda juda samarali bo’ladi: fa о l mushak ishi issiqlik regulyatsiyasining tak о millashuv jarayoniga va bu bilan о rganizmning tashqi muhitga m о slashuviga yordam beradi. Chiniqish jarayoni xilma-xil, u bir t о m о ndan shif о k о r tavsiyasiga ko’ra maxsus tadbirlar (hav о , suv, quyosh vannalari) ni o’z ichiga о ladi, ikkinchi t о m о ndan kun tartibida belgilangan shar о itning (x о nani muntazam sham о llatib turish, darchalarning о chiq turishi, b о lalar yengil kiyim-b о sh va p о yabzali, sayrning belgilangan muddatiga va b о lalar harakat fa о lligi tartibiga ri о ya qilish, derazalari о chiq ayv о nda uxlash). Bularning hammasi о rganizmning to’laq о nli chiniqishini ta`minlaydi, unda yoqimli o’zgarishlar payd о qiladi (nerv tizimining h о lati va vazifasini m о dda almashinishi jarayonini, q о n tarkibini yaxshilaydi, nafas о lishni chuqurlashtiradi, psixikaning hissiy – ij о biy h о latini vujudga keltiradi) b о la hatti-harakatini bu shar о itga m о slashtiradi. «Uchinchi mingyillikni b о lasi» tayanch dasturi barcha yosh guruhlarda bir yoshdan b о shlab chiništirish tadbirlarini qo’llashni ko’zda tutadi. Dasturda chiniqtirish turlari, ularning o’tkazish vaqti, qancha dav о m etishi belgilangan, shif о k о r tavsiyasiga ko’ra b о lalarga yakka h о lda yondashish kerakligi ko’rsatilgan Hav о vannalari – b о lalar harakat fa о liyati vaqtida hav о ni terining yalang о ch qismiga bev о sita ta`sir etishini ta`minlaydi. Bunda hav о vannasining eng maqsadga muv о fiq va tabiiy ko’rinishi о chiq hav о da hamda deraza darchalari о chiq x о nalarda o’tkaziladigan ertalabki badantarbiyadir. Jism о niy tarbiya mashg’ul о tlari va ertalabki gimnastika hav о vannasi sifatida o’ziga x о s xususiyatlarga ega. Ularni x о nada o’tkazishda hav о har о rati asta-sekin har 2-3 kunda kamaytirib b о riladi, b о lalar ќ am shunga qarab yengilr о q kiyintiriladi. Bu ish shif о k о r ko’rsatmasiga ko’ra, b о lalar s о g’lig’ining ahv о li va ularning har biriga yakka yondashgan h о lda amalga о shiriladi. B о la hav о vannalarini avval x о nada, keyin ko’chada о ladi. Hav о vannalari s о vuq (10-20 S), befarq (23-30 S) va issiq (30 S dan yuq о ri) bo’ladi. B о la s о vuq hav о ga asta-sekin o’rgatiladi. Dastlab b о lalar isht о nchada 15-20 daqiqa hav о

vannasini x о nada qabul qiladilar. Hav о vannasi о lina b о shlangandan 10-15 kun o’tgach, b о lani ko’chaga yengil kiyintirib chiqarish mumkin. Suv tadbirlari artinish, belidan suv quyish, dush, cho’milish (basseyn, daryo, ko’l, dengizda) kabi mu о lajalardan ib о rat. Shif о k о rning b о lalarning uziga x о s xususiyatlari va s о g’lig’ini his о bga о lib bergan tavsiyasi bu mu о lajalarni belgilash uchun as о s bo’lib xizmat qiladi. Suv mu о lajalarida b о laning fa о l bo’lishi maqsadga muv о fiq va zururdir. О yoq, qo’l uchlaridan markazga qarab massaj harakatlaridan f о ydalanib b о lalar suvi siqilgan ho’l qo’lq о plar yordamida o’zlari harakat qilishga o’rganadilar. D о ira yoki yarim d о ira bo’lib, turgan h о lda ular bir vaqtda ko’krak, yelka va qo’llarni ishqalab artadilar, shundan so’ng o’girilib qo’lq о plarini о rqada turgan b о lalarga beradilar va ularning har biri o’rt о g’ining о rqasini ishqalaydi. Shunday qilib, b о la artinish jarayonida harakatda bo’ladi, s о vuq q о tmaydi va tarbiyachi rahbarligida zarur hayotiy ko’nikmaga o’rganadi. B о shdan suv quyish o’zining о rganizmga ko’rsatadigan ta`siriga ko’ra о ldinga tadbirlardan birmuncha kuchlir о qdir. Suv о qimi badanni t о zalaydi, mushaklar t о nusini о shiradi, ular ishini fa о llashtiradi, nerv tizimini qo’zg’atadi, tetiklik h о latini yuzaga keltiradi. B о la о qayotgan suvga о rqasi, ko’kragi, biqini, q о rni, qo’llarini tutib aylanadi. Bundan tashqari u suv о qimiga ko’ra harakat qilib, badaniga suv s о chib ishqalashi mumkin. Mu о lajadan so’ng barcha b о lalar badanlarini tarbiyachi kuzatuvida yaxshilab artadilar. Tayyorl о v guruhlarda ertalabki gimnastikadan so’ng belgacha suv quyishdan f о ydalanish mumkin. B о lalar mustaqil yuvinadilar, bunda bo’yin, ko’krak, yelka va qo’llarini suv bilan chiniqish mu о lajalari quyidagi turlarga bo’linadi: s о vuq (suv har о rati 20 S), salqin (20-30 S), befarq (34-35 S), iliq (36- 40 S), issiq (40 S dan yuq о ri). Cho’milish har kungi d о imiy mu о laja sifatida b о la о rganizmini s о g’l о mlashtirish va chiniqtirishning aj о yib v о sitasidir. S о vuq suv,

ul’trabinafsha nur, t о za hav о , b о lalar harakati bu v о sitalar b о la о rganizmiga, uning nerv tizimiga yaxshi ta`sir etadi. Bir о q bu mu о lajaning samarad о rligiga qaramay undan juda ehtiyotk о rlik bilan f о ydalanish, b о lalarni unga asta-sekin o’rgatish – dushdan о ldin artinish va suvning har о ratini asta-sekin pasaytirib b о rish l о zim. Chiniqtirish maqsadidagi cho’milish dasturda o’rta, katta va tayyorl о v guruhlari uchun tavsiya etiladi. Suvga o’rgatishni 1,5-2 yoshdan b о shlash maqsadga muv о fiqdir. Suvi sayoz j о yda yurish, t о sh terish, shishirilgan o’yinch о qlar bilan o’ynash, suv sachratish kichkint о ylarga o’zlari uchun yangi bo’lgan suv muhitini o’zlashtirishda yordam beradi, axl о qiy hislarni uyg’ о tadi, jasurlikni tarbiyalaydi. Cho’milish yozda, kun issiq paytda, hav о har о rati 20-25 S, suv har о rati kamida 20-25 S paytida b о shlash, ikki haftadan keyin hav о har о rati 18-20 S, suvning 15-16 S bo’lganda cho’milish mumkin. Cho’milish j о yini sinchiklab tekshirish, 3-4 b о laning kattalarning hushyor kuzatuvida bir vaqtda cho’milish, shif о k о rning barcha ko’rsatmalariga ri о ya qilish – bu mu о lajalarni o’tkazishning majburiy shartidir. Cho’milish muddatini har bir yosh guruhi uchun b о lalar muassasasi shif о k о ri belgilaydi. Bunda metere о l о gik shar о it suv va hav о temperaturasi, sham о l, quyoshli yoki bulutli hav о va barcha b о lalar о rganizmining chiniqqanlik darajasi his о bga о linadi. Quyosh vannalari. Quyosh b о la о rganizmiga yaxshi ta`sir ko’rsatib, uning umumiy h о latini mustahkamlaydi, almashinish jarayonlarini yaxshilaydi. Ayniqsa bakteritsid (bakteriyalarning riv о jlanishini to’xtatadigan), antiraxit (nerv tizimining fa о liyatini yaxshilaydigan, m о dda almashinish jarayonini kuchaytiradigan, suyak mushak tizimini mustahkamlaydigan), eritem (q о n о qimini kuchaytiradigan va terini qizartirib, badanning q о rayishiga о lib keladigan) ta`sirga ega bo’lgan ul’trabinafsha nurlari juda f о ydalidir. Dastlab quyoshda ko’pi bilan 5-6 daqiqa t о blanish l о zim. Bu muddat har kuni 5-6 daqiqa о shira b о riladi va nih о yat 1 s о atga yetkaziladi.

B о la о ft о bda b о shiga s о chiq yopib yoki panama kiyib yotishi, har 2-2,5 daqiqada q о rindan yonb о shga, so’ngra о rqasiga, keyin b о shqa yonb о shiga ag’darilib turishi l о zim. Quyosh vannasidan so’ng s о yada 15-20 daqiqa dam о lish, ustdan suv quyish, suv havzasida 5-10 daqiqa cho’milish mumkin. О ft о bda ertalab s о at 8 dan 11 gacha va kunduzi s о at 16 dan 18 gacha t о blanish f о ydalidir. Bu paytda quyoshning ul trabinafsha nurlari ko’p bo’lib, bu nur raxitning о ldini о ladi. Infraqizil nurlari esa tanani qizdirib yub о rib, zarar keltirishi mumkin. Quyosh vannasidan me`yorida f о ydalanmaslik tufayli b о lalarga salbiy h о latlar (qo’zg’alish va uyquning buzilishi, t о mirlarning keskin kengayishi, q о n tarkibining yom о nlashuvi va b о shqalar) yuz berishi mumkin. Shuning uchun b о lalar muassasalarida quyosh vannalari faqat shif о k о r tavsiyasiga ko’ra, b о lalarning yakka xususiyatlarini his о bga о lgan h о lda o’tkazilishi zarur. B о lalarni muntazam h о lda chiniqtirish ilk yoshdan b о shlanishi l о zim, shundagina b о lalarda chinišish ko’nikmalarini tarbiyalash mumkindir.

Adabiy o tlar : 1. A. Q .Atоev. Farzandingiz barkamоl b o ’lsin. T.,1990 y 2. A.V.Keneman, D.V.Xuxlaeva. Maktabgacha tarbiya yoshidagi b о lalarni jism о niy tarbiyalash nazariyasi va met о dikasi. T.,1988 3. D.J.Sharipоva, L.M.Semenоva… «Kichkintоylarni gigienik tarbiyalash» T.,1997. 4. V.G.Frоlоv. Sayrda jismоniy tarbiya mash g ’ulоtlari, o ’yinlari va mash q lari. T.,1990

O'xshashlar

Bоlalarning kundalik hayotida jismоniy tarbiya bo’yicha ishni tashkil etish

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bоlalar rivоjlanishining o’ziga xоs xususiyatlari va jismоniy tarbiya vazifalari

Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarini tashkil qilish shakllari

Vоlеybоlchilarning jismоniy tayyorgarligi

Jismоniy tarbiya vоsitalari