Yalpi talab va yalpi taklif 2 - Iqtisodiyot - Referatlar

Yalpi talab va yalpi taklif 2

Yuklangan vaqt:

12.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

156 KB

Ko'chirib olish

Yalpi talab va yalpi taklif Reja: 1. Yalpi talab tushunchasi va uning hajmiga ta ’sir qiluvchi omillar. 2. Yalpi taklif tushunchasi. Yalpi taklif tarkibi va unga ta ’sir qiluvchi omillar. 3. Yalpi talab va yalpi taklif o ’rtasidagi muvozanatlik hamda uning o’zgarishi.

Tayanch tushunchalar: Yalpi talab - bu barcha iste ’molchilar, ya’ni aholi korxonalar va davlat narxlarning o’rtacha darajasida sotib olishi mumkin bo’lgan turli tovarlar va xizmatlarning umumiy hajmini, yoki milliy iqtisodiyotdagi real pul daromadlari hajmini bildiradi. Yalpi taklif - bu mavjud narx darajasida sotish mumkin bo ’lgan, sotishga chiqarilgan va tayyorlangan turli-tuman tovarlar va xizmatlarning hajmidir. Xraopovikli samara - yalpi talab oshganda narxning o ’rtacha darajasi ko’tarilishi, lekin talab kamayganda, qisqa davr ichida narx pasayish tamoyiliga ega bo’lmasligini ko’rsatadi. Unumdorlik - bu milliy ishlab chiqarish real hajmining foydalanilgan resurslar miqdoriga yoki harajat birligiga to ’g’ri keladigan nisbiy miqdori. 1. Yalpi talab tushunchasi va uning hajmiga ta ’sir qiluvchi omillar. Yalpi talab - bu barcha iste ’molchilar, ya’ni aholi, korxonalar va davlat narxlarning o’rtacha darajasida sotib olishi mumkin bo’lgan turli tovarlar va xizmatlarning umumiy hajmini, yoki milliy iqtisodiyotdagi real pul daromadlari hajmini bildiradi. Boshqa sharoitlar o’zgarmay qolganda, narx darajasi qancha past bo’lsa, iste’molchilar (mamlakat ichidagi hamda chet eldagi) milliy ishlab chiqarish real hajmining shuncha katta qismini va aksincha, narx darajasi qancha yuqori bo’lsa, shuncha kam qismini sotib oladi. Shunday qilib, narx darajasining oshishi, boshqa sharoitlar o’zgarmay qolganda yalpi talab hajmining kamayishiga sabab bo’ladi. Aksincha, narx darajasining pasayishi yalpi talabning oshishiga olib keladi. Yalpi talabga narxdan tashqari ta’sir qiluvchi omillarning o’zgarishi ham milliy ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga olib keladi. Narx darajasi va talab bildirgan milliy ishlab chiqarish hajmi o ’rtasidagi bu teskari bog’liqlik 1-chizmada aniq ifodalangan. Bu yalpi talab hajmiga ta ’sir etuvchi narxdan tashqari omillar quyidagilardir:

1. Iste ’molchilik sarflaridagi o’zgarishlar . Narx darajasining o’zgarishiga bog’liq bo’lmagan holda, narxdan tashqari bir yoki bir nechta omillar ta’sirida iste’molchilar xaridi hajmida o’zgarish ro’y berishi mumkin. Bu iste’molchi farovonligi, iste’molchining kutishi, iste’molchining qarzlari va soliqlarning o’zgarishi natijasi hisoblanadi. Iste ’molchining farovonligi iste’molchi ega bo’lgan barcha moliyaviy aktivlarga (aktsiya va obligatsiya) hamda uy va er kabi ko’chmas mulklarga egaligiga bog’liq bo’ladi. Ularning real qiymatining keskin kamayishi tovar xarid qilishining kamayishiga olib keladi. Iste’molchilik sarflarining qisqarishi natijasida yalpi talab kamayadi. Aksincha moddiy va moliyaviy qimmatliklar real qiymatining oshishi natijasida, narxlarning mavjud darajasida iste’molchilik sarflari o’sadi. Bunga, aktsiya kursining keskin oshishi, xatto narxlar darajasi o’zgarmay qolganda iste’molchi farovonligining o’sishiga olib kelishini misol qilib keltirish mumkin. Uy va er real qiymatining keskin kamayishi, narx umumiy darajasining o’zgarishiga bog’liq bo’lmagan holda iste’molchi farovonligining pasayishiga olib keladi. Iste ’molchining kutishi . Iste’molchilik sarflari hajmidagi o’zgarish, iste’molchining narxlar va daromadlar darajasidagi kelajakdagi o’zgarishlarni oldindan bilishiga bog’liq. Masalan, agar odamlar kelajakda o’zlarining real daromadi ko’payadi, deb hisoblasa, ular joriy daromadlarining ko’proq qismini sarflashga tayyor bo’ladi. Natijada bu davrda iste’molchilik sarflari ko’payadi, jamg’arish esa kamayadi va yalpi talab ortadi. Aksincha, agar odamlar kelajakda

o’zlarining real daromadlari kamayadi deb hisoblasa, ularning iste’molchilik sarflari va demak, yalpi talabi qisqaradi. Xuddi shunday inflyatsiyaning kutilishi bugungi yalpi talabni oshiradi. Chunki iste’molchilar narxlar oshguncha tovarlarni xarid qilib qolishga harakat qiladi. Aksincha, yaqin kelajakda narxlar pasayishining kutilishi, bugungi iste’mol miqdorining kamayishiga olib keladi. Iste ’molchi qarzlari . Iste’molchi qarzlari ko’p bo’lganda, u joriy daromadini qarzlarga to’lab, o’zlarining bugungi sarflarini qisqartirish mumkin. Aksincha, iste’molchi qarzdor bo’lmasa, ular bugungi sarflarini ko’paytirishga tayyor bo’ladi. Soliq. Daromad solig ’i stavkasining kamayishi, narxlarning mavjud darajasida iste’molchilik sarflarini ko’paytiradi, soliqlarning oshishi iste’molchilik sarflarini kamaytiradi. 2. Investitsion sarflar . Investitsion sarflar, ya ’ni ishlab chiqarish vositalarini xarid qilish, yalpi talabning narxdan tashqari muhim omili hisoblanadi. Narxlarning mavjud darajasida korxona sotib olishi mumkin bo’lgan yangi ishlab chiqarish vositalarining kamayishi yalpi talabning kamayishiga, aksincha korxona sotib oladigan investitsion tovarlar hajmining ko’payishi yalpi talabning ko’payishiga olib keladi. Investitsion sarflarni o’zgartirish mumkin bo’lgan narxdan tashqari omillarni alohida - alohida qarab chiqamiz. Foiz stavkalari. Boshqa sharoitlar o ’zgarmay qolganda, foiz stavkasining oshishi, investitsion sarflarning kamayishiga va yalpi talabning qisqarishiga olib keladi. Bu erda gap mamlakatda pul massasi hajmining o’zgarishi oqibatida foiz stavkalarining o’zgarishi haqida gap ketadi. Pul massasining ko’payishi foiz stavkasini kamaytiradi va shu orqali kapital qo’yilmalar hajmini ko’paytiradi. Aksincha, pul masasining kamayishi foiz stavkasining oshishiga va investitsiyalarning qisqarishiga olib keladi. Investitsiyalardan kutiladigan foyda . Kapital qo ’yilmalardan yuqori foyda olishning kutilishi investitsion tovarlarga talabni oshiradi va aksincha, istiqbolda investitsion dasturlardan foyda olish noaniq bo’lsa, investitsiyalarga sarflar kamayish tamoyiliga ega bo’ladi, demak, yalpi talab ham kamayadi.

Soliqlar . Korxonadan olinadigan soliqlarning ko ’payishi kapital qo’yilmalardan olinadigan foydaning kamayishiga va demak, investitsion sarflar va yalpi talabning qisqarishiga olib keladi. Aksincha, soliqlarning qisqarishi bunday foydani va investitsion sarflarni ko’paytiradi. Texnologiya . Yangi va takomillashgan texnologiya investitsion sarflarni va shu orqali yalpi talabni rag ’batlantirish tamoyiliga ega bo’ladi. Ortiqcha quvvatlar . Ortiqcha quvvatlar, ya ’ni mavjud foydalanilmaydigan asosiy kapitalning ko’payishi, yangi investitsion tovarlarga talabni va natijada yalpi talabni kamaytiradi. Ishlab chiqarish quvvatlaridan to’liq foydalanilganda tadbirkorlar ko’proq mashina va uskunalar sotib olishga tayyor bo’ladi, demak investitsion sarflari ko’payadi. 3. Davlat sarflari . Narxlarning mavjud darajasida, milliy mahsulotda davlat xaridining ko ’payishi yalpi talabning o’sishiga olib keladi. Bunga davlatning o’z armiyamizni tuzish to’g’risidagi qarori misol bo’la oladi. Davlat sarflarining kamayishi yalpi talabning qisqarishiga olib keladi. Masalan, yangi avtomobil yo’li qurishga davlat sarflarining qisqarishi shunday natijaga olib keladi. 4. Sof eksportdagi o ’zgarish . Sof eksportning ko’payishi yalpi talabni ham ko’paytiradi. Birinchidan, eksportning yuqori darajasi, chet ellarda bizning tovarlarga bo’lgan talabni oshiradi. Ikkinchidan, importning qisqarishi o’z tovarlarimizga ichki talabning ko’payishini taqozo qiladi. Sof eksport hajmini avvalo chet davlatlardagi milliy daromad va valyuta kurslari o’zgartiradi. Chet mamlakatlarda daromadlar darajasi oshganda, ularning fuqarolari ham o’zlarining tovarlarini va ham chet ellarda ishlab chiqarilgan tovarlarni ko’proq miqdorda sotib olish imkoniyatiga ega bo’ladi. Chet ellarda milliy daromadning kamayishi esa qarama-qarshi natija beradi: bizning eksportning sof hajmi qisqaradi. Valyuta kurslari. Boshqa valyutalarga nisbatan milliy pul kursining o ’zgarishi sof eksportga va demak yalpi talabga ta’sir ko’rsatadi. Faraz qilaylik, ienaning dollardagi narxi o’sadi. Bu shuni bildiradiki, dollar ienaga nisbatan qadrsizlanadi va iena kursi ko’tariladi. Dollar va iena o’rtasidagi yangi nisbat natijasida yaponiyalik iste’molchilar ienaning ma’lum summasiga ko’proq dollar

olishi mumkin. Demak, yaponiyalik iste’molchilar uchun amerika tovarlari yaponiyanikiga qaraganda arzonroq bo’ladi. Shu bilan birga amerikalik iste’molchilar dollarning ma’lum summasiga kamroq yaponiya tovarlarini sotib olishi mumkin. Bunday holda kutish mumkinki, Amerika eksporti o’sadi, importi kamayadi. Sof eksportning ko’payishi o’z navbatida AQSh yalpi talabining ko’payishiga olib kelishini bildiradi. Yalpi taklif tushunchasi. Yalpi taklif tarkibi va unga ta ’sir qiluvchi omillar. Yalpi taklif – mavjud narx darajasida sotish mumkin bo’lgan, sotishga chiqarilgan va tayyorlangan turli-tuman tovarlar va xizmatlarning hajmidir. Bu narxlarning har xil mumkin bo’lgan o’rtacha darajasida milliy ishlab chiqarishning mavjud real hajmini ko’rsatadi. Ancha yuqori narxlar qo’shimcha tovarlar ishlab chiqarish uchun rag’bat yaratadi. Narxlarning past darajasi tovar ishlab chiqarishning qisqarishiga olib keladi. Shu sababli narxlar va milliy ishlab chiqarish hajmi o’rtasida to’g’ridan-to’g’ri yoki bevosita bog’liqlik mavjud bo’ladi. Bu bog ’liqlik taklif egri chizig’ida aniq aks etadi. Yalpi taklif egri chizig’i uchta kesmalardan iborat. I. g ’tiq kesma. Rasmdagi Qt nuqta to’liq bandlilik sharoitida milliy ishlab chiqarish hajmining potentsial darajasini ko’rsatadi. g’tiq kesma milliy ishlab chiqarish potentsial hajmidan ancha kam bo’lgan ishlab chiqarishning real hajmini o’z ichiga oladi. Bu kesma iqtisodiyot chuqur tanazzul yoki depressiya holatida ekanligini, ko’plab mashina, uskuna va ishchi kuchi foydalanilmayotganligidan

guvohlik beradi. Foydalanilmayotgan resurslar harakatga kelishi mumkin, lekin bu narx darajasiga xech kanday ta’sir ko’rsatmaydi. Bu kesma yana ishlab chiqarish real hajmi qisqarganda ham tovarlar va resurslarga narx eski darajada qolishini bildiradi. Shunday qilib yotiq kesma milliy ishlab chiqarish hajmi o’zgarganda ham narx darajasi doimiy qolishini ko’rsatadi. II. Q va Qt nuqta o ’rtasidagi oraliq kesma milliy ishlab chiqarishning real hajmining ko’payishi, narx darajasining o’sishi bilan birga borishini ko’rsatadi. Bu ishlab chiqarishning to’liq quvvat bilan ishlay boshlaganidan, korxonalarning ancha eski va kam samarali uskunalardan foydalana boshlaganligidan guvohlik beradi. Ishlab chiqarish hajmining kengayib borishi bilan qo’shimcha ishchilar ham ishga jalb qilinadi. Shu barcha sabablarga ko’ra mahsulot birligiga qilinadigan harajatlar ortadi, korxonalar ishlab chiqarishining rentabelli bo’lishi uchun tovarlarga ancha yuqori narx belgilaydi. Shu sababli oraliq kesmada milliy mahsulot real hajmining ko’payishi narxlarning o’sishi bilan birga boradi. III. Tik kesma iqtisodiyot o ’zining to’liq yoki tabiiy darajasiga erishganligini ko’rsatadi. Bunda iqtisodiyot ishlab chiqarish imkoniyatining shunday nuqtasida joylashadiki, bunda qisqa muddatda ishlab chiqarish hajmini yanada kengaytirishga erishish mumkin emas. Narxning to ’ xtovsiz oshib borishi xam ishlab chiqarish real hajmining ko ’ payishiga olib kelmaydi , chunki iqtisodiyot to ’ liq quvvat bilan ishlay boshlaydi . Qisqacha aytganda , bu kesma milliy ishlab chiqarish hajmi doimiy bo ’ lib qolishi , narx darajasi esa o ’ zgarishi mumkinligini ko ’ rsatadi . Yalpi taklif hajmiga ta ’sir qiluvchi omillar. Yalpi taklifga narxdan tashqari bir qator omillar ta’sir ko’rsatadi. Bu omillardan bir yoki bir nechtasining o’zgarishi yalpi taklifning o’zgarishiga sabab bo’ladi. Yalpi taklifning narxdan tashqari bu omillari bitta umumiy hususiyatga ega: agar ular o’zgarsa, mahsulot birligiga ishlab chiqarish xarajatlari ham o’zgaradi. Natijada yalpi taklif egri chizig’i joyini o’zgartiradi. Yalpi taklifga narxdan tashqari ta ’sir qiluvchi omillar.

1. Resurslar narxining o ’zgarishi. Resurslar narxi - tayyor mahsulot narxidan farq qilib, yalpi taklifning muhim omili hisoblanadi. Boshqa sharoitlar o’zgarmay qolganda, resurslar narxining oshishi mahsulot birligiga xarajatlarning ko’payishiga, resurs narxlarining pasayishi esa xarajatlarning kamayishiga olib keladi. Resurs narxlariga bir qator omillar ta’sir ko’rsatadi. Resurslar taklifining ko’payishi ular narxini pasaytiradi va natijada mahsulot birligiga xarajatlar kamayadi. Resurslar taklifining kamayishi esa qarama-qarshi natijaga olib keladi. Endi alohida resurslar taklifi o’zgarishining yalpi taklifga ta’sirini qarab chiqamiz. Er resurslari – yangi erlarning ochilishi, sug’orish, yangi texnik takomillashuvlar tufayli ko’payish mumkin. Er resurslari taklifining ko’payishi erga bo’lgan sarflarning kamayishiga olib keladi va shu orqali mahsulot birligiga to’g’ri keladigan xarajatlarni pasaytiradi. Irrigatsiya qurilmalari shahobchalarining kengayishi, intensiv dehqonchilikni qo’llash tufayli er resurslarining kamayishi qarama-qarshi natijaga olib keladi. Ishchi kuchi (Mehnat) resurslari. Korxona xarajatlarining asosiy qismi ishchi va xizmatchilarga ish haqi to ’lash uchun ketadigan xarajatlar hisoblanadi. Boshqa sharoitlar o’zgarmay qolganda, ish haqining o’zgarishi mahsulot birligiga to’g’ri keladigan xarajatlar darajasiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Mavjud ishchi kuchi (mehnat) resurslarining ko’payishi ish haqining pasayishiga, ularning kamayishi esa ish haqining oshishiga olib keladi. Kapital. Agar jamiyat asosiy kapital zahirasini o ’stirib borsa, yalpi taklif o’sish tamoyiliga ega bo’ladi. Masalan, agar jamiyat o’z daromadining asosiy qismini tejab, uni investitsion tovarlar sotib olishga yo’naltirsa, yalpi taklif o’sadi. Xuddi shunday asosiy kapital sifati yaxshilanganda ishlab chiqarish xarajatlari kamayadi va yalpi taklif ko’payadi. Korxona o’zining eski, sifati past bo’lgan qurilmalarini, yangi va ancha takomillashgan qurilmalar bilan almashtirishi bunga misol bo’la oladi. Agar mamlakatda asosiy kapitalining miqdori kamaysa va sifati yomonlashsa, yalpi taklif qisqaradi. Tadbirkorlik layoqati. Vaqt o ’tishi bilan mamlakatda tadbirkor kishilar soni ko’payadi va bu yalpi taklifga ta’sir ko’rsatadi. Masalan keyingi vaqtda

Respublikada tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishga asosiy e’tiborni qaratilishi bunday faoliyat bilan shug’ullanishga harakat qiluvchi kishilar sonining ko’payishiga olib kelishi muqarrar va bu o’z navbatida yalpi taklifni oshiradi. Import resurslar narxlari. Chet ellardan resurslar importi milliy iqtisodiyotda yalpi taklifning ko ’payishiga olib keladi. Import resurslariga narxlarning pasayishi milliy iqtisodiyotda yalpi taklifni oshiradi, narxning oshishi esa yalpi taklifni kamaytiradi. Keyingi davrda import resurslarga narxning o’zgarishiga olib kelayotgan asosiy omillardan biri - valyuta kurslarining o’zgarib turishi hisoblanadi. Bu qanday ro’y berishini tushunib olish uchun chet el valyutalarining so’mga nisbatan narxi tushadi, ya’ni so’mning qiymati ko’tariladi deb faraz qilamiz. Bunda korxonalarga har bir so’m uchun ko’proq chet el valyutalari olish imkoniyati vujudga keldi va bu milliy ishlab chiqaruvchilar uchun chet el resurslarining so’mda ifodalangan narxi tushganligini bildiradi. Bunday sharoitda milliy korxonalar chet el resurslari importini ko’paytiradi va ishlab chiqarishning mavjud darajasida mahsulot birligiga xarajatlarning kamaytirishga erishadi. Aksincha, chet el valyutalarining so’mga nisbatan narxlari oshgan taqdirda, ya’ni so’m qadrsizlanganda import resurslari narxlari ko’tariladi. Natijada bu resurslarning importi kamayadi, mahsulot birligiga xarajatlar ortadi. Bozordagi hukmronlik. Resurslarni etkazib beruvchilarning bozordagi hukmronligining susayishi yoki kuchayishi ham resurs narxlariga va yalpi taklifga ta ’sir ko’rsatishi mumkin. Bozordagi hukmronlik - narxlarni raqobat mavjud bo’lgan sharoitdagidan ancha yuqori o’rnatish imkoniyatidir. Keyingi 20 yil davomida OPEK mamlakatlari bozor monopoliyasining vujudga kelishi va halokatga uchrashi buning ishonchli misoli bo’lib xizmat qilishi mumkin. 70- yillarda OPEK mamlakatlari neft narxini o’n martalab oshirishga erishdi, bu mahsulot birligiga xarajatlarni keskin ko’paytirdi. 80-yil o’rtalarida OPEK mamlakatlarining bozordagi hukmronligining sezilarli susayishi, aksincha ishlab chiqarish qiymatining kamayishiga olib keldi.

2. Unumdorlik - bu milliy ishlab chiqarish real hajmini foydalanilgan resurs miqdoriga nisbati, boshqacha aytganda, unumdorlik - bu xarajat birligiga ishlab chiqarishning o ’rtacha hajmi yoki ishlab chiqarish real hajmi ko’rsatkichi: Boshqa sharoitlar o ’zgarmay qolganda bir ishchi hisobiga ko’proq miqdorda mashina va uskunalardan foydalanish, ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirish; ancha bilimli va malakali ishchi kuchini qo’llash kabi omillarning o’zaro ta’siri unumdorlikning o’sishi va yalpi taklifning oshishiga olib keladi. Qisqacha qilib aytganda, mahsulot birligiga harajatlar kamayganda unumdorlikning oshishi yalpi taklifning oshishiga, aksincha, unumdorlikning kamayishi natijasida mahsulot birligiga harajatlarning ko ’payishi yalpi taklifning qisqarishiga olib keladi. 3. Huquqiy normalarning o ’zgarishi. Korxonalar o’z faoliyatida amal qiladigan huquqiy normalarning o’zgarishi, mahsulot birligi to’g’ri keladigan xarajatlarni va yalpi taklifni o’zgartirishi mumkin. Xuquqiy normalar o ’zgarishining ikki turi mavjud: a) soliq va subsidiyalarning o ’zgarishi, b) davlat tomonidan tartibga solish xarakteri va usullarining o ’zgarishi. Korxonalardan olinadigan soliqlar (qo ’shilgan qiymat solig’i, ish haqi fondidan olinadigan soliqlar) ning ko’payishi mahsulot birligiga xarajatlarni ko’paytirishi va yalpi taklifni qisqartirishi mumkin. Korxonaga davlat tomonidan beriladigan subsidiyalarning ortishi yoki soliq yukining kamayishi ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytiradi va yalpi taklifni oshiradi.

Davlat tomonidan tartibga solish xarakteri va usullarining o ’zgarishi ham ko’p xollarda mahsulot birligiga ishlab chiqarish xarajatlarini va shu orqali yalpi taklifni o’zgartiradi. Yalpi talab va yalpi taklif o ’rtasidagi muvozanatlik hamda uning o ’zgarishi. Yalpi talab egri chizig ’i va yalpi taklif egri chizig’i kesishgan nuqta narxning muvozanatli darajasi va milliy ishlab chiqarishning muvozanatli real hajmini ko’rsatadi (3 - chizma). Ishlab chiqarilgan va sotib olingan mahsulot real hajmi teng bo ’ lganda , iqtisodiyotda muvozanatlikka erishiladi faraz qilingki , mamlakatdan yalpi talab va yalpi taklifning o ’ lchamlari quyidagi ma ’ lumotlar bilan xarakterlansin .

Ushbu yilda barcha pul daromadlarining 529,5 mlrd . so ’ mi (16,6%) yalpi talabga aylanmagan , ya ’ ni jamg ’ arilgan . Yalpi talab egri chizig ’i yalpi taklif egri chizig’ini yotiq kesmada kesib o’tsa, narx darajasi milliy ishlab chiqarish muvozanatli real hajmining shakllanishiga hech qanday ta’sir ko’rsatmaydi. Tik kesmada ishchi kuchi va ishlab chiqarish quvvatlari to ’liq foydalaniladi, shu sababli yalpi talabning kengayishi faqat narx darajasiga ta’sir ko’rsatadi ya’ni uni oshiradi. Milliy ishlab chiqarishning real hajmi esa o’zgarishsiz qoladi. Oraliq kesmada yalpi talabning kengayishi milliy ishlab chiqarish real hajmining ko’payishiga va narx darajasining oshishiga olib keladi. Agar yotiq kesmada yalpi talab kamaysa, milliy ishlab chiqarishning real hajmi kamayadi, narx darajasi esa o ’zgarishsiz qoladi. Tik kesmada narx tushadi, milliy ishlab chiqarishning real hajmi esa to’liq bandlik darajasida qoladi. Oraliq kesmada milliy ishlab chiqarishning real hajmi qisqaradi va narx darajasi pasayadi. Ayni paytda bu erda shuni ta’kidlash lozimki, oraliq va tik kesmalarda yalpi talabning qisqarish vaziyatni murakkablashtiruvchi omillar ta’sirida birdaniga narxning pasayishiga olib kelmasligi mumkin. Bu murakkablik shundan iboratki, tovarlar va resurslar narxi pasayish tamoyiliga ega bo’lmaydi. Shu sababli ayrim iqtisodchilar bunday tamoyilga xrapovikli samara sifatida qaraydi. (xrapovik-bu mexanizm bo’lib bu g’ildirakni orqaga emas oldinga xarakat qilishga yordam

beradi). Xrapovikli samara shunga asoslanadiki, narx osonlik bilan oshadi, lekin qiyinchilik bilan pasayadi. Shu sababli yalpi talabning oshishi narx darajasini ko’taradi, lekin talab kamayganda, qisqa davr ichida narxning tushishini kutish mumkin emas. Nima uchun narx pasayishi tamoyiliga ega emas degan savolga javob berish qiyin bo’lsada, uning ayrim sabablarini ko’rsatish mumkin. Birinchidan, ish haqi korxona umumiy xarajatlarining asosiy qismini (70-75 foiz) tashkil qilib, qandaydir davr ichida pasayishi tamoyiliga ega bulmaydi. Chunki ishchilarning asosiy qismi shartnoma (kasaba uyushmalar orqali) bo’yicha ishlaydi va shartnoma muddati tugaguncha ish haqini pasaytirish ta’qiqlanadi. Boshqa sababi, tadbirkorlar ish haqi darajasini pasaytirishni xoxlamasligi mumkin. Buning ikkita sababi bor. Bir tomondan ancha past ish haqi ishchilarning mehnat unumdorligiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Shu bilan birga ancha past ish haqi maxsulot birligiga mehnat sarflarini kamaytirsa, ancha past mehnat unumdorligi esa mehnat sarflarini oshiradi. Agar ular ish haqini pasaytirishga qaror kilsa, malakali ishchi kuchidan ajrab qolishi mumkin. Narxning pasayish tamoyiliga ega emasligining ikkinchi sababi shundan iboratki, juda ko ’pchilik korxonalar etarli darajada manopol mavqega ega bo’ladi va bu ularga talab kamayganda xam narxning pasayishiga qarshi turish imkonini beradi.

Adabiyotlar: 1. Abulqosimov X.P., Xudoyberganov N.T. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish muammolari. T.: «Universitet»,1997. 2. Alekseev Yu.P. Mejdunarodnaya torgovlya. T.: 1997. 3. Krosovina L.N. Mejdunarodnie valyutno-kreditnie finansovie otnosheniya. T.: 1997. 4. Abdullaev g ’. Bozor iqtisodiyoti asoslari. T.: «Mehnat», 1997. 5. Andreev B.F. Sistemniy kurs ekonomicheskoy teorii: Uchebnoe posobie.Chast IX.glava 36 - Sankt-Peterburg. Lenizdat, 1998. 6. Nikolaeva I.P. Ekonomicheskaya teoriya. Uchebnik – T.: «Kno Rus», 1998. 7. Qo ’ldoshev Q., Muftoydinov Q. Iqtisodiy bilim asoslari. T.: «O’qituvchi», 1999. 8. Ekonomicheskaya teoriya. Ucheb. Posobie: A.Qodirov i dr. TGTU., I., 1997. 9. Kurs ekonomicheskoy teorii. — M.: Izdatelstvo «Dis», 1997. 10. Yahyoev Q.A. Soliq nazariyasi. T.: «Mehnat» , 1998.

O'xshashlar

Yalpi talab - yalpi taklif modeli

Talab va taklif elastikligi

Yalpi ichki mahsulot statistikasi

Talab va taklif nazariyasi. bozor muvozanati

Talab va taklif - ishlab chiqarish faoliyatining asosi