Сарф харажатлар, фойда ва зарар - Iqtisodiyot - Referatlar

Сарф харажатлар, фойда ва зарар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77.3251953125 KB

Ko'chirib olish

Сарф харажатлар, фойда ва зарар Режа : 1. Ишлаб чиқариш харажатлари тушунчаси ва унинг таркиби. 2. Қисқа ва узоқ даврда ишлаб чиқариш ҳаражатларининг ўзгариш тамойиллари. 3. Фойданинг мазмуни. Фойда нормаси ва массаси.

1. Иқтисодий харажатлар тушунчаси ва унинг таркиби Инсон ҳаёт кечириши учун моддий неъматлар ва хизматлар тақозо қилинади. Моддий неъматлар яратиш ўз навбатида харажат қилишни тақозо этади. Ҳар бир корхона, (хўжалик субъектлари) товар ишлаб чиқариши учун маълум иқтисодий ресурслар харажати талаб этилади. Иқтисодий ҳаражатлар тушунчасини энг авалло ресурслар чекланганлиги ҳамда уларни муқобил (альтернатив) ишлатиш имкони билан боғлиқ. Масалан, ер ресурс сифатида чекланган. Ундан турли мақсадда фойдаланиш мумкин. Уй қуриш, корхона қуриш, турли экинлар экиш ва ҳоказо. Ҳар бир хўжалик субъекти у ёки бу ресурсни сотиб олиб ишлатар экан, демак бу ресурсни бошқалар ишлата олмайди. Ресурсларни сотиб олгач уни самарали ишлатиш учун ҳаракат қиладилар. Харажатлар корхона, фаолиятига баҳо беришда асосий кўрсаткич ҳисобланади. Миллий иқтисодиётдаги ишлаб чиқариш бирликлари (корхона, фирма) ўз фаолияти натижаларидан кўпроқ даромад олишга ҳаракат қилади. Ҳар қандай корхона нафақат ўзининг товарини анча юқори баҳоларда сотишга, балки маҳсулот ишлаб чиқариш ва уни сотишга қилинадиган сарф-харажатларни камайтиришга ҳам интилади. Товарларни сотиш нархлари асосан корхона фаолиятига боғлиқ бўлмаган ташқи шароитлар билан белгиланса, ишлаб чиқариш сарф- харажатлари корхонанинг ишлаб чиқариш ва тайёр товарларни сотиш жараёнларини ташкил қилиш самарадорлиги даражасига боғлиқ. Лекин ҳар қандай товарни ишлаб чиқариш ва сотиш учун маълум сарф харажатлар талаб этилади. Ишлаб чиқариш сарф-харажатлари деганда товар ва хизматларни ишлаб чиқариш ва истеъмолчиларга етказиб беришга қилинадиган барча сарфлар тушунилади. Ишлаб чиқариш сарф- харажатлари таркибига хом ашё, асосий ва ёрдамчи материаллар, ёнилғи

ва энергия учун қилинган харажатлар, асосий капитал амортизацияси, иш ҳақи ва ижтимоий суғуртага ажратмалар, фоиз тўловлари ва бошқа харажатлар киради. Ишлаб чиқаришга қилинган барча сарф- харажатларнинг пулдаги ифодаси маҳсулот таннархини ташкил қилади. Анъанавий (классик) ёндашувда ишлаб чиқариш харажатлари иккига бўлинади: бевосита ишлаб чиқариш харажатлари ва муомала харажатлари (10- чизма). Ишлаб чиқариш харажатлари деганда маҳсулотни бевосита ишлаб чиқариш учун қилинадиган барча сарфлар (иш ҳақи, хом ашё ва материал сарфлари, амортизация ва ҳ.к.) тушунилади. Товар бирлигининг қийматида ишлаб чиқариш харажатлари фақат унинг бир қисмини ташкил қилади. Ишлаб чиқариш харажатлари товар қийматидан фойда миқдорига кам. Муомала харажатлари тушунчаси товарларни сотиш жараёни билан боғлиқ бўлиб, шу товарларни ишлаб чиқарувчидан олиб, истеъмолчига етказилгунча кетадиган сарфларга айтилади. Улар икки гуруҳга бўлинади: қўшимча муомала харажатлари ва соф муомала харажатлари. Товарларни ўраш, қадоқлаш, саралаш, транспортга ортиш, ташиш ва сақлаш харажатлари қўшимча муомала харажатлари ҳисобланади. Муомала харажатларининг бу турлари ишлаб чиқариш харажатларига яқин туриб, товар қийматига киради ва унинг қийматини оширади. Харажатлар товарлар сотилгандан кейин олинган пул тушуми суммасидан қопланади. Ишлаб чиқариш харажатлари Муомала харажатлари Иш ҳақи Хом ашё харажатлари ёнилғи ва мойлаш материаларига Амортиз ация ва ҳ.к. қўшимча муомала харажатлари Соф муомала харажатлари ХАРАЖАТЛАР ТУРЛАРИ

харажатлар 11-чизма. Ишлаб чиқариш харажатларининг анъанавий туркумланиши Cоф муомала харажатлари (сотувчи маоши ва бошқалар), маркетинг (истеъмолчилар талабини ўрганиш), реклама ва шу каби харажатлардан иборат бўлади. Соф муомала харажатлари товар қийматини оширмайди ва ишлаб чиқариш жараёнида яратилган товарни сотгандан кейин олинган фойда ҳисобидан қопланади. ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ХАРАЖАТЛАРИ Ташқи харажатлар Ички харажатлар Ишчи кучига сарфлар Бино-иншоот амортизацияси Хом-ашё харажатлари Машина-ускуна амортизацияси Ёнилғи-энергияга харажатлар Ижара ҳақи Транспорт-алоқа хизматларига Қарз пул маблағлари ва унинг учун харажатлар фоизлар Банк тижорат хизматлари учун Меъёрдаги фойда сарф харажатлар 13-чизма. Ишлаб чиқариш харажатларининг бозор иқтисодиётига доир адабиётларда туркумланиши.

Ҳозирги замон сарф-харажатлар ғояси бўйича корхона ишлаб чиқариш жараёнида фойдаланиладиган ресурслар ўз ресурслари ёки жалб қилинган ресурслар бўлиши мумкин. Шунга кўра харажатлар ички ёки ташқи харажатларга бўлинади. Ташқи харажатлар корхона ўзи учун зарур ресурс ва хизматларга тўловларни амалга ошириши натижасида вужудга келадиган харажатлардир. Бундай харажатларга ёлланма ишчилар иш ҳақи, хом ашё ва материаллар учун тўловлар, кредит учун фоиз тўловлари, ижарага олинган ер учун рента, транспорт хизмати ва бошқа ҳар хил хизматлар учун тўловлар киради. Ташқи харажатлар тўлов ҳужжатлари билан расмийлаштирилади, шу сабабли бухгалтерия харажатлари деб ҳам аталади. Корхонанинг ўзига тегишли бўлган ресурслардан фойдаланиши билан боғлиқ харажатлар ички харажатлар дейилади. Бундай харажатлар пул тўловлари шаклида чиқмайди. Шу сабабли ички харажатлар даражасини баҳолаш ўз ресурслари қийматини шунга ўхшаш ресурсларнинг бозор баҳоларига таққослаш орқали амалга оширилади. Мазкур корхона доирасида тадбиркорлик фаолиятини ушлаб туриш учун зарур бўлган тўлов-нормал (меъёридаги) фойда ҳам, рента ва иш ҳақи билан бирга харажатларнинг таркибий қисми ҳисобланади. Сарф харажатларни ички ва ташқи харажатларга ажратиш, корхона иқтисодий фаолияти самарадорлигини ошириш йўлларини қиёсий таҳлил қилиш имкониятини беради. Ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига боғлиқлик даражасига қараб доимий ва ўзгарувчи харажатлар ҳам фарқланади, (14-чизма). УМУМИЙ ХАРАЖАТЛАР Доимий харажатлар Ўзгарувчи харажатлар

Корхона тўлов мажбуриятлари Хом-ашё Солиқлар Материал Амортизация ажратмалари Ёнилғи Ижара ҳақи Транспорт хизмати Қўриқлаш хизмати харажатлари Ишчилар иш ҳақи ва шу кабилар учун харажатлар Бошқарув ходимлар маоши ва ҳ.к. 14-чизма. Ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига қараб харажатларни туркумлаш. Ишлаб чиқариш ҳажмининг ўзгаришига (қисқариши ёки ортиши) таъсир этмайдиган харажатлар доимий харажатлар дейилади. Доимий харажатлар ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ бўлмайди, унинг ўсишига ҳам бевосита таъсир этмайди ва ишлаб чиқаришнинг ҳар қандай, ҳатто нолинчи ҳажмида ҳам мавжуд бўлади. Бунга корхонанинг тўлов мажбуриятлари (заёмлар бўйича фоиз ва бошқа), солиқлар, амортизация ажратмалари, ижара ҳақи, қўриқлаш хизматига тўлов, ускуналарга хизмат кўрсатиш сарфлари, бошқарув ходимлари маоши ва шу кабилар киради. Ўзгарувчи харажатлар деб ишлаб чиқариладиган товар миқдорининг ошишига ёки камайишига бевосита таъсир қиладиган ҳаражатларга айтилади. Унга хом ашё, материал, ёнилғи-транспорт хизмати, ишчилар иш ҳақи ва шу кабиларга қилинадиган сарфлар киради. Ишлаб чиқаришнинг ҳар бир даражасида доимий ва ўзгарувчан харажатлар йиғиндиси умумий ёки ялпи харажатларни ташкил қилади. Маҳсулот нархига қўшилиш характерига кўра тўғри ва эгри харажатлар фарқланади:

• Тўғри харажатлар – бевосита таннархда акс этиб, маҳсулот нархи таркибига киради. • Эгри харажатлар – таннархда акс этмайди ва маҳсулот нархига устама ҳисобланади. Маҳсулот бирлигини ишлаб-чиқаришга қилинадиган сарф- харажатларни ҳисоблаш учун ўртача умумий, ўртача доимий ва ўртача ўзгарувчан харажатлар тушунчаларидан фойдаланилади. Ўртача умумий харажатлар ялпи (умумий) харажатларнинг ишлаб чиқарилган товар миқдорига нисбатига тенг. Ўртача доимий харажатлар доимий харажатларни ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдорига бўлиш йўли билан аниқланади. Ўртача ўзгарувчи харажатлар ўзгарувчи харажатларни ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдорига бўлиш йўли билан аниқланади. Энг юқори даражада фойда олишга эришиш учун товар ишлаб чиқаришнинг зарур миқдорини аниқлаш зарур. Бунда иқтисодий таҳлил воситаси бўлиб қўшилган харажат тушунчаси хизмат қилади. Аввало қўшилган харажат деб, кейинги қўшилган маҳсулотнинг ҳар битта бирлигини ишлаб чиқариш билан боғлиқ қўшимча харажатларга айтилади. Қўшимча харажатларни ҳар бир навбатдаги чиқарилган қўшимча маҳсулот бирлиги учун аниқлаш мумкин. 2. Қисқа ва узоқ даврда ишлаб чиқариш харажатларининг ўзгариш тамойиллари Корхона фойдаланадиган кўплаб ресурслар миқдори, яъни жонли меҳнат, хом-ашё, ёнилғи ва энергия сарфлари товар ҳажмининг ўзгаришига тез ва осон таъсир қилади. Бошқа ресурслар сарфи таъсирида товар ҳажми ўзгариши учун узоқ вақт талаб қилинади. Масалан, оғир саноат тармоқларининг ишлаб чиқариш қувватлари анча узоқ вақт оралиғида маҳсулот миқдори ўзгаришига таъсир қилиши мумкин. Демак,

ишлаб чиқариш харажатларини ҳисобга олишга вақт омили, яъни харажат қилингандан пировард натижа олингунча ўтган давр сезиларли таъсир кўрсатади. Шу сабабли вақт омилидан келиб чиқиб, ишлаб чиқариш харажатларини қисқа ва узоқ муддатли даврда алоҳида таҳлил қилинади. Корхона ишлаб чиқариш ҳажмини ўстириш учун қисқа даврда фақат ўзининг ўзгарувчи харажатлари миқдорини ўзгартириши мумкин. Бу қисқа муддатли харажатлардир. Ишлаб чиқариш қувватлари эса (ишлаб чиқариш иншоотлари майдони, машина ва ускуналар миқдори) доимий бўлиб қолади, ҳамда бу давр фақат улардан фойдаланиш даражасини ўзгартириш учун етарли бўлиши мумкин. Бошқача айтганда қисқа давр оралиғида корхонанинг ишлаб чиқариш қувватлари ўзгаришсиз қолади, ишлаб чиқариш ҳажми жонли меҳнат, хом ашё ва бошқа ресурслар миқдорини кўпайтириш орқали ўзгариши мумкин. Бунда мавжуд ишлаб чиқариш қувватларидан фойдаланиш интенсивлигини ошириш мумкин. Узоқ муддатли давр – бу корхонанинг ишлаб чиқариш қувватларини ва бутун банд бўлган ресурслари миқдорини ўзгартириш учун етарли бўлган даврдир. Бу ерда шуни таъкидлаш лозимки, ишлаб чиқариш қувватларининг ўзгаришини тақозо қиладиган давр давомийлиги айрим тармоқ ва корхона хусусиятидан келиб чиқиб фарқланиши мумкин. Масалан, енгил саноат тармоғида кийимкечак ишлаб чиқарадиган кичкина фирма, бир нечта қўшимча тикув машинаси ўрнатиш билан ўзининг ишлаб чиқариш қувватларини қисқа вақтда (бир неча кунда) ошириши мумкин. Оғир саноат тармоқларида янги қувватларни ишга тушириш учун бир неча йил талаб қилинади. Биз биламизки, қисқа муддатли вақт давомида корхона ўзининг доимий (қайд қилинган) қувватларига ўзгарувчи ресурслар миқдорини қўшиб бориш йўли билан ишлаб чиқариш хажмини ўзгартириши мумкин. Бу ерда шундай савол туғилади: корхонанинг ишлаб чиқариш

қувватларига (доимий ресурсларга) кўпроқ ва янада кўпроқ миқдорда ўзгарувчи ресурсларни қўшиб бориш йўли билан ишлаб чиқариш ҳажми қандай ўзгариб боради? Бу саволга жавобни энг умумий ҳолда самаранинг камайиб бориши қонуни беради. Бу қонунга биноан, маълум даврдан бошлаб; корхонанинг ишлаб чиқариш қувватларига (масалан капитал ёки ерга) ўзгарувчи ресурслар бирлигини (масалан, жонли мехнат) кетма-кет қўшиб бориш, ҳар бир кейинги ўзгарувчи ресурс бирлиги қийматига камайиб борувчи қўшимча маҳсулот беради. Бошқача айтганда, агар асосий капиталга хизмат кўрсатувчи ишчилар сони кўпайиб борса, ишлаб чиқаришга кўпроқ ишчини жалб қилиб бориш билан ишлаб чиқариш ҳажмини ўсиши тобора секинлик билан рўй беради. Бу қонунни тасвирлаш учун қуйидаги мисолни келтирамиз. Фараз қилайлик, фермер фойдаланадиган ернинг доимий миқдори (масалан 20 га) эга бўлиб, унда дон етиштиради. Агар фермер экинга қайта ишлов бермаса, бир гектар ердан 40 центнер ҳосил олади деб ҳисоблаймиз. Агар экинга қўшимча бир марта ишлов берилса, ҳосил 50 ц.га кўтарилиши мумкин. Иккинчи ишлов бериш ҳосилни 57 ц. га, учинчиси - 61 ц.га, тўртинчиси, айтайлик 63 ц.гача кўтариши мумкин. Экинга кейинги ишлов беришлар фақат жуда кам ёки нолга тенг бўлган қўшимча ҳосил беради. Бу ерда шуни таъкидлаб ўтиш лозимки, самаранинг камайиб бориш қонуни, ўзгарувчи ресурсларнинг барча бирлиги (масалан барча ишчилар) сифат жиҳатдан бир хил деган фаразга асосланади. Яъни ҳар бир қўшимча жалб қилинган ишчи бир хил ақлий лаёқатга, билимга, малакага, ҳаракат тезлиги ва шу кабиларга эга деб ҳисобланади. Демак қўшимча маҳсулот, кейинги жалб қилинган ишчи кам малакага эга бўлгани учун эмас, балки капитал (фондлар) нинг мавжуд миқдорига нисбатан кўп миқдорда ишчиларни банд қилиш сабабли камайиб боради.

Қулай иқтисодий муҳит туфайли, ишлаб чиқариш қувватларининг тўхтовсиз кенгайиб бориши натижасида корхона ўртача умумий (ялпи) харажатларида қандай ўзгариш рўй беради? Дастлаб қандайдир вақт оралиғида ишлаб чиқариш қувватларининг кенгайиши ўртача умумий харажатларнинг пасайиши билан бирга боради. Аммо охири оқибатда кўпроқ ва янада кўпроқ қувватларни ишга тушириш ўртача умумий харажатларнинг ўсишига олиб келади. Бундай ҳолларни самаранинг камайиб бориш қонуни тушунтириб беролмайди, чунки унинг амал қилиш шарт-шароити ишлаб чиқаришда фойдаланадиган ресурслардан биттаси миқдорининг ўзгармаслиги ҳисобланади. Узоқ муддатли даврда барча ресурслар миқдори ўзгаради. Бундан ташқари биз таҳлилда барча ресурслар баҳоси доимий деб фараз қиламиз. Шу сабабли узоқ муддатли даврда ўртача харажатларнинг ўзгариши тамойилини ишлаб чиқариш миқёси ўсишининг ижобий ва салбий самараси ёрдамида тушунтириш мумкин. Ишлаб чиқариш миқёсининг ижобий самараси шунда намоён бўладики, корхонада ишлаб чиқариш ҳажми ўсиб бориши билан, бир қатор омиллар ишлаб чиқариш ўртача харажатларининг пасайишига таъсир кўрсата бошлайди. Бу омиллар қуйидагилар: 1) меҳнатнинг ихтисослашуви; 2) бошқарув ходимларининг ихтисослашуви; 3) капиталдан самарали фойдаланиш; 4) иккиламчи маҳсулотлар ишлаб чиқариш. Корхонада ишлаб чиқариш хажми ўсиб бориши билан қўлланиладиган меҳнатнинг ихтисослашув даражасини ошириш имконияти ортиб боради. Ишлаб чиқариш жараёнида беш ёки олтита операцияни бажариш ўрнига, энди ҳар бир ишчи битта ягона вазифани олади. Битта вазифани бажариш имкониятини ошириш эса, ишчининг меҳнат унумдорлигини ўстиради. Бу ишлаб-чиқариш харажатларининг камайишига олиб келади.

Ишлаб чиқариш миқёсининг кенгайиб бориши чуқур ихтисослашув туфайли бошқариш бўйича мутахассислар меҳнатидан анча яхши фойдаланиш имкониятини беради. Бу охир оқибатда самарадорликнинг ошиши ва маҳсулот бирлигига ишлаб чиқариш харажатларининг камайишига олиб келади. Корхонанинг иқтисодий аҳволи у ишлаб чиқараётган товарларнинг нархига боғлиқ бўлади. Агар нарх ўртача иқтисодий харажатларини қопласа бунда иқтисодий (соф) фойда нолга тенг бўлади. Агар ўртача иқтисодий харажатлар маҳсулот нархидан паст бўлса, корхона иқтисодий (соф) фойда олади. Ишлаб чиқаришни кенгайтириш имконияти мавжуд бўлади. Шунинг учун ҳар бир тадбиркор менеджер доимо харажатларни ўртача нархларга нисбатан паст бўлишига эришиш йўлларини қидиради. Ҳозирги пайтда маҳсулот ишлаб чиқариш учун қилинган харажатларни асосий қисмини хом-ашё материаллар сарфи эгаллайди. 100 долларлик маҳсулот ишлаб чиқариш учун қилинган ҳамма сарф харажатларни АҚШ да 60%, Японияда 57%, Германия, Англияда 54%, Францияда 52%, Италияда 49%, Россияда 50% дан ортиғини хом-ашё ташкил этса, қолгани меҳнат, электр энергия ва ёқилғ сарфлари ҳамда, амортизация ташкил этган. Бизнинг республикамизда ҳам харажатлар таркиби шу кўрсаткичлардан унчалик катта фарқ қилмайди. Хулоса қилаб айтиш мумкинки, хом ашё харажатини камайтириш имконияти каттароқдир. Исрофгарчиликка йўл қўймай, ресурслардан тежаб-тергаб фойдаланиш харажатларни камайишига сабаб бўлади. 3. Фойданинг мазмуни. Фойда нормаси ва массаси Корхоналарнинг фаолиятига баҳо беришда сотилган маҳсулотларнинг ҳажми, уларга қилинган сарф-ҳаражатлар ва фойда тушунчаларидан кенг фойдаланилади. Корхоналарда товар ва

хизматларни сотишдан олинган маблағлар, уларнинг пул тушумлари ёки пул даромадлари дейилади. Корхона, пул даромадларидан сарфланган барча харажатлар чиқариб ташлангандан кейин қолган қисми фойда деб юритилади. Айрим адабиётларда бу иқтисодий фойда деб ҳам юритилади. Товар ва хизматлар сотилганда уларнинг умумий қиймати пул даромадларига, ундаги қўшимча қиймат эса фойдага айланади. Бундан кўриниб турибдики фойданинг ҳақиқий манбаи қўшимча маҳсулот ёки қўшимча қийматдир. Лекин шу нарсани айтиш лозимки бутун жамиятда баъзан алоҳида олинган бир мамлакатда фойда массаси билан қўшимча қиймат массаси миқдор жиҳатдан бир-бирига тенг бўлиши мумкин. Лекин алоҳида олинган корхоналарда ва тармоқларда яратилган қўшимча маҳсулот олинган фойда миқдоран тенг бўлмаслиги мумкин. Чунки талаб ва таклиф нисбатларининг ва баҳо механизмининг ўзгариши таъсирида бир тармоқда ёки бир гуруҳ корхоналарда яратилган қўшимча маҳсулотлар бошқа корхона ва тармоқларга фойда шаклида ўтиб кетади. Корхонанинг умумий фойдасидан бюджетга (асосан солиқ тўловлари) банкларга (олинган ссуда учун фоиз) тўловлар ва бошқа мажбуриятлар чиқариб ташланса корхона соф фойдаси қолади. Бухгалтерия фойдаси сотилган маҳсулот учун тушган умумий пул суммасидан ишлаб чиқаришнинг ташқи харажатлари чиқариб ташланиши натижасида ҳосил қилинади. Шу сабабли бухгалтерия фойдаси иқтисодий фойдадан ички харажатлар миқдорига кўпроқдир. Бунда ички харажатлар ҳар доим ўз ичига нормал фойдани ҳам олади. Корхона фойдасининг мутлоқ миқдори унинг массасини ташкил қилади. Фойда массасининг ишлаб чиқариш харажатларига нисбати ва унинг фоизда ифодаланиши фойда нормаси дейилади. Амалиётда фойда нормасини ҳисоблашнинг икки вариантидан фойдаланилади. Булар фойданинг жорий сарфларга-корхона харажатларига ёки авансланган маблағларга (асосий ва айланма капитал) нисбатидир. Булар қуйидагича аниқланади:

1. Р'=(P/W)*100 бу ерда: Р' – фойда нормаси; P – фойда массаси; W – иқтисодий ёки ишлаб чиқариш харажатлари; 2. Р'=(P/Каванс)*100 бу ерда: Р' – фойда нормаси; P – фойда массаси; Каванс (Асосий капитал+Айланма капитал) – корхона авансланган маблағлари ёки асосий ва айланма капиталнинг ўртача йиллик қиймати. Фойда нормаси ишлаб чиқарилаётган маҳсулот ҳажмига тўғри мутаносиб ҳамда фойдаланилган авансланган маблағлар қийматига тескари мутаносибдир. Шу туфайли фойда нормаси корхона иш самарадорлигини интеграл кўрсаткичи ҳисобланади. Фойданинг ўсишига, чиқарилаётган маҳсулот умумий ҳажми ўзгармаган ҳолда икки йўл билан: ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш ҳисобига ёки нархни ошириш ҳисобига эришиш мумкин. Нархнинг ўсиши баъзи иқтисодчиларнинг фойда нормаси кўрсатгичини бартараф этиб бўлмайдиган қусурга эга бўлган ва шу сабабли самарадорликни ўлчаш учун мутлақо яроқсиз кўрсатгич сифатида танқид қилишларига сабаб бўлди. 2008 йилда республикамизда фаолият кўрсатиб келган 460 мингдан ортиқ корхоналар йил якуни бўйича 3885,7 млрд. сўм фойда олган бўлса, улардан 200 дан ортиқ корхона 123,6 млрд. сўмлик зарар кўрган. Бутун олинган фойданинг 58 фоизи саноат, 25 фоизи транспорт, 4,6 фоизи савдо ва умумий овқатланиш ва 1,3 фоизи қурилиш корхоналари улушига тўғри келган. Битта фаолият қилиб турган корхонага тўғри келадиган фойда миқдори ўртага 8,5 млн. сўмга яқинни ташкил қилган.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикасининг «Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида»ги Қонуни. Ўзбекистоннинг янги қонунлари, 5-том. -Т.: “Адолат” 1991. 2. Ўзбекистон Республикасининг «Мулкчилик тўғрисида»ги Қонуни. Ўзбекистоннинг янги қонунлари. 1-том. -Т.: “Адолат” 1991. 3. Макконел К.Р., Брю С.Л. Экономика: принципы, проблемы и политика. - М.: “Республика” 1992. 4. Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. Пер. с англ. со 2-го издания. -М.: “Дело ЛТД” 1993. 5. Шишкин А.Ф. Экономическая теория. Учебное пособие для ВУЗов. 2-ое издание, в 2-х книгах. -М.: ВЛАДОС, 1996 6. Қодиров А. ва бошқалар. Иқтисодиёт назарияси. ТДТУ. 1997. 7. Экономическая теория. Учебник. Под общей ред. проф. В.И.Видяпина, Г.П.Журавлевой. -М.: РЭА, 2000. 8. Экономическая теория. Учебник для студентов высших учебных заведений. Под ред. В.Д.Камаева, 7-ое издание. -М.: ВЛАДОС, 2001. 9. Экономическая теория. Учебник. Под общей ред. В.И.Видяпина, А.И.Добрынина, Г.П.Журавлевой, Л.С.Тарасевича. -М.: ИНФРА-М, 2001. 10. Раззоқов А., Тошматов Ш., Ўрмонов Н. Иқтисодий таълимотлар тарихи. -Т.: «Молия». 2002. 11. Шодмонов Ш., Алимов Р., Жўраев Т. Иқтисодиёт назарияси. Ўқув қўлланма. -Т.: Молия, 2002. 12. Экономическая теория: Учеб. Для студ. Высш. Учеб. Заведений. Под. Ред. В.Д.Камаева. -7-е изд, перераб и доп. – М.: «Гуманитарное издательство цент ВЛАДОС» 2002. 13. Вахабов А.В., Худякова Н.К. Международные валютно-кредитные и финансовые отношения. Учебное пособие в 2-х ч. /Т., 2003. 14. Тожибоева Д. Иқтисодиёт назарияси. -Т.: «Шарқ» 2003. 15. Борисов Е.Ф. Экономическая теория. 2-е изд., перераб. и доп. -М.: ТК Велби. Изд-во Проспект, 2005. 16. Экономическая теория. изд.испр. и доп. Под.общ. ред. акад. В.И.Видяпина, А.И. Добринина, Г.П.Журавлевой, Л.С.Тарасевича. -М.: ИНФРА-М, 2005. 17. Иохин В.Я. Экономическая теория. -М.: Экономистъ. 2005.

O'xshashlar

Сарф харажатлар ва фойда назариялари

Сарф - харажат ва фойда

Тадбиркорлик сарф-харакатлари ва фойда

Тақсимланмаган фойда (қопланмаган зарар) ҳисоби

Корхоналарда фойда ва рентабеллик