Саноат корхоналарининг моддий ресурслар билан таъминланиши ва улардан фойдаланишни таҳлил қилиш - Iqtisodiyot - Referatlar

Саноат корхоналарининг моддий ресурслар билан таъминланиши ва улардан фойдаланишни таҳлил қилиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

89 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1.Материал сарфини камайтиришнинг иқтисодиётда тежамкорликни амалга оширишдаги аҳамияти 2. Моддий-техника таъминоти бўйича бизнес- режанинг бажарилишини таҳлил қилиш 3. Ишлаб чиқаришда материаллардан Фойдаланишни таҳлил қилиш 4. Маҳсулот ишлаб чиқаришни ошириш бўйича йиғма резервларни аниқлаш

www.arxiv.uz Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсиши ўз навбатида меҳнат буюмларининг ортишига олиб келади. Агар халқ хўжалигининг айрим тармоқларида (енгил ва озиқ-овқат) моддий харажатларнинг ишлаб чиқариш харажатларида тутган салмоғи 80 фоизни ташкил этишини назарда тутсак, у ҳолда материал сарфини камайтиришнинг нақадар халқ хўжалигида катта аҳамиятга эга эканлигини кўрамиз. Бозор муносабатлари шароитида тежамкорлик режимини кучайтириш, ҳамма турдаги ресурсларни оқилона ва тежаб-тергаб сарфлаш, уларниг нобуд бўлишини камайтиришга сабот билан эришиш, ресурсларни тежайдиган ва чиқитсиз технологияга ўтишни амалга ошириш, ишлаб чиқаришнинг иккиламчи ресурслари ва чиқитларидан фойдаланишни яхшилаш, уларни қайта ишлайдиган ишлаб чиқариш қувватларини ривожлантириш, иккиламчи хом ашёни тўплашни, шу жумладан аҳолидан тўплашни ташкил қилиш ва тайёрлов ташкилотларининг моддий-техника базасини янада мустаҳкамлаш лозим. Халқ хўжалигининг турли тармоқларида содир бўлаётган хўжасизлик, нобудгарчилик ва тежамсизликларга жуда ҳам кўп мисоллар келтириш мумкин. Материал сарфини камайтиришнинг қуйидаги йўллари мавжуд: 1. Маҳсулотларнинг конструкциясини ўзгартириш ва такомиллаштириш. 2. Ишлаб чиқариш жараёнлари ва ишлаб чиқариш дастгоҳларининг технологиясини такомиллаштириш. 3. Энг мақбул бичиш хариталарини қўллаш орқали материалларга кетадиган харажат нормаларини камайтириш. 4. Ишлаб чиқаришнинг иккиламчи ресурслари ва чиқитларидан фойдаланишни йўлга қўйиш. 5. Ишлаб чиқаришда бракга асло йўл қўймаслик ва х.к.лар. Моддий ресурсларнинг ассоий қисмини меҳнат предметлари ташкил қилади. Буларга: хом ашё, материаллар, ёнилғи ва бошқа предметлар кириб, улар ҳар бир ишлаб чиқариш циклида бутунлай ўз қийматини маҳслуотга

www.arxiv.uz ўтқазади. Буларнинг таҳлили ҳам иқтисодиётни ўнглашда муҳим аҳамиятга эга. 2. Моддий-техника таъминоти бўйича бизнес-режанинг бажарилишини таҳлил қилиш Маҳсулот етказиб бериш шартномалар билан расмийлаштирилади. Бунда транзит билан (бевоста) маҳсулот тайёрловчилардан истеъмолчиларга ёки таъминот – мол ўтқазиш корхоналари ва ташкилотларининг омборлари орқали (омборлардан мол етказиб бериш) амалга оширилади. Маҳсулотларни омборлардан етказиб беришда мол олувчиларга маҳсулотни истеъмолга тайёрлаш (материалларни қирқиш ва бичиш, майда идишларга қадоқлаб ёки ўлчаб жойлаш) ва бошқалар юзасидан ишлаб чиқариш ва транспорт хизматлари кўрсатилади. Моддий-техника таъминотини бозор муносабатларига мос равишда қайта қуриш моддий ресурсларни марказлаштирилган тарзда воситалаш ва истеъмолчиларни мол етказиб берувчиларга бириктириб уларнинг буюртмаси бўйича, шартнома нархларидан фойдаланган ҳолда, харидор манфаатини кўзлаб, иш юзасидан шерик танлаш орқали эркин олди-сотди шаклидаги савдо қилишга ўтиш натижасида ишлаб чиқарувчининг ўз амрини ўтказишини ва монополиясини (танҳо ҳуқуқга эга бўлиши) бартараф этиб ривожланган бозорнинг пайдо бўлишига олиб келди. Корхоналарнинг моддий-техника таъминотининг ҳолатини таҳлил қилиш чекланган доирада олиб борилади, чунки корхоналарнинг ҳисоботида, жумладан йиллик ҳисоботда таъминот ҳолати тўғрисида маълумотлар жуда ҳам кам берилади, унда келтирилган материалларнинг ассортименти ва сифати бўйича ишлаб чиқариш талаб ва эҳтиёжларига мос келадими ёки йўқми шунга ўхшаш маълумотлар кўрсатилмайди. Шунинг учун моддий-техника таъминоти ҳолатини чуқур ва ҳар томомнлама таҳлил қилиш учун корхонанинг таъминот бўлими ва омборхонанинг маълумотларига мурожаат қилиш керак

www.arxiv.uz бўлади. Ана шу маълумотларга асосланган ҳолда материаллар гуруҳи ва уларнинг алоҳида олинган хиллари бўйича уларнинг келтирилиши, режанинг қандай бажарилганлигини аниқлаш мумкин. Йиллик ҳисоботдан эса фақат ишлаб чиқариш заҳираларининг йил бошига ва йил охирига бўлган қолдиқлари тўғрисидаги маълумотларни (балансдан), ишлаб чиқаришга кетган харажатлар суммасини 5-с «Маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотишга корхона сарф харажатлари тўғрисида ҳисобот» шаклидан олинади. Юқорида қайд этилган шаклларидан олинган маълумотларга асосланиб моддий-техника таъминоти бўйича режанинг бажарилишига умумий баҳо бериш мумкин. Бундай юзаки таҳлил корхоналарнинг таъминот ҳолатини ҳар томонлама аниқлашда етарли эмас, чунки корхоналар умуман материаллар билан таъминланганлари ҳолда материалларнинг қайси бирлари бўйича ортиқчалик, қайси бирлари бўйича эса етишмовчилик бўлиши эҳтимолдан ҳоли эмас. Шунинг учун корхоналарнинг материаллар билан тўла-тўкис ва зарур ассортиментлари бўйича таъминланганлигини аниқлаш учун омборхона ҳисоботидан олинган маълумотларга мурожаат қилиш керак. Моддий-техника таъминотини таҳлил қилиш қуйидаги босқичларда амалга оширилади: 1. Моддий-техника таъминоти бўйича режанинг бажарилиши ва ўтган йилларга нисбатан ўзгариш тенденцияси аниқланади. 2. Моддий-техника таъминотини алоҳида турлари бўйича режанинг бажарилиши ўрганиб чиқилади. 3. Моддий-техниканинг ўз вақтида ўрнатилганлиги ва унинг самарадорлиги ўрганилади. 4. Моддий-техника таъминотини яхшилаш бўйича тегишли чора- тадбирлар ишлаб чиқилиб бошқарув қарорларини қабул қилиш масаласи кўриб чиқилади. Ушбу ҳисоб-китоблар тегишли амалий маълумотлар асосида аниқ хўжалик юритувчи субъектларда амалга оширилади.

www.arxiv.uz 3. Ишлаб чиқаришда материаллардан Фойдаланишни таҳлил қилиш Материллларни режа доирасида тайёрлаш маҳсулот ишлаб чиқариш бўйича бизнес-режани бажариш учун имконият яратади. Агар материаллар тежаб-тергаб сарф этилмаса ва уларнинг ҳақиқатдаги сарфи нормага нисбатан ортиқча бўлса, у ҳолда тайёрланган материаллар маҳсулот ишлаб чиқариш бўйича бизнес-режасини бажариш учун етарли бўлмайди. Таҳлил қилиш орқали материаллардан фойдаланишда ортиқча сарф-харажат бўлган бўлса, у ҳолда қанча кам маҳслуот ишлаб чиқарилди ёки матераилларни тежаш натижасида қанча қўшимча маҳслуот ишлаб чиқарганлигини аниқлаш мумкин. Буларни ҳисобга олиш усули қуйидагича: 1. Маҳсулот бирлиги учун белгиланган харажат нормасини материалларга кетган ҳақиқий харажатлар билан таққосланади. 2. Эришилган тежам ёки ортиқча харажат ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг умумий миқдорига кўпайтирилади. 3. Материалларни сарф этишда содир бўлган ортиқча харажатни режа бўйича белгиланган харажат нормасига бўлинади, унинг тежалган қисмини эса ҳақиқий харажат миқдорига бўлинади. Шу тариқа натижасида қўшимча ишлаб чиқарилган маҳсулот ёки ортиқча харажат оқибатида ишлаб чиқарилмаган маҳсулот ҳажми аниқланади. Таҳлил учун керакли маълумотлар муҳим маҳсулот турлари таннархида (калькуляциясида) берилди (7.1-жадвал). 1- Жадвал. Материаллардан фойдаланишнинг ҳисоб-китоби

www.arxiv.uz Кўрсаткичлар Эркаклар пойафзали Хотин- қизлар пойафзал и 1. 1. Маҳсулот бирлигига сарф қилинадиган кун товарлари – 100 жуфт пойафзалга кв.дцм. режа бўйича ҳақиқатда фарқи (+,-) 1817 1805 -12 1820 1827 +7 2. 100 жуфт ҳисобида ҳақиқатда ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори 7850 5070 3. Тежам (-), ортиқа (+) ҳамма ишлаб чиқарилган пойафзалга (минг, кв. дцм) (7850х12) -94,2 (5070х7) +85,5 4. Қўшимча маҳслуот ишлаб чиқариш ёки кам ишлаб чиқариш (94,2:1805) +52 +85,5:1820 -27 Жадвалдан кўринишича, корхонада эркаклар пойафзалини тайёрлашда унга сарфланадиган кўн товарларини тежаш натижасида қўшимча равишда 52 жуфт ишлаб чиқаришга эришди. Хотин-қизлар пойафзалини тайёрлашда эса 35,5 минг кв. дцм. га кўп кўн товарлари ортиқча ишлатилган. Натижада 27 жуфт аёллар пойафзали кам ишлаб чиқарилди. Алоҳида олинган материаллардан фойдаланишни таҳлил қилишдан ташқари корхона бўйича материаллардан фойдаланишни таҳлил қилиш керак. Таҳлил учун керакли маълумот йиллик ҳисоботнинг I -П сонли «Корхонанинг маҳсулот ишлаб чиқариш бўйича ҳисобот»и ва 5-с шаклидан олинади. 2 - Жадвал. Меҳнат буюмларидан самарали фойдаланишнинг ҳисоб-китоби № Кўрсаткичлар Бизнес -режа бўйича Ҳақи- қатда Мутлақ фарқ (+,-) 1. Моддий харажатлар, минг сўм. 628430 620430 -8000

www.arxiv.uz 2. Товар маҳсулоти, минг сўм. 942600 997970 +55370 3. Бир сўмлик моддий харажатларга тўғри келувчи маҳсулот ҳажми (2 қатор: 1қатор), сўм, тийин 1,50 1,61 +0,11 4. Товар маҳсулотига кетган материал сарфи, тийин (1 қатор: 2 қатор), 0,0001аниқликда 0,6667 0,6217 -0,045 5. Материал сарфи ўзгаришининг таъсири(+,-) а) товар маҳсулотининг ишлаб чиқариш таннархи моддий харажатларда (қимматлашиши +; пасайиши -) минг сўм. (4 қатор 5 ус х 2 қатор 4 ус) б) товар маҳсулотининг ҳажми,минг сўм. (3 қатор 5 ус : 4 қатор 3 ус) - - - - -44908 +67358 Ҳисоби: 5 а – 0,045 х 997970 =-44908 минг сўм (+) 5 б – 44908 : 0,6667 = +67358 минг сўм (-) Таҳлил қилинаётган корхона моддий харажатларни тежаш натижасида қўшимча равишда 67358 минг сўмли маҳсулот ишлаб чиқаришга эришди. Демак, корхона товар маҳсулотига кетадиган материал сарфини камайтириш борасида барча чора ва тадбирларни қўлламоқда деб хулоса чиқаришимиз мумкин. Жадвалдан кўринишича ҳисобот йили ҳақиқатда товар маҳсулоти хажми бизнес-режага нисбатан 55370 минг сўмга ошган. Бунга икки омил таъсир кўрсатади: 1.Моддий харажатларнинг ўзгариши (экстенсив омил): - 8000 х 1,50 =- 12000 минг сўм. 2.Материал самарасининг ўзгариши (интенсив омил) : +0,11 х 620430 =+68247 минг сўм. Ҳисобланган икки омилнинг йиғиндиси (-12000) + (+68247) =+56247 минг сўм. Маҳсулот ҳажмидаги мутлақ фарқга (55370 м.с.) тахминан тенг келади.

www.arxiv.uz Бундаги 877 минг сўмга фарқ (56247 –55370) омиллар миқдорини яхлитлаш ҳисобига рўй берди. Демак, маҳсулот ишлаб чиқариш хажмининг қўшимча ўсиши фақат интенсив (жадал) омил ҳисобига содир бўлди. Бу эса ўз навбатида корхонанинг иқтисодий салоҳияти ошганлигидан далолат беради. 4. Маҳсулот ишлаб чиқаришни ошириш бўйича йиғма резервларни аниқлаш Корхоналарнинг хўжалик фаолиятини таҳлил қилишдан кўзланган асосий мақсад ички хўжалик резервларини аниқлашдир. Ички хўжалик резервларини аниқлаш ва уларни хўжалик оборотига йўналтиришда корхоналар катта имкониятларга эга. Бу эса ишлаб чиқариш ресурслари (меҳнат ресурслари, меҳнат воситалари ва меҳнат предметлари)дан оқилона ва самарали фойдаланишга боғлиқ. Бу омлиларни юқорида батафсил ва ҳар томонлама таҳлил қилдик. Йиғма резервларни аниқлаш учун қуйидаги аналитик жадвални ҳавола қиламиз (3-жадвал). 3 – Жадвал Маҳсулот ишлаб чиқариш ва уни сотишни амалга ошириш бўйича йиғма резервларни аниқлаш. (минг сўм ҳисобида) № Резервларнинг номи Суммаси Жадвалга илова 1. Меҳнат омиллари Жадвал 2. Меҳнат воситалари омиллари Жадвал 3. Меҳнат предметлари омиллари Жадвал 4. Маҳсулот ишлаб чиқаришни оширишнинг комплекс резерви х) 5. Нормативга нисбатан ортиқча тайёр маҳсулотларнинг йил охирига бўлган қолдиғини сотиш Баланс 6. Кўпайтирилган товарлар, лекин ўз муддатида ҳақи тўланмаган ва баланс

www.arxiv.uz жавобгарлик билан сақланадиган товарлар Товар ва сотилган маҳсулот ҳажмининг оширишнинг жами резерви (4=+5=+ 6=) *) Комплекс резерв деганда, резервларнинг энг кам суммаси олинади. 5. Таянч иборалар: Меҳнат буюмлари, моддий харажатлар, тежамкорлик режими, ресурслардан оқилона фойдаланиш, чиқитсиз технология, хўжасизлик, нобудгарчилик, материал сарфини қайтариш йўллари, моддий-техника таъминоти, мол етказиб бериш бўйича шартномалар, истеъмолчиларнинг буюртмаси, шартнома нархлари, харидор манфаати, шерик танлаш, эркин олди-сотди шакли, ишлаб чиқарувчининг якка ҳокимлиги (монополияси), ривожланган бозор, таъминот ҳолати, омборхона маълумотлари, ишлаб чиқариш заҳиралари, маҳсулот ишлаб чиқариш ва сотиш бўйича сарф – харжатлари, маҳсулот бирлиги учун белгиланган харажат нормаси (меъёри), ҳақиқатдаги харажатлар, тежамкорлик натижасида қўшимча ишлаб чиқарилган маҳсулот хажми, ортиқча харажат оқибатида ишлаб чиқарилмаган маҳсулот хажми, муҳим маҳсулот турлари калькуляцияси, бир сўмлик моддий харажатларга тўғри келувчи маҳсулот хажми (материал самараси), бир сўмлик товар маҳсулоти ишлаб чиқаришга кетган моддий харажатлар хажми (материал сарфи), товар маҳсулоти хажмининг ўзгаришига таъсир қилувчи омиллар, комплект резервлар.

www.arxiv.uz Фойдаланган адабиётлар рўйхати : 1. Ўзбекистон Республикаси Конститутцияси. –Т., «Ўзбекистон», 1993. 2. Ўзбекистон Республикасининг «Корхоналар тўғрисида»ги қонуни. –Т., «Ўзбекистон», 1991.

www.arxiv.uz 3. Ўзбекистон Республикасининг «Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисда»ги қонуни. –Т., «Ўзбекистон» 1991. 4. Ўзбекистон Республикасининг «Монополистик фаолиятидан чиқариш тўғрисида»ги қонуни. –Т., «Ўзбекистон» 1991. 5. Ўзбекистон Республикасининг «Аудиторлик фаолияти тўғрисда»ги қонуни. – Т., «Ўзбекистон» 2000. 6. Ўзбекистон Республикаси «Давлат статистикаси тўғрисида»ги қонуни. -Т., «Ўзбекистон» 1993. 7. Ўзбекистон Республикаси «Чет эл инвесторлари ва чет эллик инвесторлар фаолиятининг кафолатлари тўғрисида»ги қонуни – Т., «Ўзбекистон», 1995. 8. Ўзбекистон Республикасининг «Банкротлик тўғрисида»ги қоунни – Т., «Ўзбекистон», 1994. 9. Ўзбекистон Республикасининг меҳнат кодекси. –Т., «Ўзбекистон», 1995. 10. Ўзбекистон Республикасининг «Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонуни. –Т., «Ўзбекистон», 1996.

O'xshashlar

Бошқарувнинг ахборот билан таъминланиши

Ер ва сув ҳамда моддий ресурслар прогнозлари

Корхонанинг ишчи кучи билан таъминланганлигини таҳлил қилиш

Иш вақти жамғармасидан фойдаланишни таҳлил этиш

Бошқариш жараёнининг сифатини частотали усуллар билан таҳлил қилиш асослари